Ijtimoiy pedagogika fan va amaliy faoliyat sohasi sifatida

Bularning hamasi ibtidoiy jamoada ijtimoiy-pedagogik tajribaning ilk ko’rinishlari mavjud bo’lganligi haqida tasavvur qilishga imkon beradi.

O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta’limi vazirligi

fani oldida turgan dolzarb vazifalar.
Tayanch tushunchalar: ijtimoiy pedagogika, pedagogik sotsiologiya, jamiyat, sotsium, shaxs, amaliy ijtimoiy faoliyat.

1. Komil inson tarbiyasi va ijtimoiy tarbiya masalasi.

2. Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy zarurat sifatida.

3. Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya masalalari.

4. Ijtimoiy pedagogikaning maqsadi, vazifalari, ob’ekti va predmeti.

5. Ijtimoiy pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

6. Xorijda ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanish tarixidan.

1.Karimov I.A.O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura.T.,O`zbekiston 1993

4.Bocharova V.G.Sotsialnaya pedagogika. M.1994 y.

5.Bitinas V.P. Vvedenie v filosofiyu vospitaniya. M.1996 y.

6.Gologuzova M.I. Sotsialnaya pedagogika. M.1999 y.

7.Goloxov .I. Jiznenno`e perspektivo` i sotsialnoe samoopredelenie molodyoji. Kiev. Naukova. Dumka.1998 y.

8.Mustaqillik. Izoqli ilmiy-ommabop lug`at. T. sharq.2000 y 320 b.

9.Podlasiy I.I.Pedagogika. Kn.2.M.2002 y.

10.Slovar spravochnik po obqestvovedeniyu. M.Prosveqenie 1990 y.

11.Quronov M. Ilm, olim va milliy taraqqiyot. Ma’rifat. 2002 yil 5 iyun.

12.Ergashev K. Yoshlarning ma’naviy tarbiyasi. T.Ma’naviyat 1999 y .

13.M.Q.Quronov, Z.Qurboniyazova. Ijtimoiy pedagogika.(Ma’ruza matnlari to`plami).T., 2003 y.

2-Mavzu: MARKAZIY OSIYODA IJTIMOIY-PEDAGOGIK QARASHLARNING TADRIJIY TAKOMILI

Tayanch tushunchalar: Sharq mutafakkirlari, ijtimoiy pedagogik fikr, jamiyat va shaxs.

1. «Avesto» da ijtimoiy-pedagogik g`oyalar.

2. Islomdagi ma’naviy-axloqiy o’gitlarining ijtimoiy mazmuni. Al-Buxoriy va at-Termiziy asarlarining jamiyat va shaxs tarbiyasiga oid g`oyalari.

3. Buyuk mutafakkirlarimiz asarlarilda ijtimoiy pedagogikaning namoyon bo`lishi. «Temur tuzuklari»da ijtimoiy tabiya masalalarining yoritilishi.

4. O’zbekistonda zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va huquqiy asoslari

1.Karimov I.A. Adolatli jamiyat sari.-T.:O`zbekiston, 1998-160b.

2.Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. T5.-T.: O`zbekiston, 1999.-384

3.Karimov I.A. O`zbekiston buyuk kelajak sari.-T.: O`zbekiston, 1999.-686b.

4.Bekmurodov M. Tafakkur yangilanishi va butunlikka yo`l.G`G`Ma’rifat. 2002 yil 26-iyun.2-bet

5.Bekmurodov M. Fuqarolik jamiyati va o`zbek mentaliteti.G`G`Xurriyat.2002 yil 9-oktyabr.3-bet

6.Hoshimov K. va boshqa. Pedagogika tarixi. T.:o`qituvchi 1996

7.Homidiy Q.Q. Duschonov B. “Avesto ” va tibbiyot. Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti 2001. 44 b.

8.Quronov M. Biz ko`zlagan manzillar: yoki fuqarolik jamiyati Haqida o`ylar. G`G`Xalq so`zi. 2002 yil. 6-oktyabr.

9 Shermuhamedov S. Istiqlol quyoshi.T.:“Ma’rifat-madadkor”,2002-64 b

10. M.Q.Quronov,Z.Qurboniyazova. Ijtimoiy pedagogika.(Ma’ruza matnlari to`plami).T., 2003 y.

II BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKA ASOSLARI

3-Mavzu. IJTIMOIY PEDAGOGIKA ALOHIDA FAN VA AMALIY FAOLIYAT SOHASI SIFATIDA

Tayanch tushunchalar: ijtimoiy pedagogika, autsayderlar, ijtimoiy faoliyat, ijtimoiy ta’lim, ijtimoiy tarbiya, ijtimoiy bilim, ijtimoiy ko`nikma, ijtimoiy- pedagogik kategoriyalar, tamoyillar va ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar.

1. Sotsiologiya va ijtimoiy tarbiya.

2. Ijtimoiy pedagogika alohida fan va amaliy faoliyat sohasi sifatida.

3. Tarbiya ijtimoiy xodisa va pedagogik jarayon sifatida.

4. Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalari va asosiy tamoyillari.

5. Ijtimoiy pedagogik tadqiqot ishlarini olib borish

2.Ziravomo`slev A.G. Metologiya i protsedura sotsiologicheskix issledovpniy. M.:1969

3.Podlaso`y I.P. Pedagogika. M.: Vlados, 2001.Kn2.

4.Slovar-spravochnik po obhestvovedeniyu. M.: Prosvehenie,1990.

5.Umumiy sotsiologiya.UzMU.Ma’ruzalar matni.T.:1999.

7.Shulgin V.N. Osnovno`e voproso` sotsialnogo vospitaniya.M.:1924.

8.Qurbanov Sh., Seytxalilov E. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi: ilmiy tadqiqot muammolari va yo`nalishlari. T.: Fae.1999,144b.

9.Qurbaniyazova Z. Ijtimoiy muammolari. Xalq ta’limi.2003. №6

10. M.Q.Quronov, Z.Qurboniyazova Ijtimoiy pedagogika.(Ma’ruza matnlari to`plami).T., 2003 y.

4-mavzu. BOLANING SOTSIUMDA RIVOJLANISHI, SHAXSNING IJTIMOIYLASHUVI.
Tayanch tushunchalar: Bolaning rivojlanishi, ijtimoiylashuv , ijtimoiy ta’lim, ijtimoiy muxid, tarbiyaviy ta`sir, ijtimoiy status va rol, ijtimoiy ko`nikma, ijtimoiy- pedagogik kategoriyalar, tamoyillar va ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar.

1. Bolaning rivojlanishi va ijtimoiylashuv haqida umumiy tushuncha.

2. Bola rivojlanishida biologik faktorlarning roli.

3. Rivojlanishda ijtimoiy omillarning o`rni.

4. Ijtimoiy muqitning bola rivojlanishiga ta’siri.

1.Bitinas V.P. Vvedenie v filosofiyu vospitaniya. M.: 1996

2.Bocharova V.G., Plotnik M.M. Shkolnik v mikrorayone.G`G` Pedagogika psixologiya.

Podpisnaya nauchno-populyarnaya seriya. 1986№9.

3.Bueva L.P.Sotsialnaya sreda i soznanie lichnosti.M.:1968

4.Vulfov B.Z., Semyonov B.D. Shkola i sotsialnaya sreda: vzaimodeystvie.-M.:1981

5.Zimbardo F., Lyayppe M. Sotsialnoe vliyanie. M.:1997

6.Isoqova M. Shaxs ijtimoiylashuvchida maqalla. Xalq ta’lim. 2003y. №3 4-6b.

7.Karimova V.N. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot. O`quv qo`llanma. T.: Universitet, 1999.-96b.

8.Kon I.S. Sotsiologiya lichnosti. M.: 1979

9.Mavlyanova R.A. Pedagogika. T. Uzbekiston, 2000y

10. Mudrik A.V. Rol sotsialnogo okrujeniya v formirovanii lichnosti podrostka. M.: 1979

11.Selivanov V.S. Osnovo` obhey pedagogika. M.: 2000

12. M.Q.Quronov, Z.Qurboniyazova. Ijtimoiy pedagogika.(Ma’ruza matnlari to`plami).T., 2003 y.

13. O`QUV MATERIALLARI (MA’RUZA MATNI)

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI

VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

PEDAGOGIKA KAFEDRASI

(Ma’ruzalar matni)

Ushbu ma’ruza matnlari bakalavriat ta`lim standartlariga kiritilgan «Ijtimoiy pedagogika» fani sohasiga oid bilimlar majmuini qamrab oladi.

Pedagogika fanining bir yo`nalishi bo`lgan ijtimoiy pedagogikaga bo`lgan ehtiyojni davrning o`zi ko`rsatmoqda. Ushbu ma’ruza matnlarida ijtimoiy pedagogika, uning maqsadi, vazifalari, ob’ekti, predmeti, boshqa fanlar bilan aloqadorligi, asosiy kategoriyalari va tamoyillari, ijtimoiy pedagogik jarayon va ijtimoiy pedagogik tashhis, ijtimoiy pedagog va ijtimoiy pedagogik faoliyat kabi masalalarni yoritishga harakat qilingan. Mazkur qo`llanmadan oliy ta’lim muassasalari, litsey va kollej, qamda maktab o`qituvchilari, talabalari, shuningdek mazkur fan bilan qiziquvchi kitobxonlar foydalanishlari mumkin.
Tuzuvchi muallif: p.f.n. dots. D.A.Axatova

Mas`ul muharrir: p.f.n. dots.E.Y. To`qmurodov

Taqrizchilar: p.f.n. dots. S.S.Sayitov,

p.f.n. O.Shomiyeva

(Ma’ruza matnlari NavDPI Pedagogika kafedrasining 2010 yil 5 sentabrdagi N2 yig`ilishida muhokama qilingan )

KIRISH
«Ijtimoiy pеdagogika» kursi talabalarning umumpеdagogik bilim darajasini kеngaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli ijtimoiy munosabatlar, ma’naviy omillar, shuningdеk, mazkur fanning ob’еkti, prеdmеti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, katеgoriyalari, ijtimoiy pеdagog kasbining o`ziga xos xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga undaydi.

O`quv fanining maqsadi va vazifalari. Fanni o`qitishdan maqsad – bolalarni ijtimoiylashtirish jarayonida ijtimoiy tarbiya va ijtimoiy ta’lim qonuniyatlarini o`zlashtirish.

Fanning vazifasi – gumanitar bilishning sohasi sifatida ijtimoiy pеdagogika, uning ob’еkti, tadqiqot prеdmеti va asosiy katеgoriyalari haqida nazariy bilimlar bеrish; talabalarda ijtimoiy-pеdagogik tadqiqotga doir ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat.

Fan bo`yicha talabalarning bilim, ko`nikma va malakasiga qo`yiladigan talablar

“Ijtimoiy pеdagogika” o`quv fanini o`zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

– ijtimoiy – pеdagogik faoliyatning madaniy-tarixiy an’analari; ijtimoiy-pеdagogik faoliyat rivojining tarixiy omillari; pеdagog, ijtimoiy-pеdagog va ijtimoiy xodimning kasbiy faoliyatidagi farqlar; ijtimoiy- pеdagogning kasbiy faoliyati strukturasi; ijtimoiy-pеdagog faoliyati vazifalari; ijtimoiy- pеdagogning kasbiy tayyorlashda uzluksiz ta’lim mazmuni; O`zbеkistonda ijtimoiy pеdagog amaliy faoliyatining o`ziga xosliklari; maktabgacha yoshdagi bola shaxsini ijtimoiylashtirish mohiyati; bola shaxsini ijtimoiylashtirishda mikro muhitning roli; rivojlanishida nuqsoni bo`lgan bola, nogiron bola, chеklangan imkoniyati bola tushunchalari tavsifi; imkoniyati chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishdagi umumiylik va tafovutlar; imkoniyati chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishning shartlari va xuquqiy mе’yorlari; ijtimoiy pеdagogik katеgoriyalar; ijtimoiy pеdagogikaning tamoyillarini bilishi kеrak;

– ijtimoiy pеdagog faoliyat mеtodikasi va tеxnologiyasi; asotsial oilaga ijtimoiy – pеdagogik yordamning asosiy shakllari; ijtimoiy pеdagog faoliyatida ishontirish mеtodlari, korrеktsiya, mashqlarini qo`llash; kasbiy faoliyatda sotsiologik mеtodlardan foydalanish; ijtimoiy pеdagogik tеxnologiyalarini qo`llash; xavotirli oila ijtimoiy maqomini tavsiflash; xavotirli oila bilan ishlash mеtodlarini qo`llash ko`nikmalariga ega bo`lishi kеrak;

– ota-ona vasiyligisiz qolgan bolalar bilan ijtimoiy-pеdagogik faoliyat olib borish; dеviant xulqli bolalar bilan ijtimoiy-pеdagogik faoliyatni tashkil etish va olib borish malakalariga ega bo`lishi kеrak.

1. Rеspublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning ijtimoiy hayotga ta’siri.
2. Hozirgi vaqtda ijtimoiy pеdagogika faniga zaruriyat va uning ahamiyati. Rahmdillik va xayr-sahovat ijtimoiy-pеdagogik faoliyatning madaniy-tarixiy an’anasi sifatida.
3. Ijtimoiy pedagogikaning maqsadi, vazifalari, ob’ekti va predmeti.
4. Ijtimoiy pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

Ijtimoiy pedagogika–garchi u avvaldan yurtimizda pedagogik bilim sohasi va fan sifatida mavjud bo’lgan bo’lsa ham, O’zbekiston uchun yangi xodisa va tushunchadir. Uning mustaqil fanga aylanganligi va amaliy tajribalari tizimlashtirilmaganligining sabablari O’zbekiston tarixiy rivojlanishining murakkabliklari va qarama-qarshiliklari bilan izohlanadi. Ijtimoiy pedagogikaga salbiy ta’sir ko’rsatgan hodisalarga XX asrning 30 yillarida boshlangan ijtimoiy tarbiyaning diskreditatsiyalashuvi milliy olimlar va pedagoglarni xorij tajribasi va chet ellik hamkasblaridan ajratgan “temir parda”ning tushirilishi, umuminsoniy qadriyatlarni sinfiy qadriyatlarga almashtirilishi, ijtimoiy muammolar haqida jim turish siyosati, rahmdillik, mehr-muruvvat an’analarining yo’q qilinishi kiradi.

Yurtimizning iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, ijtimoiy hayotida islohotlar izchil amalga oshirilmoqda.

Mamlakat taraqqiyotining asosini tashkil etuvchi ushbu sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar, asosan insonga, uning manfaatlariga qaratilgandir. Buni biz Yurtboshimizning “Islohot-islohot uchun emas, balki islohot inson uchun, mamlakat aholisining farovonligi va turmush darajasini ko`tarishga qaratilganligidadir” – degan fikrlaridan ham ko`rishimiz mumkin.

Hayot, bozor iqtisodiyotiga o`tish, isloqotlar jarayonida ya’ni jamiyat a’zolarining, fuqarolarning ongida qanday o`zgarishlar ro`y bermoqda, fuqarolik jamiyati qayotini farovon barpo etishni kim qanchalik anglab yetmoqda. Bu yo`lda o`z yo`lini topayaptilaru, kimlar adashmoqda, jamiyat insonlarga qanchalik va qanday ta’sir o`tkazmoqda hamda qolaversa, insonlar jamiyatga qanday ta’sir ko`rsatmoqda.

Muhtojlarga ijtimoiy-pedagogik yordamni amalga oshirish, jamiyatda insoniylik, fuqarolarning haq-huquqlarini amalga oshirishga asoslangan yangi demokratik qadriyatlar paydo bo’lgani bilan ham izohlanadi. Bu masalaning ahamiyatliligi davlatimizning boshqaruv tizimlari tomonidan mustaqillikning ilk kunlaridanoq anglangan. Quyidagilar bundan dalolat beradi:

1. kuchli ijtimoiy siyosatni respublika taraqqiyotining ustuvor yo’nalishi sifatida e’lon qilinishi;
2. aholining kam ta’minlangan qatlamlarini himoya qilish yuzasidan bir qator qonun va farmonlarning qabul qilinishi;
3. sobiq ijtimoiy himoya muassasalarining moddiy texnik bazasining yaxshilanishi va yangilarining ta’sis etilishi;
4. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik choralari majmuasi sifatida joriy qilinishi.

Yurtimiz mustaqillikka erishgach, o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lini belgilab oldi. Bu yo`l jamiyatimizning kelajagini o`z qo`llariga oluvchi – yoshlarga beriladigan ta’lim-tarbiya asosida belgilandi. Shu nuqtai nazardan 1997 yili 29 avgustda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta’lim to`g`risida”gi qonun qabul qilinib, unda kadrlar tayyorlashning milliy modeli yaratildi. Mazkur modelda ShAXS bosh va markaziy o`rinni egallab, modelning qolgan qismlari shaxs manfaatlari uchun xizmat qiladi. Ayniqsa uzluksiz ta’lim tizimi individ dunyoga kelgandan boshlab to maktabdan tashqari ta’lim muassasalaridagi “masofani” qamrab oladi.

Ta’lim-tarbiya muassalari o`z vazifalarini amalga oshiraverishi mumkin, ammo hayot qarama-qarshilik va ziddiyatlardan iborat. Yoshlar, qolaversa jamiyatning barcha a’zolari ushbu ziddiyatlarni yengib, ulardan to`g`ri xulosa chiqara oladilarmi! Demak, ta’lim-tarbiya muassasalaridan tashqari tarbiyaviy ta’sirlar, ya’ni kundalikli ijtimoiy voqeliklarning shaxsga ko`rsatayotgan ta’siri, ularni ijtimoiy pedagogik, ilmiy, nazariy va amaliy o`rganish, pedagogikada shu kunga qadar yetarlicha e’tibor berilmagan ijtimoiy pedagogikaga zaruratni vujudga keltirmoqda. Kursning nomidan ham ko`rinib turganidek, ijtimoiy qayotning turli jabqalari shaxsga, ayniqsa yoshlarga, albatta o`z ta’sirini ko`rsatadi. Bunga misol tariqasida quyidagilarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin:
O mmaviy axborot vositalari

K o`cha-kuy, mahalladagi voqe’liklar

O ta-ona, yoshi kichik va kattalar orasidagi munosbatlar ShAXS

Ishlab chiqarish jarayoni

Ilm-fanning turli sohalari

Hozirgi vaqtda ijtimoiy pеdagogika faniga zaruriyat va uning ahamiyati. Rahmdillik va xayr-sahovat ijtimoiy-pеdagogik faoliyatning madaniy-tarixiy an’anasi sifatida.

Bugungi kunda ijtimoiy pedagogikaga qiziqish jamiyat taraqqiyotining ehtiyojlari va davlatning ijtimoiy buyurtmasi asosida paydo bo’ldi.

Hozirda respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va ma’rifiy-madaniy islohotlarni boshdan kechirmoqda. Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishning yangi tamoyillari, bozor iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy tamoyillarning o’zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning nazoratsizligi, oilalarning ajralib ketishi, g’ayri ijtimoiy xodisalar-alkogolizm, narkomaniya, jinoyatchilik, fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni keskinlashuviga sabab bo’lmoqda. Bu holatda birinchi navbatda bolalar, so’ngra esa kattalar ijtimoiy yordamga muxtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy muammolariga bog’liq bo’lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning ijtimoiylashuvi jarayonida shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy pedagogga talab paydo bo’ladi.

Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi:

Birinchidan, Bugungi kunda ta’lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba’zi natijalari o`rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish yo`llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan shug`ullanuvchi sotsiologiyani olib kirish zaruriyatini uyg`otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo`lgan inson faoliyati, sotsiologiya fanining o`ziga xos ob’ektini tashkil etadi. Har bir shaxsning jamiyatdagi o`z o`rnini, o`zligini anglashi, hayotiy-axloqiy me’yorlarni o`zida mujassam etishi jamiyatda shu ma’naviy-axloqiy sifatlarni namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta’lim-tarbiyaning o`zi ijtimoiy hodisa va pedagogik jarayondir.

Ikkinchidan, ba’zi jamiyat a’zolarining ongidagi ma’naviy bo`shliqning ijtimoiy kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini yaratish kabi yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va sotsiologik tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani talab etmoqda. Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy xususiyatlarini, uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib yondashmoq lozim. Inson organizmining biologik va sub’ektiv (shaxsiy tomonlari) asosida o`z-o`zini tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma’lum ob’ektga yo`naltirish qonunlarini bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida ichki va tashqi ta’sir imkoniyatlari o`zaro omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar faoliyatining xususiyatlari, qzini anglash kabi muhim xususiyatlari asosida shaxsning erkinligi va g`ururini paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va milliy tamoyillarga tayanib, ularda ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr talabidir. Jamiyatga insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o`zgartirish ijtimoiy- ma’rifiy jarayonlar bilan bog`liq bo`lib. Uni ilmiy jihatdan o`rganish muhimdir. Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan muammolar o`zbekistonlik olimlarning diqqat e’tiborini ham o`ziga tortmoqda.

Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va bunda davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar muammolari, yoshlarning ma’naviyatida ro`y berayotgan zaiflikning sabablari, ularni aniqlash, tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat, shuningdek mustaqil O`zbekistonda kechayotgan ma’naviy va mafkuraviy islohatlarni, umuman, jamiyatni «pedagog so`zi» bilan qrganish ijtimoiy pedagogikaning muammolaridan bo`lib hisoblanadi. Eng asosiysi, ijtimoiy hayotda shunday holatlar uchraydiki, bunda bolalar o`smirlar, tarbiyachilar bunday og`ir vaziyatda o`zlariga ruhan malham bo`ladigan sotsial pedagogning yordamiga muhtoj bo`ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz asoslariga sotsial psixolog bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo`lgan ehtiyoji ham sezilmoqda.

Hayotdan umid uzgan, o`ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni mustaqil hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tushunish, uning qayg`usiga sherik bqlishlarini kutadilar. O`z so`zi va faoliyati bilan shu kabi shaxslarda o`ziga ishonch uyg`otish, o`z imkoniyatlarini anglab yetishlariga yordam berish sotsial pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi voqelikning insonlarga bo`lgan ta’siri ularning ongida yuz berayotgan jarayonlar haqida bahs yuritadigan mazkur fan yo`nalishi bugungi kunda ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga kelmoqda.

Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida namoyon bo`ldi.

Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya- bu bolalarning ijtimoiylashuvi va bolalarga ijtimoiy ta’lim va ijtimoiy tarbiya berish qonuniyatlarini o`rganuvchi pedagogika fanining tarmog`idir. Ya’ni tarbiya- bu nafaqat o`quv muassasalari balki butun jamoatchilik, jamiyatning barcha jabhalarida o`z ko`rinishiga ega.

Ijtimoiy pedagogika– odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari jarayoni davomida ularda hosil bo`ladigan fikrlar, e’tiqodlar, g`oyalar, qarashlar, his-tuyg`ular, turli xulq-atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir. Har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning ijtimoiy normalarga rioya qilgan holda o`ziga o`xshash shaxslar bilan o`rnatadigan murakkab o`zaro munosabatlari va ularning ta’sirida hosil bo`ladigan xodisalarning pedagogik tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish- ijtimoiy pedagogikaning asosiy vazifasidir.

Ijtimoiy pedagogika O`zbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda ham uzoq va chuqur an’analarga ega. Shunga qaramay sobiq sovet tuzumi davrida ijtimoiy pedagogika yutuqlari e’tiborga olinmadi. Mana shuning uchun ham ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy- pedagogik mutaxassislar davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina emas, balki mutaxassislar tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ilmiy-tadqiqot bazasini ham o`z ichiga oladi.

Ijtimoiy pedagogikani rivojlantirish va mazkur yo`nalishda mutaxassislar tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Ijtimoiy pedagogika yaqin kelajakda o`qituvchi yoki tibbiy xodim singari ommaviy kasbga aylanadi, chunki ayrim odamning ijtimoiy kasalligini oldini olish va ma’naviy-axloqiy og`ishini davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi kurashga nisbatan ancha osondir.

Bir ob’ektni turli fanlar tomonidan qrganish mumkin. Ijtimoiy pedagogika- tarbiya va ta’lim jarayonida bolalarga jamiyatda birga yashash bilan bog`liq bo`lgan holat va xodisalarni o`rgatadi. Bu jarayon jamiyatga «kirish» va o`zaro munosabatda bo`lishni anglatadi. Ular ma’lum ijtimoiy tajriba (bilim, qadriyat, axloqiy qoida, ko`rsatma) oladilar, ya’ni ijtimoiylashtirish yuz beradi.

«Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya» kursi talabalarning umumpedagogik bilim darajasini kengaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli munosabatlarni, ma’naviy faktorlarni tekshirish shuningdek, mazkur fanning ob’ekti, predmeti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, kategoriyalari ijtimoiy pedagog kasbining spetsifik xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga undaydi.

Kursning asosiy maqsadi bo`lajak pedagog kadrni hayotimizning barcha jabhalariga «pedagogik ko`z» bilan qarash, o`rganish, reabilitatsiya qilish yo`llarini aniqlash va ma’lum xulosalar chiqarishga o`rgatishdan iborat.

Kursning asosiy vazifalari oliy o`quv yurtlari talabalariga:

1. Mustaqil O`zbekistonda shakllanayotgan Pedagogika fanining yangi qirralaridan biri sifatida Ijtimoiy pedagogika fani xaqida tushunchalar berish va ularni ijtimoiy hayot bilan muqoyasa o`rganish;

2. Ijtimoiy muhit va shaxsning ijtimoiylashuviga doir qonuniyatlar;

3. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining o`ziga xos spetsifik

xususiyatlari, ilmiy-tadqiqot metodlari haqida tushunchalar berishdan

Bozor iqtisodiyotiga o`tishning ijtimoiy munosabatlari va bunda davlat hamda jamiyatning roli, ba’zi jamiyat a’zolarining ma’naviyatida ro`y berayotgan zaifliklar, ularning sabablarini aniqlash, tekshirish, qayd etish, umuman jamiyatda kechayotgan ma’naviy va mafkuraviy isloqotlarni, jamiyatni pedagogik nuqtai nazardan o`rganish ijtimoiy pedagogikaning asosiy muamolaridan biridir. Demak, ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zaruriyat, ijtimoiy buyurtmadir. Ijtimoiy munosabatlarni ilmiy pedagogik nuqtai nazardan o`rganish va yanada takomillashtirish davr taqozasidir.

Rahmdillik va xayr-sahovat ijtimoiy-pеdagogik faoliyatning madaniy-tarixiy an’anasi sifatida. O`zbеkistonda xayr-sahovatning rivojlanish bosqichlari.

Ijtimjiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti xalqning tarixiy-madaniy va etnik an’analari, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga bog`liq holda rivojlanadi va xalqning inson va insoniy qadriyatlar haqidagi qarashlariga tayanadi. Insoniyat rivojlanishining turli bosqichlarida va barcha jamiyatlarda ham o`zini to`laqonli boshqarishga imkoni bo`lmagan kishilarga, masalan, bolalar, qariyalar, kasallar, jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida cheklanishlari bo`lganlarga munosabat masalasiga duch kelganlar. Bunday masalalar turli jamiyat va davlatlarda turlicha hal etilgan, ya’ni, ojiz va qarovsiz qolganlarni jismoniy yo`q qilishdan tortib ularni jamiyatga to`liq integratsiyasigacha yo`llar tutilgan.

O`zbеkistonda qadimdan bunday kishilarga nisbatan insonparvarlik yo`li tutilib, ularga doimo rahm ko`rsatib kelingan, ayniqsa, islom dini kirib kelganidan keyin rahmdillik va xayr-saxovatga e’tibor kuchaygan. Muhtojlarga doimiy yordam ko`rsatib kelingan.
Ijtimoiy pedagogikaning maqsadi, vazifalari, ob’ekti va predmeti.

Ijtimoiy pedagogika o`z nomiga ko`ra sotsium, ya’ni jamiyat bilan shug`ullanadi. Shu bois uni jamiyat tarbiyasi ham deyish mumkin. Jamiyat tarbiyasi deganda “Inson” tizimi ichida olib boriladigan tarbiya tushuniladi. Ya’ni, bevosita insonlararo munosabatlar jarayonidagi tarbiyaviy ta’sir, shuningdek ijtimoiy institutlar faoliyatining (xayriya jamg`armalari, tashkilotlar, jamiyatlar va assotsiatsiyalar) tarbiyaviy ta’siri nazarda tutiladi.

Ijtimoiy “autsayderlar”, ya’ni qariyalar, nogironlar, yolg`iz yashovchilar, iqtisodiy nochor aqvolda yashovchilar va xalqning shu kabi boshqa tabaqalariga kiruvchilarga yordam berish ijtimoiy pedagogikaning maqsadalaridan biridir. Chunki faqat jamiyat va ijtimoiy ta’sir vositasida insonlarda insoniylik, vatanparvarlik, ijtimoiy faollik, mas’uliyatlilik singari fazilatlarni shakllantirish mumkinki, ushbu jarayonda oila, maktab va boshqa o`quv muassasalari yordamchilar sifatida faoliyat ko`rsatadi.

Ijtimoiy pedagogika (lat.socium-jamiyat)ning asosiy vazifasi ijtimoiy tarbiya muammolarini o`rganishdan iborat. Demakki, uning ob’ekti ijtimoiy hayotiy tarbiyaviy jarayonlardir. Predmet esa, shaxsning shakllanishiga ijtimoiy muhitning ta’siri qonuniyatlari, jumladan oilaning, birlashmalarning, jamqarmalarning tarbiyaviy ta’siri kabilar hisoblanadi. Demak, ijtimoiy pedagogikaning predmeti –bu shaxsning ijtimoiylashuv jarayonidir.

Ijtimoiy pedagogika, ayniqsa, “og`ir guruq”larga aloqida e’tibor qaratadi. Bu guruqga taqdir taqozasi bilan og`ir vaziyatlarga tushib qolgan shaxslar kiradi. Bular: narkomanlar, ishsizlar, fohishalar, jinoyatchilar, qamoqda o`tirib chiqqan kasallar, jinoiy guruqlarga va man etilgan diniy sektalarga o`zlari bilmagan qolda kirib qolgan shaxslar va h.k kiradi. Shuningdek, ijtimoiy pedagogika katta yoshdagi va qariyalarni; ishlab chiqarish jarayonlaridagi rahbar va xodimlarning o`aro munosabatlari, ayollar tarbiyasi, kasbidan qoniqmaganlik, qolaversa dam olishga, ruhyi kasallangan, ta’lim olishdagi muommalar, tarbiyasi oqir bolalar kabi muammolarni ham nazardan chetga qoldirmaydi.

Ijtimoiy qayotning turli javhalaridagi bu insonlar, albatta, yuqori malakali pedagogik yordamga muxtojdirlar.
Ijtimoiy pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

Rivojlangan davlatlarda ijtimoiy tarbiyani amaliy tashkil etish maxsus kasb darajasiga ko`tarilgan. Janubda bu kasb “Ijtimoiy faoliyat” deb yuritiladi. Bizning yurtimizda aholining, umuman jamiyat a’zolarini ijtimoiy muqofazalashga doir qator ishlar amalga oshirilishidan qat’i nazar, u bilan shug`ullanuvchi maxsus fan yo`nalishi to`liq shakllanmagan.

Ijtimoiy ish jamiyat a’zolarining bir-biriga insoniy munosabatda bo`lishini taqozo etadi. qadim zamonlarda bu faoliyatning diniy mas’ullik, saqiylik, xayrixohlik singari qirralari namoyon bo`lgan. “Ijtimoiy pedagogika” ning paydo bo`lishi jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy qayotidagi o`zgarishlar bilan boqliq. Chunki bu o`zgarishlar tarbiya jarayonini murakkablashtirib, yoshlar tarbiyasida yangi muammolarni vujudga keltirib, yosh avlodning ijtimoiy shakllanish jaraynini ilmiy o`rganishni talab etmoqda. An’anaviy pedagogika fani ta’lim muassasalari qobiqida cheklanib qolib, ijtimoiy muhit omilining tarbiyaga bo`lgan ta’siriga yetarlicha e’tibor bermadi. Ayniqsa, ijtimoiy tarbiyaning umumiy xarakterini chetga surib qo`ydi. Ijtimoiy pedagogika Rossiyada o`tgan asrning 80-yillarida aloqida fan sifatida shakllandi. Mustaqil yurtimizda esa uning ma’lum qirralari yoritilgan bo`lishiga qaramasdan bu yo`nalish bo`yicha hali aloqida tadqiqot ishlari yuzaga chiqqanicha yo`q. Bu fan qar bir jamiyatning, har bir mamlakatning, qar bir millatning ijtimoiy qayoti va milliy psixologiyasi bilan bevosita boqliq. Shu nuqtai nazardan mazkur fanni turmush pedagogikasi, deyish ham mumkin.

Turmush -shaxsning jamiyatda o`z o`rnini topishini taqozo qiladi. Biz ta’lim tarbiya muassasalari va ulardan tashqari, ya’ni har kungi ijtimoiy hayotimiz orqali tarbiyaviy ta’sir ko`rsatish asosida barkamol, komil insonni voyaga yetkazishimiz kerakki, toki biz tarbiyalagan shaxs jamiyatga “kirishib keta olsin”. Ular jamiyatdan chetda qolishi mumkin emas. Ma’lum sabablarga ko`ra “jamiyat tan olmagan”, “sotsiumga kirisha olmagan” shaxslarning o`z yo`lini topib ketishi uchun ijtimoiy faoliyat talab etiladi. Ushbu muammo dolzarb kasb etib, Rossiyada 1960-1970 yillardayoq shunday ijtimoiy-pedagogik faoliyatga yo`naltirilgan mutaxassislarni tayyorlash bo`yicha ishlar olib boriladi.

Jumladan, sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi, uy-joy kommunal xizmati tashkilotchisi, maktabdan tashqari muassasalar xodimlari, yotoqxona, maktab klublari xodimlari singari kadrlar faoliyat olib borishdi, qator chet mamlakatlarda esa 1970-1980 yillarda ijtimoiy talab-bu muammoni hal etishning yangi darajalarini vujudga keltirdi.

Amaliyotda ijtimoiy pedagogik va yoshlarning yashash komplekslarida, turli yoshdagi xodimlardan iborat birlashmalarda ijtimoiy pedagogik tajribalarni to`plash ishlari shakllantirilgach, maktablarning ijtimoiy institutlar bilan qamkorligi o`zgardi. Shu asosda ijtimoiy muqitni pedagoglashtirish jarayoni intensiv tarzda rivojlanib bordi. Lekin bu boradagi kadrlar masalasi muammo bo`lib qolaverdi. Buning ustiga tarbiya ishlari bilan faqat maktab, boqcha kabi ta’lim-tarbiya maskanlari shuqullanadi,-degan fikr jamiyat a’zolari ongida o`rnashib qolgan. Demak, ta’lim tarbiya bilan shuqullanuvchi fanlar va o`quv muassasalaridan farqli o`laroq ijtimoiy pedagogika ijtimoiy hayotimizning barcha jabqalari bilan boqliqdir. Shuning uchun ham u juda ko`plab fanlar bilan uzviy bog`liq.

Ularning asosiylari quyidagi jadvalda aks ettirilgan..

Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy fan sifatida barcha ijtimoiy fanlar bilan uzviy bog`langan. Barcha ijtimoiy fanlar inson xulq-atvorining turli tomolarini o`rganadi.

Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy psixologiya, sotsiologiya, antropoligiya, tarix, iqtisod, siyosatshunoslik fanlari bilan hamkorlikda boyib va rivojlanib boradi.

Ijtimoiy psixologiya jamiyatimizda shaxslararo munosabatlarning tabiati va qonuniyatlarini o`rganuvchi fan sifatida o`zining nazariy tamoyillarini amaliyotga tadbiq etadi va shu orqali yangicha mazmundagi demokratik munosabatlarning jamiyatning har bir jamoasida, oilasida va fuqarosida qaror topishiga, yoshlarda yangicha fikrlashni va dunyoqarashni shakllantirish jarayoniga ko`maklashadi.

Sotsiologiya insonning ijtimoiy turmushini, guruh va jamiyatni o`rganadi. Ijtimoiy mavjudot bo`lgan odamlarning xulq-atvori uning predmetidir.

Antropologiya- odamning kelib chiqishi va evolyutsiyasi, odamzot irqlarining paydo bo`lishi, odamning tana tuzilishidagi farq-tafovut, o`zgaruvchanlik haqidagi fan.

Antropoligiyaning muhim sohasi- odam organizmining tuzilishi va rivojlanishiga ta’sir qiladigan fiziologik. Biokimyoviy va genetik omillarini o`rganadigan bo`limi- «Odam biologiyasi» degan umumiy nom bilan XX asr o`rtalaridan boshlab rivojlandi.

Siyosatshunoslik jamiyatning siyosiy hayoti va siyosiy munosabatlarida ro`y beradigan voqea-hodisalar, o`zgarishlarni ilmiy-nazariy jihatdan asoslab beradi. Uning siyosiy fan sifatidagi roli va ahamiyati uning siyosiy mohiyatga ega bo`lgan voqea-hodisalarni alohida olingan bir mamalkat doirasida emas, balki jahonning turli

mamlakatlarida siyosiy muammolarni hal qilishida erishilgan natijalar bilan belgilanadi.

Iqtisod fanlari esa ishlab chiqarish kuchlari va munosabatlari, jamiyatning iqtisodiy turmushini o`rganishga yordam beradi.

1. Rеspublikamizda amalga oshirilgan islohotlarning ijtimoiy hayotga ta’siri qanday bo`ldi?
2. Hozirgi vaqtda ijtimoiy pеdagogika faniga zaruriyat tug`ilganligini nimalarda ko`rish mumkin?
3. Rahmdillik va xayr-sahovatnin o`rni tariximizda va bugungi kunda qanday?
4. Ijtimoiy pedagogikaning maqsadi, vazifalari, ob’ekti va predmeti nimalardan iborat?
5. Ijtimoiy pedagogika qaysi fanlar bilan aloqada rivojlanadi? Misollar keltiring.

XORIJDA VA O`ZBЕKISTONDA IJTIMOIY PЕDAGOGIKANING RIVOJLANISH TARIXI. O`ZBЕK XALQ PЕDAGOGIKASI VA ISLOM TA’LIMOTIDA IJTIMOIY-PЕDAGOGIK G`OYALAR.
Tayanch tushunchalar: Antik davrda ijtimoiy pеdagogikaning rivojlanishi, ijtimoiy-pеdagogik g`oyalarning rivojlanishi. «Avеsto» va adabiy manbalarda ijtimoiy-pеdagogik g`oyalar. O`rta asrlarda O`rta Osiyo qomusiy olimlarining ijtimoiy-pеdagogik g`oyalari. XVIII-XIX asr ma’rifatparvarlarining ijtimoiy-pеdagogik qarashlari. XX asr boshlarida ijtimoiy-pеdagogik faoliyat. II jahon urushi yillarida ijtimoiy-pеdagogik faoliyat. O`zbеk xalq pеdagogikasida ta’lim-tarbiya masalasining ijtimoiy xaraktеri. Sharq mutafakkirlari, ijtimoiy pedagogik fikr, jamiyat va shaxs.

1. Xorijda ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanish tarixidan.
2. O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

b)XI-XIX asr ma’rifatparvar shoirlari va olimlarining ijtimoiy pedagogik qarashlari

s)1917-1990 yillardagi ijtimoiy pedagogik faoliyatning asosiy yo’nalishlari

d) O’zbek xalq pedagogikasining zamonaviy ijtimoiy g’oyalari.

3. O’zbekistonda zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va huquqiy asoslari

Xorijda ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanish tarixidan.

Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishi ancha qadimiylikka borib tutashadi. Uning qadimiyligibuyuk mutafakkirlarning ilmiy qarashlarida o’z tasdig’ini topgan.

Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishining Birinchi bosqichi – qadimgi davrlardan XVII asrgacha bo’lgan davrini o’z ichiga oladi. Bu davrda faktlar to’planishi, tarbiya tajribasining anglanishi, pedagogik va ijtimoiy nazariyalarning shakllanishi ro’y bergan. Ijtimoiy pedagogikaning bu rivojlanish bosqichi tarbiyani ijtimoiy hodisa sifatida asta-sekin tan olinishi bilan xarakterlanadi. Buning natijasida turli tarbiya nazariyalari paydo bo’lgan.

Birinchi bosqichning bu kabi davriy chegaralanishi avvalambor, insoniyat tarixining ilk bosqichlarida ham ijtimoiylashtirish muammosining mavjud bo’lganligi bilan izohlanadi. CHunki ibtidoiy jamoada to’plangan boy tarbiyaga oid ijtimoiy pedagogik g’oyalar haqida gapirishga imkon beradi. Tarbiya ijtimoiy hodisa sifatida insonning hayvonot olamidan ajralishi bilan paydo bo’lgan.. Dastlab tarbiya faoliyat turi sifatida yuzaga kelgan bo’lsa, keyinchalik esa o’ziga o’ziga xos faoliyat turiga aylangan va bu bilan shug’ullanuvchi odamlar-tarbiyachilar paydo bo’lgan. Vaqt o’tgani sari tarbiya jarayoni ham murakkablashib borgan, yosh, jins, mazmuniga ko’ra farqlana boshlagan, uning axloqiy jihatlariga e’tibor qaratila boshlagan. Juft oilalarning oilaviy tarbiya ham ommalasha boshlagan. Bundan tashqari, arxeologik ma’lumotlar ibtidoiy jamoada kasal va yaradorlarga yordam ko’rsatilganligini bolaligida olingan jarohatlar tufayli vafot etganlarning skeletlari asosida to’la tasdiqlaydi. Bu kabi qarashlar etnografik ma’lumotlarda paydo bo’lish bilan ham o’z tasdig’ini topgan. Ibtidoiy jamoa tuzumida yashagan barcha elatlarida mehnatning jins va yoshga qarab ajratish an’anasi bo’lgan. Mavjud yoshlarni muntazam ravishda turli kasb-xunarlarga o’rgatishgan.

Bularning hamasi ibtidoiy jamoada ijtimoiy-pedagogik tajribaning ilk ko’rinishlari mavjud bo’lganligi haqida tasavvur qilishga imkon beradi.

Agar ibtidoiy davrni ijtimoiy pedagogik amaliyotning vujudga kelishiga zamin yarangan bo’lsa, qadimgi dunyoning ilk sivilizatsiyalarining paydo bo’lishi ijtimoiy-pedagogik fikrning shakllanishiga kuchli ta’sir ijtimoiy-pedagogik fikrning shakllanishi yozuv hamda pedagogik g’oyalarning yozma manbalarda ko’rsatilgan saqlanib qolish hodisasi bilan bog’liqdir.

SHarqning quldorlik davlatlarida ijtimoiy pedogogik g’oyalar bir nechta mualliflar tomonidan shakllantirilgan va odatda muqaddas kitoblar shaklida butun xalq mulkiga aylangan (Xitoyda-SHukit, Hindistonda-Vedalar, Misrda-Tot xudosi kitoblari, O’rta Osiyoda-Avesto va boshqa).

Faqatgina miloddan avvalgi I ming yillikning o’rtalari va ikkinchi yarmida ijtimoiy pedogogik g’oyalarni yaratuvchilarining nomlari ma’lum bo’la boshlaydi.

SHubhasiz, ijtimoiypedagogik tafakkurning rivojlanishiga antik davr (yunon va rim) faylasuflari katta hissa qo’shishgan. Xususan, Suqrot (mil. avv. 469-399 y) “O’z o’zingni angla” degan shiorni ilgari surgan va shu bilan ong insonda barcha yovuzlikni yo’qotishi mumkinligini ta’kidlagan.

Demokrit (mil. avv. 460-370 y) o’z ta’limotida tarbiyada bola tabiatini hisobga olish tamoyilini asoslab bergan. Bundan tashqari uning fikricha, bola tarbiyasini yoshligidan boshlamoq kerak.

Aflotun (mil. avv. 423-347 y) ilk marotaba davlat va tarbiyaning o’zaro munosabati g’oyasini ilgari surgan. Uningcha tarbiya davlatning eng muhim vazifasi bo’lgan.

Arastu (mil.avv. 384-322 y) faylasuf, qomusiy olim. U antik duyoda tarbiyaning eng to’liq nazariyasini ishlab chiqqan. Aflotundan farqli o’laroq u inson tarbiyasida asosiy urg’uni davlatga to’liq bo’ysundirishga emas, balki insonning o’zini manfaatlariga qaratadi. SHaxsning jamoat bilan uyg’un rivojlanishi to’g’risidagi g’oya ham unga tegishlidir.

Mark Fabiy Kvintilian (mil. avv. 42-118 y) notiqlik san’atining qadimgi yunon nazariyotchisi, pedagog. Ilk pedagogik asar bo’lmish “Notiqning tarbiyasi haqida” unga tegishli bo’lib, unda tarbiyaning muhim g’oyalari, ta’lim metodikasi bayon etilgan.Kvintilianning asosiy g’oyalari –o’z “men”nini saqlab qolish, “o’z ustidan” hukmronlikka erishish kabilarni tashkil etadi.

Feodalizm davri tarbiyasining o’ziga xos xususiyatlari asketizm, dunyo dinlari qoidalariga qattiq amal qilish bo’lgan. O’sha davrning (VI-XII asrlar) ijtimoiy-pedagogik g’oyasini yaratuvchilari o’sib kelayotgan avlodga singdirmoqchi bo’lgan axloqiy qadriyatlar orasida hamdardlik, yaqinlarga yordam, xususan kasallar va nochorlarga yordam kabilar paydo bo’ldi.

XV-XVI asrda avval Italiyada, so’ngra yevropaning boshqa davlatlarida kapitalistik munosabatlar rivojlana boshladi. Paydo bo’layotgan yangi toifa vakillariga, aksariyat ziyolilarga asketizmning tamoyillari begona edi. YAngi burjua madaniyati shakllana boshlaydi va uni xarakterlashtirish uchun odatda insoniylashtirish va qayta tiklash tushunchalar qo’llanilgan. Gumanizm (insoniylik) tushunchasi yangi madaniyat markazida ilohiylik emas, inson turishi guvohlik berardi. Uning o’zi ham qalban, ham jisman go’zal bo’lishi lozim. Faqatgina inson ongi, kuchi, muvaffaqiyatiga ishonchi, faolligi, irodasi tufayli barcha qadriyatlar va o’z baxtining yaratuvchisiga aylana oladi. Asketizm(yunoncha)- tuyg’u va istaklarnicheklash yokibostirish, azob tortish, hayot ne’matlaridan voz kechish. Bu yerda gap uning shaxsiy hislatlari, shaxsiyati, mashhurligida emasligi hisobga olingan.. SHu bilan birga gumanistlar cherkovga qarshi ochiq qarshi chiqmaganlar. Ular xudoni, olamni harakatga keltirgan va o’shandan beri unga aralashmagan yaratuvchi deb bilishgan.

XIV-XVI asrlar gumanistlarining aksariyati yoki o’zlari pedagog bo’lishgan yoki pedagogik nazariyaga murojaat qilishgan. Gumanizm g’oyasi pedagogikada xuddi ana shu davrlardan boshlab o’rnasha boshlagan.

Asl tarbiya o’z mohiyatiga ko’ra doim go’zallik haqida, uning kelajagi haqidagi g’amxo’rlikni bildirgan. Uyg’onish davrida ijtimoiy gumanizm g’oyalarini amalga oshirila boshlanishi mashhur italiyalik pedagog-gumanist Vittorino de Genotre (1378-1446) tomonidan ilk marta “Quvonch uyi” nomli internat maktabning yaratilishi bilan bog’liq. SHuni ta’kidlash joizki, ta’riflanayotgan davrda din, pedagogika va ijtimoiy-pedagogika bir-biriga uzviy ravishda rivojlangan.

Diniy qarashlarda asosiy e’tibor umuminsoniy qadriyatlarga qaratilgan. Diniy rivoyatlarda, muqaddas kitoblarda oyatlarda axloqiy o’gitlar, insonlararo munosabatla, qavm-qarindoshlarga,, bolalarga g’amxo’rlik haqida ko’p gapirilgan. Bu asosda ko’pgina avlodlar tarbiya topishgan va bu borada yevropada cherkov uzoq vaqt mobaynida “nogiron bolalar” rahnamosi bo’lgan. Unga nafaqat ruhiy yordam so’rab, balki tibbiy, moddiy yordam so’rab, adolatsizlikdan himoya so’rab murojaat qilishgan. Butun dunyoda diniy tashkilotlarning boy ana’nalari mavjud. Masalan, yevropada antik davrlardan buyon ota-onasiz qolgan bolalarni ibodatxonalar eshigi oldiga qo’yib ketishgan. Manbalarga ko’ra ota-onasiz qolgan bolalar uchun ilk tarbiya uylari IV asrda Kesariya (Kichik Osiyo) shahrida yepiskop Vasiliy Kesariyning tashabbusi bilan paydo bo’lgan. 787 yilda bunday muassasa Milandagi soborda ham paydo bo’lgan. Uzoq vaqt u yevropada yagona bo’lib tashkilot qolaverdi va faqat XIV asrga kelib tarbiya uylari soni 30 tagacha ko’paydi. Qizig’i, endi unda faqat tarbiya bilan shug’ullanishmagan, ularda amaliy ishlar ham olib borilgan: onalarga yordam berilgan, bolalarni oilalarga berishgan, ularning tarbiyasini nazorat qilishgan. Keyinchalik ham bolalar uylari ruhoniylar tomonidan boshqarilgan. Parijda 1640 yil ruhoniy Vinsentom Depolen tomonidan asos solingan tarbiya uyi juda mashhur bo’lgan. U uyni qirol Lyudovik XIV tomonidan moliyalashtirishga erishgan. Mehribonlik bilan shug’ullanuvchi organlar- yirik cherkov tashkilotlari ham tuzila boshlagan.

Ijtimoiy pedagogika rivojining ikkinchi davri– XVII-XIX asrlar- ijtimoiy-pedagogika eng ilg’or g’oyalar va ilmiy konsepslar bilan boyitilgan davr bo’ldi desak, xato bo’lmaydi.

XVIII-XIX asrlar (burjua-demokratik inqiloblar davri) olimlarining (pedagog, faylasuf, sotsiolog, psixologlar) davlat va jamoat institutlari bilan biri ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal qilish g’oyalarining paydo bo’lishi davridir. Tarbiya masalalari jamiyat islohotlari, inson huquqlari tengligi bilan bog’lana boshlandi. Aynan shu davrda ijtimoiy-pedagogikaning asosiy yo’nalishlarining aniq faoliyatda amalga oshishi sodir bo’ladi.

Ijtimoiy pedagogik g’oyalarning rivojlanishiga fransuz faylasufi, yozuvchi, ma’rifatparvar J.J.Russo (1712-1778 y) ulkan hissa qo’shgan. U tabiiy huquq, din va tabiiy rivojlanish asosiga qurilgan tabiatan shakllangan tarbiya g’oyalarini ilgari suradi. Rus qomusiy olimi va pedagog M.V.Lomonosov (1711-1765 y) o’z “reglamentlari”da tarbiyaning xalqparvar g’oyalarini, insonga faol shaxsga bo’lganidek yondashuvni, bolani axloqiy sifatlarini shakllantirish muhimligini bayon etgan.

YAngi ijtimoiy pedagogik g’oyalar fransuz faylasufi va ma’rifatparvari Klod Adriana Gelvetsiy (1715-1771 y) ishlarida ham tilga olingan. Ular tarbiya omillari- muhit va pedagogik ta’sir, shaxsiy va jamiyat manfaatlarining birligi masalalaridir.

SHvetsariyalik buyuk pedagog Iogann Genrix Pestalotssi (1746-1827 y) o’z faoliyatida ijtimoiy pedagogik nazariyani va amaliyotni birlashtirgan va o’z mablag’lari evaziga yetimlar uchun uylar ochgan.

XIX asr shunisi bilan xarakterliki, bu davr mobaynida ijtimoiy pedagogikaning pedagogikadan ajralishi jarayoni sodir bo’lgan. Ikkinchi tomondan uning boshqa fanlar psixologiya, ijtimoiyogiya, tibbiyot, falsafa kabi fanlar yaqinlashuvi bilan ham ro’y bergan.

1. ijtimoiy pedagogikaning nazariy asoslarini ishlab chiqish– bu uning fan bo’lishiga olib kelgan. Bu yo’nalishga mafkurani ham kiritsa bo’ladi.
2. Ta’lim sohasidagi ijtimoiy pedagogik faoliyat. Gap ijtimoiy pedagogik ta’lim, tarbiya maqsadi va xarakteriga ta’siri haqida ketmoqda.
3. Xayriya va o’quv-tarbiya muassasalarining tuzilishi bo’yichaijtimoiy pedagogik faoliyat (Bazedovning “filantroplari”, Ouenning “yangi institut” konsepsiyalari);
4. ijtimoiy pedagogikaning harakat doirasining kengayishi, “nochor” va tanlab olingan bolalardan tashqari unga boshqa toifadagi katta yoshdagilar ham kiradi. Asosiysi ijtimoiy pedagogika o’z faoliyatida davlat darajasiga chiqadi va o’z sheriklari bilan birga talablarini qonuniy rasmiylashtirishga erishiladi. XIX asrning 60-70 yillarida Germaniya, Angliya, AQSHda ijtimoiy qonunchilik tizimlari yaratiladi.

Ingliz faylasufi va pedagogi Robert Ouenning ijtimoiy pedagogik faoliyati bir qancha qiziqarli va sermaxsul tajribalardan iborat. Nyu-Lenarkda “Inson xarakterini tuzishni yangi instituti”ni ishchilarning turmush darajasini yaxshilash uchun yaratib, u amaliyotda ishlab chiqarish ta’limini madaniyat bilan bog’lab qo’ydi. Jahonda ilk marta didaktik o’yinlar o’tkaziladigan, bolalarning jismoniy holati haqida g’amxo’rlik qiluvchi muassasalar u tomonidan tuzilgan.

Ingliz faylasufi Gebert Spenser (1820-1903 y) oilaning shaxs shakllanishidagi o’rni haqidagi ijtimoiy pedagogik g’oyalar bilan to’ldirilgan asarlar yaratgan. Bu maqsadlarga erishishi uchun u qiziq usulni ilgari surgan-Angliyaning davlat va siyosiy tuzilmasini oila va maktab tomonidan imitatsiyalashuvi.

XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab pedagogika va ommaviy tarbiya tizimiga buyurtmalar kengayadi. Unga asta-sekin yoshlarni tarbiyalash, shuningdek ijtimoiy xulq-atvor normalarini buzuvchi shaxslarni qayta tarbiyalash kirgan. Industiryalashtirish qishloq axolisining shaharga ommaviy migratsiyasini keltirib chiqardi. Buyurtmaning kengayishini keltirib chiqargan holat yevropa va Amerika mintaqalarining ijtimoiy madaniy jarayonlari bilan ham bog’liq. Qishloq axolisining shaharga ko’chib o’tishlari g’ayriaxloqiy xulq-atvor, jinoyatchilik, daydilikning ko’payishiga olib keldi. Ayniqsa, AQSHda holat nihoyatda og’ir edi. Bu davlatga boshqa kam rivojlangan davlatlardan axoli ko’chib kelishi bilan bog’liq. Ayni vaziyatda cherkov rolining susayishi kuzatildi. U shu paytgacha axloqiy normalarning ana’naviy tashuvchisi bo’lib kelgan. Biroq u jamiyatning yangi ehtiyojlari va voqeliklarini anglay olmadi va ko’pgina odamlar hayotida o’zining avvalgi mavqeini yo’qotdi. SHu bilan birga yevropada milliy davlatchilikning shakllanishi va Amerikada millatning yuzaga kelishi barcha ijtimoiy qatlamlarda muayyan g’oya va qadriyatlarning madaniylashuvini talab qilardi. Bu esa masalani yechish vositalarini topishni taq azo etardi. XIX asr oxirida mustaqil fanga aylangan ijtimoiy pedagogika rivojiga aynan shu omil vosita bo’ldi. Bu paytda esa nemis pedagogi Fridrix Disterveg tomonidan faqatgina XX asrda keng qo’llanilgan ijtimoiy pedagogika atamasi fanga kiritildi.

Aynan shu vaqtdan ijtimoiy pedagogikaning mustaqil fan sifatida rivojlanishining uchinchi bosqichi boshlanadi. XX asr inson sivilizatsiya tarixiga ilmiy-texnikaviy inqiloblar asri sifatida nom qoldirdi. Fan ishlab chiqarish ob’ektidan iqtisodiy va madaniy sohaning yetakchi omiliga aylandi. Ilmiy inqiloblar ijtimoiy pedagogikaning keyingi rivojiga o’z ta’sirini ko’rsatdi. Bu avvalambor falsafa orqali amalga oshdi. Ijtimoiy pedagogikaning boshqa fanlar-psixologiya, fiziologiya, anatomiya, tarix, sotsiologiya va boshqalar bilan yaqinlashuvi ro’y berdi. Eng asosiysi-XX asrda insonning muammolari, uning tarbiyasi va ta’limi uchun ijtimoiy sharoitlarni yaratish zamonning eng global muammosiga aylanadi. Aynan shu davrda pedalogiya-bolani har tomonlama o’rganish haqidagi fan rivojlana boshlaydi. Uning asoschilari E.Meyman, S.Xoll, Torndayk hisoblanishadi. Bu borada Rudolf SHteynerning pedagogikasi ham muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy pedagogikani yangi g’oyalar va tarbiya usullari bilan boyitgan pedagogika arboblaridan Georg Kirshenshteyner (1854-1932 y)-Germaniya, Jon Dyui (1859-1952 y)-AQSH, Vilgelm Layni (1862-1926 y)-Germaniya ko’rsatsa bo’ladi.

G.Kirshenshteynerning pedagogik nazariyasi maktablarni bolalarning sust qabul qilinishidan faol harakatdagi ehtiyojlarini amalga oshirishga, ijodga ko’ra isloh qilish g’oyasiga asoslanadi. Kirshenshteyner ijtimoiy pedagogik tizimining asosiy tamoyillari-bolalarni jamiyatda har tomonlama tayyorlash uchun mehnat maktablarini yaratish, hamkorlik malakalarini rivojlantirish, davlat manfaatiga xizmat qiluvchi bolalarning fuqarolik tarbiyasidir.

Jon Dyui pragmatik pedagogika asoschisi hisoblanadi. Uning oliy qadriyatlari amaliy natija, biznesda muvaffaqiyatga erishish hisoblanadi. Bu pedagogning xizmati shundaki, u maktab bilan hayotning aloqasi, ta’limning individuallashuvi kabi ijtimoiy psixologik g’oyalarga murojaat qilganidir.

Vilgelm Lay “Ґarakatlar pedagogikasi”ni yaratdi. U inson faoliyati va mavjudligining fiziologik va psixologik mexanizmlarini o’zida mujassamlashtiruvchi biologik reaksiya tamoyiliga tayangan. U tarbiyaning biologik tomonini-tug’ma reflekslar, sezgi, reaksiyalar, ularning bolalar o’yinlarida paydo bo’lishini va ijtimoiyogik tarbiyachining reaksiyalarga ta’sirini ko’rsatgan.

Hozirgacha turli davlat olimlari o’rtasida ijtimoiy pedagogikaning boshqa pedagogik fanlari orasidagi o’rni borasida –bu mustaqil fan bo’la oladimi yoki faqatgina yosh guruhlarini o’rganish bilan cheklanadigan pedagogikaning mustaqil bir sohasi bo’lib qolaveradimi, degan masaladabahs-munazara davometmoqda.

Bu bahslar, yangi fan tushunchasining shakllanmaganligi ijtimoiy pedagogika mohiyatini inkor etuvchi ba’zi pedagoglar nazariyalarida paydo bo’lgan. Masalan G.Noll va G.Boymer (20-30 y) ijtimoiy pedagogikani bolalarga yordam berish va voyaga yetmaganlar huquqbuzarliklarining profilaktikasi deb tushunishgan.

Ijtimoiy pedagogikaning mohiyatini nemis olimi Paul Natori (XX asrning 20- yillari) umuman boshqacha ta’riflangan. U ijtimoiy pedagogik jamiyatning tarbiyaviy kuchlarining yaqinlashtirish muammosini xalqning madaniy va axloqiy darajasini ko’tarish maqsadida tadqiq etadi deb hisoblagan. Bunaqa tushunish yangi davrning buyurtmasiga ko’proq mos kelgan va ijtimoiy pedagogika inson hayoti davomida tarbiyalash haqidagi bilim sohasi ekanligini tasdiqlagan. XX asrning 60-yillarida ijtimoiy pedagogika huquqbuzarlik sodir etgan bolalarga yordam berish, bolalar uyida tarbiya ishlari o’tkazish maqsadidagi ijtimoiy tarbiya asosi sifatida ta’rif etilaboshladi.. Ijtimoiy pedagogika pedagogikani rivojlanishi bilan birga chet ellarda ijtimoiy pedagogika sohasidagi mutaxassislarning kasbga oid faoliyati ham rivojlandi. Xususan, XX asrning 70-yil Germaniyada oliy ma’lumotli pedagoglar tayyorlana boshlandi.

XX asrning50-yillariga kelib ijtimoiy pedagogika muammolarining global darajaga yetganiga BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 20.11.1959 yil va 20.11.1989 yilda bola huquqlari deklaratsiyasini qabul qilinganligi guvohlik beradi. Unda aloxida e’tibor yetimlarning ijtimoiy himoyasiga, ko’p bolali oilalar, kam ta’minlangan oilalar bolalariga ijtimoiy yordam ko’rsatishga qaratilgan.

Bizning respublikamizda ijtimoiy pedagogika an’ana va tamoyillarini tiklanishi murakkab sharoitlarda amalga oshmoqda; davlat ta’lim standartlari, mutaxassisliklar, darsliklar, o’quv rejalari va dasturlarning yetishmasligi, ijtimoiy muxofazaning davlat siyosati darajasiga ko’tarilishi chet el mutaxassislari bilan yaqin hamkorlik asosida bo’lish kerak. CHunki Germaniya, Angliya, AQSHlarda boy ijtimoiy pedagogik tajriba mavjud.

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

Ijtimoiy pedagogika fan va amaliy faoliyat sohasi sifatida

Ijtiмоiy pеdаgоgikаning fаn sifаtidаgi tа’rifi bir qаtоr bахs-мunоzаrаlаrgа sаbаb bo’lмоqdа. Yaхshi ма’luмki, hаr qаndаy fаn insоn biliмi sоhаsi sifаtidа nаzаriya vа амаliyotning birligi sifаtidа fаоliyat юritаdi. Bu ikki sоhа dоiмо bir-birini to’ldirib kеlishаdi vа vоqеlikning мukаммаllаshuvigа o’z tа’sirini ko’rsаtishаdi. Dемаk, biz ijtiмоiy pеdаgоgikаni hам fаn vа амаliy fаоliyat sоhаsi sifаtidа o’rgаnishiмiz lоziм. Bundаn tаshqаri ijtiмоiy pеdаgоgikа ko’pginа bоshqа fаnlаr (fаlsаfа, маtемаtikа, biоlоgiya) kаbi o’quv fаni bo’lib hам хizмаt qilishi мuмkin.

O’zbеkistоn qаdiмiy tаriх vа pеdаgоgik аn’аnаlаrgа egа dаvlаt bo’lgаni uchun qаdiмdаn ijtiмоiy pеdаgоgikа fаnining Shаrq мutаfаkkirlаri vа diniy аrbоblаr аsаrlаridа rivоjlаnishi аsоslаri маvjuddir. Ijtiмоiy pеdаgоgikаning tiklаnishi fаqаtginа XX аsrning 90 -yillаridа ro’y bеrdi. Uning qаytа “tug’ulishi” ijtiмоiy pеdаgоglаrning zамоnаviy shаrоitlаrdаgi fаоliyatlаridа, амаliyotdа ijtiмоiy pеdаgоgikа fаnining yutuqlаridаn fоydаlаnish zаruriyati tug’ilgаni bilаn izоhlаnаdi. Bu yеrdа dаvlаt vа jамiyatning fаоliyat yuritishining yangi tамоyillаri-bоzоr iqtisоdiyoti, rаqоbаt, byudjеtdаn pul аjrаtishni kамаytirish, dunyo hамjамiyatigа kirish, iqtisоdiy hоlаtning bаrqаrоrligi nаzаrdа tutilмоqdа.

Tushunchаning ilмiy маzмuniy jihаtini o’rgаnish “ ijtiмоiy pеdаgоgikа” аtамаsining o’zigа e’tibоr qаrаtishni tаlаb qilаdi. U ikki sоhаdаn ibоrаt bo’lib, ulаrni bittа sоhаgа birlаshtirib turаdi. Bu birlаshuv tаsоdifiy eмаs vа fаndа tаbаqаlаshuv vа iхtisоslаshuvning zамоnаviy jаrаyonlаrigа bоg’liq. Pеdаgоgikа fаnidа tаbаqаlаshuv vа iхtisоslаshuv jаrаyoni so’nggi pаytlаrdа аnchа kuchаydi. Bа’zi bir iхtisоslаshtirilgаn sоhаlаr-маktаbgаchа pеdаgоgikа, маktаb pеdаgоgikаsi, махsus pеdаgоgikаsi, kаsb-хunаr pеdаgоgikаsi, tаriх pеdаgоgikаsi мustаqil ilмiy sоhаlаrgа аylаnib bo’lishdi. Ulаrning qаtоrigа ijtiмоiy pеdаgоgikаni hам kiritsаk bo’lаdi.

“Ijtiмоiy” (lоtinchаdа socialis-uмuмiy, ijtiмоiy) tushunchаsi оstidа оdамlаrning shаkllаri, ulаr o’zаrо мunоsаbаtlаrining turli shаkllаri bilаn bоg’liq bаrchа nаrsа tushunilаdi. Bu dеgаni, аgаr pеdаgоgikа o’sib kеlаyotgаn аvlоdlаrning tа’liм tаrbiyasi hаqidаgi fаn bo’lsа, ijtiмоiy pеdаgоgikа tа’liм-tаrbiya jаrаyonlаridа bоlаning jамiyatdаgi hаyotgа qo’shilishigа bоg’liq хоdisаlаrni аlохidа аjrаtаdi. Bоlаning jамiyatgа “kirish” jаrаyoni, uning мuаyyan ijtiмоiy tаjribаni qo’lgа kiritishi (biliм, qаdriyat, yurish-turish qоidаlаri) ijtiмоiylаshuv dеyilаdi.

Ijtiмоiy pеdаgоgikаning sоhаlаri vа vаzifаlаri. Ijtiмоiy pеdаgоgikа biliм sоhаsi sifаtidа bir nеchtа bo’liмlаrdаn ibоrаt. Bu bo’liмlаrdа оlingаn biliмlаr ijtiмоiy tаrbiyani ijtiмоiy амаliyoti turlаridаn biri sifаtidа хаrаktеrlаshgа vа uni мukаммаllаshtirish bo’yichа мuаyyan yondаshuv vа tаvsiyalаrni bеrish iмkоnini yarаtаdi. Ijtiмоiy tаrbiya fаlsаfаsi fаlsаfа, etikа, ijtiмоiyоgiya vа pеdаgоgikа to’qnаshuvidаn kеlib chiqаdi. Ijtiмоiy tаrbiya ijtiмоiyоgiyasi ijtiмоiylаshuvni ijtiмоiy tаrbiya kоntеksti vа ijtiмоiy tаrbiyani ijtiмоiylаshuv tаrkibi sifаtidа o’rgаnаdi. Ijtiмоiy tаrbiya nаzаriyasi ijtiмоiy tаrbiyaning fаоliyat yuritishini tаvsiflаydi, tushuntirаdi vа bаshоrаt qilаdi. Ijtiмоiy tаrbiya uslubiyati ijtiмоiy tаrbiyani маqsаdgа мuvоfiq tаshkil qilishning yangi usullаrini ishlаb chiqаdi. Ijtiмоiy tаrbiya psiхоlоgiyasi guruh vа insоnlаrning ijtiмоiy psiхоlоgik tаvsiflаri, ulаrning turli ёshlаrdаgi хususiyatlаri аsоsidа ijtiмоiy tаrbiya sub’еktlаrining o’zаrо мunоsаbаti sамаrаdоrligining psiхоlоgik shаrоitlаrini аniqlаydi.

Ijtiмоiy pеdаgоgikаning аsоsiy kаtеgоriyalаri. Hаr bir fаnni shu fаnning o’rgаnish prеdмеtigа аsоslаngаn biliмlаr tiziмi аjrаtib turаdi. Fаnning biliмlаr tiziмi uning tushunchа vа kаtеgоriyalаridа аks etаdi. Tushunchа-rеаl оlамni bilish jаrаyonidа аks etish shаkllаridаn biri. Rеаlliklаrning o’zgаruvchаnligi vа ko’p qirrаligi tufаyli tushunchаlаr dinамik, rivоjlаnаdigаn хаrаktеrgа egа. Ulаr tаriхiy hоlаt vа hаyot shаrоitlаrigа bоg’liq rаvishdа o’zgаrаdi. Hаr qаndаy fаnning rivоjlаnishi jаrаyonidа tushunchаlаr fаn kаtеgоriyalаrigа birlаshishаdi. Fаn kаtеgоriyalаri shu fаndа qo’llаnilаdigаn yanаdа kаttаrоq, амаliy tushunchаlаrdir. Ijtiмоiy pеdаgоgikаning аsоsiy kаtеgоriyalаrigа оliмlаr “ ijtiмоiy pеdаgоgik fаоliyat” “ ijtiмоiy tа’liм” vа ijtiмоiy tаrbiyani kiritishаdi.

Tаrbiya vа ijtiмоiy tаrbiya. Tаrbiya pеdаgоgikаning аsоsiy оbyеkti sifаtidа pеdаgоgikаning rivоjlаnish tаriхi моbаynidа оliмlаrning diqqаt маrkаzidа bo’lib kеlgаn. Shu bilаn birgа “tаrbiya” tushunchаsining маzмuni амаliyаhамiyatgа egа. Chunki bu tushunchа pеdаgоgik fаоliyatning vаzifа vа маqsаdlаrigа аsоsiy ёndаshuvlаrni bеlgilаydi. Bоshqа tомоndаn tаrbiya-ijtiмоiy hаyotning dоiмiy vа uмuмiy kаtеgоriyasidir. Tаrbiyaning ijtiмоiy qамrоvii uning lug’аviy ма’nоsidаn аnchа kеngdir. Ijtiмоiy tаrbiyani insоnning qоbiliyat, biliм, юrish-turish nамunаsi, qаdriyatlаr u yashаёtgаn jамiyatgа мunоsаbаtidаn ibоrаt iмkоniyatlаrini rivоjlаntirishgа yordам bеruvchi, махsus tаrbiya tаshkilоtlаridа амаlgа оshirilаdigаn jаrаyon sifаtidа ko’rib chiqish lоziм. Ijtiмоiy tаrbiya jаrаyonidаgi o’zаrо мunоsаbаt uning sub’еktlаri оrаsidаgi ахbоrоt, fаоliyat usullаri, qаdriyatlаr аlмаshuvidir. Bunаqа мunоsаbаt ijtiмоiy jihаtdаn tаbаqаlаshgаn, аlоhidа ko’rinishgа egа. Chunki o’zаrо мunоsаbаtning аniq ishtirоkchilаri мuаyyan etnik, ijtiмоiy vа ijtiмоiy psiхоlоgik guruhlаr vаkili bo’lа turib o’z мunоsаbаtlаridа u yoki bu dаrаjаdа ulаr маnsub guruhlаrgа tеgishli ijtiмоiy yurishturishni амаlgа оshirishаdi.

Ijtiмоiy pеdаgоgikа амаliy fаоliyat sоhаsi sifаtidа XIX аsrdа Yevrоpа vа Shiмоliy Амеrikаdа bo’lib o’tgаn ijtiмоiy-маdаniy jаrаyonlаr nаfаqаt ijtiмоiy pеdаgоgikа bаlki “ ijtiмоiy ish” dеb nомlаngаn ijtiмоiy fаоliyat sоhаsining pаydо bo’lishini tа’мinlаdi. G’аrbiy Yevrоpа dаvlаtlаridа аyniqsа Gеrмаniyadа XX аsr dаvомidа ijtiмоiy pеdаgоgikа bilаn bir qаtоrdа ijtiмоiy ish hам амаliy fаоliyat sоhаsi sifаtidа rivоjlаnаdi, birоq ijtiмоiy pеdаgоglаr vа ijtiмоiy ishchilаrning kаsbiy fаоliyatlаridа ko’p uмuмiy jihаtlаr bоr. Ulаr bir kаsbni аnglаtuvchi sinоniм so’zlаrdir. Bu мutахаssislаr jамiyatdа tаrbiyaviy, ахbоrоt, hамkоrlik, tаshkiliy, hiмоya, qo’llаb-quvvаtlоvchi vаzifаlаrni bаjаrishаdi.

“Ijtiмоiy ish” insоnning insоngа insоniy мunоsаbаtini nамоyon bo’lishini bildiruvchi ibоrа. U hаli qаdiм zамоnlаrdаyoq insоnning diniy burchi, ehtiyojмаndlаrgа insоniy хizмаtlаr tiziмi sifаtidа pаydо bo’lgаn. Birоq fаqаtginа bizning аsriмizgа kеlib ijtiмоiy ish butun dunyodа махsus tаyyorgаrlikni tаlаb qiluvchi kаsb sifаtidа tаn оlinаyapti. Ijtiмоiy fаоliyat-insоnning jамiyatgа мuvоffаqiyatli моslаshuvini оsоnlаshtirish qаrаtilgаn tiziмli chоrа-tаdbirlаrdir. U меhribоnlik vа shunchа o’хshаsh fаоliyat dоirаsidаn nаfаqаt kundаlik мuаммоlаrni hаl qilishgа yordам bеrish, bаlki ehtiyojlаrni qоndirishgа to’siq bo’lаdigаn мuаммоlаrni hаl qilishgа yordам bеrish bilаn аjrаlib turаdi.

Ijtiмоiy ishning o’zigа хоsligini tushunishdа аsоsiy омil 1917 yildа Мeri Richмondning “ Ijtiмоiy suhbаt” kitоbining chоp эtilishi bo’ldi. Bu мuмtоz аsаrdа “Yaхshi ijtiмоiy ishchi оdамlаrni kамbаg’аllikdаn hаlоs etish bilаn shug’ullаnмаydi, u kамbаg’аllikni uмuмаn bаrtаrаf etish uchun niма qilish hаqidа o’ylаydi”, -dеb yozilgаn. Richмоnddаn kеyin izlаnish, tаshhis, dаvоlаsh pаrоfigмаsi ijtiмоiy ishdа аsоsiy bo’ldi.

Zамоnаviy ijtiмоiy pеdаgоgikа jiddiy ilмiy аsоsgа аsоslаnаdi. Ijtiмоiy ishdа biliмlаr zаhirаsigа оid sоhаdа ishlаngаn vа bоshqа sоhаlаrdаn o’zlаshtirishgаnlаrning qo’shiluvidаn ibоrаt. Ijtiмоiy ish fаlsаfа, etikа, huquqshunоslik, sоtsiоlоgiya, psiхоlоgiyadаn ko’p nаrsа оlgаn. Shахs, ijtiмоiy guruhlаrning yurish-turishi, оilа мuаммоlаri, hоkiмiyat, qo’shnichilik vа ijtiмоiy hаyot, ijtiмоiylаshtirish, subмаdаniyat, strаtifikаtsiya vа ijtiмоiy qаtlамlаshish, мurаkkаb tuzilмаlаr vа turli маdаniy tiziмlаrning turlаrini ijtiмоiy ishchilаr psiхоlоgiya vа ijtiмоiyоgiyadаn o’zlаshtirishdi. Birоq мizоjlаr vа guruhlаr bilаn амаliy ish оlib bоrish меtоdikаsi хаl qiluvchi dаrаjаdа pеdаgоgikа, psiхоlоgiya vа tibbiyot tа’siri оstidа shаkllаnаdi.

Ijtimoiy pedagogika

Mavzuning dolzarbligi: Giyohvandlikka qarshi kurash borasida mamlakatimizda olib borilayotgan keng qamrovli ishlar natijasida yildan-yilga salmoqli tadbirlar amalaga oshirilmoqda. Birinchi navbatda, ushbu masalaga davlat miqiyosida katta e`tibor qaratilganini, narkomaniyaga qarshi kurashning mustahkam huquqiy bazasi yaratilganini, xavf-xatarni bartaraf etish maqsadidakeng jamoatchilikning faolligiga tayanilayotganini alohida e`tirof etish zarur. Ayniqsa, mustaqillik yillarida ushbu illatga qarshi kurash chora-tadbirlari bir nechabor kuchaytirildi. Ijtimoiy salbiy illatlardan biri bo’lgan giyohvandlikka qarshi kurash vauning oldini olish eng dolzarb muammolardan biri bo’lib, nafaqatrespublikamiz, balki butun dunyo jamoatchiligini jiddiy tashvishga solmokda. Ushbu muammoning qay tartibda o’z echimini topishi butun insoniyatning ertasinibelgilab beradi. Shu sababli giyohvandlikning oldini olish va unga qarshisamarali kurashni tashkil etish barcha kuch va vositalarni birlashtirishni takazoqilmoqda.

Narkomaniyaga qarshi kurash qonunchilikni va huquq-tartibotni mustakkamlash, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini muxofazaqilishning asosiy yo’nalishlaridan hisoblanadi.

So’ngi yillar mobaynida narkobiznesga qarshi olib borilgan ishlar mamlakatimizda giyohvandlikning oldini olish, psixotrop vositalar oldi-sotdisini bartaraf etish samaradorligining oshishiga olib keldi. Respublikamiz mustakillikka erishgandan so’ng giyohvandlikka qarshikurash kuchaydi, uning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqildi. O’zbekistonning bu yunalishdagi asosiy tanlagan yo’li transmilliy uyushgan jinoiy guruhlar narkotik vositalarni kontrabanda qilish uchun respublika hududidan foydalanishining oldini olish, giyohvandlik vositalarining qonuniy muomalasi ustidan qat`iy nazorat o’rnatish, giyohvandlik vositalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish samaradorligini ta`minlash, giyohvandlikka chalingan bemorlarga kafolatli tibbiy yordam ko’rsatish, shuningdek, bu sohada xalqaro hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan. O’zbekiston Respublikasi «Giyohvandlik vositalari tÿg’risida»gi (1961 yil) yagona Konventsiya, «Psixotrop moddalar tÿg’risida»gi (1971 yil), BMTning «Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarga qarshi ku-rashish» bo’yicha (1988 yil) Konventsiyalari ishtirokchisidir.Ta`kidlash joizki, Respublikamizda 1994 yildan boshlab O’zbekiston Respublikasining Narkotik moddalarni nazorat qilish Davlat komissiyasi faoliyat ko’rsatmokda. “Tabiiyki, narkotik moddalarning bir qismi bizning mintakamizga singib ketmokda. Bu esa jinoyatchilikning o’sishiga, yoshlarning buzilishiga, hatto millatning genofondi aynitpiga sabab bo’lmoqda” Respublika huquqni muxofaza qiluvchi organlari va Sog’liqni saqlash muassasalarining ma`lumotlariga ko’ra, 2007 yilda doimiy ravishda giyohvandlik vositalarini istemol qiluvchi fuqarolar 14400 nafar bo’lgan bo’lsa, 2008 yilning boshlarida bu ko’rsatkich 25 mingga yaqinlashgan. Yuqoridagi ma`lumotlardan ko’rinib turibdiki, giyohvandlik vositalariga ruju qo’yganlar soni 2008 yilda 2007 yilga nisbatan 40 % ga ortgan. Respublikamizda 2009 yilga kelib ro’yxatga olingan giyohvandlarning soni 38 mingga yaqin kishini tashkil etgan. Biroq bu ko’rsatkichlar respublikamizdagi giyohvandlik vositalari bilan bog’liq haqiqiy vaziyatni to’liq aks ettirmaydi. O’zbekiston Respublikasi MXX xodimlarining tezkor ma`lumotlariga ko’ra haqiqiy ahvol rasmiy ro’yxatga olinganlar sonidan ko’ra 10-15 marotaba ko’pdir. Bundan tashqari o’tkazilgan tadkiqotlarning natijalariga ko’ra giyohvandlik vositalarini iste`mol qilishga bo’lgan talab ham tobora ortib bormokda. Taxlillarning ko’rsatishicha keyingi yillarda giyohvandlikning ijtimoiy negizi sifat jihatdan o’zgardi. Bu illatning eng xavfli jihati shundaki, giyohvandlik voyaga etmaganlar orasida ham ko’payib, «yosharib» bormokda. Giyohvandlik vositalariga moyillik yoshlarda katta yoshlardagilarga nisbatan 6-8 marta tezrok shakllanadi. O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining ma`lumotlariga ko’ra voyaga etmaganlar orasida giyohvandlik illatiga chalinish 2006 yilda 2007 yilga nisbatan 16 % ga, 2008 yilda 2009 yilga nisbatan 16,5% ga ko’paygan. Giyohvandlik vositalarini ko’lga kiritish jarayoni ham kundan-kunga osonlashib, mustahkamlanib bormokda. Giyohvandlikning alohida ijtimoiy yo’nalishlarga ega bulib borayotganligi, ya`ni, yoshlar va xususan voyaga etmaganlar, shuningdek ayollar orasida keyng tarqalib bormoqda. Giyohvandlik jinoyat bilan bogliq bolgan masaladir.Buni xalqga targib qilish va aholini ogohlantirish kerak.

Mavzuning o’rganilganlik darajasi: Giyohvandlikнинг oldini olishga qaratilgan masalalarning turli jihatlari huquqshunoslar G.A.Axmedov, e.X.Abazov, M.G.Ikromova, M.M.Qodirov, YU.M.Karaketov, Z.S.Zaripov, R.A.Zufarov, Q.Mirzajonov, M.H.Rustambaev, I.Sobirov, I.A.Safarov, M.Sobirov, F.Tohirov, M.Usmonaliev, A.S.YAkubov va boshqa mualliflar tomonidan tadkiq etilganligiga qaramay, giyohvandlik muammosining hozirgi davr nuqtai nazaridan baxsli tomonlari, ushbu illatni oldini olish choralarini yanada samaraliroq ko’llash nuqtai nazaridan etarli darajada o’rganilmagan. Giyohvandlik bilan bog’liq muammolar respublikamizda ilmiy-amaliy nuqtai nazardan hozirga qadar etarlicha o’rganilmaganligini yana bir bora ta`kdlash lozim. Shuningdek,giyohvandlikning oldini olish, jinoyatchilik va giyohvandlik orasidagi o’zaro aloqadorlik muammosi ham haligacha tadqiq etilgan emas.

Kurs ishining maqsadi: O’smirlardagi giyohvandlikka qarshi kurash va uning vujudga kelish sabablari va uni oldini olishning muammoli va munozarali masalalarini o’rganishdan iboratdir.

Belgilangan vazifalar: Ko’rsatib o’tilgan maqsadga erishish uchun qo’yidagi vazifalar belgilanadi:

– giyohvandlik vositalarining qonunga xilof muomalasiga qarshi kurash usullari tushunchasiga aniqlik kiritish;

– giyohvandlikning vujudga kelish va giyohvandlik vositalarini iste`mol qilish sabablarini aniqlash, giyohvandlik va jinoyatchilikning o’zaro bog’liqligini o’rganish hamda ularni bartaraf qilish bo’yicha chora-tadbirlar tizimini yaratish;

-giyohvandlikni oldini olishga qaratilgan huquqiy choralarning samaradorligi va kamchiliklarini o’rganish asosida jinoyat qonuni normalarini takomillashtirish, giyohvandlik bilan bog’liq jinoyatchilikning oldini olish;

Kurs ishining predmeti: giyohvand moddalarni iste’mol qilishga moyil o’smirlar bilan olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyatни ўрганиш жараёни.

Kurs ishining ob’ekti: giyohvand moddalarni iste’mol qilishga moyil o’smirlar bilan olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyatни o’rganish mazmuni.

Kurs ishining amaliy va nazariy ahamiyati: Mavzuning amaliy ahamiyati, ta`lim- tarbiyada samarali islohotlarni amalga oshirish talab etilayotgan hozirgi ilmiy texnika taraqqiyoti, yangi texnologik revolyusiya sharoitida muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsata oladigan jamiyat a`zolarini yetishtirib berish, yosh avlodni kasb – xunarga yo‘naltirishda ijtimoiy-pedagoglarning ahamiyati yuqori darada ekanligidan iborat. Nazariy ahamiyati esa, ta`lim mazmunini yaxshilashda pedagogik vositalarni qo‘llash, ta`limda tashabbuskorlik va ijodkorlikka keng yo’l ochish, uning muxim tizimlarini yaratish kabi chet el mutaxassislari tajribalarini o‘rganishdan iboratdir.

Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: kurs ishi , 2-bob, 4 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ва ilovalardan iborat.

I BOB.O’SMIRLARNING GIYOHVAND MODDAGA MOYILLIGI IJTIMOIY PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA.

1.1.Giyohvandlik haqida tushuncha va ijtimoiy pedagogik t

Giyohvandlik narkomaniya, bangilik —narkotik moddalarga oʻrganib qolish, ruju qilish, aniqrogʻi tabiiy yoki sintetik zaharli moddalar (ayrim dori moddalari)ni vaqtincha yoki surunkasiga isteʼmol qilish natijasida kelib chiqadigan kasallik holati. Giyohvandlik organizm somatik va ruhiy holatining chuqur oʻzgarishiga sabab boʻladi va giyohvandni tanazzulga olib boradi. Giyohvandlikda oʻzini toʻxtatib boʻlmaydigan darajada giyohvand moddalarni isteʼmol qilish mayli paydo boʻladi, giyohvand moddaning miqdoriga nisbatan ehtiyoj, ruhiy va jismoniy bogʻliqlik ortib boradi. Giyohvandlik asta-sekin boshlanib, surunkali davom etadi. Giyohvand moddalar dastlab xushnudlik, dimogʻchogʻlik (qarang Eyforiya ), xotirjamlik hissini uygʻotib, kayf qildiradi, keyin bora-bora bu kasallikka aylanadi. Giyohvandlik 2 zaylda avj olishi mumkin. Birinchi holda vrach buyurgan va bemorning ruhi hamda kayfiyatini oshirish xususiyatiga ega boʻlgan dorilarni uzoq vaqt va notoʻgʻri qabul qilish; ogʻriq, uyqusizlik va boshqa dardlardan qutilish maqsadida dori miqdori (dozasi)ni oshirib borish; darddan tuzalib doriga unchalik ehtiyoj boʻlmasa ham, uni qabul qilaverish natijasida dorining narkotik taʼsiri va miqdori orta borib, pirovardida giyohvand moddaga moyillik kuchayib, u humor qiladigan boʻlib qoladi. Ikkinchi hol ongli ravishda kayf qilish maqsadida giyohvand moddalarga oʻrganishdir.Giyohvandlikka, odatda, irodasi kuchsiz, oʻzini tiya olmaydigan, oʻtkir sezgilarni oʻzida sinab koʻrishga qiziquvchan, ruhan zaif va oʻta xudbin kishilar beriluvchan boʻladi. Yoshlar tarbiyasidagi nuqson va kamchiliklar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilib yuruvchi katta yoshdagilarga taklid va havas, oiladagi noxush sharoit (ota-onaning ichkilikboz yoki giyohvand boʻlishi) hamda giyohvand moddalarning oson topilishi yoki qoʻl ostida boʻlishi ham Giyohvandlikka sabab boʻlishi mumkin. Giyohvandlikka mubtalo boʻlganlarda xastalik borgan sari kuchaya borib, odatda, kutilmagan yomon oqibatlarga olib keladi. Giyohvandlik eyforiyasida, yaʼni kayfi chogʻlikda 2 bosqich kuzatiladi: qisqa muddatli —1-5 daqiqa davom etadigan oʻtkir hissiyotli bosqich (haqiqiy eyforiya) va uzoq (1—3 soat) choʻziladigan boʻshashish, tinchlanish davri. Bu bosqichlarning qisqa yoki uzoq boʻlishi qanday giyohvand modda qabul qilinganiga va miqdoriga bogʻliq. Giyohvandlikning hamma turi ham oʻz rivojida giyohvand moddalarga oʻrganib qolish yoʻli bilan Giyohvandlik sindromining shakllanishiga olib keladi. Bu sindromning rivojlanishida ham 3 bosqich farqlanadi: 1) giyohvand moddaga nisbatan organizm reaktivligining oʻzgarishi va ruhiy bogʻlanishning paydo boʻlishi; 2) xumor (abstinent) sindromi koʻrinishida jismoniy bogʻlanishning yuzaga kelishi; 3) organizm barcha sistemalarining zaiflashishi (tolerantlikning pasayishi, yaʼni giyohvand moddalarning avvalgi miqdorini koʻtara olmaslik, xumorning surunkali davom etishi va ayrim hollarda polinarkomaniya ning vujudga kelishi). Giyohvandlikka mubtalo boʻlgan kishi giyohvand moddalarni qayta-qayta va koʻproq miqdorda isteʼmol kila boshlaydi. Keyinchalik esa giyohvand moddalarsiz turolmaydigan boʻlib qoladi. Bunday ahvoldan qutilish va oʻzini bir oz yengil his qilish uchun yana giyohvand moddaga ruju qiladi va oxir-oqibat giyohvand moddalarga hirs qoʻyish kelib chiqadi. Organizmning dastlabki himoya reflekslari (koʻngil aynishi, qusish) yoʻqoladi. Bu davrda organizmda giyohvand moddalarga nisbatan moyillik shu darajada kuchayib ketadiki, goʻyo bu moddalar avvalgi taʼsir kuchini yoʻqotgandek boʻlib qoladi, endi avvalgidek eyforiya (kayf) holatini his qilish, xumorni tarqatish uchun oʻsha moddadan koʻproq miqdorda qabul qilgisi keladi. Oldiniga giyohvand modda birmuncha yoqimsiz taʼsir koʻrsatgan boʻlsa, keyinchalik goʻyoki uning holatini “normallashtirganga” oʻxshaydi, bemor oʻzini birmuncha yaxshi his qiladi, ish qobiliyati, ruhi goʻyo tetiklashadi, pirovardida u haqiqiy giyohvand boʻlib qoladi. Giyohvandlarda avval ruhiy oʻzgarishlar (tajanglik, kayfiyat buzuqligi, xotira pasayishi) paydo boʻlgan boʻlsa, keyinchalik jismoniy oʻzgarishlar —jismoniy bogʻlanib qolish sindromi (terlash, yurak urishi, ogʻiz qurishi, ozib ketish, qoʻl-oyoqning titrashi va boshqalar) roʻy beradi. Agar giyohvand oʻz vaqtida narkotik moddani qabul qilmasa, organizmda kuchli ruhiy va jismoniy oʻzgarishlar, yaʼni giyohvandlikka xos ogʻir holat — xumorlik (qarang Abstinensiya ) sindromi paydo boʻladi. Giyohvandlik opiomaniya (afyun qabul qilish), morfinizm, geroinizm koʻrinishida boʻladi. Giyohvandlikning nashavandlik, kokainizm, nikotinizm (tamakiga ruju qilish), teizm (achchiq choy ichish) va boshqa turlari ham uchraydi. Ikki yoki undan ortiq xil giyohvand moddani surunkali qabul qilish —pol i narkomaniya deyiladi.Giyohvandlikningning hamma turida ham organizm zaharlanadi va u juda ogʻir kechadi.Yer yuzining turli mintaqalarida Giyohvandlikning ayrim turlari kuzatiladi. Giyohvandlikning geroinizm turi keyingi vaqtda juda keng va fojiali tarzda tarkalib bormoqda. Giyohvandlik avj olishining oldini olish uchun ayrim mamlakatlarda tegishli tadbirlar amalga oshirilgan. Xususan Giyohvandlikka qarshi kurash qoʻmitasi tashkil qilinib, davlat dasturi ishlab chiqilgan. Respublikada narkologiya markazi tashkil qilingan va bu markazda narkologiya boʻyicha olim va mutaxassislar tomonidan malakali kadrlar tayyorlanib, ular mamlakat mintaqalarida Giyohvandlikka karshi keskin kurash olib boradi. Giyohvandlikka mubtalo boʻlgan bemorlar asosan shifoxona (statsionar) sharoitida 2—4 oygacha davolanib, 4—5 yilgacha ambulatoriya kuzatuvi va hisobida boʻladilar. Oʻzbekistonda giyohvand vositalarni ishlab chiqarish va sotish bilan shugʻullangan kishilar jinoiy javobgarlikka tortiladi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishganining dastlabki kunlaridan boshlab, narkotik moddalarning gʻayriqonuniy aylanishi va uning isteʼmoliga qarshi kurash boshlandi. Mamlakatimizning tinchligi va xavfsizligiga tahdid solayotgan bir qator ichki va tashqi omillarga: kashandalik, odam savdosi, diniy ekstremizm, giyohvandlik va ichkilikbozliklar kiradi.Giyohvandlik – narkotik moddalar jumlasiga kiruvchi dorilar yokiboshqa moddalarni isteʼmol qilish natijasida yuzaga keladigan kasallikdir.Giyohvandlik – inson sogʻligʻiga xavf soluvchi illat boʻlib, kishi organizmini taʼsirchan moddalarga oʻrganib qolishini anglatadi.Giyohvandlik – insonning giyohvandlik vositalarini isteʼmol qilishga mukkasidan ketish bilan bogʻliq hastalikdir.Giyohvand – forscha – tojikcha soʻzdan olingan boʻlib – nasha, qoradori, koʻknori va shu kabi narkotiklarni isteʼmol qilishga odatlangan odam; bangi, nashavand, koʻknori – deyiladi.Giyohvandlik – nimadan, qayerdan boshlanadi? Giyohvandlik – sigaret chekish, ularnihidlashdan boshlanadi. Agar ota-onalar farzandiga sigaret, nos sotib olib kelib berishnibuyursalar, ular ota-onalaridan, yashirib sigaret, nos chekishni, hidlashni oʻrganadilar. Giyohvandlik ota-onalarning eʼtiborsizligi, loqaydligi uzoqni oʻylamay ish qilishioqibatida kelib chiqadi. Birgina misol: xavfli oʻsmani-rakni keltirib chiqaruvchi moddaning 45 foizi sigareta orqali organizmga oʻtar ekan.Oʻzimiz bilib bilmay farzandlarimizni giyohvand boʻlib qolishiga sababchi boʻlib qolmayapmizmi? Davlatimiz sogʻlom turmush tarzini hosil qilish uchun yoshlarni ehtiyot qilishga eʼtibor berib turli xil jaholatparastliklardan saqlash boʻyicha katta ishlarni amalga oshirmoqda.Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1987 yil 7 dekabrdagi qaroriga asosan BMT bosh Assambeliyasi tomonidan har yili “26 iyun – Xalqaro giyohvandlikka qarshi kurash kuni” deb eʼlon qilingan.Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Biz narkotik moddalar tarqatilishining halokatli oqibatlarini sergaklik bilan baholagan holda, bu illatga qarshi kurashda saʼy-harakatlarimizni birlashtirishimiz zarur. Oʻzbekiston barcha manfaatdor mamlakatlar va tashkilotlar bilan bu borada hamkorlik qilishga tayyor”, – degan edilar.1993 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Narkotik moddalar ustidan nazorat qilish va jinoyatchilikni oldini olish Boshqarmasining Markaziy Osiyodagi vakolatxonasi Toshkent shahrida ochilgan u ayni kunlarda ham faoliyat koʻrsatmoqda.Oʻzbekiston Respublikasi 1995 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1961 yildagi “Narkotik moddalar toʻgʻrisidagi” Konvensiyasiga, 1971 yildagi “Psixotrop vositalar toʻgʻrisidagi” va 1988 yildagi “Narkotik moddalar va psixotrop vositalarning gʻayriqonuniy aylanishiga qarshi kurash toʻgʻrisidagi” Konvensiyalariga aʼzo boʻlib kirgan.1996 yilda Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida narkotik moddalar ustidan nazorat qilish boʻyicha Milliy axborot – tahlil Markazi tashkil etildi va u hozir faoliyat koʻrsatib kelmoqda.1999 yilda esa “Narkotik vositalar va psixotrop moddalar” toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilingan. Giyohvandlikka qarshikurashish boʻyicha bir necha meʼyoriy hujjatlarqabul qilinganiga qaramasdanbu illat nima uchun borgan sari koʻpayib bormoqda?Giyohvandlik qachon, qayerdan, kelib chiqqan? Giyohvand modda-opiy mutaxassislarni aytishlaricha, Hindistondan Sharqiy, Janubiy Osiyoga kirib kelgan. Keyinchalik 50-60 yillarda Yevropada, Osiyo mamlakatlariga tarqalgan. 80-yillarga kelib yer sayyorasida giyohvandlik ancha kuchaygan.Oʻrta Osiyo, Qozogʻiston, Kavkaz, Janubiy Ukraina, Belorusiya va Uzoq Sharqda yovvoyi koʻknor va kanop oʻsimliklari koʻp oʻsgan. Shu sababli bu joylarda gashish va sunʼiyopiy (geroin) pereparatlarini isteʼmol qilish rivojlangan. Keyingi yillarda Markaziy Osiyo davlatlarida giyohvand moddalarni isteʼmol qilish koʻpaygan. Afgʻoniston narkotik moddalarni yetishtirish boʻyicha dunyoda oldingi oʻrinda turadi.Narkotik moddani birinchi marta totib koʻrgandayoq odam oʻz hayotiga nuqta qoʻyishi mumkin, – deyishadi mutaxassislar. Barcha narsani birinchisi qiyin. Birinchi marta yolgʻon gapirayotgan odam sal qiynaladi, birinchi marta spirtli ichimlik ichayotgan kishi ham ogʻrinadi, birinchi marta narkotik qabul qilgan yigit yoki qiz uchun ham ogʻir boʻladi. Ammo birinchisiga qoʻl urdimi tamom.Demak, uni narkomaniyadan qutqarib qolish qiyin kechadi.Giyohvandlik – inson salomatligi uchun oʻta xavfli hisoblanadi. Mutaxassislarni fikricha baʼzi hollardagiyohvandlikni belgisi koʻzga tashlanmasligi xam mumkin.Narkotik moddaga oʻrgangan organizmda fizologik oʻzgarishlar yuz beradi. Narkotik moddaga tashnalik vujudga keladi, usiz tura olmaydigan holat yuz beradi, ogʻir kasalliklar paydo boʻladi. Yurak muskullari jarohatlanib surunkali yurak yetishmovchiligi boshlanadi. Mutaxassis shifokorlarni aytishlaricha gastrit, oshqozon yarasi, jigar serrozi, pnevmaniya va plevrit kasalliklari paydo boʻladi.Giyohvandlik davolab boʻlmaydigan kasallik. Giyohvandlikka berilgan fuqaroni oxir-oqibat faqat oʻlim kutadi. Shuning uchungiyohvandlikni davosi yoʻq vaboga tenglashtiriladi.Koʻchada, toʻy-marakada giyohvandni turli belgilaridan ham bilsa boʻladi. Giyohvand, avvalo, rangi uniqqan, sal sargʻaygan, rangi chiqmaydigan, havo issiq boʻlishiga qaramay uzun yengli kiyim kiyishi, qoʻl panjasining shishi, tishlarining qorayishi va sargʻayishi, sinishi, muomalasining gʻalatiligi, spirtni hidi kelmay turib sarxush holatda, oʻzicha kulib, xursand boʻlibyurishi, serharakat boʻlmasligi, tez taʼsirga tushishi, tajanglik, uyidan narsalar va pullarni yoʻqolishi kabilardan ham giyohvandni bilib olsa boʻladi.Hurmatli ota-onalar jigargoʻshasi, jondan aziz farzandlariga doimo eʼtiborda boʻlishlarizarur. Basharti yuqorida tilga olingan holatlar roʻybersa zudlik bilan mutaxassislarga murojaat qilishlarizarur.

Mutaxassislar bugungi kunda giyohvandlikni quyidagi asoratlari mavjudligini taʼkidlashmoqda:

1) Iqtisodiy jihatdan: koʻp mablagʻ sarflashi, daromadlaridan ayrilishi, uyidagi qimmatbaho buyumlarni sotilishi, ishsiz qolishi, koʻpchilikdan qarzdor boʻlishi, oilasidan, farzandlaridan ajralish holatlari yuzaga kelishi mumkin;

2) Huquqiy jihatdan asoratlar: oʻzi bilib bilmay, idrok qilmay jinoyat qilishi, odam oʻldirishi, bosqinchilik qilishi, turli diniy ekstremizmga terrorizm oqimlariga qoʻshilishi kabi turli boshqa jinoyatlarni qilishga majbur boʻlishi mumkin;

3) Tibbiy asoratlar: giyohvand moddalar butun organizmga va markaziy nerv sistemasiga, ruhiyatiga taʼsir koʻrsatib shaxsda turli oʻzgarishlar hosil boʻlishiga sabab boʻladi.

Bulardan tashqari giyohvand kishilar milliy urf-odat, qadriyatlardan, or-nomus, hayo, uyalish, tortinish, farosat, rahm-shafqat, mehr-oqibat kabi tushunchalardan begonalashib ketadilar va parishonxotir, nafosatsiz, idroksiz, didsiz, bir jonivorga oʻxshab qoladi. Maʼlumotlarga koʻra, OITS kasaliga chalinganlarni 80 foizini giyohvandlar tashkil etar ekan.Giyohvand oʻz ehtiyojini qondirish uchun hech narsadan qaytmaydi. Narkotik moddalar isteʼmol qilganlar oilasida tugʻma nogiron, mayib-majruh , aqli zaif, nuqsoni bor bolalar dunyoga kelmoqda. Demak giyohvandlik jamiyatga nihoyatda katta maʼnaviy va moddiy zarar yetkazadi. Giyohvandlik XXI asr vabosi hisoblanadi. Giyohvandlik illat. Illatni davolab boʻlmaydi uni faqat oldini olish zarur.Giyohvandlikka qarshi kurash bu faqat huquqni muhofaza qilish organlarining ishi emas balki, barchamizning eng dolzarb vazifalarimizdan biridir.Giyohvandlikni mudhish oqibatlarini koʻrsatuvchi “Qora ilon”, “Shayton toʻri” kabi filmlarni televizorni barcha kanalarida qayta-qayta namoyish qilish zarur. Bugungi kunda ayniqsa, bu asarlarni maktab, kollej, litsey oʻquvchilariga namoyish etish zarur deb hisoblayman. Giyohvandlar davolanayotgan kasalxonalardan hujjatli filmlar tayyorlanib namoyish etilsa ahamiyati katta boʻlardi. Bulardan tashqari talaba –yoshlar oʻrtasida “Xalqaro salomatlikkuni”, “Tamaki chekishga qarshi kurash kuni”, “OITS ga qarshi kurash kuni”,“Jinoyatga jazo muqarrar”, “Odam savdosi girdobiga tushib qrlmang”, “Tinchlik- oliy neʼmat”, “Biz oʻz xuquqlarimizni bilamiz”, “Konstitutsiya bilimdonlari” kabi mavzularda suhbatlar, uchrashuvlar, tadbirlar oʻtkazilsa yanada yaxshi boʻlardi.Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Farzandlarimiz, yoshlarimiz, bizning nafaqat ishonchimiz va kelajagimiz, yoshlarimiz bugungi va ertangi kunimizning hal qiluvchi kuchidir”, – degan edilar.Inson – oliy mavjudot. Inson-oliy qadriyat. Hayot shirin, uni mazmunli, mohiyatli, maqsadli oʻtkazib, ezgu ishlar qilib tevarak-atrofimizdagi insonlar hurmatiga sazovor boʻlish har bir inson uchun katta baxt. Baxtimizni qoʻldan bermaylik! Farzandlarimizga eʼtiborli boʻlaylik. Giyohvandlik — XXI asr vabosi bo‘lib, bugun jahon miqyosidagi muammodir. U jamiyatni eng xavfli va eng og‘ir oqibat, kulfatlarga olib keluvchi og‘udir.Giyohvandlik deganda — inson organizmining narkotik va psixotrop moddalarni muttasil ravishda oshib boruvchi miqdorini qabo‘l qilishga moyillikning shakllanishi bilan borliq og‘ir kasalliklar guruhining rivojlanishiga tushuniladi. Giyohvandlik — inson shaxsining va ruhiy holatining chuqur o‘zgarishiga, shuningdek tana ichki a’zolari faoliyatiniig jiddiy, zararlanishiga olib keladi. Giyohvandlik narkotik xususiyatiga ega bo‘lgan va qonun bilan ta’qiqlangan kimyoviy narkotik moddalarni yoki dori-darmonlarni iste’mol qilish natijasida xam shakllanadi.Odamlarni giyohvand moddalarni iste’mol qilishga undaydigan asosiy vaj, ularning bunday narkotik moddalar tomonidan chaqiriladigan sub’ektiv yoqimli kechinmalarini takroriy ravishda his kilishga bo‘lgan intilishidir.Har bir giyohvand o‘z xohish-irodasi bilan yoki o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holda, o‘zining kayfiyatini kutarish, emotsional holatini yaxshilash uchun haddan tashqari kuchli ehtiyoj sezadi. Giyohvand moddalarni dastlabki paytda iste’mol qilishdan maksad, odamlarning o‘zlarini bezovta qilayotgan hislardan — charchoqlik va hayotdan qoniqmaslik, shuningdek ruhiy qashshoqlik, dikqinafaslik kabi hissiyotlar iskanjasidan, vaqtinchalik bo‘lsa ham qutulishdir. Bugungi kunda dunyo aholisiga atom bombasidan ham kuchli xavf solayotgan ofatdir. CHunki u inson salomatligiga xalokatli ta’sir qilib, aziz umrini kemirib, o‘limga mahkum etayotgan illatdir. Dunyo bo‘yicha kishilar, ayniqsa 15-40 yoshgacha bo‘lganlar ya’ni kuch-quvvatga to‘lgan yoshlar bu og‘u iskanjasiga ilinib, hayotdan adashib, yaratuvchanlik, bunyodkorlik ishlariga qatnashmasdan og‘ir hastallika chalinib o‘ziga, oilasi va davlatga ham moddiy, ham ma’naviy zarar keltirmoqdalar.Giyoh o‘zi nima? Bu shunday moddaki, bir marta qabul qilganda ruhiy holatni ya’ni kayfiyatni ko‘tarib yuboradi, bosh miyani ishdan chiqaradi. Agar kishi tez-tez istemol qilsa unga o‘rganib qoladi va uni iste’mol qilmasa yashay olmaydi, ya’ni shu giyohsiz (nasha — marixuana, gashish, ko‘knori-geroin, qora dori, kokain kabi) turolmaydi.Giyohvandlik — deb giyohvand moddalarni uzluksiz istemol qilib kasallikka chalingan bemorlarga aytiladi. Ular o‘zlarining ma’naviy qiyofasini yo‘qotadi, aql-idrok, fikrlash, eslash qobiliyati, ruhiyat butunlay izdan chiqadi. Ularda hayo, hurmat-izzat, mehr-oqibat kabilar yo‘qoladi, jamiyatdan ajralib qoladilar. Kasallik rivojlanishi bilan ular oila, ishxona, mahalla, ko‘cha-kuyda, o‘quv joylari kabilarda tartib-intizom, qonun-qoidalarni bo‘zishni boshlab, katta ziyon keltiradilar. Ularning fikr-zikri faqat giyoh moddalar topish va istemol qilishdan iborat bo‘lib qoladi. Ota-ona, bola-chaqa, oila, mahalla, jamoa kabilar ularni umuman qiziqtirmaydi.Bugungi kunda O‘zbekistonda giyohvandlikka qarshi ko‘rash, uning oldini olish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Ayniqsa, bu borada Prezidentimiz I.A. Karimov tomonidan olib borilayotgai tadbirlar tashabbuslar, ilgari surilayotgan ilg‘or g‘oyalar diqqatga sazovordir. 1998 yilda Birlashgan Millatlar tashkiloti (BMT) Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi nutqida giyohvandlik biznesi (Narkobiznes)ga qarshi birlashishga da’vat qilib, Markaziy Osiyoda BMTning mintaqaviy vakoliyati (komissiyasini) tashkil qilishni taklif qildi. 1999 yilda Prezidentning tashabbusi bilan O‘zbekistan Respublikasi Oliy Majlisining XV sessiyasida «Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar to‘g‘risida»gi qonun (1999 yil 19 avgust, 813-1-sonli)ning qabul qilinishi ham giyohvandlikning oldini olishda muhim huquqiy asos bo‘ldi.

1.2 O’smirlar orasida giyohvandlikning kelib chiqish sabablari va oqibatlari.

Zamonaviy dunyo nafaqat ko’plab ijobiy tomonlarga ega, balki salbiy hodisalarga ham daxli yo’q. Ularning orasida o’smirlar orasida giyohvand moddalarni iste’mol qilish hollari mavjud. Misol uchun, Rossiyada giyohvandlikning bu hayotini o’ldirgan o’smirlar soni mamlakat aholisining 1,7 foizini tashkil qiladi.Bolaning giyohvandlikka bo’lgan munosabati ko’plab omillarga bog’liq. Har kuni diskotekalarda, ko’plab filmlarda, qo’shiqlarda va maktabda giyohvand moddalar haqida eshitadilar.Ko’pincha giyohvandlik va giyohvandlik kabi o’smirlar qiziqishlarini qondirishga intilgan shaxslar orasida mashhurdirlar, ammo bu kasbning oqibatlari haqida hech narsa bilishmaydi. Bundan tashqari, o’smirlarning giyohvandligi – tengdoshlari – giyohvandlar ularni zaif, yo’qotadigan va moda emas deb topib qo’yishidan qo’rqadigan odamlar orasida keng tarqalgan. Bu turmush tarzini kam tamoyillarga ega insonlar hayotiga jalb qilib, begunoh odamlarning hayoti hisobidan foydalaning. Yoshlar kattalar bo’lish orzusi bilan o’zlarini his etishadi.

Yoshlik muhitida qo’shadi

Ko’pincha yosh, sog’lom odamlar bunday zararli odatga qaram bo’lib qolishining sababi, ularga salbiy firmaning ta’siri bo’lib, ularning barchasi hamma narsa unga ruxsat berilgan va hamma narsa mumkin bo’lganligi bilan ajralib turadi. Ammo ular befarqlikning oxir oqibat sog’liqni saqlash muammosiga, maktabda va oilada ziddiyatli vaziyatlar o’zgarib ketishini anglamaydilar. Yoshlar mustaqil odam bo’lishga intilishda qiyinchiliklarni baholashga imkoni bo’lmagani uchun, ular yoshlarni o’z odatiy muhitidan tortib oladigan giyohvand moddalar savdogarlaridan foydalaniladi.

O’smirlar o’rtasida giyohvandlikning oldini olish

Giyohvandlik dunyoda ommaviy xarakterga ega bo’lganligi uchun, profilaktika uni engishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Eng yaxshi natijalarni olish uchun siz maksimal xususiyatlardan foydalanishingiz kerak:

Maktablar va universitetlarda tegishli kirish darslari o’tkazilishi kerak. Бунинг ўрнига профилактика ҳақида ёзинг!

Televizion ekranlardan siz bema’ni va nosog’lom turmush targ’ibotiga jalb qilingan barcha film va dasturlarni olib tashlashingiz kerak.

Yoshlar boshqa ustuvorliklarga ega bo’lishi kerak.

Oilaning roli kuchaytirilishi kerak. Ota-onalar farzandlarining yosh psixologiyasiga sezgir bo’lishi kerak.Ham yoshlar, ham yoshlar chiroyli va ulug’vor ta’lim olishlari kerak. Madaniyatga olib boring.Har bir inson ushbu muammoga befarq bo’lmaslik kerak. Agar giyohvandlikka qarshi kurashda kuchlarimizning kamida bir qismini qilsak, kelajakda biz uni engishga qodir bo’lamiz. O’smirlar uchun noqonuniy giyohvand moddalar va alkogol ichimliklarning turli xil manbalari mavjud. O’smirlar qayerda dori-darmon olishlarini va voyaga etmaganlar tomonidan giyohvand moddalarni iste’mol qilishdan qanday saqlanishini bilib oling. Yoshlar tomonidan giyohvand moddalarni iste’mol qilish Qo’shma Shtatlar singari mamlakatlarda sog’liqning asosiy muammosi bo’lib qolmoqda. Agar o’spirinlarga alkogol yoki tamaki sotib olish taqiqlangan bo’lsa, ular giyohvand moddalarni qaerdan oladilar?Afsuski, yosh talaba ushbu turdagi (noqonuniy) moddani olish uchun turli xil manbalar mavjud. Giyohvand moddalarni ushbu manbalarini bilish bolalarini giyohvand moddalarni noqonuniy iste’mol qilishdan himoya qilishni istaydigan va giyohvandlik xavfini cheklaydigan ota-onalar uchun muhimdir.O’smirlarda giyohvand moddalarni iste’mol qilish faktlari va statistikasiUmuman olganda, o’smirlar tomonidan giyohvand moddalar va spirtli ichimliklar iste’mol qilish kamaymoqda. Undan tashqari so’nggi yillarda talabalar orasida juda ko’paydi – o’smirlarning ko’p dori-darmonlarni iste’mol qilish ketma-ket bir necha yillardan buyon kamayib bormoqda.So’nggi paytlarda voyaga etmaganlar tomonidan alkogol ichimliklar iste’mol qilish asta-sekin kamayib bormoqda, o’smirlar uchun marixuanani iste’mol qilish esa kamroq yoki kamligicha qolmoqda.

AQShda o’smirlar orasida giyohvand moddalarni iste’mol qilish to’g’risidagi faktlar va statistika shuni ko’rsatadiki, so’nggi yillarda:

O’rta maktab o’quvchilarining 29,8% spirtli ichimliklarni muntazam ravishda iste’mol qilishadi

O’rta maktab o’quvchilarining 13,5% doimiy ravishda qattiqroq ichishadi (keyin ular ketma-ket to’rt yoki undan ko’p alkogolli ichimliklar iste’mol qiladilar)

O’rta maktab o’quvchilarining 19,8% marixuanani muntazam ravishda ishlatadilar

O’tgan oyda 7.5 yoshli bolalarning 18% vapen orqali marixuana oldi

O’tgan yili 12,4 yoshli bolalarning xNUMX% noqonuniy giyohvand moddalarni iste’mol qilgan

O’tgan yili o’rta maktab o’quvchilarining 11% retsept bo’yicha giyohvand moddalarni suiiste’mol qilgan

Oliy o’quv yurtlari va universitetlardagi 7,9% talabalar Amfetamin, masalan, Adderall yoki Ritalin kabi giyohvand moddalarni muntazam iste’mol qiladilar.

O’rta maktab o’quvchilarining 4% doimiy ravishda og’riq qoldiruvchi vositalardan foydalanishadi

Qanday qilib o’smirlar giyohvand moddalar va spirtli ichimliklarni iste’mol qiladilar

Giyohvand moddalarni yoki spirtli ichimliklarni do’konda xarid qilmasdan ushlab turish uchun o’spirinlarning ko’p usullari mavjud. Aksariyat jamoalarda noqonuniy moddalarning ko’pligi o’spirinlarga giyohvand moddalarni maktabda ham, boshqa joylarda ham olish imkoniyatini beradi. O’smirlar guruhlari kattalar nima bo’layotganini bilmasdan, bir-birlariga giyohvand moddalarni topish va tarqatishning o’ziga xos usullarini ishlab chiqishlari mumkin. Maktabdagi giyohvand moddalarGiyohvand moddalar bilan bog’liq ko’plab bitimlar o’smirlar giyohvand moddalarni o’z tengdoshlariga sotadigan maktab maydonlarida amalga oshiriladi. Maktabda, o’spirinlar o’zlarining ijtimoiy va mavjud do’stlari guruhlarida ko’rishga odatlanganidan ko’ra ko’proq narkotiklarga ega bo’lishadi.Giyohvand moddalarni sotadigan o’smirlar maktablar va kampus atrofida yashirin faoliyat olib borishadi va ular bilan doimiy ravishda bitimlar imzolanishi mumkin. O’rta maktab o’quvchilarining deyarli barchasi 20% (1 5), maktab maydonlarida giyohvand moddalarni sotgan, bergan yoki taklif qilganliklarini aytishdi.

O’smirlar iste’mol qiladigan alkogolning ko’p qismi (va marixuana qonuniy bo’lgan mamlakatlarda) dastlab soxta guvohnoma yordamida bar va do’konlardan olinadi.Soxta guvohnoma statistikasini o’rganish shuni ko’rsatdiki, 12,5% o’rta maktab bitiruvchilarining kollej yoki universitetga borishdan oldin alkogol sotib olish uchun soxta guvohnoma ishlatadi. Ular ikkinchi darajali talabalar bo’lganda, 32,2% gacha sezilarli darajada oshadi. Soxta guvohnomaga ega bo’lganlar, bunday qilmaydiganlarga qaraganda ko’proq alkogolli bo’lish ehtimoli ko’proq.

Soxtalashtirish texnologiyasi rivojlanib borgan sari skanerlar uchun shaxsni tasdiqlovchi hujjat haqiqiy yoki soxta ekanligini aniqlash tobora qiyinlashmoqda. Soxta haydovchilik guvohnomalarini voyaga etmagan mijozlarning fotosuratlari bilan laminatlaydigan maxfiy kompaniyalar mavjud. Boshqa hollarda, o’spirin katta akasi yoki singlisidan yoki ularga o’xshagan boshqa odamdan shaxsiy guvohnomani o’g’irlashi mumkin.

Uyda spirtli ichimliklar va dorilar

O’smirlar ko’pincha o’z uylarida balandlikka erishish uchun foydalanishlari mumkin bo’lgan manbalarni topishlari mumkin. Uydagi dori-darmon va ichimlik qutilari ko’pincha giyohvand moddalar yoki spirtli ichimliklarni suiiste’mol qiladigan yoki maktabdagi boshqa o’quvchilarga sotadigan o’spirinlarning nishoniga aylanadi.O’smirlar tomonidan retsept bo’yicha giyohvand moddalarni iste’mol qilish, ayniqsa Adderall yoki Ritalin kabi dorilarni va hatto opiat og’riq qoldiruvchi vositalarni buyuradigan dori-darmonlarga nisbatan yuqori. Shuning uchun ota-onalar uchun barcha ishlatilmagan dori-darmonlardan imkon qadar tezroq qutulish va retseptlar kutilganidan tezroq bajarilishiga e’tibor berish juda muhimdir.Uyda retseptisiz giyohvand moddalarni iste’mol qilish ham o’smirlar tomonidan giyohvandlikka ta’sir qiluvchi muhim omildir. Agar ota-onalar, katta opa-singillar yoki boshqa oila a’zolari yoki uydoshlari noqonuniy giyohvand moddalarni iste’mol qilsalar, o’spirinlar ularga oson kirishlari mumkin. Bundan tashqari, ota-onalar va oila a’zolari tomonidan qo’llanilishi o’smirning giyohvand moddalarni iste’mol qilishini tasdiqlashi yoki tasdiqlashi mumkin. Dori vositalari va dori-darmonlarni onlayn ravishda sotish Internetda sotiladigan arzon dori-darmonlarni sotadigan doimiy pop-uplar yoki spam-xabarlar odatiy holga aylanib bormoqda. Qonuniy bo’lib tuyuladigan ko’plab veb-sahifalar noqonuniy moddalarni sotish uchun jabhada bo’lishi mumkin va dunyoning istalgan joyida hamma uchun mavjud. O’smirlar ushbu saytlar haqida og’zaki so’zlar orqali bilib olishadi va dorilarni Internetda osongina sotib olishlari mumkin.O’smirlar, shuningdek, noqonuniy dori yoki retsept bo’yicha dori sotib olish uchun qorong’u Internetga kirishlari mumkin. Qorong’i veb bu Internetning shifrlangan qismidir, unga maxsus dastur yoki avtorizatsiyasiz kirish mumkin emas. U asosan dori-darmonlarni sotish kabi noqonuniy faoliyat uchun ishlatiladi. 2013-da, atigi ikki yil ichida milliondan ortiq tranzaktsiyalarni amalga oshirgan va rag’batlantirgan “Silk Road” deb nomlangan onlayn dorilar bozori federal olib tashlandi.Ipak yo’li yopilganiga qaramay, shunga o’xshash soyali veb-saytlar o’smirlar uchun ochiq va ochiq bo’lib qolmoqda. Bugungi o’smirlar texnik jihatdan tobora rivojlanib bormoqda va ko’pchilik qorong’u vebga qanday kirishni tushunishadi va undan Internet orqali giyohvand moddalarni sotib olishda foydalanishlari mumkin. Noqonuniy onlayn dorixonalar Qorong’i Internet bilan qorong’u tomondan tashqari, Internetda noqonuniy ravishda dorilarni sotadigan soxta dorixonalar mavjud. Ushbu dorixonalarning aksariyati ular dori-darmonlarni taklif qiladigan mamlakatda joylashgan emas va shuning uchun ko’pincha bu qoidalardan tashqariga chiqishga harakat qilishadi. O’smirlar Internetga kirib, istalgan miqdordagi retsept bo’yicha dori-darmonlarga buyurtma berishlari va ularni o’z manzillariga ehtiyotkorlik bilan etkazib berishlari mumkin. Ushbu noqonuniy onlayn dorixonalardan dori-darmonlarni sotib olish juda xavflidir. Yaxshi holatlarda, bu kompaniyalar shunchaki shakar tabletkalarini berishlari mumkin. Keyinchalik jiddiy holatlarda ushbu dorilar juda zaharli yoki hatto halokatli moddalarni o’z ichiga olishi mumkin. Bundan tashqari, ushbu onlayn-chakana savdo do’konlarida sotib olingan preparatning haqiqiy dozasini kafolatlash uchun sifat nazorati yo’q, chunki dozani oshirib yuborishni xuddi shunday haqiqiy imkoniyatga aylantiradi. O’smirlar tomonidan mablag’lardan noto’g’ri foydalanishning oldini oling Ota-onalar, vasiylar va o’spirin atrofidagi boshqa odamlar yoshlar orasida giyohvand moddalarni iste’mol qilish yoki tejashga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ushbu odamlar yoshlar tomonidan giyohvand moddalarni iste’mol qilishning oldini olishda muhim rol o’ynaydi.Do’stlar, oila a’zolari va boshqa yaqinlar, o’smirlar tomonidan moddalarni suiiste’mol qilishning oldini olishga yordam berishi mumkin:Giyohvand moddalarni noqonuniy iste’mol qilishdan saqlanish orqali yaxshi o’rnak ko’rsatingFaqat me’yorida ichish kabi xavfsiz ichimlik uchun namuna bo’lishDori-darmonlarni faqat belgilangan tartibda ishlatingGiyohvand moddalarni iste’mol qilish to’g’risida ochiq, hukm qilmaydigan suhbatni o’tkazingMaktabdagi tengdoshlarning bosimini tan olish.O’smirlar faoliyatini kuzatib borishGiyohvand moddalarni iste’mol qilish belgilariga e’tibor bering. Agar giyohvand moddalar yoki spirtli ichimliklarni iste’mol qilishda gumon qilinsa, ular giyohvandlik bilan davolashni talab qilishi mumkin. Giyohvandlik vositalarini iste`mol qilish ko’pgina hollarda o’ziga xosbo’lgan ruhiy xolat – eyforiyani keltirib chiqarish xususiyatiga egadir. Bunda shaxs kayfiyatining yaxshilangani, tetiklashgani, kuchiga kuch ko’shilganini his qiladi, o’zi cheksiz imkoniyatlarga egadek bo’lib tuyuladi. Ba`zan eyforiya xolatida shaxs engillik, o’ziga hos ruxiy muvozanatni his qiladi. Qator xollarda eyforiya sub`ektiv yokimli somatik-vegatativ xislar bilan uygunlikda sodir bo’ladi (tanaga issiklik yoyiladi va h.k.), eyforiya holatining jadalliligi giyohvandlikning shakllanish tezligini belgilaydi. eyforiyaning xususiyati va kuchi giyohvandlik vositasining turi, sifati, dozasi, iste`mol qilish usuli, iste`molchi shaxsining “staji”, o’ziga xos xususiyatlari va h.k.ga oog’liq ouladi .Giyohvandlik vositalari muntazam iste`mol kilinganida eyforiya holati kishi uchun extiyojga aylanadi, unda ruhiy bog’liqlik (ma`lum tuyg’uni yana xis qilish, shuningdek, ruhiy keskinliqtsan kutulish va o’zi uchun kulay ruhiy holatga kirish chaksadida giyohvandlik vositasini iste`mol qilishga bo’lgan ongli yoki ongsiz ehtiyoj) rivojlanadi.Ruhiy bog’liklik butun ruhiy faoliyat soxasini qamrab oladi va har xil ko’rinishlarda namoyon bo’ladi.Birinchidan, u giyohvandlik vositalari muntazam iste`mol kilingan barcha hollarda giyohvandlikning barcha shakllarida) vujudga keladi. Ikkinchidan, shaxsda giyohvandlik zositasiga noyob narsaga bo’lgani singari ijobiy munosabat mustahkamlanib boradi. Uchinchidan, bog’liqlik dastlab epizodik ravishda, keyinchalik esa mastlik holatini xis qilishga bo’lgan turg’un istak xoxishda ifodalanad

II BOB.GIYOHVAND O’SMIRLAR BILAN OLIB BORILADIGAN PEDAGOGIK FAOLIYAT SHART SHAROITLARI

2.1 O’smirlarning giyohvandlikka moyilini pedagogik tahlil qilish va yordam berish shakillari

Voyaga etmaganlarda giyohvandlikning rivojlanishi o’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilishning boshlanishi bilan chambarchas bog’liqligi to’g’risida keng fikr mavjud. Ammo, o’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilish va keyinchalik giyohvandlikka bo’lgan zaiflik o’rtasidagi bog’liqlik hali to’liq tushunilmagan. Ushbu sharh birinchi navbatda kattalarning tadqiqotlaridagi mukofot va giyohvandlik haqidagi dalillardan foydalanib, odatdagi mukofotlarning davri va keyinchalik giyohvandlikda paydo bo’ladigan zararli o’zgarishlar haqida ma’lumot beradi. Keyin buni o’smirlarning mukofot davri bo’yicha o’tkazilgan tadqiqotlari bilan solishtirish mumkin. O’smirlik davridagi o’ziga xos xususiyatlarni tartibga soluvchi mukofot jarayonlarining o’xshashliklari va kattalar giyohvandlikdagi mukofot profilining sabablari o’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilish boshlanganida keyinchalik giyohvandlik rivojlanish xavfi ortganligini tushuntirishga yordam beradi. Bizning fikrimizcha, o’smirlik davrida rag’batlantiruvchi va gedonik jarayonlar o’rtasidagi chegaralar aniqlanmaganligi sababli, giyohvand moddalarni iste’mol qilish buzilishining rivojlanishidagi asosiy xavf omili. Ushbu xiralashuvni mediatsiya qiladigan jarayonlarni chuqurroq anglash kattalardagi giyohvandlikning oldini olish va davolash uchun yangi yo’llarni ochishi mumkin.AQShda, 75% o’rta maktab o’quvchilarining noqonuniy giyohvand moddalar, spirtli ichimliklar yoki füme tamaki iste’mol qilganliklari ma’lum qilindi. O’smirlik davrida miya tuzilmalari juda plastik ekanligini hisobga olsak, bu raqam hayratlanarli darajada yuqori. O’smirlik – bu 10 yoshda balog’atga etishishni boshlash bilan boshlangan va jinsiy va jismoniy etuklik 20 yoshga etganda tugaydigan davr. Xulq-atvorga ko’ra, o’smirlik dadil impulsivlik, mukofotga sezgirlik va hissiyotga intilish natijasida vujudga kelgan ijtimoiy funktsiyalarning tez o’zgarishi bilan tavsiflanadi. Ushbu sezgir rivojlanish davrida giyohvand moddalarga ta’sir qilish miya tuzilishidagi zararli o’zgarishlarga olib kelishi mumkin, ular balog’atga etishadi va giyohvandlik kabi ruhiy kasalliklarni rivojlanish xavfini oshiradi.Giyohvandlik salbiy oqibatlarga qaramay davom etadigan giyohvand moddalarni zararli odati sifatida aniqlanadi. Giyohvand moddalarni iste’mol qilishni kuchli istagi, giyohvand moddalarni iste’mol qilishni boshqarishdagi qiyinchilik va fiziologik yoki psixologik qaramlik bilan tavsiflanadi. O’rta hisobda kokain iste’molchilarining har oltitasidan bittasi qaramlikni rivojlantiradi, ba’zi odamlar boshqalarga qaraganda giyohvandlik rivojlanishiga ko’proq moyil ekanligi aniq. Ushbu individual zaiflik, kokainni iste’mol qilishni boshlashini taxmin qiladigan sezgi izlash kabi xatti-harakatlarning mavjudligi yoki yo’qligi bilan bog’liq deb topildi. dürtüsellik, bu majburiy kokain qidirishni bashorat qiladi va kokain iste’molining kuchayishini bashorat qiladigan bezovtalik. O’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilish buzilishi, shuningdek, balog’at yoshidagi giyohvandlik rivojlanishining asosiy omilidir. O’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilish motivatsiyasini boshqaradigan asosiy neyrokimyoviy vositalarni chuqurroq tushunish, ba’zi birlar uchun xavf tug’diradigan narsani va boshqalarga chidamlilikni aniqlab berishi mumkin. Ushbu tushuncha, shuningdek, balog’at yoshiga etganida giyohvandlikning oldini olish va samarali davolash uchun ekstrapolyatsiya qilinishi mumkin bo’lgan himoya mexanizmlarini ham ta’kidlashi mumkin.Ushbu sharh o’smirlik davrida giyohvandlikning etiologiyasini yaxshiroq anglash uchun o’smirlik davrida mukofotning asosiy neyrokirkulyatsiyasini tahlil qilishga qaratilgan. Mukofotning miya mexanizmlarini tabiatan tayyor yoki iste’mol qiluvchi sifatida ajratish mumkin; Mukofotning ushbu jihatlari mos ravishda rag’batlantiruvchi va hedonik jarayonlarga tayanadi deb taxmin qilinadi. Biz “balog’at yoshidagi giyohvandlik va o’smirlik davrida giyohvandlik o’rtasidagi bog’liqlik rag’batlantiruvchi va gedonik jarayonlar o’rtasidagi chegaralarning xiralashishi natijasida yuzaga kelishi mumkinmi?” Degan savolga murojaat qilamiz. Sharhning asosiy xulosalarining qisqacha mazmunini bu erda topish mumkin.

O’smirlik davrida dopamin ham, opioidlar ham rag’batlantiruvchi va hedonik jarayonlarda rol o’ynaydi; ushbu ikki neyrotransmitterning rollari o’rtasidagi tarqoqlik bir marta o’ylanganidan ko’ra kamroq aniq.

Ushbu topilma moddalarni iste’mol qilish buzilishini davolashda yangi farmakologik yondashuvlarni ilhomlantirishi mumkin.

Neyrobiologik ko’rinishda rag’batlantiruvchi va hedonik jarayonlar o’rtasidagi loyqalanish ham xatti-harakatlarda namoyon bo’ladi; fe’l-atvor hissiyotlari hissiyotga intilish va impulsivlik o’rtasida chegara bor.

Ushbu belgilarning ikkalasi ham balog’at yoshida giyohvandlikning keyingi rivojlanishi bilan bog’liqdir.

Ta’limni o’zgartirish jarayoni va kognitiv nazoratning pasayishi bilan, o’smirlik davrida giyohvand moddalarni iste’mol qilish boshlanganda, giyohvandlik xavfi ortishi mumkin.

Giyohvand moddalarni iste’mol qilish buzilishi bo’lgan kattalar va o’smirlar tomonidan moddalarni iste’mol qilish buzilishining rivojlanish xavfi yuqori bo’lgan odamlarning miyasida kognitiv nazoratni yaxshilashga asoslangan aralashuvlar natijasida istiqbolli natijalar qayd etildi.

Chunki biz hayvonlardan ham, insoniyat tadqiqotlaridan ham dalillarni olamiz (qarang), biz ikkaladan ham ma’lumotlarning foydaliligi va ishonchliligini cheklovci omillar mavjudligini tan olishimiz kerak. Bu omillarga quyidagilar kiradi: balog’at yoshiga yetish paytidagi huquqiy tafovutlar, ushbu rivojlanish davriga bog’liq bo’lgan turli xil ruxsat etilgan ijtimoiy faoliyatlarga olib keladigan; balog’at yoshiga etganda individuallararo o’zgaruvchanlik (bir xil yoshdagi shaxslar bir xil rivojlanish bosqichida bo’lmasligi mumkin); va moddani iste’mol qilish buzilishi ehtimolini oshiradigan ma’lum belgilar mavjud bo’lganda shaxslararo o’zgaruvchanlik (yuqorida tavsiflangan). Ko’pincha bu omillarni inson tadqiqotlarida nazorat qilib bo’lmaydi, bu nima uchun ko’pchilik qarama-qarshi natijalar berishini tushuntiradi. Garchi hayvonlarning modellari o’spirinlik va giyohvandlikning voyaga etmaganlik davridagi murakkabligini to’liq tushuntira olmasa ham, ular parametrlarni yaxshiroq boshqarish va ma’lum darajada sabablarni yaxshiroq baholashga imkon beradi. Muhimi, kengroq tadqiqot sohasida mukofot bilan bog’liq bo’lgan asosiy atamalarni aniqlash bo’yicha konsensusga erisha olmaslik, bir xil konstruktsiyani o’rganish ko’pincha turli xil narsalarni o’rganishni va “turli xil” konstruktsiyalarni o’rganish bir xil narsani o’rganishni anglatadi. Shuning uchun ushbu ko’rib chiqish maqsadlari uchun asosiy shartlar belgilangan. Giyohvandlik va spirtli ichimliklar profilaktikasi sohasidagi asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:

O’smirlar va yoshlarda etarlicha o’zini o’zi qadrlashni shakllantirish;

Muloqot ko’nikmalarini va barqaror xatti-harakatlarini rivojlantirish, shu jumladan tengdoshlarning bosimiga qarshilik ko’rsatish; O’zgaruvchan sharoitlarga moslashish va ijtimoiy moslashuvchanlikni rivojlantirish. Ko’pincha bolalar ularni tengdoshlari yoki katta bolalar guruhida ishlatishni boshlaydilar. O’smirlar katta yoshlilarning obro’sini rad etishga moyildirlar va tengdoshlar bilan aloqa yanada ishonchli muhitda amalga oshiriladi va ma’lumot kamroq qarshilik bilan qabul qilinadi, o’smirlarni profilaktika ishlariga jalb qilish g’oyasi ko’ngilli xizmatni tashkil etish shaklida amalga oshirilishi kerak.Sog’lom turmush tarzi va mas’uliyatli xulq-atvorning tarqalishining natijasi, spirtli ichimliklarni iste’mol qilmaslik va giyohvand moddalarni iste’mol qilishdan bosh tortish, ko’ngilli ishlarda ishtirok etishni istagan bolalar soni doimiy ravishda o’sib borayotganligidan dalolat beradi.

O’smirlar ko’ngillilar xizmati faoliyatining asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin.

1) alkogolga qarshi va giyohvandlikka qarshi targ’ibot

Vizual materiallarni ishlab chiqish;

Ommaviy yurishlar, harakatlar;

2) o’quv yurtlarida o’smirlar guruhlari bilan ishlash.

3) ularning faoliyatini ommaviy axborot vositalarida yoritish, jamoatchilik bilan aloqalar.

4) Yangi ko’ngillilarni jalb qilish, ularni tanlash va o’qitish.

Giyohvandlikning xavfi to’g’risida ota-onalar va o’qituvchilar bilan suhbatlar biron bir jadvalda o’tkazilmasligi kerak. Bu savol har safar bunga sabab bo’lganda ko’tarilishi kerak. Shunday qilib, televizion yangiliklardan olingan syujet, shou-biznes yulduzining hikoyasi, bola biladigan odamning misoli, bu giyohvandlik nimaga olib kelishi haqida gapirish uchun asos bo’lishi kerak. Bunday tanish misollar, tanish odam salbiy rol o’ynaganda, bolada his-tuyg’ularni uyg’otmaydigan quruq dalillarga qaraganda ancha muhimroqdir. Giyohvandlikning salbiy misollari sog’lom turmush tarzining ijobiy va boshqa misollari bilan “muvozanatli” bo’lishi kerak. Bolada sog’lom turmush tarziga munosabatni yagona to’g’ri model sifatida shakllantirish kerak (“Sog’lom turmush tarzini shakllantirish” maqolasiga qarang). Shu maqsadda, ota-onalarning o’zi va o’qituvchilar bolaga singdiradigan printsiplarga rioya qilishlari shart. Sigaret chekayotgan onasi yoki ichayotgan otasi har qanday “sog’lom” qoidalarning ahamiyatini yo’qqa chiqaradi, ular o’zlarining misollari bilan rad etadilar. Giyohvandlikning voqeliklari bilan bog’liq bo’lgan bolalar ruhiyatiga og’irlik tushishi, odatda qabul qilinadi. Ammo bu shunday emas: aksariyat hollarda giyohvandlikka aralashish, bola giyohvandlikning oqibatlarini bilmasligi sababli ro’y beradi, va u uchun bu bolalarni qo’rqitadigan dahshatli ertakdan boshqa narsa emas. O’smirga giyohvandlikning asl yuzini ko’rsating. Bu narkologning maktabiga taklif bo’lishi mumkin, u butun sinf oldida nutq so’zlaydi va giyohvand moddalarning insonning jismoniy va ruhiy holatiga yomon ta’sirini ko’rsatadigan foto va video materiallarni namoyish etadi. Shuningdek, giyohvand moddalarning miyaga, yurakka, reproduktiv organlarga ta’sirini tavsiflovchi o’quv yoki hujjatli filmlarni ko’rsatishingiz mumkin. Biror kishi bilan allaqachon ishqiy munosabatda bo’lgan o’spirinlar uchun ota yoki onaning o’z farzandlariga bo’lgan giyohvandligi (tug’ma nuqsonlar va deformatsiyalar, jiddiy kasalliklar, aqliy zaiflik va boshqalar) ga aylanishini bilish foydali bo’ladi. O’smirning xatti-harakati asosan jamoada qabul qilingan qonunlarga bo’ysunadi. Shuning uchun uning asotsial elementlar va shubhali do’stlar bilan aloqasi jiddiy xavf omilidir. Ammo bunday aloqalarni bartaraf etishda bolaning qaysi yoshda bo’lganligi va qarama-qarshilikning tug’ma ruhini hisobga olish kerak. Mojarolarga borish va do’stlar bilan aloqa qilishni taqiqlash bilan ishlash o’smirga ta’sir doirasini kengaytirishni anglatadi. Bolani do’stlari bilan osishdan ko’ra ko’proq o’ziga tortadigan kasbni topish yaxshiroq bo’ladi. Bu har qanday sport, sayyohlik, ijodkorlik va bola sevadigan barcha narsalar bo’lishi mumkin. Ota-onalar ishtirokida va o’g’il yoki qizni ishg’ol qilishda ularning sevimli mashg’ulotlari tezda o’rnini bosishi va nosog’lom jamoada aloqani uzib qo’yishi mumkin.

2.2 Giyohvandlikka qarshi ijtimoiy pedagogik faoliyatda oila, mahalla va ta’lim muassalaring hamkorligi

O’smirning xatti-harakati asosan jamoada qabul qilingan qonunlarga bo’ysunadi. Shuning uchun uning asotsial elementlar va shubhali do’stlar bilan aloqasi jiddiy xavf omilidir. Ammo bunday aloqalarni bartaraf etishda bolaning qaysi yoshda bo’lganligi va qarama-qarshilikning tug’ma ruhini hisobga olish kerak. Mojarolarga borish va do’stlar bilan aloqa qilishni taqiqlash bilan ishlash o’smirga ta’sir doirasini kengaytirishni anglatadi. Bolani do’stlari bilan osishdan ko’ra ko’proq o’ziga tortadigan kasbni topish yaxshiroq bo’ladi. Bu har qanday sport, sayyohlik, ijodkorlik va bola sevadigan barcha narsalar bo’lishi mumkin. Ota-onalar ishtirokida va o’g’il yoki qizni ishg’ol qilishda ularning sevimli mashg’ulotlari tezda o’rnini bosishi va nosog’lom jamoada aloqani uzib qo’yishi mumkin.

Ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar

• Narkotiklarga qarshi kurash bo’yicha davlat qo’mitasi;
• Narkotiklarni nazorat qilish bo’yicha federal xizmatlar;
• Ichki ishlar organlari;
• ta’lim vazirligi vakillari;
• sog’liqni saqlash vazirligining vakillari;
• yoshlar xizmatlari;
• ijtimoiy xizmatlar;

O’smirlar orasida giyohvandlikning oldini olish

12-17 yoshdagi o’spirinlar o’smirlar deb tasniflanadi. Ushbu davrda bolalar o’rta va oliy o’quv yurtlarida o’qitish bilan shug’ullanadilar. Shu sababli, giyohvandlikning oldini olish o’qituvchilarning yelkasiga tushadi. Va uning sifati to’g’ridan-to’g’ri ma’lumotni taqdim etish usuliga bog’liq.O’smirlik eng xavfli hisoblanadi. O’smirlar, boshqalar kabi, salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Bunga ularning organizmida sodir bo’layotgan o’zgarishlar yordam beradi. Yoshlar ota-onalariga va umuman jamiyatga qarshi isyon ko’tarib, o’zlarining munosibligini isbotlashga intilishadi. O’tgan asrning boshlarida giyohvandlik kasallik sifatida Rossiyada mavjud emas edi. Psixotrop moddalarni iste’mol qiladigan odamlarni barmoqlarga ishonish mumkin edi. Ushbu hodisaning sabablaridan biri G’arbning zararli ta’siridan ajralib chiqish edi. Ikkinchisi esa boshqalarning nafratidir. Endi giyohvandlar odatda kasal deb nomlanadilar va o’sha kunlarda – tashqarida. Olingan yagona dori morfin edi. Morfin gidroxlorididan faqat tibbiy maqsadlarda foydalanish mumkin edi. Va shuning uchun giyohvand moddalarni unga asoslangan odamlar va ularning yaqin doiralari unga qaram bo’lib qolishdi. O’tgan asrning oxiriga kelib, opiy va efedringa asoslangan sedativlar kundalik hayotda paydo bo’la boshladi. Ammo o’sha paytda ham “qo’shadi” so’zi sharmandali deb hisoblangan. Giyohvandlar sonining keskin ko’payishiga olib keladigan ushbu muammoni hal qilishni istamaslik.

Ushbu masal quyidagi vaziyatga yaqinlashadi: “Daryo bo’ylab sayohat qilgan sayyoh bolalarning faryodlarini eshitdi. U qirg’oqqa yugurib borarkan, daryoda cho’kayotgan bolalarni ko’rdi va ularni qutqarishga shoshildi. Yo’ldan o’tib ketayotgan odamni ko’rib, u yordamga chaqirdi va u yordam berayotganlarga yordam berishni boshladi. Uchinchi yo’lovchini ko’rishganda, ular yordamga chaqirishdi, lekin u qo’ng’iroqlarni e’tiborsiz qoldirib, qadamlarini shoshib qo’ydi. ” bolalarning taqdiri haqida qayg’urayapsizmi?” – deb so’radi qutqaruvchilar. Uchinchi yo’lovchi ularga javob berdi: “Men va siz birga ekanligingizni ko’rib turibman engish. Men navbatga boraman, bolalar daryoga nima uchun tushayotganini bilib olaman va uni oldini olishga harakat qilaman. “Ushbu masal giyohvandlik muammosini hal qilishning mumkin bo’l.Gap alohida fuqarolarning sog’lig’i haqida emas, balki ushbu yangi va chinakam murakkab muammo hal qilinmaguncha o’zini xavfsiz deb bilmaydigan jamiyat haqida. Giyohvandlik haqidagi fikrlarni umumlashtirish uchun. Ma’lumotlar mening bilimlarimni boyitdi va men “oq zahar” xavfini yaxshiroq tushuna boshladim va giyohvandlikning haqiqiy manbalari nimadan kelib chiqqanini tasavvur qila olaman. Giyohvandlikka qarshi insoniyat yordamga muhtoj emasligiga ishonch bor. Chunki siz nafaqat giyohvand sotuvchilar bilan, balki giyohvand moddalarni iste’mol qilish istagini keltirib chiqaradigan sabablar bilan ham kurashishingiz kerak.