9-sinf “Ingliz tili” darsligi mualliflariga ochiq xat
421. Muzlik keltirgan yotqiziqlar nima deyiladi?- Morena.
Abituriyentlar uchun 5-sinf savol-javoblari
1. Geografiya atamasi qachon, kim tomonidan fanga kiritilgan?-Eramizdan avvalgi III asr yunon olimi Eratosfen.
2. Geografiya so`zining ma`nosi? -ge ”yer”, grafo- “yozaman”, umumiy: yerning tasviri.
3. Geografiya fanining asosiy tarmoqlari?- tabiiy va iqtisodiy geografiya.
4. Ptolemey kartasi bilan Eratosfen kartasining farqi nimada? – Ptolemey kartasida gradus to`rlari berilgan.
5. Ptolemey kartasida qayerlar tasvirlangan?- Yevropa va Osiyoning katta qismi va Afrika Shimoli tasviri.
6. O`rta Osiyo geografiyasining asoschisi kim?-Muhammad Al-Xorazmiy.
7. Toshkent globusining bo`yi, diametri, aylanasi necha metr? -bo`yi 2,5 m, diametri 2 m, aylanasi 6 m, og`irligi 490 kg.
8. Toshkent globusi kim tomonidan, kim rahbarligida yasalgan? – Hamidulla Hasanov rahbarligida, I.Oshev yasagan.
9. Yerning sharsimonligini haqiqiy isbotlagan sayyoh? -F.Magellan.
10. 1271-1295–yillarda kim Xitoyga sayohat qilgan?-Marko Polo (venetsiyalik savdogar).
11. Shimoliy qutubga birinchi bo`lib borgan sayyoh kim? – 1909 y E.R.Piri.
12. Mariana cho`kmasi qaysi okeanning qaysi tomonida joylashgan? -Tinch okeanining g`arbiy qismida.
13. Beruniy globusining deametri necha metr va qachon yasalgan?-diametri 5 m, 995 yil yasalgan.
14. Janubiy qutbda birinchi bo`lib borgan sayyoh kim? -1911-yil 14-dekabr Raul Amutsen tomonidan kashf etilgan.
15. F .Magellan sayohati nechanchi yillarda bo`lgan? -1519-1521-yillarda.
16. “Antarktida” materigi kim tomonidan qachon kashf qilingan? -1820-yil rus dengizchilari Billinsgauzen va Lazerevlar.
17. Birinchi mukammalroq geografik globusni kim yasagan? -1492-yil nemis olimi Martin Behaym tomonidan.
18. O`rta Osiyolik Nosir Xisrav 7 yil davomida qayerlarda sayohat qilgan va qancha km bosib o`tgan?-Janubiy-G`arbiy Osiyo-Shimoliy Sharqiy Afrika 15000 km.
19. Boburnomada qaysi hududlar haqida ma`lumotlar mavjud? -Farg`ona vodiysi, Afg`oniston va Hindiston tabiati.
20. F .Magellan qaysi orolda halok bo`lgan? -Filippin orolida 1521-yil
21. Antarktida nechanchi yilda kashf qilingan? -1820-yilda
22. 1871-1883 yillarda qanday geografik voqea sodir bo`lgan? -Mixliko Maklay Yangi Gvineya orolida etnografik tatqiqotlar olib borgan.
23. Azimut nima? -Joyning shimol tomoni bilan yo`nalish chizig`i orasidagi burchakka aytiladi. Azimut 0 0 dan 360 0 gacha o`lchanadi.
24. Gorizontning asosiy tomonlari?-shimol, janub, sharq, g`arb.
25. Azimut 180 0 bo`lsa, u ufqning qaysi tomonini bildiradi?-janub tomonini.
26. Ugqning g`arb, sharq, shimoliy -sharq, janubiy-sharq tomonlari qanday azimutga ega?-g`arb-270 0 , shimoli-sharq-45 0 , janubi-sharq-135 0 .
27. Azimut so`zi qaysi tildan olingan, qanday ma`noni bildiradi? -arabcha “yo`l” degan ma`no.
28. Turistlar 270 0 azimut bo`yicha 2000 m yurishdi. Qaytish yo`nalishi azimutni toping?-270 0 -180 0 = 90 0 sharqiy yo`nalish.
29. Agar maktabda 45 0 azimut bilan borsangiz, uyga qaysi azimutda va yo`nalishda qaytasiz. Agar borayotgan tomon 180 0 dan kichik bo`lsa unga 180 0 qo`shiladi.- 45 0 +180 0 = 225 0 azimut, janubi-g`arbiy yo`nalish.
30. Masshtab nima? -Joydagi masofaning chizmada plan va xaritada tasvirlanganda necha marta kichraytirilganligini ko`rsatuvchi kasr sondir.
31. Ikki punkit oralig`i 5700 km gat eng bo`lsa, u 1:10000000 masshtabli kartada necha sm ni tashkil etadi? – 1:100.00000 1 sm da 100 km 5700:100=57 sm
32. 1:40000000 mashstabli kartada Toshkent bilan Moskva shahri orasidagi masofa 7 sm ga teng. Shu shaharlar orasidagi haqiqiy masofani aniqlang? – 1:40 000 000 1 sm da 400 km 400·7= 2800 km.
33. Quyidagi sonli masshtablarni nomli mashstabga aylantiring? -A 1 sm da 500 m
B. 1 sm da 3 km. C. 1 sm da 250 m D. 1 smda 15 km
34. 1 sm da 1000 m masshtabli xaritasida masofa necha marta kichraytirilgan?-1:1000 marta
36. Joy planini tuzishda qanday ishlar bajariladi?-masshtab tanlab, predmetlar oralig`i o`lchanadi, shartli belgilar.
37. Joyning nisbiy balandligi deb nimaga aytiladi?-Yer yuzidagi biror nuqtaning boshqa nuqtadan tik balandligiga nisbiy balandlik deyiladi.
38. Nivelir nima?-Tepalikning balandligi, jarlikning chuqurligi nivelir yordamida o`lchanadi.(Nisbiy balandlik)
39. Mutloq balandlik deb nimaga aytiladi? – Yer yuzidagi joylarning dengiz sathiga nisbatan balandligi mutloq balandlik deyiladi.
40. Toshkent shahrining mutloq balandligi? -Toshkent shahrining o`rtacha mutloq balandligi 400 m.
41. Gorizontallar deb nimaga aytiladi?- Planda mutloq balandlik bir xil bo`lgan joylarni tutashtiruvchi chiziqlar.
42. Relef nima? – Yer yuzining barcha notekis shakillari relef deyiladi.
43. Topografik planda azimut qanday aniqlanadi? – transportr yordamida aniqlanadi.
44. O`zbekistonda joylarning mutloq balandligi qaysi dengizga nisbatan olchanadi?- Boltiq dengizi
45. Geografik xaritalarning mazmuniga ko`ra turlari? -Umumgeografik va mavzuli geografik xaritalar.
46. Pasttekslarning balandligi necha metr? -Mutloq balandligi 200 m gacha.
47. Izobara nima? -Havo bosimi bir xil bo`lgan nuqtalarni tutashtiradigan chiziqlar.
48. Izoterma nima? -Havo harorati o`xshash nuqtalarni tutashtiradigan chiziqlar.
49. Xaritalarning legendasi deganda nimani tushunasiz? – shartli belgilar izohi.
50. Yerning haqiqiy shakli qanday? – geoid shaklda. Kura (shar).
51. 6378,2 km bu nimani bildiradi? -Yerning ekvator radiusi.
52. Topografik planda va xaritalarda relef nima bilan tasvirlanadi? -Gorizontallarda.
53. Planda egri chiziqlarning uzunligini o`lchashda qanday asbobdan foydalaniladi?- Kurvimetr.
54. Yer yuzining maydoni qancha? – 510,2 mln km 2
55.Yerning o`rtacha radiusi qancha? -6371 km.
56. Yer markaziga qutbdan borsa yaqinmi yoki ekvatordan borsa yaqinmi?-qutubdan borsa yaqin.
57. Joyning geografik kengligini dastlab kim aniqlagan?- Knidiskiy.
58. “Atlas” atamasi fanga qachon kim tomonidan kiritilgan?- 1595 yilda Flamand Kartogrifi Mer Kator tomonidan.
59. London o`rta dengizidan qaysi tomonda joylashgan?- shimolda.
60. Yerdan quyoshgacha bo`lgan masofa?-149,6 mln km
61. Quyoshdan kelayotgan yorug`lik yerga qancha vaqtda yetib keladi? -8,5 daqiqada yetib keladi.
62. Oddiy ko`z bilan odam qancha yulduzni ko`ra oladi? -3000 ta
63. 384400 km nimani bildiradi?- yerdan oygacha bo`lgan o`rtacha masofa
64. Quyosh sistemasida nechta sayyora, tabiiy yo`ldosh, nechta asteroid va kameta bor? – 8 ta sayyora, 60 dan ortiq tabiiy yo`ldosh, 50 mingga yaqin asteroid, 2000 ga yaqin kometa bor.
65. Kometa nima? – Bosh va unga ergashib yuruvchi dumdan iborat bo`lgan osmon jismidir.
66. Qaysi geografik atamani yunoncha sochli degan ma`noni bildiradi? – Kometa
67. Metyor deb nimaga aytiladi?- Yerga yaqin qolgan va uchar yulduz kabi yorug` iz qoldirib yerga tushayotgan osmon jismi.
68. Qaysi sayyoralar qadimda utorir, zuxro, mirrix, mushtariy, zuxal deb ataladi?-Mars-mirrix, Yupiter-mushtariy, Saturin-zuxal, Merkuriy-utorit, Venera-zuxro.
69. Sayyora nima? -Quyosh atrofida sayr qilib yuruvchi osmon jismlari.
70. Oy sirtida kunduzi va kechasi harorat qancha?-kunduzi 120 daraja issiq, kechasi 160 daraja sovuq.
71. Nima uchun oyning bir tomoni ko`rinadi?-Oy o`z o`qi atrofida ham yer atrofida ham bir xil vaqtda 27 kun 8 soatda aylanib chiqadi.
72. Yerdan eng uzoq sayyora? -Neptun
73. Yo`ldoshi yo`q sayyoralar? -Merkuriy va Venera.
74. Yer o`z o`qi atrofida qancha vaqtda aylanib chiqadi va nima hosil bo`ladi? – 23 soat 56 daqiqa-1 sutka.
75. Soat mintaqasida boshlanadigan meridian qaysi? – Bosh meridian 0 0 .
76. Meridian so`zining ma`nosi?- Meridian so`zi lotinchadan olingan bo`lib, tush chizig`i degan ma`no.
77. Qaysi geografik atama “tenglashtiruvchi” degan ma`noni bildiradi? – Ekvator
78. Qutb kunduzi shimoliy va janubiy qutblarda qancha vaqt davom etadi? -qishda 178 sutka tun, yozda 186 sutka kunduzi.
79. Qutb doiralari bilan tropik chiziqlar oralig`i nima deyiladi? -Mo`tadil mintaqalar.
80. Yil fasllarining hosil bo`lishiga sabab nima? -Yer sharining og`gan holatda quyosh atrofida aylanishidan yerning aylanish o`qi orbita tekisligiga 66,5 0 ga og`gan.
81. 21-mart va 23-sentabrda quyosh qanday holatda bo`ladi? -Quyosh ikkala yarimsharni bir xil yoritadi. Tik ekvatorda 90 0 burchak ostida tushadi. (Zenitda).
82. Yerning issiqlik mintaqalariga nimalar kiradi? -Janubiy tropik va shimoliy tropik va oralig`i issiq mintaqa.
83. Kabisa yili nima uchun hosil bo`ladi?-Yer quyosh atrofida 365 kun 6 soatda 1 marta ayl.sh.uchun 6·4=24 1 sutka qo`shilib kasiba yili hosil bo`ladi.
84. Yer mantiyasining qalinligi qancha? -2900 km.
85. Yerning ichki tuzulishi qanday qatlamlardan iborat?- Yer po`sti, mantiya va yadro.
86. Yadro asosan qanday moddalardan iborat?-Kremniy va temir moddalarning aralashmasidan.
87. Yerning tubiga tushgani sari harorat qanday o`zgaradi? har 1000 m da 33 0 oshadi.
88. Yadroning radiusi va harorati qancha?-radiusi 3500 km va harorat 4000 0 .
89. 12750 km nimani bildiradi?- Yerning o`rtacha diametrini.
90. Otqindi jinslarga nimalar kiradi?-Granit va bazalt (tarkibida temir magniy kremniy)
91. Litosfera nima?- Yerning qattiq qobog`i, yunoncha Letos- tosh, sphaira-shar ya`ni tosh qobig`i.
92. Yer po`stining 90 % moddasi qaysi elementlardan tashkil topadi? -8 ta: kislorod, kremniy, alyumeniy, temir, kalsiy, kaliy, natriy va magniy.
93. Granit, bazalt, deabez hosil bo`lishiga ko`ra qanday tog` jinsi hisoblanadi? – Magmatik tog` jinsi.
94. Marmar qaysi tog` jinsining o`zgarishidan hosil bo`ladi? -Ohaktoshning o`zgarishidan.
95. Metomorfik( o`zgargan) jinslarga nimalar kiradi? -marmar va gneys, kvarsit.
96. Foydali qazilmalar qanday turlarga bo`linadi? – Rudali va rudamas.
97. Granit, basalt yer po`stining qancha % ini tashkil etadi? – 60 % ini.
98. Seysmograf nima?- Yer qimirlash harakatlarini sezuvchi asbob.
99. Vulqonlarni 80 % qaysi okean mintaqasida joylashgan?- Tinch okean hududida.
100. Asosiy seysmik mintaqalarga qaysi mintaqalar kiradi?- J:1 Tinch okean. 2. Alp-Shimoliy seysmik mintaqalari.
101. “6356.8 km” bu nimani bildiradi? – Yerning qutbiy radiusi.
102. Moskvadan to Leningradgacha bo`lgan 650 kmli masofa kartada 13 sm ga teng. Bu kartaning mashstabini aniqlang? – 650 km: 13= 50 km, 1 sm da 50 km, 1: 5000000.
103. Ftushtok nima? -Joyning mutloq balandligini o`lchovchi asbob.
104. Jazoir davlatining poytaxti uning qaysi tomonida joylashgan? – shimolida.
105. Ko`rsika oroli bilan Sardiniya oroli o`rtasidagi bo`g`oz? – Banifach.
106. Azor, Madeyra orollari qaysi davlatga tegishli? – Portugaliyaga qarashli.
107. Leseto, Svazilend davlatlari qaysi davlat hududi ichida joylshgan? – Janubiy Afrika Respublikasida.
108. Gavayi orollari tarkibiga qaysi orollar kiradi? -Miduey, Nixoa, Lisyanskiy, Neker, Mani.
109. Kolima daryosi qaysi dengizga quyiladi? – Sharqiy Sibr dengizi.
110. Daniya qaysi yarim orolda joylashgan? – Yutlandiya yarim orolida.
111. Yer po`stining qalinligi quruqlik va okeanda necha km? – Quruqlikda 30-80 km, okeanlarda 5-10 km.
112. Giposentr nima? -Yer qimirlash o`chog`i.
113. Gekla vulqoni qaysi davlatda joylashgan? – Islandiya orolida.
114. 1421 yilda Hindistonga davlat elchisi bo`lib brogan o`zbek olimi? – Abdurazzoq Samarqandiy.
115. Vezuviy vulqoni otilgandan so`ng qaysi shaharlar yo`q qilib tashlandi? – Ponpey va Gerkulonum.
116. Geyzar nima? – Issiq vulqonlar.
117. Xalqaro geografik ittifoq qachon tuzulgan? – 1922-yilda.
118. Geyzerlar eng ko`p tarqalgan hududlar?- Kamchatka va Islandiya, Yangi Zallandiya.
119. Dunyo okeani yer yuzasining qancha qismini tashkil qiladi?- 361,1 mln km 2 .
120. Butin quruqlik maydoni qancha?- 149,1 mln km 2 .
121. Jamolungma cho`qqisi qachon kim timonidan kashf qilingan?- 1953-yilda Everest Xillari.
122. Tekisliklarning balandligiga ko`ra turlari?- 1. Pasttekisliklar, 2. Qirlar 200 m-500 m 3. Yassi topg`lar 500m dan yuqori.
123. O`rta Sibr, Braziliya, Dekan bu nimalarni bildiradi? -Yassi tekisliklar.
124. Tog`larning balandligiga ko`ra turlari? -Agar tog`larning balandligi 1000 m gacha bo`lsa past tog`lar, 1000 m dan-2000 m gacha bo`lsa, o`rta baland tog`lar deyiladi.
125. Tog`lar qanday kuchlar ta`sirida hosil bo`ladi? – Yer ostidan otilib chiqqan magma hisobiga paydo bo`lgan bo`lsa, ba`zilari yer po`stining burmalanishidan.
126. Xo`bart bu nima? – Shahar.
127. Janubiy Sand vichev orollari tarkibiga qaysi orollar kiradi? – Zavagovskiy, Leskoy, Visokiy, Montagyu, Bristol.
128. San-Matias qo`ltig`i qaysi materikning janubiy sharq tomonida joylashgan? – Janubiy Amerika.
129. Iravadi daryosi qaysi dengizga qo`yiladi?- Andaman dengiziga.
130. Lioss nima?- (Nemischa lioss- g`ovak) sarg`ish, mayda zarrali bo`shoq tog` jinsi. Tarkibida gil menerallaridan tashqari Kvas, Slyuda dula shpato, Fe2O3
131. G`orlar qanday relyef shakliga kiradi? – Karst relyefi.
132. Izotaxa nima?- Tezlik bir xil bo`lgan nuqtalarni birlashtiruvchi chiziq.
133. 1772 yilda kim birinchi bo`lib, janubiy qutb doirasiga suzib o`tgan? – Jeyms Kuk.
134. Dunyodagi eng yirik port shahar? – Rotterdam.
135. Bazalt qanday tog` jinsi? – Otqindi tog` jinsi vulqonlardan va yer yoriqlaridan oqib chiqadi. Rangi qora va bo`z rang, Sibirda Zabaykalex Arabistonda, Ukraina, Kamchatka, Qurama tog`lari bor.
136. Birinchi tekislik deb nimaga aytiladi? – Dengiz tagini ochilib qolishi natijasida hosil bo`lgan tekisliklar. Kasbiy bo`yi, pasttekisligi -28 m.
137. Alp burmalanishi qaysi erada sodir bo`lgan? – Kaynazoy erasida.
138. Afrikadagi eng baland bo`yli qabila qaysi? – Nilodlar.
139. Qutb yulduzi nima?- O`z yo`nalishini o`zgartirmasdan doimo shimolni ko`rsatib tuiruvchi yulduz.
140. Telluriy nima? – Yil fasllarini hosil bo`lish hodisasini kuzatuvchi asbob.
141. Don daryosi qayerga quyiladi? – Azov dengiziga.
142. Mejen nima? – Daryo suvi sathining pasayish davri.
143. Qaysi sahrolarni “Fobos” va “Deymos” nomli yo`ldoshlari bor? – Mars sayyorasini.
144. Torf nima? – (Nemischa torf- yertezak) botqoqlik o`simliklarining tabiiy qurishi va sernam hamda havo kirishi qiyin sharoitda chala qurushi natijasida bo`ladigan foydali qazilma.
145. Qo`ng`ir ko`mirda nima uchun issiqlik koefesiyenti past bo`ladi? – Qo`ng`ir ko`mirning tarkibida kul va namlik ko`p bo`lganligi uchun issiqlik kam.
146. Qaysi dengizdan neft qazib olinadi? – Fors qo`ltig`i, shimoliy dengiz, Norvegiya dengizi.
147. Rudamas foydali qazilmalarga nmalar kiradi? – Osh tuzi, kaliy tuzi, fosfarit, anatit, oltingugurt kabi kimyoviy foydali qazilmalar.
148. Granit marmar nimaga ishlatiladi?- Marmar binokorlikda va xaykaltaroshlikda, granit esa qurilishda poydevor va bezash materiallari, poydevor olishda ishlatiladi.
149. Butun dunyo okeaning suv miqdori qancha?- 1340 mln km 3 .
150. 23,4 mln kv 3 nimani bildiradi?- Yer osti suvlarining miqdori.
151. Chuchuk suv umumiy hajmi nacha %?- 2,5 %
152. Gidrosferaning tarkibida quruqlik suvlari qanchani tashkil etadi?-3,5 %
153. Dunyodagi eng katta okeanning maydoni eng chuqur joyi?- Tinch okeani bo`lib, maydoni 178,7 mln km 2 . Eng chuqur joyi Mariana botig`i- 11022 m.
154. Qumtosh, gpis, bor, oxaktosh qanday tog` jinsi hisoblanadi?- Cho`kindi tog` jinslari.
155. Puerto-Riko botig`i qaysi okeanda va chuqurligi?- Atlantika okeanida, 8742 m.
156. Zond cho`kmasining chuqurligi qancha va qayerda joylashgan?- Hind okeanida –7729 m.
157. Shimoliy muz okeaning eng chuqur joyi va maydoni?- Maydoni-14,1 mln km 2 . Eng chuqur joyi-5527 m
158. Chekka dengizlarga misollar?- Arabiston, Norvegiya, Barens.
159. Birinchi seysmografni kim ixtiro qilgan?- Xitoylik munajjim Chjen Xen.
160. Hozirgi zamon Seysmografini kim ixtiro qilgan?- Rus olimi B.B. Golitsin.
161. O`rta qizil, qora dengizlar joylashgan o`rniga qarab qanday dengiz?- Ichki dengizlar.
162. Makkenzi daryosi qayerga quyiladi?- Boforta dengiziga quyiladi.
163. Exolot nima?- Okean chuqurligini o`lchaydigan asbob.
164. Exolotdan yuborilgan tovush 5 sekdan keyin qaytib keldi. Okeanning chuqurkigini toping?-Suvda tovushning tarqalishi 1500 m/s ga teng. 1500 i 5=7500 m/sek. 7500 : 2 3720 m.
165. Okeanning 200 m gacha bo`lgan qismi nima deyiladi?- Materik sayozligi ya`ni shelf deyiladi.
166. Okean suvining asosiy xususiyati nimadan iborat?- Sho`rligi va uning harorati.
167. Okean suvi necha gradusda muzlaydi?- -2 C 0 .
168. Dunyo okeaning o`rtacha sho`rligi?- 1 litr suvda 35 gr promilli (35%)
169. Eng sho`r dengiz qaysi?- Qizil dengiz – 42 %
170. Yer yuzining eng sho`r joyi?- O`lik ko`li 270 %
171. Qizil dengizning bir tonna suvidan qancha tuz olish mumkin?- 42 kg.
172. Okeandagi daryolar nima deyiladi?- Oqimlar.
173. Sovuq oqimlarga 5 ta misol keltiring?- Peru, Bengal, G`arbiy shimollar, Labrador, Kanar.
174. Ichki dengizlari eng ko`p okean?- Atlantika okean.
175. Dunyo okeanidagi eng uzun oqim?- G`arbiy shamollar oqimi 30000 km dan ortiq.
176. Iliq oqimlarga 5 ta misol?- Golfstrim, Krosiyo, Mozambik, Sharqiy Avstraliya, Braziliya
177. Eng o`g`ir hayvon qaysi?- Ko`k kit. 150 tonna.
178. Qumtoshning o`zgarishidan qaysi tog` jinsi hosil b`oladi?- Kvarsit.
179. Dunyo okeanida qancha mingdan ortiq o`simlik va hayvonlar mavjud?- 160 mingdan ortiq.
180. 1960 yilga geografiya olamida qancha voqea sodir bo`lgan?- Shveytsariyalik olim Jak Pikar maxsus “Triyest” batishafida Mariana botig`ida 11000 m chuqurlikka tushgan.
181. Yer osti suvlari qanday hosil bo`ladi?- Yer osti suvlarining hosil bo`lishiga quruqlikdagi yog`inlarning yer ostiga shimilishidan hosil bo`ladi.
182. Ikkita qatlam orasidagi suvlik nima deyiladi?- Artizan suvlar.
183. O`zdagi mineral suvli joylarga qayerlar kiradi?- Chimyon, Chortoq, Nurota, Shohimardon.
184. Chirchiq, keles, Aris daryolari qayerga quyiladi?- Sirdaryo
185. Mineral suvlar qanday chuqurlikda joylashgan va harorati qancha?- 1000-3000m harorati 40-100 0 C.
186. Buloqlar qanday hosil bo`ladi?- Yer ostidagi grun suvlari sathi past joylarga siljib boradi. Natijada tog`lar orasidagi vodiylardan buloqlarni hosil qiladi.
187. Daryo deb nimaga aytiladi?- O`zan deb ataluvchi chuqurlikdan oqadigan suv oqimi daryo deyiladi.
188. Daryo quyilish qismida tarmoqlarga bo`linib ketib hosil qilgan tekisliklar?- Delta deyiladi.
189. Nil daryosining deltasining shakli?- Uchburchak shaklida.
190. Meandra-?- daryolarning egri-bukri, ilon izi shaklidgi o`zani.
191. Qanday daryolar muzlamaydi, tez oqadidan daryolar.
192. Suvayirg`ich nima? -Qo`shni daryolar havzalarini bir-biridan ajratib turadigan chegaraga aytiladi.
193. Daryo suv yig`digan barcha maydon-?- Daryo havzasi.
194. Dunyodagi eng sersuv daryolar?- Amazonka, Kongo, Yansizi, Orinoko, Parana.
194.Uzunligi 4444 km bo`lgan daryo?- Amur.
195. Nil daryosining manbai va mansabi?- Manbai-Viktoriya ko`li, mansabi- O`rta yer dengizi.
196. Havzasining maydoni eng katta daryo?- Amazonka. 7000000 km 2 .
197. Daryolar suvidan cho`kindi jinslarning cho`kish qonuniyatini birinchi bo`lib kim?- Abu Rayxon Beruniy.
198. Dunyodagi eng baland sharshara qaysi daryodan oqib tushadi?- Anxel, balandligi 1054 m. Oriniko daryosidan Churan irmog`i.
199. Viktoriya sharsharasi balandligi va kengligi?- Balandligi 120m, kengligi 1800 metr. Zambizi daryosi
200. Daryolar nimalardan to`yinadi?-Daryolar yomg`ir, qor, muz suvlari, buloqlar suvlaridan to`yinadi.
201. Daryoning o`rtacha suv sathi qanday aniqlanadi?- Q=F i V
Q- o`rtacha suv sathi, F-oqar kesim maydoni, V-daryo oqimining o`rtacha tezligi.
202. Luara daryosi Fransiyaning qaysi qismida dengizga quyiladi?-Luara daryosi Fransiyaning g`rbidagi Biskay qo`ltig`iga quyiladi.
203. Daryo toshganda uning suv bosadigan qismi?- Daryoning qayeri deyiladi.
204. Mekong daryosi qaysi dengizga quyiladi?- Janubiy Xitoy.
205. Shilka va Argun daryolarining qo`shilishidan qaysi daryo hosil bo`ladi?-Amur daryosi.
206. Okean yer po`stida qaysi qatlam uchramaydi?-Granitli qatlam.
207. Eng katta ko`l?- Kaspiy ko`li. 376 ming km 2 .
208. Dunyodagi eng chuqur ko`l?- Baykal ko`li -1620 m.
209. Dunyodagi eng sho`r ko`l?- O`lik ko`li.
210. Kaspiy, Orol, Baykal ko`li kelib chiqishiga ko`ra qanday ko`llar hisoblanadi?- Tektonik ko`llar.
211. Uzunligi bo`yicha 5 ta daryoni tartib bilan yozing?-Nil(Kagera bilan 6670m), Missisipi (Mishiru bilan 6420 m), Amazonka( 6400m), Yansizi (58000), Ob (5410).
212. Sersuvligi bo`yicha dunyoda 3 o`rinda turadigan daryo?- Yansizi.
213. Eng katta ko`llardan 5 tasini tartib bilan yozing?- Kaspiy, Yuqori ko`l, Viktoriya ko`l, Guron ko`li va Michigan ko`li.
214. Maydoni 69ming km 2 bo`lgan ko`l?- Viktoriya ko`li
215. Buxtorma, Samara, Volta, Bratsk suv omborlari qaysi daryolarda joylashgan?- Buxtorma (Qozog`istonda), Samara –Rossiyada, Volata- Ganada, Brotsk- Rossiya.
216,Atmosferaning ahamyato nimada iborat?- Havo qobig`i yerni zaharli ultra binafsha nurlardan va meteor jismlardan kunduzi qizib, kechasi sovub ketishdan, shaffof ko`rpa singari asraydi.
217. Ob-havo fabrikasi deb qaysi qatlamga aytiladi?- Troposfera qatlamiga.
218. Havo harorati yuqoriga ko`tarilgani sari anday o`zgaradi?- Har ming metr da harorat 6 0 C pasayadi.
219. Stratosferaning yuqori qismida harorat qancha? yuqoriga ko`tarilgan sari havo isib+10 0 C ko`tariladi.
220. Ozon qatlami necha km balandlikda uchraydi?-25 km. (O3)
221 Pomir togidagi Sariz ko`li hosil bo`lishiga ko`ra qanday ko`l hisoblanadi?- To`g`on ko`l.
222. Sariz ko`li qaysi daryoning to`silishidan hosil bo`ladi?- Bartang daryosining to`silishidan (Murg`ob).
223.Marakaybo` ko`li hosil bo`lishiga ko`ra qanday ko`l hisoblanadi?- Laguna k`oli.
224. Baykal ko`li nima uchun oqar ko`l?- Chunki undan Angara daryosi oqib chiqadi.
225. Aysberglar nima?- Muz tog`lari.
226. Dunyodagi eng baland ko`l qaysi tog`da joylashgan?- Titikaka ko`li And tog`ida 3812 m.
227. Dunyodagi eng uzun ko`l?- Tanganika ko`li. Uzunligi 650 km ortiq Afrikada.
228. Muzliklar ishshi natijasida paydo bo`lgan ko`llar?- Morena ko`llar deyiladi.
229. Yarmi chuchuk, yarmi sho`r ko`l?- Balxash ko`li.
230. Balxash ko`lining qaysi tomoni chuchuk?- G`arbiy qismi chuchuk, g`arbiy qismiga Ili daryosi quyiladi.
231. O`z xavzasini o`zgartirib turuvchi ko`llar?- Afrikada Chad ko`li, Osiyoda Lodnor k`oli.
232. Yer yuzasida havo harorati +20 bo`lsa, 4 km balandlikda havo harorati qancha bo`ladi.?-4 i 6 = 24 +20 0 -24 0 = -4 0 C. Demak 4 km balandlikda harorat -4 0 C bo`ladi.
233. Havoning o`rtacha harorati qanday o`lchanadi?- 1 sutkalik kuzatishlar natijasida qayt etilgan graduslarni yig`indisini kuzatishlar soniga bo`lamiz.Shunda sutkalik o`rtacha harorati aniqlanadi.
234. Yanvar oyining o`rtacha harorati –6 0 C, iyul oyining o`rtacha harorati +20 0 C ga teng bo`lsa, bir yillik havo haroratining amplitudasi necha gradusga teng ekanligini aniqlang?- +20-(-6)= 20+6= 26 0 C. Havo haroratining yillik amplitudasi: 26 0 C ga teng.
235. Yer po`stining o`rta mustahkam, tog` burmalanishlari kuchli va vulqon harakatlari kuzatilmaydigan qismlari nima?- Platforma deyiladi.
236. Yer yuzasidagi eng katta past tekislik?- Amazonka past tekisligi. 7 mln km 2 .
237. Atmosferaningtarkibi qanday gazlardan iborat?- 78% Azot, 21% i kislorod, 1 % i inert gazlar.
238. Troposferaning o`rtacha qalinligi qancha?- 10-11 km.
239. Troposferaning qalinligi qutblarda va ekvatorda qancha?- qutblarda 8-9 km, ekvatorda –18 km.
240 Yer yuzasida havo harorati +26 0 C bo`lsa, 3500m balandlikda havo harorati qancha bo`ladi?- 3500m da 21 0 C pasayadi, +26 0 -21 0 C= +5 0 C bo`ladi.
241. Atmosferaning qaysi qatlamida uchar yulduzlar uchraydi?- Mezosfera.
241. Qaysi qatlamda harorat –45 0 C dan –75 0 C gacha pasayadi?- Stratosferada.
243. Atmosferaning eng yuqori qatlami- Ekzosfera.
244. Atmosfera(havo) bosimi nima?-Havoning yer yuzasiga va undagi barcha narsalarga bergan bosimi havo bosimi deyiladi.
245. Odam tanasining yuzasi 15000 sm 2 bo`lsa, unga qancha havo kuch bilan bosib turadi?-1 sm 2 yuzaga-1 kg. Demak, 15000 kg » 15 tonna.
246. Narometr nima?- Havo bosimini o`lchaydigan asbob.
247. Barometr 2 xil bo`ladi- simobli va metalli barometr.
248. Amplituda nima?- Havo haroratining eng yuqori va eng past harorat orasidagi tafovut.
249. Eng yuqori atmosfera bosimi qayerda kuzatilgan?- 1968 yil 31 dekabrda Krasnayarsk o`lkasining Agata punkitida 816 mm simob ustuniga teng.
250. Dunyodagi eng issiq joyi?- Liviyaning Tripoli shahri +58 0 .
251. Yerda o`rtacha yilllik harorat qancha? -+14 0 C.
252. Tog` etagida havo bosimi 760 mm bo`lsa, 3000 m balandlikda havo bosimi qancha bo`ladi?- 760-300 = 460 mm.
253. Normal atmosfera bosimi qancha? – 760 mm.
254. Yer sharida eng ko`p shamol bo`ladigan joy?- Antarktidada-Denison burnida kuzatilgan. Sh tzligi 89m/sek.
255. Shamol hosil bo`lishiga asosiy sabab nima?-Quyosh nuri quruqlikni isitib havo kengayadi va bosum kamayadi. Ko`l va dengiz ustida esa havo salqin bo`ladi va bosimi yuqori bo`ladi. Natijada dengiz ustidagi havo quruqlik tomon harakatlanadi va shamol hosil bo`ladi.
256. Briz?- (Fransuzcha brize-shabada) degan ma`nonini bildiradi.
257. Kunduzi briz nima?- Suvlikdan quruqlikka esuvchi shamol.
258. Flyuger- shamol yo`nalishini aniqlaydi.
259. Shamolning tezligi?- Anemometr yordamida o`lchanadi. Lug`viy ma`nosi Gollandcha “Qanot”.
260. Musson shamollarining sababi nima?- Yozda quruqlikning isib ketishi va bosimning pasayishi okeanda esa bosimning yuqori bo`lishi. Qishda quruqlikda bosimning ortishi, okeanda esa bosimning pasayishiga olib keladi. Demak, yozda okeandan quruqlikka qishda esa quruqlikdan okeanga musson shamoli esadi.
261. Doimiy shamollarga qaysi shamollar kiradi?- Shimoliy sharqiy shamollar, janubiy sharqiy shamollar, g`arbiy shamollar va passat shamollar.
262. Havo massasi deb nimaga aytiladi?-Troposferaning bir xil xususiyatga ega bo`lgan katta hajmdagi havosiga aytiladi.
263. Qaysi geografik asbob so`zining ma`nosi “Suyuqliksiz” degan ma`noni anglatadi?- Aneroid.
264. Dovul deb nimaga aytiladi?- Shamol tezligi 18m/s dan 29 m/sek gacha bo`lsa dovul deyiladi
265. Bo`ron nima?- Shamol tezligi 29 m/sek dan oshsa bo`ron hisoblanadi.
266. Shtil nima?- Shamolsizlik (gollancha shtil sokinlik degan) shtilda shamol tezligi 0,2-0,5 m/sek bo`ladi.
267. Tornado shamolining tezligi qancha?- Tezlik 140-160 m/sek ya`ni 500-600 km/soatga yetadi.
268. Yer sharining sovuqlik qutbi?- Vostok stansiyasi-89,2 0 .
269. Mutloq namlik nima?- 1 m 3 havoda mavjud bo`lgan va gr hisobida o`lchanadigan suv bug`lari miqdori.
270. Sinf xonasida 200 m 3 havo mavjud bo`lib, +20 0 li haroratda shu xonaga qancha suv bug`i zarur bo`ladi?- 17 i 200= 3400 gr suv bug`i.
271. –20 0 sovuqda 1 m 3 havoda qancha miqdorda suv bug`lari bo`ladi?- -20 0 da 1 gr suv bug`i mavjud.
272. Ikki qishloq orasidagi masofa 3 km, masshtab o`lchami 500 m. Mazkur masofa planda qanday uzunlikdagi oraliqqa to`g`ri keladi?- 3000:500 m = 6 sm.
273. To`yingan havo deb nimaga aytiladi?- Agar havodagi suv bug`lari meyoriga yetsa va ortiqcha namni sig`dira olmasa to`yingan havo deyiladi.
274. Agar absalyut namlik 4 gr/m 3 , havo harorati + 20 0 bo`lsa havoning nisbiy namligini aniqlang?- nisbiy namlik.
275. To`yingan havo qizdirilsa nima bo`ladi?- Havo to`yinmagan holatga o`tadi.
276. Agar havoda yetarlicha suv bug`i bo`lmasa, u qanday havo deyiladi?- To`yinmagan havo.
277. Bulutlar qanday hosil bo`ladi?- Havo yer yuzida isib yuqoriga ko`tariladi. Yuqorida issiq havo sovuganda bug` mayda suv tomchilariga aylanib bulutni hosil qiladi.
278. Qaysi bulutlardan yog`in yog`maydi?- Patsimon bulutlarda.
279. Iliq havo massalari bilan sovuq havo massalari to`qnashganda, nima hosil bo`ladi?- Tuman.
280. Dunyoda eng ko`p tuman bo`ladigan joy?- Nyufaunlend oroli.
281. Yer yuzining o`rtacha yillik yog`in miqdori eng ko`p bo`lgan joy?- Gavayi orollari: 14400 mm.
282. To`p-to`p bulutlar qanday balandlikda bo`ladi?- 2-5 km balandlikda.
283. Yer sharida eng ko`p yog`in qayerda qayd etilgan?- 1860-1861 yil Hindistonning Cherrapunja qishlog`ida.
284. Yer sharidagi eng bulutsiz joy?- Yumada yiliga 90 kun quyosh chiqib turadi.
285. Kaliforniyadagi Shasta tog`ida qanday hodisa kuzatilgan?- 1911 yil 9 mayda eng ko`p qor yog`gan.
286. Do`l qanday hosil bo`ladi?- Havodagi bug` zarrachalari har bir ko`tarilib tushganda bulutdagi muz zarrachalar yiriklashib boradi va natijada do`l hosil bo`ladi.
287. Suv bug`larining suyuq holatga o`tishi nima deyiladi?- Kondensatsiya.
288. Shudring va qirov qanday hosil bo`ladi?- Suv bug`lari tomchilarga aylanib yerga tushushi shudring, suv tomchilarini qishda muzlab shudring emas qirov holatda tushadi.
289. Yer sharining eng quruq joylari?- Atakama va Namib cho`llari.
290. Granitning o`zgarishidan qanday tog` jinsi hosil bo`ladi?- Gneys.
291. Shamol qachon kuchli esadi?- Turli joylarda havo bosimi farqi qancha katta bo`lsa shamol shuncha kuchli esadi..
292. Qaysi arxipelag Hind okeanidagi Britaniya hududi hisoblanadi?- Chagos arxipelagi.
293. Ruanda qaysi davlatlar bilan chegaradosh?- Uganda, Tanzaniya, Brindi, Kongo de. Respub.
294. Hayvon nomi bilan ataladigan dengiz?- Marjon dengiz.
295. Yashil Burun orollarida qaysi davlat joylashgan?- Kabo Verdi.
296. Sharq tomonga oquvchi daryolar?- Amazonka, Yansizi, Amur, Xuanxe, Sitsiyen, Parana, Ruma.
297. Patsimon bulutlar qanday balandlikda uchraydi?- 5-10 km.
298. Ob-havo deb nimaga aytiladi?- Troposferaning biror joydagi ayni paytdagi yoki ma`lum bir vaqtdagi holatiga aytiladi.
299. Ob-havoning biror joyga xos bo`lgan ko`p yillik rejimi nima deyiladi? – Iqlim.
300. Iqlim hosil qiluvchi omillarga nimalar kiradi?- Harorat va yog`in miqdori, shamollar, havo massalari, ob-havoning ko`p yillik o`rtacha ma`lumot, yillik yog`inni eng ko`p va eng kam miqdori to`g`risida ma`lumotlar kiradi.
301. Havo namligini o`zi yozib beruvchi asbob?- Gigrograf.
302. O`rtacha yillik yog`in miqdori eng ko`p bo`lgan obyekt?- Gavayi orollarida (12090 mm) Kanaida.
303. Buyuk ko`llarga qaysi ko`llar kiradi?- Yuqori ko`li, Guron ko`li, Ontorio ko`li, Eri ko`li, Michigan ko`li.
304. Buenos-Ayres qaysi pasttekislikda joylashgan?- La-Plata pasttekisligi.
305. 1 0 ekvatoryal yoyining uzunligi?- 111,3 mln.km.
306. Qaysi globusning diametri 117 sm?- Hoji Yusuf Mirfay.
307. “Mantiya” so`zining ma`nosi?- Yunoncha-mantion “ko`rpa-yopinchiq” degan ma`noni beradi.
308. Zilzila o`chog`i qanday chuqurlikda bo`ladi?- 5 km dan 700 km gacha chuqurlikda.
309. “Lava” so`zining ma`nosi?- Lotincha-Labes-“Ko`chki” ma`nosini beradi.
310.Magma so`zi yunonchadan olingan b-b, “Quyuq moy” degan ma`noni bildiradi.
311. Oykumena nima?- Aholi yashaydigan joy.
312. Cho`kindi jinslarning burmalanishi natijasida qanday tog`lar hosil bo`ladi?- Burmali tog`lar.
313. Bir tup terak qancha kislorod ishlab chiqaradi?- Kuniga 45 kg kislorod.
314. Kattegat, eresun, bass nimani bildiradi?- Bo`g`ozlar.
315. Ispaniya va Portugaliya qaysi yarim orolda joylashgan?- Piriney ya. Orol.
316. Qaysi daryo ekvatorni 2 marta kesib o`tgan?- Kongo.
317. Tibet tog`laridan boshlanib Janubiy-Xitoy dengiziga quyuluvchi daryo?- Mekong.
318. Ko`l deb nimaga aytiladi?- Ko`l- tabiiy ravishda vujudga kelgan va chuqurlikda to`planib qolgan katta miqdordagi suvdir.
319. Hazar ham uning nomi, u ko`llarning sultoni?- Kaspiy ko`li.
320. Eng uzun tog` muzligi?- Pomirdagi Fedchenko uzunligi 77 km.
321. Eng katta shelf muzligi qayerda joylashgan?- Rossa muzligi 547350 km 2 maydonga teng.
322. Himolay, Pomir, Tyanshan tog`lari kelib chiqishiga ko`ra qanday tog`lar hisoblanadi?- Burmali tog`lar.
323. Eng katta marjon oroli ?- Avstraliya qirg`og`idagi Katta to`siq rifi.
324. Dyunalarning balandligi qancha bo`ladi?- 10-12 m dan 100 m gacha yetadi.
325. Kuril, Gavayi orollari kelib chiqishiga ko`ra qanday orollar?- Vulkanik orollar.
326. Materik orollarga misol keltiring?- Madakaskar, Grelandiya, Britaniya, Yangi gvineya, tasmaniya.
327. Yer yuzidagi eng katta arxipelag?- Malaya arxipelagi.
328. Sunami so`zining ma`nosi?- Yunoncha sunami “Qo`ltiqni bosadigan to`lqin”.
329. Plangton so`zining ma`nosi?- (yunoncha planktos- adashib yuruvchi, sayyor) harakat organlari bo`lmagan va suvda oqob yuruvchi organizm.
330. Qora dengizning 5 m 3 suvidan qancha tuz olish mumkin?- 1000 kg da 42 kg tuz bor. 42 i 5=210 kg tuz bor.
331. Moskvadan Ekvatorgacha bo`lgan masofani gradus va km larda aniqlang?- 56 0 sh k 56 0 i 1 0 mayoyi= 560 i 111= 6216 km.
332. Yer yuzining 70 % aholisi quruqlikning necha foiz hududida yashaydi?- 7 % hududida.
333. Proterazoy erasi necha yil avval boshlangan?- 2,5 mlrd yil avval.
334. Paleozoy so`zining ma`nosi?- “Qadimgi hayot” 560 mln yil avval.
335. Mezazoy so`zining ma`nosi? –”O`rta hayot” 230 mln yil avval.
336. Kaynazoy so`zining ma`nosi?- “Yangi hayot” 67 mln yil
337. Eng qadimgi era qaysi?- Arxey erasi.
338. Tog`lardagi tabiat zonalari nima deyiladi?- Balandlik mintaqalar deyiladi.
339. Mineral so`zining ma`nosi?- (Lotincha minera)-“madan”
340. Viktoriya sharsharasini kim kashf etgan?- David Livingiston.
341. Jaya tog`i qaysi orolda joylashgan va balandligi?- Yangi givineya orolida. 5030 m.
342. Yer qachon paydo bo`lgan?- 5 mlrd yil avval.
343. Biosferamizning qalinligi?- 30-40 km.
344. Eng yuqori va eng past haroratlar amplitudasi qayerda kuzatilgan?- Eng yuqori harorat 1960 yil Efiyopiyaning Danlole punkitida +34 0 C, Eng past harorat 1958 yil Antarktida Nedostupnosti qutbida -57,8 0 C kuzatilgan.
345. Voha deb nimaga aytiladi?- Inson tomonidan o`zlashtirilib obod qilingan joylar voha deyiladi.
346. Sayyoramiz o`pkasi deb qayerni aytamiz?- Amazoniya o`rmonlari.
347. Eng tez o`suvchi o`simlik?- G`rov –kuniga 91 sm o`sadi.
348. Eng baland daraxt?- Doimiy yashil sekvoyya 110,5 m
349. Eng balandda o`suvchi o`simlik qaysi tog`da o`sadi?- Ayiqtovon –6400 m da Himolay tog`ida.
350. Tayga so`zining ma`nosi?- Katta ignabargli o`rmon degan.
351. Mo`tadil mintaqada qanday o`rmonlar joylashgan?- Tayga o`rmo`nlari va Aralash o`rmonlar.
352. Eng asosiy irqlar?- Yevropoid, monoloid va negiroid irqlar.
353. Yer maydoni eng katta 5 ta davlat?- Rossiya-17075, Kanada-9976, Xitoy-9597, AQSh-9353, Braziliya-8512 ming km 2 .
354. Tabiat zonasi deb nimaga aytiladi?- Harorati va namligi, tuproqlari, o`simlik hamda hayvonot olami o`xshash bo`lgan yirik tabiat kompleksidir.
355. Kola ya. Orolida eng chuqur burg`ulangan quduq necha metrga teng?- 14000 m ga teng.
356. Tekislikda joylashgan ko`l?- Onega ko`l.
357. Aholi soni bo`yicha eng yirik 5 ta davlat?- Xitoy-1643,3 mln, Hindiston –1033,0 mln, AQSH-284,5 mln, Indoneziya-206,1 mln, Braziliya-171,8 mln kishi.
358. Balandligi 5642 m bo`lgan Elbrus cho`qqisi qaysi tog`da joylashgan?- Kat. Kavkaz tog`ida.
359. Aholi zichligi nima?- Biror hududdagi 1 km 2 maydonga to`g`ri keluvchi odamlar soniga aytiladi. M:O`z-da 1 km 2 ga 58 kishi.
360. Qaysi tabiat zonasida qora tuproqlar uchraydi?- Dashtlar zonasida.
361. Tabiat kompanentlariga nimalar kiradi?- Tog` jinslari, suv, havo, organizmlar, tuproqlar.
362. Pereriya so`zining ma`nosi?- Fransuzcha “O`tloq”. Shimoliy Amerikada dashtlar zonasi.
363. Eng janubdagi hayvon?- Ueduyeli tyuleni 81 0 .
364. Namib cho`li qaysi davlatda joylashgan?- Afrikada Namibiyada.
365. Dunyodagi eng kichik davlat?- Vatikan 44 ga.
366. Azor va Modeyra orollari qaysi davlatga qarashli?- Portugaliyaga.
367. Mutloq balndligi 6149m bo`lgan geografik obyekt?- Mak-Kinli cho`qqisi.
368. Fundziyama vulqoni qaysi davlatda joylashgan?- Yaponiyaning Xonsiyu orolida 3776 m.
369. Torf, Gips, Gulli slanes qanday tog` jinslari hisoblanadi?- Cho`kindi tog` jinslari.
370. Dunyodagi eng uzun g`or qayerda joylashgan va uning uzunligi?- Mamont g`ori. Sh. Amerikada.
371. Mutloq chuqurligi-133m bo`lgan geografik obyekt?- Kattara cho`kmasi. Afrikada.
372. Daniya poytaxti Kopengagen shahri qaysi orolda joylashgan?- Zellandiya orolida.
373. Tarnado shamolining tezligi?- 140-160 m/sek.
374. Qat-qat bulutlar qancha balandlikda bo`ladi?- 1-2 km balandlikda.
375. Orisaba vulqoni qaysi davlatda joylashgan va balandligi?- Meksikada 5747 m.
376. Eng keksa tog` qaysi?- Ural tog`i kaledon bermala.
377. Yevropa bilan Osiyoni ajratib turadigan tog`?- Ural tog`i.
378. Vetnam, Laos, Kambodja qaysi yarim orolda joylashgan?- Xindi-Xitoy yarim orolida.
379. Etland va Gatland orollari qaysi dengizda joylashgan?-Boltiq dengizida.
380. Minorka va Molorka orollari qaysi orol tarkibiga kiradi?- Balear orollar.
381. Severniye Zemlya orollari qaysi orollar tarkibibiga kiradi?- Komsomolets, Oktabr revolutsiyasi, Bolshevik, Maltaymir orollari.
382. Okeannning tubida qanday haroratda suv eng zich bo`ladi?- +4 0 C dan eng zich.
383. Simpson ch`oli qayerda va maydoni?- Markaziy Avstraliyada 300000 km.
384. “Ko`z yoshi darvozasi” deb nomlangan bo`g`oz?- Bob-ul-Mandab bo`g`ozi.
385. Dyuna nima?- Qumli tekisliklardagi kuchli shamollar ta`sirida paydo bo`ladigan qum do`nglar.
386. Geografik qobiqqa qaysi qobig`ning barcha qismi kiradi?- Gidrosfera.
387. Albedo nima?- YER, Qor va muzliklarning quyosh nurini qaytarish xususiyati.
388. Yer sharida mavjud bo`lgan harakatdagi vulqonlar soni?- 800 ga yaqin.
389. Odamlarning ko`z o`ngida sodir bo`lgan vulqon?- Meksikadagi Parikutin vulqoni.
390. Qurt qumursqalar inlarining og`zini qaysi tomonga qaratib quradi?- Janub tomonga.
391. Dunyodagi eng chuqur g`or?- Jant-Bernar g`ori. Chuqurligi-1535 m. Fransiya Alpida.
392. Ajal vodiysida qanday cho`l bor?- Maxova.
393. Havoning adiybatik sovishi natijasida nima paydo bo`ladi? – Bulut.
394. Atmosfera frontlari nima?- Troposferada turli xil xususiyatga ega bo`lgan havo massalarini bir-biridan ajratib turuvchi oraliq, o`tkinchi zona. Atmosfera front 2 xil bo`ladi: 1) sovuq front 2) iliq front.
395. Atollar nima?- Xalqasimon marjon orollari ochiq dengizlarda uchraydi. Ayrimlari xalqasining diametri 50 km va undan oshadi.
396. Marmar dengizi qaysi davlatning shimolida joylashgan?- Turkiya.
397. Bolqon yarim orolining sharqidagi dengiz?- Egey dengizi.
398. Fransiyadagi shimoldan janubga oquvchi daryo- Ro`na.
399. Sher shakliga o`xshash yarim orol?- Skandinaviya yarim oroli.
400. Yan-Mayen oroli qaysi davlatga qarashli?- Norvegiya.
401. Qaysi tog` “Qorlar maskani” degan ma`noni bildiradi?- Ximolay.
402. Qaysi jinslar litosferaning quyi qismini tashkil etadi?- Bazalt.
403. Qaysi jins organik cho`kindi yo`li bilan paydo bo`lgan?- Toshko`mir.
404. Juda katta bosim va yuqori temperatura sharoitida o`zgargan tog` jinslari qanday tog` jinslari deyiladi?- Metamorfik.
405. Kiyev, Minsk, Kazan shaharlari qaysi tekislikda joylashgan?- Sharqiy Yevropa tekisligi.
406. Shimoliy Dvina daryosi qayerga quyiladi?- Oq dengizga.
407. Quyidagi orollardan qaysi biri shimolroqda joylashgan?-
A) Kyusyu B) Xonsyu C)Xokkaydo d) Sikoku
408. G`arbiy va sharqiy Gat tog`lari qayerda?- Hindiston yarim orolida.
409. Sumarta oroli bilan Yava oroli o`rtasidagi bo`g`oz?- Zond.
410 Mesapatamiya pasttekisligida joylashgan davlat?- Iroq.
411. Nima- ona tog` jinsi hisoblanadi?- Tuproq.
412. Musson so`zinng ma`nosi?-Arabcha “Mavsum” degan ma`no
413. Zo`na so`zining ma`nosi?- Uzun cho`zilgan ensiz yer.
414. Maydoning kattaligi bo`yicha eng katta orollar?- Grelandiya,Yangi gvineya, Kalimantan, Madakaskar, Baffiin yeri.
415. Tirik organizmlarning yashashi uchun eng yaxshi sharoit qanday kengliklarda
vujubg kelgan?- 40 0 -60 0 kenglikda.
416. Okean tubida harorat qanday bo`ladi?- +4 0 C.
417. Osh tuzi, Kaliy tuzi, gips qanday jinslar hisoblanadi?- Kimyoviy chokindi jinslar.
418. Qadimiy platformalar qachon vujudga kelgan?- 1,5-2 mlyard yil avval.
419. Planda qaysi joy ochiq qoldiriladi?- Haydaladigan yerlar.
420. Okean suvlari qanday paydo bo`ladi?- Mantiyadan suv bug`lari tarzda ajralib chiqqan.
421. Muzlik keltirgan yotqiziqlar nima deyiladi?- Morena.
422. Marza nima?- Tepasi qobariq shakildagi uzun cho`zilgan balandlik.
423. Bora nima?- Qishda tog` yanbag`irlari bo`ylab pastga dengiz, ko`llar tomonga esadigan kuchli sovuq shamol.
424. Botiq nima?- Yer po`stining tektonik kuchlar ta`sirida atrofi ko`tarilib yoki atrofga nisbatan pasayib qolgan qismi.. M: Farg`ona, Borsakelmas.
425. Jeneva ko`li qaysi tog`da joylashgan?- Alp tog`ida.
426. Turkcha “Belbog`” ma`nosini anglatadigan va 2 ta qitani chegaralab turgan tog`?- Ural tog`i.
427. Meridianal joylashgan tog`lar?- And, Kordilyera, Ural, Katta suvayirgich tizmasi, Drakon.
428. Qanday organizmlar noarganik moddalardan organik moddalar hosil qiladi?- O`simliklarda.
429. Eng baland va yupqa bulutlar?- Patsimon.
430. Oltoy tog`ining eng katta qaryosi qaysi? Katun daryosi.
431. Appalachi tog`ining eng baland nuqtasi?- Mitichell 2037 m.
432. Qanday kuchlar ta`sirida tog`lar vaqt o`tishi bilan o`zgaradi?- Ekzoden kuchlar.
433. “Uch dengiz osha” sayohatnoma kitobining muallifi kim?- Afanasi Nikitin.
434. Shimoliy va Janubiy qutb doiralarining geografik kengligi qanchaga teng?- 66,5 0 C. Shi va j ken.
435. “Beshinchi okean” nomi bilan ataladigan qobiq?- Atmosfera.
436. And tog`lari qanday qazilma boyligi bilan mashhur?- Mis.
437. Seyshal orollarining poytaxti- Viktoriya shahri.Qaysi orolda joylashgan?- Mae orolida.
438. And so`zining ma`nosi?- “Mis” degan ma`noni.
439. Kambey qo`ltig`i qaysi okeanga tegishli?- Hind okeani.
440. Katta Xingan tog`i qaysi davlatda joylashgan?- Xitoy.
441. Chexiya qaysi davlatlar bilan chegaradosh?- Polsha, Germaniya, Abstrya.
442. Aldan va Vilyuy daryolari qaysi daryoning irmoqlari hisoblanadi?- Lena.
443. Antarktidadagi Vostok stansiyasi qaysi davlatga tegishli?- Rossiya.
444. Daryolarning qirg`og`ini yemirilishi nima deyiladi?- Deygish.
445. Budapesht shahri qaysi daryoning o`ng va chap tomonida joylashgan?- Dunay.
446. Iqlim mintaqalarini kim 13 ta tipga ajratgan?- B.Alisov.
447. Maydoni bo`yicha 3-o`rinda turadigan ko`l?- Viktoriya ko`li. 69463 km 2 .
448. Kitlarni ovlash qachon taqiqlangan?- 1967-yil.
449. Avstraliya shimolida joylashgan qo`ltiq?-Karpentariya.
450. Gnomon qanday asbob?- Astranomik asbob. G. soyasiga qarab quyosh azimuti va ufqdan balandligi aniqlanadi.
451. Chuqurligi 3720 m bo`lgan dengiz?- Yapon dengizi.
452. Agroiqlimiy resurslar nima?- Issiqlik, namlik, yorug`lik.
453. Birinchi darajali relyef shakillari?- Tog`lar va tekisliklar.
454. Eng qadimgi materik?- Pangeyo materigi.
455. Yer yuzining eng past joyi?- O`lik dengiz-405 m.
456. Yerning massasi qancha?-5,976 i 10 21 kg.
457. Qaysi sharshara mahalliy aholi tilida “Guldirovchi tutun” deb ataladi?- Viktoriya
Jizzax shahar 29-umumiy o`rta ta`lim maktabi
geografiya fani o`qituvchisi Bekzod Yusupov
tajribasidan foydalanildi.
Maqolani foydali yoki qiziqarli deb hisoblasangiz ijtimoiy tarmoqlardagi do`stlaringizga matnni belgilab tavsiya qiling!
Agarda Siz maqolada xatoni uchratgan bo’lsangiz, unda xato matnni belgilab, CTRL + ENTER klavishasini bosing va sayt ma’muriga xabarnoma jo’nating.
9-sinf “Ingliz tili” darsligi mualliflariga ochiq xat
Assalomu alaykum, darsligimizning hurmatli mualliflari! Siz yaratgan darslik tengdoshlarim va o‘qituvchilarimni o‘yga solmoqda, shu vajdan sizga maktub yozishga qaror qildim. Men va sinfdoshlarim o‘tgan o‘quv yili davomida 2014-yilda nashr etilgan Lutfullo Jo‘rayev va boshqa bir qancha pedagoglar hammuallifligidagi bu darslikni ko‘p muhokama qildik.
Mavzularning anchayin eski, zerikarli va takror berilishi darslarga bo‘lgan qiziqishimizni so‘ndiray dedi. Jumladan, “Personal qualities and jobs”, “Applying for a job”, “Political parties”, “Local government”, “A day in the life of” mavzulari biz uchun zerikarli bo‘ldi. Shuning o‘rniga “I am online” mavzusi qo‘yilsa va yaqin do‘stiga online xat yozish topshirig‘i berilsa yaxshi bo‘lardi.
Hozir boshlang‘ich sinf darsliklarida ham qaysi kasbni egallash mavzusidagi savollar ko‘p beriladi. Deyarli barcha boshlang‘ich sinf o‘quvchilaridan kim bo‘lasan, deb so‘rasangiz, askar, shifokor yoki yana boshqa biror kasb egasi bo‘lishini ingliz tilida aytib bera oladi. Endi 9-sinf darsligida ham kasblar haqida mavzu berilishi biroz g‘alati emasmi?! To‘gri, bitiruvchi sinfmiz, 9-sinflar kasbga yo‘naltirilishi kerak. Lekin darslikda bo‘yoqchi, mashina ustasi, sotuvchi, qo‘shiqchi haqidagi ma’lumotlar berish kerak emas-da. Bular hunar-ku?! O‘quvchi maktabni bitirib, kasb-hunar maktabida ta’lim olsa bo‘ldi, o‘sha hunarlarni egallaydi. “Job” bilan “craft”ning farqi bor-ku axir!
Sinfimizda ingliz tilini bor-yo‘g‘i ikki kishi tushunadi. O‘tgan yillari bu darsga qiziquvchilar ko‘p edik, lekin hadeb matnni o‘zbekchaga o‘girishdan charchashdi. Bir xillik qiziqishni so‘ndirdi. Nima uchun har bir mavzuga bir betdan matn qo‘yasizlar? Yana qandaydir chet elda yashaydigan Lucyning yoki Jekning kun tartibi haqida. Masalan, mening Jekning kun tartibi bilan sariq chaqalik ishim yo‘q. 45 daqiqalik dars sizning darslikka kiritgan “text”ingizning yarmini tarjima qilishga ham yetmaydi. Ulgurmaymiz. Chunki matnning ichida biz bilgan-bilmagan so‘zlar mavjud, ularni lug‘atdan topishga ham vaqt sarflaymiz. Ha, aytgancha, kitobning ortidagi lug‘atdan ba’zi so‘zlarni topib bo‘lmaydi. Darslikda grammatik mashqlar juda oz. Taklifim, agar iloji bo‘lsa, grammatikaga ko‘proq e’tibor qaratsangiz. Qiziqarli mashqlar, o‘quvchini o‘ylatadigan, fikrlatadigan mashqlarni darslikka kiritsangiz. Yoki lug‘at mashqlar, mashhur internet tarmoqlari yoki internetda ko‘p qo‘llaniladigan so‘z va iboralar tarjimalari yoki shunga o‘xshash so‘zlarga to‘g‘ri ta’rif tanlashga doir mashqlar berilsa ayni muddao bo‘lardi.
Nimaga darslikdagi topshiriqlarni internetga bog‘lashimiz kerak, bilasizmi? Chunki bu o‘quvchiga, ya’ni men va mening tengdoshlarimga qiziq.
Bir o‘quvchi sifatida qo‘limdagi darslik qiziqarli bo‘lishini va shu darslikdan olgan bilimlarim kelajakda foyda berishini istayman. 9-sinf “Ingliz tili” darsligidagi 40 foiz ma’lumot o‘quvchiga jindek bo‘lsa ham foydasi tegsa, do‘ppingizni osmonga otavering, mualliflar. Kitobning boshidagi bayramlar o‘rniga turli davlatlarning urf-odatlari haqida yangi ma’limotlar kiritish kerak.
Uchragan 9-sinf o‘quvchisini to‘xtatib”, “Verb” nima?”, “Subject” nima?” deb so‘rang, qanday javob berar ekan. Men ingliz tilida ot va fe’lning nima ekanini bilmas edim. 7 oy repetitorga qatnab bilib oldim. Oddiy qilib aytadigan bo‘lsam, bu darslik mazmunan ancha eski. Zamonaviy ta’lim talablariga javob berolmaydi. Darslikning o‘rniga o‘quvchilarga “Murphy”, “Hedway”dan dars berilsa nur ustiga nur bo‘lar edi.
Oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonida talablar juda yuqori bo‘ladi. Lekin darslikning sifat darajasi past. Masalan, Prezident maktabida o‘qish uchun o‘quvchi ingliz tilini suvday ichib yuborgan bo‘lishi kerak ekan. Lekin ochiq aytish kerak (bejiz ochiq xat emas-ku) o‘quvchi maktab darsligidan olgan bilimiga tayanib bu maktabga kirolmaydi. Repetitorga borishga majburmiz! Nima uchun maktab darsliklari bu borada mukammal qilib yaratilmaydi? Kuchli mualliflar, ustozlar yetishmaydimi? Yoki bizga shu ham bo‘laveradimi?
Iltimos, darsliklarning saviyasi, mukammalligi, qiziqarliligini oshiringizlar! Jonga tegdi-ku nuqul darsda uxlash!
Azizbek ABDUMALIKOV, Chilonzor tumanidagi 202-maktabning 9-sinf bitiruvchisi