Fizika fanidan eng yaxshi dars ishlanma uchun taqdirlandi

A) 2 marta oratdi B) 2 mata kamayadi C) 4 marta kamayadi D) o`zgarmaydi

Fizika fani 9-sinf Yozma ish

FIZIKA fani 9-sinf Yozma ish
1. 8 m/s tezlik bilan chopib kelayotgan 60 kg massali odam 3 m/s tezlik bilan ketayotgan 80 kg massali aravachani quvib yetadi va unga sakrab chiqadi. Shu paytda aravacha qanday tezlik bilan harakat qiladi? Agar odam aravachaga qarshi tomondan kelib chiqsa, u qanday tezlik bilan harakat qiladi?

2.2 s davomida elektr isitkichda 5MJ issiqlik ajralib chiqdi. Nikelindan yasalgan isitkish simining ko`ndalang kesim yuzasi 4 mm 2 bo`lsa simning uzunligini toping. Tarmoqdagi kuchlanish 220V. ρ_nikelin= 42∙10 -8 Ω∙m.

3. m ₂ massali tinch turgan jismga, m ₁ massali jism  tezlik bilan kelib urilib, unga yopishib qoladi. Jismlarning noelastik to‘qnashuvidan so‘ng tezliklarini va issiqlikka aylangan kinetik energiya qismini toping. Tashqi kuchlar hisobga olinmasin.

4. Hajmi V ₀ va bosimi p ₀ bo‘lgan idishdan porshenli nasos yordamida havosi so‘rib olinmoqda. Idishdagi bosimni p gacha kamaytirish uchun nasos porsheni necha marta borib kelishi kerak? Nasosning ishchi hajmi V ga teng.
osning ishchi hajmi V ga teng.
FIZIKA fani 9-sinf Yozma ish
1. 8 m/s tezlik bilan chopib kelayotgan 60 kg massali odam 3 m/s tezlik bilan ketayotgan 80 kg massali aravachani quvib yetadi va unga sakrab chiqadi. Shu paytda aravacha qanday tezlik bilan harakat qiladi? Agar odam aravachaga qarshi tomondan kelib chiqsa, u qanday tezlik bilan harakat qiladi?

4. Hajmi V ₀ va bosimi p ₀ bo‘lgan idishdan porshenli nasos yordamida havosi so‘rib olinmoqda. Idishdagi bosimni p gacha kamaytirish uchun nasos porsheni necha marta borib kelishi kerak? Nasosning ishchi hajmi V ga teng.
FIZIKA fani 9-sinf Yozma ish
1. 8 m/s tezlik bilan chopib kelayotgan 60 kg massali odam 3 m/s tezlik bilan ketayotgan 80 kg massali aravachani quvib yetadi va unga sakrab chiqadi. Shu paytda aravacha qanday tezlik bilan harakat qiladi? Agar odam aravachaga qarshi tomondan kelib chiqsa, u qanday tezlik bilan harakat qiladi?

FIZIKA 9-SINF TEST

1. Molekulalarning o`rtacha kvadratik tezligi 500 m/s bo`lgan 20 g massali bir atomli gazning ichki energiyasi necha joul bo`ladi?

A) 20 B) 50 C) 2500 D) 1000

2. Gaz isitilganda, uning bosimi o`zgarmay dastlabki hajmi 30 % ga oshsa, u qanday ish bajaradi?

A) 30pV B) 3pV C) 0,3pV D) 0,7pV

3. Yorug`lik nur ihavodan turmalinning yassi sirtiga tushganda, qaytgan va singan nurlar orasidagi burchak tushish burchagidan 1,5 marta katta bo`ldi. Agar tushish burchagi 60 0 bo`lsa, sinish burchagi qanday bo`ladi?

A) 90 0 B) 60 0 C) 45 0 D) 30 0

4. Ko`ndalang kesimi 1 mm 2 bo`lgan mis simning massasi 17,8 kg, zichligi 8,9 g/sm 3 bo`lsa, uzunligi necha metr bo`ladi?

A) 1500 B) 1100 C) 2000 D)1000

5. Suvli idish tubiga muz parchasi yopishib turibdi (muz butunlay suv ostida). Muz eriganda idishdagi suv sathi qanday o`zgaradi? Suv haroratining o`zgarishini hisobga olmang?

A) o`zgarmaydi B) pasayadi C) ko`tariladi D) muz haroratiga bog’liq

6. Dinamometr osilgan jism benzinga tushirilgan. Bunda dinamometrning ko‘rsatishi havodagiga nisbatan 8 marta kichik bo‘ldi. Jismning zichligini toping. Benzin zichligi 700 kg/m 3 .

A) 800 kg/m 3 B) 700 kg/m 3 C) 560 kg/m 3 D) 1400 kg/m 3

7. Ikkita kuzgu o`zaro φ gradusli o`tkir burchak ostida joylashgan. Agar nur ko`zgulardan ikki marta qaytgan bo`lsa, tushgan va qaytgan nurlar orasidagi burchakni toping.

А) 2 φ B) φ C) 1,5 φ D) 3 φ

8. Teploxodning vater chizig`idan hisoblangan qirqim yuzasi 4000 m 2 . Unga yuk ortilganda u suvga 1,5 m cho`kdi. Ortilgan yuk massasini toping. Dengiz suvining zichligi 1030 kg/m 3 .

А) 6180 t B) 1545 t C) 6000 t D) 4120 t

9. Diametri 2 marta ortganda, doira shaklidagi sirtga biror kuchning bosimi qanday o`zgaradi?

A) 2 marta ortadi B) 2 marta kamayadi C) 4marta ortadi D) 4marta kamayadi

10. Botiq sferik ko`zguda hosil bo`lgan tasvir predmetdan 80 sm uzoqlikda joylashdi. Tasvir haqiqiy bo`lib predmetdan uch marta kichik.

Ko`zguning egrilik radiusini toping.

А) 0,8 m B) 0,6 m C) 0,5 m D) 0,4 m
11. Massasi 200 g bo`lgan jismn itik yuqoriga otilganda 1,44 s dan so`ng y erga qaytib tushdi. Jismning yerga urilish momentidagi to`la energiyasi nimaga teng?

А) 10 J B) 28 J C) 5 J D) 14,4 J

12. Odam vertical joylashgan yassi ko`zgu tekisligidan 2 m uzoqlashsa, u bilan uning tasviri orasidagi masofa qanday o`zgaradi?

A) 1 m ortadi B) 4 m ortadi

C) 2 m ortadi D) o`zgarmaydi
13. 40 l hajmli idishda 200 kPa bosim ostida turgan 300 K temperaturali gazning modda miqdorini (mol) aniqlang. R=8,3 J/(molK).

A) 2,4 B) 5,5 C) 3,2 D) 4,2

14. 20 0 C haroratli 40 l suvga 50 0 C haroratli 20 l suv aralashtirildi. Aralashmaning haroratini toping?

A) 25 0 C B) 30 0 C C) 35 0 C D) 40 0 C

15. Val minutiga 3000 marta aylanadi. Bunda unga birlashtirilgan to`rt taktli dvigatelning har bir silindrida yonuvchi aralashma bir sekundda Necha marta chaqnaydi?

A) 20 B) 25 C) 30 D) 50

16. Elektr plita spiralidan 10 minutda 1875∙10 19 ta electron oqib o`tadi. Tok kuchi qanday? (e=1,6∙10 -19 C)

A) 12 A B) 14 A C) 5A D) 10A

17. Ikki uchi ochiq va uzunligi 1 m bo`lgan shisha trubani yarmigacha simobga botirildi. So`ngra trubaning uchini barmoq bilan berkitib ko`tarildi. Trubada qanday balandlikdagi simob ustuni qoladi? Atmosfera bosimi750 mm.sim.ust.

А) 15 sm B) 75 sm C) 25 sm D) 50 sm

18. Fokus masofasi 2,5sm bo`lgan lupaning kattalashtirishi nimaga teng? Eng yaxshi ko`rish masofasi 25 sm.

19. Molekulalarning to`xtovsiz va tartibsiz harakatiga …deb ataladi

20. Elektr tarmog`iga ikkita bir xil plitkani ketma-ket ulandi. Plitkalardan ajralib chiqayotgan quvvatlar pasportidagi quvvatlardan qancha farq qiladi?

21. Jism o‘z hajmining 75% simobga botgan holda suzib yuribdi. Jism zichligini toping. Simob zichligi 13600 kg/m 3 .

22. Teploxodning vater chizig`idan hisoblangan qirqim yuzasi 4000 m 2 . Unga yuk ortilganda u suvga 1,5 m cho`kdi. Ortilgan yuk massasini toping. Dengiz suvining zichligi 1030 kg/m 3 .

23. Teploxod dengizdan daryoga o‘tmoqda. Uning suvga botish qismi o‘zgarmasdan qolishi uchun undan 90 t yukni olishdi.Teploxodning daryoga o‘tgunga qadar bo‘lgan yuk bilan birgalikdagi massasini toping. Dengiz suvining zichligi 1030 kg/m 3 gateng.

24. Erkin tushayotgan 1 kg massali jismning beshinchi sekundda og‘irlik kuchinig quvvatini toping

25. Suvli idishda muz parchasi suzib yuribdi. Uning ustidan kerosin quyilsa muzning botish chuqurligi qanday o`zgaradi?

4. Hajmi V ₀ va bosimi p ₀ bo‘lgan idishdan porshenli nasos yordamida havosi so‘rib olinmoqda. Idishdagi bosimni p gacha kamaytirish uchun nasos porsheni necha marta borib kelishi kerak? Nasosning ishchi hajmi V ga teng.
FIZIKA fani 9-sinf Yozma ish
1. 8 m/s tezlik bilan chopib kelayotgan 60 kg massali odam 3 m/s tezlik bilan ketayotgan 80 kg massali aravachani quvib yetadi va unga sakrab chiqadi. Shu paytda aravacha qanday tezlik bilan harakat qiladi? Agar odam aravachaga qarshi tomondan kelib chiqsa, u qanday tezlik bilan harakat qiladi?

FIZIKA 10-sinf

1. Bir simni teng ikki bo`lakka bo`lib ikkala bo`lagi ustma- ust tashlansa simning qarshiligi qanday o`zgaradi.

A) 2 marta oshadi B) o`zgarmaydi C) 2 marta kamayadi D) 4 marta kamayadi

2. O`tkazgich 5 ta teng bo`lakga bo`linib zich qilib eshilganda qarshiligi 1 Om bo`ldi o`tkazgichning dastlabgi qarshiligini toping?

A) 5 Om B) 10 Om C) 15 Om D) 25 Om

3. Tok kuchini o`lchovchi asbobni ko`rsating?

A) Voltmetr B) Ommetr C) Ampermetr D) Metr

4. Kuchlanish o`zgarmagan holda elektr qarshilik 2 marta kamaysa tokning quvvati qanday o`zgaradi?

A) 2 marta oratdi B) 2 mata kamayadi C) 4 marta kamayadi D) o`zgarmaydi

5. Agar 300m yo`lda avtomobil tezligini 36km/soatdan 72km/soatgacha oshirgan bo`lsa uning tezlanishini toping.

A) 3m/s 2 B) 2m/s 2 C) 1m/s 2 D) 0,5m/s

6 . Avtomobilning tezligi 72km/soat, g`ildiragining radiusi 31sm.G`ildiragning burchak tezligi qanday (rad/s)?

A) 44,5 B) 54,5 C) 64,5 D) 68,5

7. L uzunlikdagi simni teng 2 ga bo`lganda uning bikrlik kuchi necha marta o`zgaradi?

A) 2 marta oshadi B) 2 marta kamayadi C) 4 marta oshadi D)4 marta kamayadi

8. Kondensatorning kuchlanishini o`zgartirmasdan uning zaryadi miqdori 2 marta oshirildi uning sig`imi qanday o`zgaradi.

A) 2 marta oshadi B) 2 marta kamayadi

C) o`zgarmaydi D)4 marta kamayadi

9. 1 birlik vaqt ichida o`tkazgichning ko`ndalang kesim yuzasidan oqib o`tgan zaryad miqdoriga son jihatdan teng bo`lgan fizik kattalikga __________ deyiladi.

A) kuchlanish B) tok kuchi

C) tokning quvvati D) energiya

10 . Massasi 4 t bo`lgan yuk ortilmagan (bo`sh) yuk mashinasi 0,3 m/s 2 tezlanish bilan harakatlana boshladi. Agar mashina o`sha tortishish kuchida joyidan 0.2 m/ s 2 tezlanish bilan qo`zg`alsa mashinaga ortilgan yukning massasi qanday? (t)

A) 3 B) 2 C) 4 D) 5

11. Elektr maydon kuchlanganligi formulasini ko’rsating.

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Fizika fanidan eng yaxshi dars ishlanma uchun taqdirlandi

Talimiy maqsad: O’quvchilarga molekular-kinetik nazariyasi haqida tushuncha berish.

Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni onaVatanga muhabbat, milliy qadriyatlarimizga hurmat ruhida tarbiyalash, o’quvchilarni Vatan himoyachilari qilib tarbiyalashda kasbga yo’naltirish.

Rivоjlаntiruvchi mаqsаd: O’quvchilаrdа ilmiy dalillarni tahlil va sintez qilib xulosa chiqara olish qobiliyatini rivojlantirish. Ilmiy dunyoqаrаshni shаkllаntirish, o’quvchilarda texnikaga bo’lgan havas va qiziqishlarini yuksaltirish. Mustaqil bilim olish qobiliyatini rivojlantirish. Masala yechish malakasini qaror toptirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar:

-fizik atama, qonun,qoidalarni og’zaki va yozma bayon qila olish;

-ommaviy axborot vositalari orqali berilgan yangiliklarni gapirib bera olish;

-aniq hisob-kitob asosida masalalarni mustaqil tarzda yecha olish.

O`quv jaroyonining amalga oshirish texnologiyasi;

Uslubi: Noan`anaviy interfaol o`yinlardan foydalanish;

Shakli: Suhbat, musobaqa va hamkorlikda;

Nazorat:Og`zaki nazorat , savol- javoblar,muhokama, kuzatish, o`z- o`zini nazorat qilish;

Baholash: Rag`batlantirish ,5 balli tizim asosida baholash.

Dars materiallari va jihozlari:

Mavzuga oid ko’rgazmalijihozlar; Fizik olimlar portreti; Fizika darsligi va elektron shakli

Asosiy tushuncha va atamalar: modda; molekula; molekulyar-kinetik nazariya; modda tuzilishi;Broun harakati; turmushda va texnikada fizika.

Darsning blok-chizmasi

Dars bosqichlari

O’tilgan mavzuni mustahkamlash

Yangi mavzu bayoni va fizik tajribalar o’tkazish

Darsning borishi

1.Tashkiliy qism: O’quvchilarni darsga jalb qilish. Salomlashish. Yuqlama qilish. Dunyo yangiliklaridan xabardor qilish.

2.O’tilgan mavzuni mustahkamlash:6-8-sinfda o’tilgan mavzular bo’yicha suhbat o’tkazish.

3.Yangi mavzuning bayoni:

Molekular fizika va termodinamika moddaning turli agregat holatlaridagi fizik xossalarini, diffuziya, issiqlik o’tkazuvchanlik kabi hodisalarni, issiqlik ta’sirida modda holatining o’zgarishini, moddalarning issiqlik sig’imi, bug’lanislii, kondensatsiyasi, erishi, qotishi, mustahkamligi, elastikligi kabi xossalarini o’rganadi.

Moddalar nihoyatda ko’p zarralar – atom va molekulalardan tashkil topgan. Masalan, 1 sm 3 hajmdagi qattiq jism yoki suyuqlikda 10 21 -10 24 ta, normal sharoitdagi 1 sm 3 havoda esa taxminan 10 19 ta atom va molekula bo’ladi. Fizikaning «Mexanika» bo’limini o’rganishda jismlar zarralardan tuzilganligi e’tiborga olinmagan edi. «Molekular fizika va termodinamika» bo’limini o’rganishda esa jismlarni tashkil etgan moddalar atom va molekulalardan tuzilganligi o’rganiladi. Moddadagi ulkan sondagi har bir atom va molekulaning mexanik harakatini o’rganishning imkoni yo’q. Shu sababli bu muammoni hal etish uchun statistik va termodinamik metodlardan foydalaniladi.

Molekular-kinetik nazariyaning asosiy omillari

Moddalarda bo’ladigan issiqlik hodisalarini va bu moddalarning ichki xossalarini barcha moddalar tartibsiz harakat qiluvchi zarralardan iboratdir, deydigan tasawur asosida izohlaydigan nazariya molekular- kinetik nazariya deb ataladi.

Modda tuzilishining molekular-kinetik nazariyasi quyidagi omillarga asoslanadi:

Moddalar zarralardan — atom va molekulalardan tashkil topgan.

Atom va molekulalar to’xtovsiz va tartibsiz harakat qiladi.

Atom va molekulalar o’zaro ta’sirda bo’ladi.

Bu omillar gaz, suyuq va qattiq holatdagi moddalarda sodir bo’ladigan diffuziya hodisasida yaqqol namoyon bo’ladi.

1. Xonaning bir chekkasiga atir sepilsa, uning liidi xonaning boshqa chekkasiga yetib keladi. Bu hid, ya’ni atir molekulalardan tashkil topgan.

Atir molekulalari xona bo’ylab to’xtovsiz va tartibsiz harakatda bo’ladi.

Atir hidi bizga yetib kelguncha ma’lum vaqt o’tadi. Bunga sabab — atir molekulalari o’z yo’lida havodagi son-sanoqsiz molekulalar bilan to’qnashadi, ya’ni o’zaro ta’sirlashadi.

2. Stakandagi suv ustiga bir choy qoshiq sut quysak, suv bilan sut tezda aralashib ket- maydi (1-яrasm).Ularning aralashishiuchun ma’lum vaqt ketadi (1 – b rasm).

Suv va suyuqlikning o’zaro aralashishi ular zarralardan tashkil topganligi va bu zarralar to’xtovsiz va tartibsiz harakatda ekanligini ko’rsatadi. Aralashishiga vaqt ketishi esa zarra- laming o’zaro ta’sirlashishini ko’rsatadi.

3. Oltin va qo’rg’oshin metallarining sirtlari silliqlanib, ustma-ust joylashtirilgan (2- a rasm). Metallar maxsus ravishda qisib qo’yilgan. Bir yildan keyin metallar qisqichdan olingan. Bunda metallar bir- biriga mustahkam yopishib qolganligi, oltin atomlari qo’rg’oshin moddasi ichiga, qo’rg’oshin atomlari esa oltin moddasi ichiga kirib borganligi ma’lum bo’lgan (2-b rasm).

Oltin va qo’rg’oshin moddalarining aralashishi ular zarralardan tashkil topganligi bu zarralar tartibsiz harakat qilishini, aralashishning sekin borishi esa metallarning zarralari o’zaro ta’sirlashishini ko’rsatadi.

Broun harakati: Ingliz tabiatshunosi R. Broun1827- yilda mayda zarrachalarning harakatini o’rgangan.Suyuqlik yoki gazlarda zarraning to’xtovsiz va tartibsiz harakati xaotik harakat deb ataladi. «Xaotik» so’zi lotincha «xaos» so’zidan olingan bo’lib, «tartibsiz»degan ma’noni bildiradi. Zarralarning xaotik harakati R. Broun tomonidan kashf etilgani uchun u Broun harakati deb ham ataladi. Chang zarrasi — Broun zarrasining to’xtovsiz va tartibsiz harakat qilishining sababini tahlil qilaylik. Broun zarrasiga bir tomondan urilayotgan molekulalar soni boshqa tomondan urilayotgan molekulalar sonidan farq qiladi. Shu bilan birga, molekulalarning zarb kuchlari ham bir xil emas. Broun zarrasiga ta’sir etuvchi natijaviy kuch zarrani harakatlantiradi.

Molekulalar harakati tartibsiz bo’lgani uchun zarra harakat yo’nalishini uzoq davom ettira olmaydi. Birozdan keyin zarraga ta’sir etayotgan natijaviy kuch va uning yo’nalishi o’zgarishi natijasida Broun zarrasi o’z yo’nalishini o’zgartiradi. Bu jarayon to’xtovsiz davom etadi. Broun harakatini .Perren mukammal o’rga- nib, 1908—1913- yillarda xaotik harakat qilayotgan zarraning teng vaqtlar oralig’idagi holatlarini suratga olgan. Unda Broun zarrasining trayektoriyasi 4- rasmda tasvirlangandek turli uzunliklardagi siniq chiziqlardan iborat bo’lgan.Broun harakatini tevarak-atrofimizda ham kuza- tish mumkin. Masalan, Quyosh nurida havodagi chang zarralarining tinimsiz tartibsiz harakat qilayot- gani ko’rinadi.Gaz yoki suyuqlikdagi molekulaga boshqa molekulalar har tomondan tartibsiz urilib turadi. Natijada u goh bir tomonga, goh boshqa tomonga tinimsiz tartibsiz harakat qilishga majbur bo’ladi (5- rasm). Broun harakati molekulalarning tartibsiz harakat qilishidan tashqari, molekulalarning mavjudligini ham isbotlaydi.

“Koptok o’yini”

Bunda o’quvchilar bir joyga to’planib koptokni bir –birlariga otadilar. Bu o’yinni butun sinf bilan, agar dars shovqun bo’ladi desangiz 10 ta o’quvchi bilan o’ynash mumkin. Koptok o’yinini kuzatib xulosa chiqariladi. O’yinning ma’nosi shundan iboratki, bolalar molekula, koptok esa chang zarrachasi.

4.Darsni mustahkamlash uchun savollar:

a) Modda tuzilishining molekular-kinetik nazariyasi qanday omillarga asoslanadi?

b)Atir hidi tarqalishi misolida molekular-kinetik nazariyasiga oid omillarni qanday asoslash mumkin?

c)Sutning suvda aralashishiga oid tajribadan qanday xulosaga kelish mumkin?

d)Xaotik harakat deb qanday harakatga aytiladi?

5.Uyga vazifa: Darslikdagi 1-§ ni o’qib kelish va mavzu oxiridagi topshiriqlarni bajarish.

“Ko`rildi” O`IBDO`: _________ / __________________________________/ 201__ yil

Darsning mavzusi: Molekulalarning o’lchami va massasi

Darsning maqsadi :

Ta’limiy maqsad:O’quvchilarga molekulalarning massasini, o‘lchamlarini va Avogadro sonini topishni o‘rgatish; modda miqdori va uning birligi; molyar massa haqida tushuncha berish.

Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni onaVatanga muhabbat, milliy qadriyatlarimizga hurmat ruhida tarbiyalash, o’quvchilarni Vatan himoyachilari qilib tarbiyalashda kasbga yo’naltirish.

Shakllantiriladigan kompetensiyalar:

-fizik atama, qonun,qoidalarni og’zaki va yozma bayon qila olish;

-ommaviy axborot vositalari orqali berilgan yangiliklarni gapirib bera olish;

-aniq hisob-kitob asosida masalalarni mustaqil tarzda yecha olish.

O`quv jaroyonining amalga oshirish texnologiyasi;

Uslubi: Noan`anaviy interfaol o`yinlardan foydalanish;

Shakli: Suhbat, musobaqa va hamkorlikda ishlash;

Nazorat:Og`zaki nazorat , savol- javoblar,muhokama, kuzatish, o`z- o`zini nazorat qilish;

Baholash: Rag`batlantirish ,5 balli tizim asosida baholash.

Dars materiallari va jihozlari:

Mavzuga oid ko’rgazmali jihozlar; Fizik olimlar portreti; Fizika darsligi

Asosiy tushuncha va atamalar: Avogadro doimiysi; modda miqdorining birligi – mol; molyar massa.

Darsning blok-chizmasi

Dars bosqichlari

O’tilgan mavzuni mustahkamlash

Yangi mavzu bayoni va fizik tajribalar o’tkazish

Darsning borishi

1.Tashkiliy qism: O’quvchilarni darsga jalb qilish. Salomlashish. Yo’qlama qilish. Dunyo yangiliklaridan xabardor qilish.

2.O’tilgan mavzuni mustahkamlash:

a) molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy qonuniyatlarini aytib bering;

b) molekulalar mavjudligining o‘zingiz biladigan isbotlarini bayon eting;

c)1 sm 3 hajmdagi yoki 1 gramm suvdagi molekulalar soni qancha?

d) molekuladan ham kichikroq zarracha bormi? U qanday nom bilan yuritiladi

3.Yangi mavzuning bayoni:

Molekulalarning o’lchami. Kimyo kursidan ma’lumki, molekulalar turlicha atom birikmalaridan tashkil topishi mumkin. Bir atomli (geliy He, argon Ar, neon Ne kabi inert gazlar), ikki atomli (kislorod O₂, vodorod H₂, azot N₂ ) va ko’p atomli molekulalar bo’lishi mumkin. Turli modda atomlari birikib ko’p molekulalarni hosil qiladi. Masalan, osh tuzining molekulasi bitta natriy Na atomi va bitta xlor Cl atomidan, suv molekulasi esa ikkita vodorod H atomi va bitta kislorod O atomidan iborat (1-rasm). Hozirgi vaqtda turli usullar bilan atom va molekulalarning mavjudliginigina emas, balki ularning o’lchamlarini ham aniqlash mumkin. Masalan, suv sirtiga hajmi V_m= 10 -9 m 3 bo’lgan moy tomchisi tomizganimizda tomchi S_m=0,5 m 2 yuzaga yoyilgan bo’lsin. U holda qatlamning qalinligi, ya’ni molekulaning diametri D quyidagicha topiladi: D=V/S

Molekulalarning soni. Molekulalarning o’lchami juda kichik bo’lgani uchun har qanday makroskopik jismda nihoyatda ko’p molekulalar bo’ladi. Bunga ishonch hosil qilish uchun massasi 10 -3 kg, hajmi V=10 -6 m 3 bo’lgan suv tomchisidagi molekulalar sonini taqriban hisoblab ko’raylik. Suv molekulasining diametri 3·10 -10 m ga teng ekanini hisobga olganimizda, har bir suv molekulasining egallagan hajmi taxminan V₁»(3·10 -10 m) 3 »2,7·10 -29 m 3 ga to’g’ri keladi. U vaqtda 10 -6 m 3 hajmdagi suv molekulalarining soni

Molekulalarning massasi. Ayrim molekulalarning massasi juda kichik ekanligiga ishonch hosil qilish maqsadida bitta suv molekulasi massasini hisoblab ko’raylik. Buning uchun yuqorida normal sharoitda olingan 10 -3 kg massali suvning egallagan hajmi V= 10 -6 m 3 ga tengligidan foydalanamiz. Bu hajmda mavjud bo’lgan suv molekulalarining soni N=3• 10 22 dona ekani ma’lum. U vaqtda 10 -3 kg suv massasini unda mavjud bo’lgan molekulalar soniga bo’lish orqali bir dona suv molekulasining massasi topiladi:

Molekulalarning massalari juda kichik bo’lganligi tufayli, hisoblashlarda massalarning absolyut qiymatlaridan emas, balki nisbiy qiymatlaridan foydalanish qulaydir. Shuning uchun hamma atom va molekulalarning massasi Xalqaro kelishuvga muvofiq uglerod atomi massasining 1/12 qismi bilan taqqoslanadi. Buning sababi shundaki, uglerod ko’pgina kimyoviy birikmalar tarkibiga kirgani uchun uglerod massasi asos qilib olingan. Nisbiy molekulyar massa. Moddaning M_n nisbiy molekulyar (yoki atom) massasi deb shu molekula (yoki atom) massaning uglerod atomi m_OCmassasining 1/12 qismiga nisbatiga aytiladi: Modda miqdori. Jismlarda atom yoki molekulalar nihoyatda ko’p bo’ladi. Shuning uchun aniq bir jismdagi atomlar sonini 0,012 kg uglerod massasidagi atomlar soni bilan taqqoslash qabul qilingan. Buning uchun modda miqdori deb ataladigan maxsus fizik kattalik kiritiladi. Modda miqdori (n) deb (grek harfi; “nyu” deb o’qiladi), ma’lum bir jismdagi molekulalar soni N ning 0,012 kg massali uglerodda mavjud bo’lgan atomlar soni (N_A) ga nisbatiga aytiladi: Modda miqdori mol hisobida o’lchanadi. Bir mol — moddaning shunday miqdoriki, unda mavjud bo’lgan molekulalar soni 0,012 kg ugleroddagi atomlari soniga teng. Mol bilan bir qatorda katta o’lchamdagi modda miqdorini hisoblashda kilomol ham qo’llaniladi: 1 kmol=10 3 mol. Avogadro doimiysi. Molning ta’rifiga ko’ra, istalgan moddaning bir moldagi atomlar yoki molekulalar soni bir xil bo’ladi va shuning uchun uni Avogadro doimiysi deb ataladi. Bu 0,012 kg ugleroddagi atomlar soniga teng bo’lib, qiymat jihatidan N_A=6,023·10 23 mol -1 ga teng. Molyar massa .Molyar massa molekulaning massasi bilan Avogadro doimiysining ko`paytmasiga teng: M=m₀N_A Har qanday miqdordagi moddaning massasini topish uchun bitta molekula massasini jismdagi molekulalar soniga ko’paytirish kerak: m=m₀ N. Molyar massa tushunchasidan foydalanib, modda miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin: ν=m/M m — moddaning massasi, M— molyar massa. Modda miqdori modda massasining uning molyar massasiga nisbatiga teng

4. Darsni mustahkamlash.

“Molekula atom” o’yini

Barcha sinf o’quvchilari bilan o’yin o’tkaziladi. (Agar shovqin bo’ladi desangiz 10 ta bola bilan o’yinni tashkil eting.) Bolalarga “atom” deb xitob qilinsa ular tartibsiz harakat qiladilar. Agar “suv molekulasi” deyilsa 3 ta o’quvchi birlashishi lozim. Yana “Atom” “Atom” “Atom” deb, “ vodorod molekulasi “- deb aytilsa 2 ta bola birlashib vodorod molekulasini hosil qiladilar . Agar “ kislorod molekulasi “- deyilsa u holda 2 ta bola birlashib kislorod molekulasini hosil qiladi. O’yin davomida bironta o’quvchi birlashmasdan bir o’zi qolsa undan o’z mahoratini ko’rsatish talab etiladi.(Mahorati deganda fizika faniga oid she’r, topishmoqlar aytish tushuniladi)

a) Juda kichkina suv tomchisining massasi 10 -10 g. Tomchi nechta molekuladan tashkil topgan?

b) Ozon (O₃) ning bitta molekulasining massasini hisoblang.

5.Uyga vazifa: Darslikdagi 2-§ ni o’qib kelish va mavzu oxiridagi topshiriqlarni bajarish;

Karbonat angidrid (CO₂ ) bitta molekulasining massasini hisoblash.

Fizika fanidan eng yaxshi dars ishlanma uchun taqdirlandi

Fizika fani 9-sinf Yozma ish

Fizika fanidan eng yaxshi dars ishlanma uchun taqdirlandi

Related posts: