1- dars. Mavzu: informatika fani nimani o rganadi sana: 7- sinf
C) Sistemai: biok . printer. klaviatura , sichqoncha ;
7 – sinf informatika fanidan I – yarim yillik I variant Informatika fani nimani o’rganadi?
А) Mantiq qonunlari va masalalarni yechish usullarini.
B) Informatsion jarayonlarini qayta ishlash qonunlari va usullarini.
S) Algoritmlarni tuzish , rostlash qonun va usullarini.
D) Algoritmlarni EHMda bajarish usullarini.
2. Informatika fani o’rganadigan asosiy tushunchalar qaysilar?
A) Axborot, algoritm, EHM;
B) Dastur, EHM, dasturlash tillari
S) Bit, bayt, axborot
D) Kompyuter, EHM qurilmalari, dastur
3. Informatika faniga qachon asos solingan?
A) XVIII asr boshlarida
B) XIX asr o’rtalarida
S) XVI asr ikkinchi yarmida>
D) XX asr o’rtalarida
4. “Informarika” so’zining o’tmishdagi (avvalgi) nomi –
A) Informatsiyani avtomatlashtirish B) Dokumentalistika S) Avtomatika D) Kibernetika
5. Axborot deb nimaga aytiladi?
A) Tushuntirish, tavsiflash.
B) Belgilar to’plami.
S) Atrof muhitdagi obyektlar, xodisa va jarayonlar, ularning parametrlari, xususiyatlari va xolati to’g’risidagi ma`lumotlar.
D) Moddiy dunyoning belgilar va signallar shaklida akslanishi.
6. Axborot qanday sifatga ega bo’lishi lozim.
A) Uzluksiz, cheksiz, ma`lum ma`noda qiymatli; B) To’liq, ma`lum ma`noda qiymatli, ishonchli;
S) Uzlukli, chekli, tushunarli; D) Aniq, tushunarli, ishonchli.
7. Qaysi qatorda uzluksiz axborot tasvirlangan.
A) O’quvchining informatikadan kundalik baholari haqidagi axborot.
B) Kun yoki tun haqida axborot.
S) 1 /X funksiya grafigi.
D) Dars jadvalidagi ximiya fanidan mashg’ulotlar haqidagi axborot.
8. Diskret axborotga qaysilar misol bo’la oladi?
A) Xafta, raqam, tovush; B) Belgilar, harflar, vaqt; S) Raqam, xarflar, fazo;
D) Vaqt, fazo, belgi.
9. Uzluksiz axborotga qaysilar misol bo’ladi.
A) tovush, vaqt, belgi; B) fazo, vaqt; S) vaqt, raqamlar; D) fazo, belgilar
10. Quyidagilarning qaysi biri axborot texnologiyalarining asosiy texnik vositalariga kirmaydi?
A) kompyuter; B) avtomobil; S) radiotelefon; D) telefaks.
11 Sakkizlik sanoq sistemasida berilgan sonni: 453,4 o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
A) 2988.5 B) 300.25 S) 300.5 D) 299.5
12. O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni: – 123, o’n oltilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) – AB B) – 1B S) – 7A D) – 7B
13. O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni: 78,25 ikkilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) 1001111,01 B) 1001110,11 S) 1001110,1 D) 1001110,01
14. Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonlar: 1000 va 0010 ustida arifmetik(+,-,x,:) amallar bajaring.
A) 1010, 0110, 100001, 0100 B) 1010, 0110, 10000, 0010 S) 1010, 0100, 10000, 0010
D) 1010, 0110, 10000, 0100
15. O’n oltilik sanoq sistemasida berilgan sonni: 1FA,C ikkilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) 111111011,1101 B) 011111011,1100 S) 111111011,1100 D) 111111010,1100
16. Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonni: 101111000100,00111001 sakkizlik sanoq sistemasida ifodalang
A) 6704, 162 B) 5804, 162 S) 5704, 161 D) 5704, 162
17. Berilgan 2 lik sanoq sistemasidagi sonni 10 lik sanoq sistemasiga o‘tkazing: 10101010102
A) 582 B) 682 D) 782 E) 882
18. 2 lik sanoq sistemasida berilgan sonlarni ayiring: 101010111012 -111012=?2
A) 101100100010 B) 10101101000 D) 10101000000 E) 1101001010
19. 2 lik sanoq sistemasida berilgan sonlarni ko‘paytiring: 1101101102*10012=?2
A) 1100010011 B) 111101100110 D) 1000010001100 E) 1000010011
20. Informatika uchun asosiy ashyo bu ………
A) Axborot . B) Dakument . C) ma’lumot. D) tavsiflash.
7 – sinf informatika fanidan I – yarim yillik
II – variant
1. Axborot deb nimaga aytiladi?
A) Tushuntirish, tavsiflash.
B) Belgilar to’plami.
S) Atrof muhitdagi obyektlar, xodisa va jarayonlar, ularning parametrlari, xususiyatlari va xolati to’g’risidagi ma`lumotlar.
D) Moddiy dunyoning belgilar va signallar shaklida akslanishi.
2. O’n oltilik sanoq sistemasida berilgan sonni: 1FA,C ikkilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) 111111011,1101 B) 011111011,1100 S) 111111011,1100 D) 111111010,1100
3. Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonni: 101111000100,00111001 sakkizlik sanoq sistemasida ifodalang
A) 6704, 162 B) 5804, 162 S) 5704, 161 D) 5704, 162
4. Berilgan 2 lik sanoq sistemasidagi sonni 10 lik sanoq sistemasiga o‘tkazing: 10101010102
A) 582 B) 682 D) 782 E) 882
5. Axborot qanday sifatga ega bo’lishi lozim.
A) Uzluksiz, cheksiz, ma`lum ma`noda qiymatli; B) To’liq, ma`lum ma`noda qiymatli, ishonchli;
S) Uzlukli, chekli, tushunarli; D) Aniq, tushunarli, ishonchli.
6. Qaysi qatorda uzluksiz axborot tasvirlangan.
A) O’quvchining informatikadan kundalik baholari haqidagi axborot.
B) Kun yoki tun haqida axborot.
S) 1 /X funksiya grafigi.
D) Dars jadvalidagi ximiya fanidan mashg’ulotlar haqidagi axborot.
7 Sakkizlik sanoq sistemasida berilgan sonni: 453,4 o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.
A) 2988.5 B) 300.25 S) 300.5 D) 299.5
8. O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni: – 123, o’n oltilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) – AB B) – 1B S) – 7A D) – 7B
9. O’nlik sanoq sistemasida berilgan sonni: 78,25 ikkilik sanoq sistemasida ifodalang.
A) 1001111,01 B) 1001110,11 S) 1001110,1 D) 1001110,01
10. Ikkilik sanoq sistemasida berilgan sonlar: 1000 va 0010 ustida arifmetik(+,-,x,:) amallar bajaring.
A) 1010, 0110, 100001, 0100 B) 1010, 0110, 10000, 0010 S) 1010, 0100, 10000, 0010
D) 1010, 0110, 10000, 0100
11. Informatika fani nimani o’rganadi?
А) Mantiq qonunlari va masalalarni yechish usullarini.
B) Informatsion jarayonlarini qayta ishlash qonunlari va usullarini.
S) Algoritmlarni tuzish , rostlash qonun va usullarini.
D) Algoritmlarni EHMda bajarish usullarini.
12. Informatika fani o’rganadigan asosiy tushunchalar qaysilar?
A) Axborot, algoritm, EHM;
B) Dastur, EHM, dasturlash tillari
S) Bit, bayt, axborot
D) Kompyuter, EHM qurilmalari, dastur
13. Informatika faniga qachon asos solingan?
A) XVIII asr boshlarida
B) XIX asr o’rtalarida
S) XVI asr ikkinchi yarmida>
D) XX asr o’rtalarida
14. “Informarika” so’zining o’tmishdagi (avvalgi) nomi –
A) Informatsiyani avtomatlashtirish B) Dokumentalistika S) Avtomatika D) Kibernetika
15. 2 lik sanoq sistemasida berilgan sonlarni ayiring: 101010111012 -111012=?2
A) 101100100010 B) 10101101000 D) 10101000000 E) 1101001010
16. 2 lik sanoq sistemasida berilgan sonlarni ko‘paytiring: 1101101102*10012=?2
A) 1100010011 B) 111101100110 D) 1000010001100 E) 1000010011
17. Informatika uchun asosiy ashyo bu ………
A) Axborot . B) Dakument . C) ma’lumot. D) tavsiflash.
18. Diskret axborotga qaysilar misol bo’la oladi?
A) Xafta, raqam, tovush; B) Belgilar, harflar, vaqt; S) Raqam, xarflar, fazo;
D) Vaqt, fazo, belgi.
19. Uzluksiz axborotga qaysilar misol bo’ladi.
A) tovush, vaqt, belgi; B) fazo, vaqt; S) vaqt, raqamlar; D) fazo, belgilar
20. Quyidagilarning qaysi biri axborot texnologiyalarining asosiy texnik vositalariga kirmaydi?
A) kompyuter; B) avtomobil; S) radiotelefon; D) telefaks.
8 – sinf informatika fanidan I – chorakka test savollari
1. Birinchi hisoblash vositalari.
a) Toshlar b) Abak c) Barmoqlar d) Birka
2. Elektron hisoblash mashinalarining birinchi avlodi qaysi davrda yaratilgan?
a) 1946-1950 yillar b) 1942-1947 yillar c) 1950-1960 yillar d) 1936-1945 yillar
3. PENTIUM nomi nimani bildiradi?
a) Printer markasini b) Kompyuter markasini
с) Monitor markasini d) Protsessor markasini
- Kompyuterni yoqish uchun
- Kompyuterni o‘chirish uchun
- Kompyuterni qayta yuklash uchun
- Kompyuterni yoqish va o‘chirish uchun
a) 1945-1950 yillar b) 1942-1947 yillar c) 1955-1960 yillar d) 1960-1970 yillar
6. Kompakt-disk (CD) – bu:
a) kichik o`lchamli disk b) axborot yozish zichkigi juda yuqori bo`lgan magnit disk
c) optik disk, undan axborot lazer nuri bilan o`qib olinadi
- Hujjatlarni chop etish uchun
- Rasmlarni ko‘rish uchun
- Kompyuterga turli ma’lumotlarni o‘tkazish uchun
- Ma’lumotlarni uzatish uchun
- Oldin sistemali blok keyin monitor o‘chiriladi
- Oldin monitor keyin sistemali blok o‘chiriladi
- Oldin barcha dasturlar yopiladi keyin kompyuter o‘chiriladi
- Тo‘g‘ri javob yo‘q
a) axborotni chop etish
b) axborotni saqlash
c) axborotni shu vaqtda qayta ishlash
d) axborotni telefon kanallari orqali uzatish
10.Elektron hisoblash mashinalari davriga asos solgan EHM nomi
B) BINAK ; C) UNIVAK ; D) ENIAK ;
11. Elektron hisoblash mashinalarining ikkinchi aviodi qaysi davrga to’g’ri keladi ?
A) 1945 – 1950 yillar: B) 1942 – 1947 yillar ;
C) 1950- 1965 yillar: D) I960- 1970 yillar.
12. Mantiq qonunlari nima uchun ishlatiladi ?
A) Tasdiqni ifodalash uchun ; B) Rostlik jadvalini tuzatish uchun ;
C) Masalalar yechish uchun ; D)) Muloxazaiarni bo’laklarga ajratish uchun.
13.Kompyuterning asosiy qurilmalari :
A) Modem . printer. monitor klaviatura ; B) Sistemali biok . monitor, klaviatura , sichqoncha :
C) Sistemai: biok . printer. klaviatura , sichqoncha ;
D) Sistemali blok , monitor, sichqoncha . modem.
14.Sistemali blok ichida quyidagilar mavjud :
A) Protsessor. xotira , diskovod . kolonka . sichqoncha ;
B) Protsessor. xotira , diskovod , plata ;
C) Modern . printer. monitor. klaviatura ; D) Protsessor. monitor. printer , plata.
15.Printer qaysi qurilmaga ulanadi ?
A) Monitorga : B) Sistema blokiga; C) Klaviaturaga; D) Modemga.
16. Diskuvod nima uchun xizmat qiladi ?
A) Hujjatlarni chop etish uchun ; B) Disketa bilan ishlash uchun ;
C) Ma iumotlami xotiraga kintish uchun ; D) В va С javoblar to’g’ri.
17. Schqoncha nima uchun kerak ?
A) matn yozish uchun ; B) ma’lumotlarni chop etish uchun ;
C) ma’lumotlarni aks etish uchun;
D) turli ob ektlarni boshqarish uchun; 18. “VA” bog’lovchisi nima uchun ishlatiladi ?
A) mulohazalarni ko’paytirish uchun ; . B) mulohazalarm qo’shish uchun :
C) mulohazalarni inkor qilish uchun ; D) gapirish uchun.
19. Magnit disklariga axborot qaysi qurilma yordamida yoziladi ?
A) Printer B) Klaviatura C) Disk yuritgich D) Nurli pero
20.Tasvirni EXM xotirasiga raqamli kodlash asosida kirituvchi qurilma:
A)Skaner B)printer . C) Planshet D)grafyasagich
8 – sinf informatika fanidan II – chorakka test savollari
1. Operatsion sistema qanday dasturlarni boshqaradi ?
A) Sistemali dasturlarni B) Kataloglarni C) Maxsus dasturlarni D) Barcha dasturlarni
2. Fayl so’zining inglizcha yozilishi qanday bo’ladi ?
A) fayle B) fale C) fell D) file
3. Fayl so’zining lug’aviy ma’nosi ?
A) matn B) ma’lumot C) axborotlar D) qog’ozlar tikkichi(qadagich)
4.Operatsion sistema nima ?
A) Bosh dastur B) Maxsus sistema
C)lshini yengillashtiruvchi va xizmat ko’rsatuvchi maxsus avtomatik sistema
D)Kompyuter ishga tushishi bilan avtomatik yuklanuvchi, boshqaruvchi bosh dastur
5. Fayl nomga ega bo’lishi shartmi ?
A) doim emas B) yo’q C) zarur bo’lsa D) ha
6. Operatsion sistemani qo`shimcha qurilmalar (printer, skaner, monitor. ) bilan aloqasini ta’minlovchi dastur – bu:
A) translyator B) kontroller D) drayver
E) operatsion sistema
7. Fayl nima ?
A) Magnit disklarda bitta nom ostida joylashgan axborotlar ketma-ketligi
B) Tezkor xotirada umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
C) Doimiy xotirada umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
D) Ma’lumotlar saqlagichida umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
8. Fayl nomi necha qismdan iborat bo’lishi mumkin ?
A) 5 B) 3 C) 4 D) 1 yoki 2
9. Fayl nomi o’z kengaytmasidan qaysi belgi bilan ajratib yoziladi ?
A) vergul(,) B) yulduzcha(*) C) ikki nuqta(:) D) nuqta(.)
10. Operatsion sistema qanday funksiyalarni bajaradi?
A) fayllarni tashkil qilish va saqlashni ta’minlaydi
B) kiritish-chiqarish qurilmalarini ulash
C) kompyuter va tashqi qurilmalarning o’zaro axborot almashinuvini tashkil etadi
D) kompyuter resurslarini boshqarish, inson bilan muloqatini tashkil qilish
11. BIOS qayerda joylashgan?
A) tezkor (operativ) xotira qurilmasida B) vinchesterda C) CD-ROM da
12. Fayllar o’chirilganda Savatcha (Korzina) aktivlashadi.
A) Fayllar o’chirilganda, ular diskdan o’chib ketadi, savatchada ularning faqat ro’yxati qoladi
B) Fayllar diskdan o’chib ketmaydi, ular Savatcha papkasida saqlanadi, ammo avval saqlanayotgan papkasida bo’lmaydi
C) Fayllar diskdan o’chib ketmaydi, avval saqlanayotgan papkasida qoladi
D) To’g’ri javob keltirilmagan
13. Windows oynalaridagi piktogrammalar nima vazifa bajaradi?
A) oynani yopish, oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish uchun ishlatiladi
B) oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish, oynani yopish uchun ishlatiladi
C) oynani yopish, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish, oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun uchun ishlatiladi
D) To‘g‘ri javob yo‘q
14. Windows ishga tushirilgach monitorda nimalar hosil bo’ladi?
A) Mening kompyuterim papkasi, Mening xujjatlarim papkasi
C) Maslalar paneli, savatcha D) barchasi
15. Fayl nomi va kengaytmasida co’roq(“?”) belgisini ishlatib bo’ladimi ?
A) doim emas B) ha C) zarur bo’lsa D) yo’q
16. Fayl nomi va kengaytmasida yulduzcha(“*”) va og’ma chiziq(“\”) belgilarini ishlatib bo’ladimi ?
A) doim emas B) ha C) zarur bo’lsa D) yo’q
17. Yorliq – bu .
A) fayl, jild yoki dasturning nusxasi B) direktoriya
C) fayl, jild yoki dasturning grafik tasviri D) ko’chirib o’tkazilgan fayl, jild yoki dastur
18. Nechanchi yida 5,25 dyuyumli egiluvchi magnit disklar yaratildi ?
A) 1976 B) 1972 C) 1975 D) 1977
19. Kompyuterda qattiq disk nima ?
A) kompakt disk B) EMD C) vinchester D) diskyuritgich
20. Interfeys turlarini ko’rsating ?
A) apparatli B) dasturli C) apparatli – dasturli D) barchasi to’g’ri
8 – sinf informatika fanidan II – chorakka test savollari
II – variant
1. Fayl nima ?
A) Magnit disklarda bitta nom ostida joylashgan axborotlar ketma-ketligi
B) Tezkor xotirada umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
C) Doimiy xotirada umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
D) Ma’lumotlar saqlagichida umumiy nom ostida joylashgan ma’lumotlar majmui
2. Fayl nomi necha qismdan iborat bo’lishi mumkin ?
A) 5 B) 3 C) 4 D) 1 yoki 2
3. Fayl nomi o’z kengaytmasidan qaysi belgi bilan ajratib yoziladi ?
A) vergul(,) B) yulduzcha(*) C) ikki nuqta(:) D) nuqta(.)
4. Operatsion sistema qanday funksiyalarni bajaradi?
A) fayllarni tashkil qilish va saqlashni ta’minlaydi
B) kiritish-chiqarish qurilmalarini ulash
C) kompyuter va tashqi qurilmalarning o’zaro axborot almashinuvini tashkil etadi
D) kompyuter resurslarini boshqarish, inson bilan muloqatini tashkil qilish
5. Operatsion sistema qanday dasturlarni boshqaradi ?
A) Sistemali dasturlarni B) Kataloglarni C) Maxsus dasturlarni D) Barcha dasturlarni
6. Fayl so’zining inglizcha yozilishi qanday bo’ladi ?
A) fayle Bj tale C) fell D) file
7. Operatsion sistemani qo`shimcha qurilmalar (printer, skaner, monitor. ) bilan aloqasini ta’minlovchi dastur – bu:
A) translyator B) kontroller D) drayver E) operatsion sistema
8. Yorliq – bu .
A) fayl, jild yoki dasturning nusxasi B) direktoriya
C) fayl, jild yoki dasturning grafik tasviri D) ko’chirib o’tkazilgan fayl, jild yoki dastur
9. Nechanchi yida 5,25 dyuyumli egiluvchi magnit disklar yaratildi ?
A) 1976 B) 1972 C) 1975 D) 1977
10. Kompyuterda qattiq disk nima ?
A) kompakt disk B) EMD C) vinchester D) diskyuritgich
11. Interfeys turlarini ko’rsating ?
A) apparatli B) dasturli C) apparatli – dasturli D) barchasi to’g’ri
12. BIOS qayerda joylashgan?
A) tezkor (operativ) xotira qurilmasida B) vinchesterda C) CD-ROM da
D) doimiy xotira qurilmasida
13. Fayllar o’chirilganda Savatcha (Korzina) aktivlashadi.
A) Fayllar o’chirilganda, ular diskdan o’chib ketadi, savatchada ularning faqat ro’yxati qoladi
B) Fayllar diskdan o’chib ketmaydi, ular Savatcha papkasida saqlanadi, ammo avval saqlanayotgan papkasida bo’lmaydi
C) Fayllar diskdan o’chib ketmaydi, avval saqlanayotgan papkasida qoladi
D) To’g’ri javob keltirilmagan
14. Windows oynalaridagi piktogrammalar nima vazifa bajaradi?
A) oynani yopish, oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish uchun ishlatiladi
B) oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish, oynani yopish uchun ishlatiladi
C) oynani yopish, oynani ekran bo‘ylab kattalashtirish, oynani ish stolidan masalalar paneliga olib qo‘yish uchun uchun ishlatiladi
D) To‘g‘ri javob yo‘q
15. Windows ishga tushirilgach monitorda nimalar hosil bo’ladi?
A) Mening kompyuterim papkasi, Mening xujjatlarim papkasi
B) Ishchi maydoni, Pusk rugmasi
C) Maslalar paneli, savatcha D) barchasi
16. Fayl nomi va kengaytmasida co’roq(“?”) belgisini ishlatib bo’ladimi ?
A) doim emas B) ha C) zarur bo’lsa D) yo’q
17. Fayl nomi va kengaytmasida yulduzcha(“*”) va og’ma chiziq(“\”) belgilarini ishlatib bo’ladimi ?
A) doim emas B) ha C) zarur bo’lsa D) yo’q
18. Fayl so’zining lug’aviy ma’nosi ?
A) matn B) ma’lumot C) axborotlar D) qog’ozlar tikkichi(qadagich)
19.Operatsion sistema nima ?
A) Bosh dastur B) Maxsus sistema
C)lshini yengillashtiruvchi va xizmat ko’rsatuvchi maxsus avtomatik sistema
D)Kompyuter ishga tushishi bilan avtomatik yuklanuvchi, boshqaruvchi bosh dastur
20. Fayl nomga ega bo’lishi shartmi ?
A) doim emas B) yo’q C) zarur bo’lsa D) ha
8 – sinf informatika fanidan III – chorak test savollari
1.EXCELda noto`g`ri yozilgan manzilni ko`rsating ?
A) A12 B) D1 C) 3C
Do’stlaringiz bilan baham:
Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling
1- dars. Mavzu: informatika fani nimani o’rganadi sana: 7- sinf
zakovat , sinov , parlament , mantiqiy fikrlash , tanlov , kim ochdi ( auksion ) dars.
(Dars turi belgilab olinadi va yoziladi .)
Dars metodlari: chuqurlashtirilgan maruza
Foydalanilgan adabiyotlar : 7– sinf darslik
Dars jihozi : Kurgazma,tarqatma kartochkalar, darslik.
O`tgan mavzuni so`rash .
Yangi mavzuni o`rganish .
Chaqiriq: O`tilgan mavzu bo`yicha savollar.
“Informatsiya”so’zi turli tillarda ishlatilib, ma’nosi turlicha talqin qilinsa ham barchasining asosida lotincha informatio so’ziyotadi. U«ma’lumot», «tushuntirish», «tavsiflash» degan ma’noni anglatadi. O’zbek tilida informatsiya so’zi axborot deb
Informatika fan sifatida
XX asrning 50-yillarida yangi fan — informatikaga asos solindi. Informatika termini (fransuzcha: informatique) fransuz so’zlari information (axborot) va automatique (avtomatika) negizida hosil bo’lgan. Uning tarjimasi “axborotli avtomatika” deb tushuniladi.
Bu terminning ingliz varianti ham bor bo’lib, u “Computer science”, ya’ni “kompyuter ilmi” deb ataladi.
Informatika kompyuter texnikasiniqollashga asoslanib inson faoliyatining turli sohalarida axborotlarni izlash, to’plcLsh, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish masalalari bilan shug’uttanuvchifandir.
Qisqa qilib aytganda, informatika kompyuter texnikasi asosida axborotlar ustida bajariladigan amallar va ularni qo’llash usullarini o’rganadigan fandir.
Demak, informatika uchun asosiy ashyo — axborot. U informatika fanida asos tushuncha sifatida qabul qilingan.
Informatikani sizga tanish bo’lgan quyidagi ikki qismning birligi sifatida qaraladi:
IX—X asrlarda Forobiy taxallusi bilan yashab ijod etgan yurtdoshimiz Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug’ Tarxon bilish jarayonini ikki bosqich — aqliy bilish va hissiy bilishdan iborat deb hisoblab, ular o’zaro bog’liq bo’lib, lekin biri boshqasisiz vujudga kelmasligini alohida ta’kidlaydi. Bilishning mazkur bosqichlari axborotsiz shakllanmaydi va, demak, axborot bilishning asosini tashkil etuvchi element hisoblanadi.
Forobiy «Ilm va san’atning fazilatlari» risolasida tabiatni bilish jarayoni cheksizligini, bilim bilmaslikdan bilishga, sababiyatni bilishdan oqibatni bilish- ga, sifatlardan mohiyatga qarab borishini va, buning asosida, ilmning borgan sari ortib, chuqurlashib borishini ta’kidlaydi.
Allomaning aytishicha, odamning ibtidosida avvalo «oziqlanish talabi» paydo bo’lib, unga ko’ra odam ovqatlanadi. Shundan so’nggi talablar «tashqi talablar» bo’lib, ular bevosita tashqi ta’sir natijasida sezgi organlari orqali vujudga keladi. Mazkur «tashqi talablar» 5 turlidir: teri—badan sezgisi; ta’m bilish sezgisi; hid bilish sezgisi; eshitish sezgisi; ko’rish sezgisi.
Axborotning o’zi nima? Uning ilmiy ta’rifi mavjudmi? Axborot o’z mazmuni va shakliga ko’ra moddiymi? – Insoniyat paydo bo’lgandan buyon axborot bilan bevosita ish ko’radi. Shunga qaramasdan, axborot tushunchasiga har tomonlama ilmiy asoslangan ta’rif berilgani yo’q va berish mumkin emas.
Axborot tushunchasi turli sohalarda turlicha tavsiflanadi. Texnika sohasining mutaxassislari uchun axborot — texnika va texnologiyalar, ularni ishlash tartiblari bo’lsa, tibbiyot xodimlari uchun – bemorning kasallik tashxisi, dori-darmonlar va boshqa ma’lumotlar axborot hisoblanadi. Shu kabi boshqa soha vakillari o’z sohalari bilan bog’liq ma’lumotlarni axborot sifatida qabul qiladilar.
Inson (jamiyat mahsuli)ga aylanishida odam (tabiat mahsuli) o’zini o’rab turgan olamdan turli ma’lumotlar oladi, ularni o’zaro bog’laydi va shu ma’lumotlar asosida bilimga ega bo’ladi.
Insoniyatning hayot kechirishi uchun birinchi navbatda moddiylik zarur. Bu oziq-ovqat mahsulotlari, turar joy, transport va boshqalar shaklida ifodalanadi. Ammo inson, bu moddiyliklardan ularni bir ko’rinishdan boshqa kerakli ko’rinishga yoki bir holatdan boshqa kerakli holatga o’tkazish orqaligina foydalanadi. Buning uchun u moddiylikdan farqli bo’lgan energiyadan foydalanadi. Masalan, bug’doyni unga aylantirish uchun, ya’ni ashyoni inson iste’mol qilish shakliga o’tkazish uchun uni tegirmon yordamida maydalash lozim; tegirmon toshini harakatga keltirish uchun esa energiya (quwat) zarur. Shuningdek, undan non tayyorlash uchun ham ma’lum miqdordagi va ko’rinishdagi energiya (olov, issiqlik) kerak. Demak, oziq-ovqat mahsuloti (modda) bilan bir qatorda quwat (energiya) ham inson hayotida alohida o’rin egallaydi.
Lekin inson uchun moddiylik va energiya bilan bir qatorda yana bir muhim bo’lgan zarurat borki, u moddiylik va energiyadan biror maqsadga ko’ra qanday foydalanishni ko’rsatuvchi zaruratdir. Bu zarurat axborotdir.
Axborot informatika fani uchun asosiy tushuncha bo’lganligi, lekin unga ta’rif berib bo’llmasa ham, axborot deganda biz nimani tushunishimizni aniqlab olishimiz kerak.
AXBOROT deganda biz barcha sezgi organlarimiz orqali borliqning ongimizdagi aksini yoki ta’sirini, bog’liklik darajasini tushunamiz.
Demak, axborot borliqdagi narsa yoki jarayonlarning holatlari, xossalari va boshqa xususiyatlari haqidagi ma’lumotlarning turli vositalar (qurilmalar, mashinalar, kompyuterlar va hokazo) orqali bizga yetib kelishi va ongimizga ta’siri hamda bu ma’lumotlarning ongimizda boshqa ma’lumotlar bilan bog’lanishi ekan.
Masalan, chorrahada svetoforning yonib turgan qizil chirog’i haydovchiga to’xtab turishni ko’rsatuvchi axborot bo’lsa, yashil chiroq yurish mumkinligini ko’rsatuvchi axborot hisoblanadi.
Bu holda haydovchi ranglar haqida, ranglarning qanday qoida asosida yo’l harakati bilan bog’lanishi haqida ma’lumotga ega bo’lishi va ularni o’z ongida bog’lay olishi, shu axborotlar asosida qanday harakatlar qilishni (avtomobilni to’xtatishni yoki yurgazishni) bilishi lozim bo’ladi.
Yana bir misol: endi yura boshlaganingizda “issiq” so’zini bilmasangiz ham bir marta qaynoq choynakni ushlab olib issiqlik haqida ma’lumot olgansiz, keyinchalik shu so’zni choynakning, taomning va boshqa narsalarning (olov, quyosh nuri va hokazo) issiqligi bilan bog’lay olgansiz. Issiqlikning qanday olinishini bilgach uni ham shu so’z bilan bog’ladingiz. Fizika fanini o’qiganingizdan keyin “issiq” so’zini malekulalar harakati bilan bog’laysiz. Bu hali “issiq” degan so’z bilan bog’langan ma’lumotlarning hammasi emasligini tushungan bo’lsangiz kerak. Demak, hozirgacha olgan barcha ma’lumotlaringiz axborot bo’lib, axborotlar bog’langach esa bilimni tashkil etar ekan.
1. Informatika fanining o’tmishdoshi qanday atalgan?
2. Informatika faniga qachon asos solingan va nima uchun awalroq emas?
3. Informatika fani nimani o’rganadi?
4. Informatikaning qismlari haqida so’zlab bering.
5. Axborot va bilish haqidagi Forobiy fikrlarini so’zlab bering.
6. Axborot deganda nima tushuniladi?
7. “Mustaqil O’zbekiston” iborasi qanday axborotlar bilan bog’langan?
Berilgan axborotdagi qonuniyatni aniqlang va nuqtalar o’rniga kerakli sonni yozing.
2. Quyidagi tartibsiz berilgan jadvaldagi sezgi organlarini axborot manbai bilan boglab tartiblangan yangi jadval hosil qiling.