Iqtisodiy bilim asoslari 9 sinf konspekt

_____________________________________________________________________________

Ta’lim tizimi va yangicha yondashuvlar

Bugun Yangi O’zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta’lim tizimidagi o’zgarishlar haqida to’lqinlanib so’zlamaslikning iloji yo’q. Mamlakatimizda so’nggi yillarda ta’lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish bo’yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi.

Prezidentimiz ta’kidlaganidek: “Farzandlarimiz maktabdan qanchalik bilimli bo’lib chiqsa, yuqori texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot tarmoqlari shuncha tez rivojlanadi, ko’plab ijtimoiy muammolarni echish imkoni tug’iladi. Shunday ekan, Yangi O’zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi desam, o’ylaymanki, butun xalqimiz bu fikrni qo’llab-quvvatlaydi”.

Ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy qismini, albatta, oliy ta’lim tizimidagi islohotlar tashkil etadi. Xususan, O’zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo’nalishlarini belgilash, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish, oliy ta’limni modernizatsiya qilish, ilg’or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida davlatimiz rahbarining 2019 yil 8 oktyabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi sohadagi yangi islohotlar uchun debocha vazifasini bajarib bermoqda.

Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi.

Kontseptsiya mazmuni mamlakatimiz oliy ta’lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo’nalishlarini aks ettiradi. Unda oliy o’quv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda ta’lim sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va ta’lim platformalarini joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish, xalqaro e’tirofga erishish hamda boshqa ko’plab aniq yo’nalishlar belgilab berilgan. Bularning barchasi ta’lim jarayonini yangi sifat bosqichiga ko’tarish uchun xizmat qiladi.

Bugungi kunda jahondagi nufuzli oliy ta’lim muassasalari ilm-fanning yirik o’choqlari hisoblanishi hech kimga sir emas. Hozirda yangi-yangi oliy o’quv yurtlari, dunyodagi etakchi universitetlarning filiallari tashkil etilmoqda. Misol uchun, so’nggi 5 yilda mamlakatimizda 47 ta yangi oliy ta’lim muassasasi, jumladan, xorijiy universitetlarning filiallari tashkil etilib, oliy o’quv yurtlarining soni 125 taga etdi.

Davlat-xususiy sheriklik tizimi asosida nodavlat oliy ta’lim muassasalari faoliyati yo’lga qo’yilmoqda. Aholi fikrini o’rgangan holda, sirtqi va kechki ta’lim shakllari qayta tiklandi, qabul kvotalari oshirilmoqda. Maktab bitiruvchilarini oliy ta’limga qamrab olish darajasi 2016 yilgi 9 foizdan 2020 yilda 25 foizga etdi.

Professor-o’qituvchilarning xorijdagi oliy ta’lim hamda ilmiy-tadqiqot maskanlarida malaka oshirishi va stajirovka o’tashini ta’minlaydigan mexanizm yaratildi. Ularning oylik ish haqi miqdori
2018 yilga nisbatan o’rtacha 2,5 barobar oshirildi. Bu yildan boshlab 10 ta oliy ta’lim muassasasi o’zini-o’zi moliyalashtirish tizimiga o’tkazildi.

Oliy ta’limga ajratiladigan davlat grantlari soni kamida 25 foizga oshirilganligi, oliy o’quv yurtlariga qabul qilishda ehtiyojmand oilalar qizlari uchun grantlar sonini 2 barobarga ko’paytirib, 2 mingtaga etkazilishi oliy ta’limga qamrab olish ko’lamini yanada kengaytirdi.

Ta’lim tizimidagi eng muhim yangiliklardan biri oliygohlar va ta’lim tizimining quyi bo’g’inlari o’rtasidagi uzviylikni kuchaytirish maqsadida 65 ta akademik litsey oliy o’quv yurtlari tasarrufiga o’tkazilishi, shuningdek, 187 ta texnikum ham o’z yo’nalishi bo’yicha turdosh oliygoh va tarmoq korxonalariga biriktirilishi bo’ldi.

Xulosa qiladigan bo’lsak, ta’lim sohasida amalg aoshirilayotgan istiqbolli vazifalar, o’zining dolzarbligi hamda amaliy ahamiyati bilan boshqa sohalardagi islohotlardan aslo qolishmaydi. CHunki ushbu sohadagi islohotlarni yanada keng ko’lamda davom ettirish davr talabidir.

Axborot texnologiyalar asri deb nom olgan XXI asrda hayotning barcha jabhalarida – sanoat, qurilish, kimyo, qishloq xo’jaligi, to’qimachilik, mashinasozlik va boshqa sohalarda yuksak taraqqiyotni yuzaga keltirish uchun ilm-fanni rivojlantirish, bu borada yangiliklar yaratish hayotiy zaruratga aylandi. Bu jarayon endilikda dunyoda taraqqiyot yo’lini tutgan barcha mamlakatlarda e’tirof etilmoqda. Respublikamizda ham ana shu jarayonga alohida e’tibor berilmoqda.

Mamlakatimiz Prezidenti, rahbar sifatidagi faoliyatini yurtimiz akademiklari, etakchi olimlari, umuman, ilm ahli bilan uchrashuvdan boshlaganligi, yurtimizda ilm-fan rivojini ishlab chiqarish taraqqiyoti bilan uyg’unlantirishga qaratganligi bejiz emas.

Davlatimiz rahbarining shundan keyin sog’liqni saqlash tizimi faoliyatini yaxshilash, kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitobxonlikni kuchaytirish, respublikada yangi erkin iqtisodiy zonalar tashkil etish, mamlakatni yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasini amalga oshirish, Ilm-fanni 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasi” ishlab chiqilishi, Imom Termiziy xalqaro markazini tashkil qilish borasida va shu kabi boshqa ko’plab qabul qilingan qarorlari, farmonlari, farmoyishlarida ilm-fanni yuksaltirish asosiy masalalardan biri sifatida belgilanishi ham ana shu e’tiborning amaliy ifodasi edi.

Ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish, ularning yutuqlarini yuqori qo’shimcha qiymatga ega mahsulotga aylantirish jarayonida intellektual mulkning ishonchli himoya qilinishi alohida ahamiyat kasb etadi.

Ma’lumotlarga ko’ra, intelektual mulk ulushi Evropada yalpi ichki mahsulotning 45, Xitoyda 12, Rossiyada 7 foizini tashkil etadi. 2020 yilning 12 oktyabr` kuni Prezidentimiz raisligida bo’lib o’tgan yig’ilish ham “Intellektual mulkni himoya qilish – Uchinchi uyg’onish davri uchun ishonchli poydevor bo’lib xizmat qiladi” mavzusiga bag’ishlangan edi. O’shanda davlatimiz rahbari patent egalari va tadbirkorlar o’rtasidagi hamkorlikni ta’minlash zarurligiga alohida e’tibor qaratdi.

Xususan, ta’lim tizimida qabul qilingan eng muhim hujjatlardan biri bu – “Ta’lim to’g’risida”gi qonunning yangi tahrirda qabul qilinishi bo’ldi. Mazkur qonunga asosan ta’lim sohasidagi asosiy printsiplar, ta’lim tizimi, turlari va shakllari aniq belgilab qo’yildi.

Shuningdek, qonunga ko’ra, davlat oliy ta’lim, o’rta maxsus, professional ta’lim muassasalari va ularning filiallari, davlat ishtirokidagi oliy, o’rta maxsus, professional ta’lim tashkilotlari va ularning filiallari Prezident yoki hukumat qarorlari bilan tashkil etiladigan bo’ldi. Nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish ularning ta’sischilari tomonidan amalga oshirilishi belgilandi. Nodavlat ta’lim tashkilotlariga litsenziya Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspektsiyasi tomonidan beriladigan bo’ldi.

Shunga ko’ra, mazkur Qonunning qabul qilinishi hamda amaliyotga joriy etilishi ham ta’lim sohasida qabul qilingan eng muhim hujjatlardan biri bo’ldi deyishimiz mumkin.

So’nggi yillarda O’zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar Namangan davlat universitetida ham izchil amalga oshirib kelinmoqda. Binobarin keyingi uch yil ichida fakul`tetlar soni 9 tadan 15 taga, mutaxassislik kafedralari soni 27 tadan 46 taga, ta’im yo’nalishlari soni 31 tadan 52 taga, magistratura mutaxassisliklari soni esa 12 tadan 26 taga etkazildi. Bunga mos ravishda ilm istagida bo’lgan universitet talaba yoshlari soni 5100 nafardan qariyib 21000 nafarga etdi.

Professor-o’qituvchilar soni 470 nafardan 710 nafarga etdi. Universitetda 2018-2019 o’quv yiliga qadar ilmiy salohiyat 26 fizni tashkil etib, bironta ixtisoslik bo’yicha ixtisoslashgan kengash faoliyat olib bomagan. Keyingi yillarda ilmiy pedagog kadrlar tayyorlash masalasiga ham katta e’tibor qaratilib, ilmiy salohiyat 37 foizdan oshdi, ta’lim sifatini ta’minlash yo’lida bugungi kunda 12 ta ixtisoslik bo’yicha 9 ta ixtisoslashgan kengash faoliyat olib bormoqda. Albatta, bu borada 17 ta tayanch doktoranturada tahsil olayotgan doktorantlar hisobidan universitet ilmiy-pedagog kadrlari saflarini salohiyatli kadrlar bilan to’ldirish maqsadi belgilab olingan.

Yaqin-yaqingacha universitet asosan pedagogik soha uchun mutaxassislar tayyorlar edi. Bugungi kunda universitetda Arxeologiya, Madaniyat va san’at muassasalarini tashkil etish hamda boshqarish, Sotsiologiya, YUrisprudentsiya (faoliyat turlari bo’yicha), Kutubxona-axborot faoliyati (faoliyat turlari bo’yicha), Zooinjeneriya: baliqchilik, Mevachilik va uzumchilik, Dorivor o’simliklarni etishtirish va qayta ishlash texnologiyasi, Sabzavotchilik, polizchilik va kartoshkachilik, Issiqxona xo’jaligini tashkil etish va yuritish, Ijtimoiy ish (faoliyatning turli sohalari bo’yicha), Mehmonxona xo’jaligini tashkil etish va boshqarish, Turizm (faoliyat yo’nalishlari bo’yicha), 2021 yildan boshlab esa Davolash ishi, Pediatriya ishi kabi yo’nalishlarda kadrlar tayyorlashni boshlaganligi oliygohimizni haqiqiy ma’noda viloyatimizning aql markaziga aylanayotganligidan dalolat beradi.

Universitet yirik ilmiy-tadqiqot markazi sifatida Namangan davlat universitetida media markaz tashkil etish, Akvakul`tura bo’yicha o’quv-amaliy trenajer tashkil etish, “Dorivor o’simliklardan shifobaxsh ichimliklar tayyorlash”, shifobaxsh profilaktik sumalak ishlab chiqarish texnologiyasi, Farg’ona vodiysida tarqalgan kamyob va yo’qolib borayotgan hamda endem turlarning tirik kollektsiyasi, elektron fotoal`bomi va raqamlashtirilgan elektron ma’lumotlar bazasini yaratish kabi yirik xalqaro ilmiy loyihalarda ishtirok etmoqda.

Prezidentimiz tashabbusi bilan oliy ta’lim tashkilotlari uchun akademik va tashkiliy, shuningdek, moliyaviy mustaqillikning berilishi hamda Kengashlar vakolatlarining kengayotgani ta’lim sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish, sifatli ta’lim xizmatlarini ta’minlash va bu borada hukumatimiz tomonidan berilgan vazifalarni to’la-to’kis ado etish orqali mamlakatimiz taraqqiyotini belgilab beruvchi salohiyatli kadrlar tayyorlashga keng imkoniyatlar yaratadi.

Sobitxon TURG’UNOV,

Namangan davlat universiteti rektori,

pedagogika fanlari doktori, professor

9-sinf “Iqtisodiy bilim asoslari” 1- variant. ”Ish bilan ta`minlash, foizlar va pullarning umumiy nazariyasi” kitobining muallifi kim?

a)Adam Smit; b)J.M.Kens ; c)Alfred Marshall; d)Ksenofont.

2.Jismoniy shaxslarning soliqqa oid huquqbuzarliklar sodir etganligi uchun javobgarligi necha yoshdan boshlab vujudga keladi?

a)14 b)15 c)16 d)18

3.Qaysi budjetga tushishiga qarab soliqlarni farqlaydilar?

a)Jismoniy va yuridik shaxslardan olinadigan soliqlar

b)Bevosita va bilvosita soliqlar

c)Davlat va mahalliy soliqlar

d)Hech qaysi soliqlar farqlanmaydi

4.Korxona umumiy xarajatlari 320 mln so`m, shundan 40% doimiy xarajat bo`lsa, doimiy va o`zgaruvchan xarajatlar miqdorini toping?

a)FC=128mln; VC=8mln b)FC=128mln; VC=192mln

c)FC=300mln; VC=192mln d) FC=8mln; VC=312mln

5.Pulning o`lchov vositasi vazifasi qaysi qatorda to`g`ri berilgan?

a)Bankka 150000 so`m omonat qo`yildi

b)80000 so`mga tufli sotib olindi

c)Kreditga 100000 so`m olindi

d)Uyning narxi 24000000 so`m deb belgilandi

6. Qarorning qadr-qimmati va nafi nima bilan o`lchanadi?

a)Insoniy va moddiy kapitallari yig`indisi bilan o`lchanadi

b)Puli va boyligi bilan o`lchanadi

c)Alohida olingan shaxsga hamda jamiyatga keltiradigan qiymati bilan o`lchanadi

d)Aqliy mehnat mahsuli bilan o`lchanadi

7.Miloddan avvalgi nechanchi asrda mamlakatimizda oltin, kumush tangalar zarb qilina boshlangan?

a)IV-III asrlardayoq; b)II-IV asrda; c)V-VI asrda; d)III-IV asrda

8.Maqolni davom ettiring: “Boylik molning ko`pligida emas, ……….”

a)Aqlning ko`pligida. b)Ko`ngilning yumshoqligida.

c)Molning ko`pligida. d)Ko`ngilning to`qligida.

9.”Barcha hollarda bozorda sotish uchun qanchalik ko`p narsalar keltirilsa, ularning o`z xaridorini topa oladigan narxi shunchalik past bo`ladi” degan g`oyaning muallifi kim?

a)Adam Smit; b)Alfred Marshall; c)Ksenofont; d)Jon Meynard Keyns.

10.Qaysi iqtisodiyot tizimida-Nima? Qanday?Kim uchun?degan savollarga jamiyatda saqlanib kelayotgan 100 yillik an`analarga muvofiq javob beriladi?

a)Aralash iqtisodiyot tizimda b)An`anaviy iqtisodiyot tizimda

c)Markazlashgan rejali iqtisodiy tizimida d) Bozor iqtisodiyotida

11.Finlandiya, Norvegiya va Kanada kabi qator davlatlarda qaysi iqtisodiy tizim hukm surmoqda?

a)Aralash iqtisodiyot; b)An`anaviy iqtisodiyot

c)Markazlashgan rejali iqtisodiyot d)Bozor iqtisodiyot

12.Kapital resurslarga nimalar kiradi?

a)Oltin, kumush va bronza; b)Havo, suv va quyosh

c)Bino va inshootlar d) Yer osti va yer usti boyliklari

13. Agar tovar narxi talab va taklif chiziqlari kesishgan nuqtadan pastda bo`lsa quyidagi holatlardan qaysi biri yuz beradi;

a) Tovar ortiqchaligi; b) Tovar taqchilligi; c) ishsizlik oshadi; d) barcha javoblar noto`g`ri

14.”Insonga xos orzu-intilishlarni ro`yobga chiqarish, uning ongli hayot kechirish uchun zarur bo`lgan moddiy va manaviy olamni bamisoli parvoz qilayotgan qushning ikki qanotiga qiyoslasak, o`ylaymanki o`rinli bo`ladi”. Bu so`zlar I.A.Karimovning qaysi asaridan keltirilgan?

a)Yuksak manaviyat-yengilmas kuch

b)O`zbekiston mustaqillik ostonasida

c)Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi va O`zbekiston sharoitda uni bartaraf etish yo`llari va usullari

d)Kuchli davlatdan-kuchli jamiyat sari

15.Narxlarning rag`batlantirish vazifasini toping?

a) Bino egasi uni ofis binosi uchun ijaraga beradi

b) Gaz,elektr energiyasi,ko`mir,o`tin va boshqa yonilg`ilarni sotib olish

c) Soya o`simligining narxi makkajo`xori narxiga nisbatan ortishi fermerlarni ko`proq soya o`simligi va kamroq makkajo`xori ekishga da`vat etadi

d) Ishchi kuchi uchun ham ish haqi to`lanadi

16.Qaysi iqtisodchi olim fikri bo`yicha millat boyligi ishlab chiqarish hajmiga bog`liqdir?

a) Adam Smit; b) Alfred Marshall; c) Jon Meynard Keyns; d) Ksenofont

17.Bozor tizimida nima iste`molchi va ishlab chiqaruvchilarga tovarni ishlab chiqarish hamda taqsimlash bo`yicha qimmatli ma`lumot beradi?

a) Bozor ; b) Narx; c) Iste`molchi; d) Ishlab chiqaruvchi

18. Davlatning asosiy maqsadlari __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19. To`la bandlik -____________________________________________________________

_________________________________________________________________________

20. Sof ichki mahsulot (SIM)- _________________________________________________

_________________________________________________________________________

21. Iqtisodiy davr-___________________________________________________________

_________________________________________________________________________

22. Monopoliya ____________________________________________________________

_________________________________________________________________________

23. Yalpi talab_____________________________________________________________

_________________________________________________________________________

24. Iqtisodiy o`sish______________________________________________________

_________________________________________________________________________

25. Davriy ishsizlik-_________________________________________________________

_________________________________________________________________________

9-sinf “Iqtisodiy bilim asoslari” 2-variant
1. Talab inflyatsiyasining kelib chqishiga nimaning o’sishi sabab bo’lishi mumkin?

a) soliqlarning; b) firmalarning tovar va xom ashyo zahiralarining;

c) pul taklifining. d) energiya manbalari narxining;

2. Biror bir tovar talab egri chizig`ining o`ngga siljishi nimani anglatadi?

a) Tovar taklifining bir qancha sabablarga ko`ra kamayganini.

b) Tovar narxining oshishi natijasida iste’molchilarning bu tovarni kam xarid qilishga qaror qilganligini;

c) Tovarning narxidan qat’iy nazar bu tovarga bolgan qiziqishning yo`qoriligi natijasida uni oldingidan ham ko`proq sotib olinayotganini;

d) Bu tovar narxi tushib, iste’molchilar uni oldingidan ko`proq sotib olishayotganini

3. Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan resurslar narxi oshganda…

a) talab egri chizig`i yuqoriga va o`ngga siljiydi.

b) taklif egri chizig`i yuqoriga va chapga siljiydi.

c) taklif va talab egri chiziqlari yuqoriga siljiydi.

d) taklif egri chizig`I pastga va o`ngga siljiydi.

4. Hozirgi sharoitda regressiv soliqqqa nima misol bo’ladi?

a) daromad solig’i; b) qo’shimcha qiymat solig’i;

c) mulk solig’i; d) korxonalar foydasidan olinadigan soliq.

5. Quyidagilardan qaysi biri bozor talabiga ta’sir etmaydi?

a) istemolchilar daromadi; b) o`zaro bog`liq tovarlar va narx;

c) resurslar narxi d) iste’molchilar soni.

6. Agar talab kamaysa talab egri chizig`i qaysi tomonga siljiydi?

a) pastga va chapga; b) Soat strelkasi bo`yicha;

c) Tepaga va o`ngga; d) Soat strelkasiga teskari yo`nalishda.

7. Qanday omilning o`zgarishi talab egri chizig`ini o`zgartirmaydi?

a) iste’molchilar didining o`zgarishi; b) Milliy daromadni taqsimlanish miqdori;

c) Tovar narxi; d) Iste’molchilar soni va mahsulotni qaytarish.

8. Texnologiya taraqqiyoti natijasida :

a) talab chizigi yo`qoriga va o`ngga siljiydi; b) talab chizigi pastga va o`ngga siljiydi;

c) Taklif chizig`i pastga va o`ngga siljiydi; d) Taklif chizig`i yo`qoriga va chapga siljiydi

9. Ishlab chiqarilgan mahsulotning qo`shimcha ikkinchisini past narxda sotib olishga tayyorlik holati bu

a) o`rindoshlik samarasi b) foydalilik koeffisentining kamayib borishi

c) daromad samarasi; d) taklif qonuni deb ataladi.

10. Qachon tovar va xizmatlar bozori muvozanat holatda bo`ladi?

a) Talab taklifga teng bo`lganda ;

b) narx = xarajatlar + foyda ga teng bo`lganda;

c) texnologiya darajasi asta-sekin o`zgartirilsa;

d) Talab miqdori taklif miqdoriga teng bo`lganda.

11. Agar ,bozordagi narx muvozanat narxdan past bo`lsa, u holda:

a) tovar ortiqchaligi vujudga keladi; b) tovar taqchilligi yuzaga keladi;

c) iste’molchi bozori shakllanadi; d) Jamiyatning umumiy ahvoli yaxshilanadi.

12. Tovarga bo`lgan talab va taklifning bir vaqtda oshishi nimaga olib keladi?

a) Narx oshadi. b) Tovarning umumiy miqdori oshadi;

c) Narx o`zgarmasdan qoladi; d) Jamiyatning umumiy ahvoli yaxshilanadi

13. Agar tovar narxi talab va taklif chiziqlari kesishgan nuqtadan pastda bo`lsa quyidagi holatlardan qaysi biri yuz beradi;

a) Tovar ortiqchaligi; b) Tovar taqchilligi; c) ishsizlik oshadi; d) barcha javoblar noto`g`ri

14. Tovarni bir bozordan past narxda sotib olib, ikkinchi bozorda qimmat narxda sotish

quyidagilardan qaysi biriga ta’luqli emas ?

a) foyda olish maqsadidagi jarayon;

b) yuqori darajadagi narxlarda bozordagi taklifni oshirish vositasi;

c) bozorlardagi narxlarning turlicha ekanligi;

d) Bozorda yuqori darajadagi narxlarda talabni oshirish vositasi

15. Savdogarlik faoliyati natijasida…

a) qonuniy tadbirkorlik faoliyatiga xavf oshadi; b) narxlarning noqat’iyligi darajasi oshadi;

с) iqtisodiy to`ntarishlar roy beradi; d) Har doim foyda ko`riladi

16. Agar Markaziy bank davlat obligatsiyalarini aholidan sotib olsa, bu choraning maqsadi:

a) tijorat banklari zaxiralarining yalpi hajmini kamaytirishda iborat;

b) aholini jamg’arma miqdorini oshishini rag’batlantirishdan iborat;

c) Markaziy bankning tijotar banklariga beradigan qarzi hajmini osirishdan iborat;

d) tijorat banklari yalpi zahira miqdorlarini oshirishdan iborat;

17. Talab va taklif narx rolini boshqaruvchi sifatida quyidagilarning qaysi birida ishlatilishi mumkin?

a) Tovar bozorida; b) resurs bozorida; c) valyuta bozorida; d) har qanday bozorda

18.Tanlovning muqobil qiymati -_________________________________________________

19. Talab miqdori-_____________________________________________________________

____________________________________________________________________________

20. O`zaro bog`liq tovarlar- _____________________________________________________

_____________________________________________________________________________

21. Ijtimoiy ehtiyojlar -_________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

22. Fond birjalari-______________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

23. Ratsionallik-_______________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

24. Umumiy xarajatlar-_________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

25. Marjinal xarajatlar- ________________________________________________________
Tecты по «Основы экономическых знаний» 9 –класс 1 вариант
1. Причиной инфляции спроса может послужить рост:

a) налогов b) товарно-материальных запасов фирм

c) предложения денег d) цен на энергоносители

2. Чем можно объяснить сдвиг кривой спроса вправо на товар ?

a) Предложение товара по некоторой причине уменьшилось

b) Цена товара выросла, и как следствие этого потребители решили меньше покупать этого товара.

c) Вкусы потребителей вызвали интерес к товаров , и поэтому они хотят покупать его при любой данной цене больше, чем раньше.

d) Цена товара упала, поэтому потребители решили покупать его больше чем раньше.

3. Рост цен на материалы ,необходимые для производства товара вызовет :

а) Сдвиг кривой спроса вверх (или вправо).

b) Сдвиг кривой предложения вверх (или влево)

c) Сдвиг кривой спроса и кривой предложения вверх.

d) Сдвиг кривой предложения вниз ( или вправо).

4. Примером регрессивного налога в современных условиях может служить

a) подоходный налог b) налог на добавленную стоимость

c) налог на имущество d) налог на прибыль корпораций

5.Рыночной спрос не испытывает влияния:

а) Доходов потребителей. b) Цен и взаимосвязанные товары.

c) Цен на ресурсы. d) Численности покупателей.

6. Если спрос падает, кривая спроса сдвигается:

а) Вниз и влево. b) По вращению часовой стрелки.

c) Вверх и вправо. d) Против вращения часовой стрелки.

7. Изменение какого фактора не вызывает сдвига кривой спроса?

а) Вкусов и предпочтений потребителей.

b) Размера или распределения национального дохода.

d) Численности или возврата потребителей.

8. Совершенствование технологии сдвигает:

а) Кривую спроса вверх и вправо. b) Кривую спроса вниз и вправо.

c) Кривую предложения вниз и вправо. d) Кривую предложения вверх и влево.

9. Готовность покупать дополнительные единицы производимого товара только по более низкой цене лучше всего объясняет:

а) Эффект замещения. b) принцип убивающей предельной полезности.

c) Эффект дохода. d) Закон предложения.

10. Рынок товаров и услуг находится в равновесном состоянии, если:

a) Спрос равен предложению.

b) Цена равна издержкам плюс прибыль.

c) Уровень технологии меняется постепенно.

d) Объем предложения равен объему спроса.

11. Если рыночная цена ниже равновесной цены , то:

а) Появляется избытки товаров. b) Возникает дефицит товаров.

c) Формируется рынок покупателя. d) Благосостояние общества возрастет.

12. Если предложение и спрос на товар возрастают, то :

а) Цена повысится. b) Увеличится общее количество товара.

c) Цена остается стабильной. d) Благосостояние общества возрастет.

13. Если цена товара ниже точки пересечения кривой спроса и кривой предложения, то возникает:

а) избыток. b) Дефициты.

c) Растет безработица. d) Все варианты неверны.

14.Покупка товаров по низкой цене на одном рынке и продажа его по высокой цене нa другом не является :

а) Операцией с целью получения прибыли.

b) Средством повышения предложения на рынке с высоким уровнем цен.

c) Причиной ценовых различий на конкретных рынках.

d) Средством повышения спроса на рынке с высоким уровнем цен.

15. Деятельность спекулянтов :

а) Увеличивает риск для законного предпринимательства.

b) Усиливает тенденцию к нестабильности цен.

c) вызывает экономические бумы и рецессии.

d) Всегда приносит прибыль.

16. Если центральный банк покупает государственные ценные бумаги у населения, то цель этой меры:

a) снижение общей величины резервов коммерческих банков

b) стимулирование роста величины сбережений населения

c) содействие росту объема кредитов, предоставляемых центральным банком коммерческим банкам

d) увеличение общего величины резервов коммерческих банков

17. Спрос и предложения могут быть использованы для объяснения координирующей роли цены:

а) На товарном рынке. b) На рынке ресурсов.

c) На валютном рынке. d) На любом рынке.

18. Альтернативная стоимость выбора-__________________________________________

_____________________________________________________________________________

19. Величина спроса-__________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

20. Взаимосвязанные товары-__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

21. Общественные потребности-________________________________________________

_____________________________________________________________________________

22. Фондовая биржа-__________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

23. Рациональность-__________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

24. Oбщие издержки- _________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

25. Предельние издержки-____________________________________________________

Tecты по «Основы экономическых знаний» 9 –класс 2 вариант
1. Кто является автором книги “ Общая теория обеспечения занятости, процентов и денег”?

a)Адам Смит; b)Джон Меннард Кейнс; c) Альфред Маршалл; d)Ксенофонт

2.С какого возраста физические лица привлекаются к ответственности за правoнарушения, связанные с налогами?

a) 14 b) 15 c) 16 d) 18

3. Какие налоги различают в зависимости от вида бюджета, куда они потупают?

a)Налоги, взимаемые с физических и юридических лиц

b)Прямые и косвенные налоги

c)Государственные и местные налоги

4.Общие расходы предприятия составляют 320 млн сумов. Найдите объем постоянных и переменных расходов, если 40% от общих расходов составляют постоянными.

a)FС=312 млн; VС=8 млн b)FС=128 млн; VС=192 млн

c)FС=300 млн; VС=20 млн d)FС=8 млн; VС=300 млн

5.В какой строке правильно указана функция денег как средства измерения ценности?

a)В банк положено сбережение в сумме 150000 сумов

b)Куплены туфли за 80000 сумов

c)Взят кредит в сумме 100000 сумов

d)Дом оценен в сумму 24000000 сумов

6.Чем измеряется ценность и польза каждого решения?

a)Суммой человеческого и материального капиталов

b)Деньгами и состоянием

c)Отдельно взятым человеком и пользой, приносимой им обществу

d)Измеряется результатом интеллектуального труда

7.В каком веке до нашей эры в нашей стране начали изготавливать золотые и серебряные драхмы?

a)В IV – III веке b)В II – IV веке c)В V – VI веке d)В III – IV веке

8.Как заканчивается пословица: “ Богатство не в количестве имущества, а………» ?

a)B количестве ума b)B мягкости души

c)B количестве имущества d)B спокойствии и благополучши души

9.Кто является автором идеи “Во всех случаях какое бы количество товара для реализации на рынке не будет привезено, настолько ниже будет цена реализованного товара” ?

a)Адам Смит; b)Джон Меннард Кейнс; c)Альфред Маршалл; d)Ксенофонт

10. В какой экономической системе, опираясь на сохранившиеся столетние традиции, находишь ответ на вопросы : Что? Как? Для кого?

a)Смешанная экономическая система

c)Централизованная плановая экономическая система

d)Рыночная экономическая система

11.Какая экономика господствует в ряде стран, как Финляндия, Норвегия и Канада?

a)Смешанная экономика b)Традиционная экономика

c)Централизованная плановая экономика d)Рыночная экономика

12.Что входит в капитальные ресурсы?

a)Золото, серебро, бронза b)Воздух, вода и солнце

c)Здания и сооружения d)Подземные и наземные богатства

13. В зависимости от того, с чьей стороны производится товар, каким может быть произвoдство?

a)Производство готовой продукции для потребителей

b)Производство в частном секторе

c)Производство для производителей

d)Производство для часто пользующихся капиталом

14. Из какого произведения И. А. Каримова взяты слова: “Думаем, будет уместным, если уподобим осуществление мечты и стремлений, свойственных человеку, мир его духовных и материальных благ, необходимых для его осознанной жизни, двум крыльям летящей птицам”?

a) « Высокая духовность – непобедимая сила».

b) «Узбекистан на пороге независимости»

c) «Мировой финансово – экономический кризис: пути и способы его предотвращения в условиях Узбекистана»

d) «От сильного государства к сильному обществу»

15. Какой вариант указывает поощрительную функцию денег?

a)Владетель здания сдаёт его под офис

b)Куплю газа, элетроэнергии, угля, дров и других горючих средств

c)Повышение цен на сою по сравнению с кукурузой наталкивает фермеров на посев сои в большем количестве, ежели кукурузы

d)Заработная плата оплачивается и за рабочую силу.

16.По мнению какого ученого – экономиста состояние нации связано с объемом производства?

a)Адам Смит;b)Алфред Маршал;c)Джон Мейнард Кейнс; d)Ксенофонт

17.Что даёт ценную информацию по распределению и производству товара производителям и потребителям в системе рынка?

a)Рынок ; b)Цена; c)Потребитель; d)Производитель

18.Основные социальные цели государство. ___________________________________ __________________________________________________________________________

19. Полная занятость _________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

20. Чистый национальный продукт. или ЧНП-___________________________________

__________________________________________________________________________

21. Экономический цикл-__________________________________________________________

__________________________________________________________________________

22. Монополия- это __________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

23. Совокупный спрос- _______________________________________________________

____________________________________________________________________________

24. Экономический рост_______________________________________________________

_____________________________________________________________________________

25. Циклическая безработица__________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Iqtisodiy bilim asoslari, 9 sinf, Sariqov E.S., Xaydarov B.Q., 2019

Iqtisodiy bilim asoslari, 9 sinf, Sariqov E.S., Xaydarov B.Q., 2019.

Учебник по экономике для 9 класса на узбекском языке.

Фрагмент из книги:
Tadbirkorlik deganda kishilarning foyda olish maqsadida, tavakkalchilik asosida o‘z mablag‘lari, mulki, bilimi va imkoniyatlarini ishga solib, tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish faoliyati tushuniladi. Tadbirkorlik, boshqacha qilib aytganda, ishbilarmonlik yoki biznes deb ham yuritiladi. Bunday faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug‘ullana oladigan insonlarni tadbirkorlik layoqati bor kishilar yoki tadbirkor, ishbilarmon yoki biznesmenlar deb atashadi.

FIRMA VA UNING TURLARI.
Ma’lumki, tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayoni korxonalarda amalga oshiriladi. Davlat mulki asosida tashkil qilingan korxonalar — davlat korxonalari, xususiy mulk asosida tashkil qilingan korxonalar esa xususiy korxonalar deb yuritiladi. Shuningdek, davlat va xususiy mulkka asoslangan aralash turdagi korxonalar ham bo‘lishi mumkin.

Tadbirkorlik faoliyati amalga oshiriladigan korxona firma deb ataladi. Firma turli xil tovar va xizmatlarni foyda olish uchun ishlab chiqaradi. Firmalar, ko‘pincha, xususiy mulk asosida tashkil qilinadi. Firmalar qanday mulk asosida tashkil qilinishi, kim tomonidan qanday boshqarilishi, firma foydasi qanday taqsimlanishi va firma faoliyatining natijasiga kim va qanday javob berishiga qarab turli shakllarda bo‘ladi.

Xususiy firmaning mulkdori yakka shaxs bo‘lib, firma uning mulki va mablag‘i asosida tashkil qilinadi va bevosita shu mulkdor tomonidan boshqariladi. Firma faoliyatidan olingan foyda ham, zarar ham faqat firma egasiga taalluqli. Firma egasi firma faoliyatining natijasiga to‘la javobgar bo‘ladi.

MUNDARIJA.
Darslikdan foydalanish bo‘yicha umumiy ko‘rsatmalar.
I bob. Tadbirkorlik va ishlab chiqarish.
1-mavzu. Tadbirkorlik.
2-mavzu. Firma va uning turlari.
3-mavzu. Aksiyadorlar jamiyati.
4-mavzu. Firma tashkil qilish.
5-mavzu. Firma mablag‘lari va xarajatlari.
6-mavzu. Yalpi daromad, foyda va zarar.
7-mavzu. Iqtisodiy faoliyat tahlili.
8-mavzu. Firmani boshqarish — menejment.
9-mavzu. Marketing.
10-mavzu. Ishlab chiqarish va ekologiya.
I bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
II bob. Davlat va iqtisodiyot.
11-mavzu. Davlatning iqtisodiy vazifalari.
12-mavzu. Davlat budjeti.
13-mavzu. Bank tizimi.
14-mavzu. Davlatning iqtisodiyotdagi roli.
II bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
III bob. Soliq turlari.
15-mavzu. Daromad solig‘i.
16-mavzu. Mol-mulk solig‘i.
17-mavzu. Yer solig‘i.
18-mavzu. Aksiz va qo‘shilgan qiymat solig‘i.
III bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
IV bob. Iqtisodiy o‘sish.
19-mavzu. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar.
20-mavzu. Iqtisodiy o‘sish va rivojlanish.
21-mavzu. O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy salohiyati.
IV bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
V bob. Inflatsiya va ishsizlik.
22mavzu. Inflatsiya va uning turlari.
23-mavzu. Inflatsiya oqibatlari.
24-mavzu. Ishchi kuchi bozori va ishsizlik.
25-mavzu. Ijtimoiy himoya vositalari.
V bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
VI bob. Jahon iqtisodiyoti.
26-mavzu. Xalqaro savdo.
27-mavzu. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar.
28-mavzu. Valuta kursi.
29-mavzu. Jahon iqtisodiyoti muammolari.
30-mavzu. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi.
VI bobni takrorlash uchun savol va topshiriqlar.
9-sinfda o‘tilganlarni takrorlash uchun test topshiriqlari.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Iqtisodiy bilim asoslari, 9 sinf, Sariqov E.S., Xaydarov B.Q., 2019 – fileskachat, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Iqtisodiy bilim asoslari 9 sinf konspekt

1. 13.00.00.00 Ta’lim. Fan. Madaniyat / 13.01.00.00 Ta’lim / 13.01.60.00 Davlat ta’lim standartlari. Ta’lim dasturlari. Ta’lim jarayoni]

1. Ijtimoiy-madaniy masalalar / Ta’lim]
LexUZ sharhi

O‘ZBEKISTON DAVLAT STANDARTI
GOSUDARSTVENNIY STANDART UZBEKISTANA

O‘zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim tizimining
davlat ta’lim standarti

Gosudarstvenniy obrazovatelniy standart
sistemi neprerivnogo obrazovaniya Respubliki Uzbekistan

Ta’limning barcha bosqichlari bitiruvchilarining chet tillari bo‘yicha
tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan

k urovnyu podgotovlennosti vipusknikov vsex stupeney
obrazovaniya po inostrannim yazikam

Bitiruvchilar

Umumyevropa xalqaro standarti darajalari

Daraja nomlanishi

Umumiy o‘rta ta’lim

Boshlang‘ich sinf (4-sinf) bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi

Chet tilini o‘rganishning tayanch darajasi

Chet tillar chuqurlashtirib o‘qitiladigan ixtisoslashtirilgan maktablarning 9-sinf bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi

O‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi

Chet tillarga ixtisoslashmagan akademik litseylar bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning mustaqil boshlang‘ich darajasi

Kasb-hunar kollejlari bitiruvchilari

Chet tillarga ixtisoslashgan akademik litseylar bitiruvchilari (ikkinchi chet tili)

Chet tillarga ixtisoslashgan akademik litseylar bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning kuchaytirilgan mustaqil boshlang‘ich darajasi

Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lmagan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning mustaqil muloqot darajasi

Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lmagan fakultetlari magistratura bosqichi bitiruvchilari

Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari (ikkinchi chet tili)

Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari

Chet tilini o‘rganishning erkin muloqot darajasi

Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari magistratura bosqichi bitiruvchilari

Ta’lim mazmuni

Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazolar).
Ijtimoiy hayotga oid mavzular (atrof-muhit bilan ijtimoiy aloqalar).
Ta’limga oid mavzular (maktab, o‘qish va o‘qitish, maktabdagi fanlar va hokazolar).
Ijtimoiy-madaniy mavzular (O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar madaniyatlarini qiyoslash va taqqoslash).

Grafika va orfografiya

Alifboning barcha harflari, harflarning asosiy kombinatsiyalari, tovush va harflar mutanosibligi; harflarni o‘qish va yozishning asosiy qoidalari.

Kompetensiyalar

Bilish va qo‘llay olish

Kompetensiyalar

Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazo).
Ijtimoiy hayotga oid mavzular (atrof-muhit bilan ijtimoiy aloqalar).
Ta’limga oid mavzular (maktab, o‘qish va o‘qitish, maktabdagi fanlar va hokazo).
Madaniyatga oid mavzular (O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar tarixi, madaniyati va geografiyasi).

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar xalqlari madaniyati haqida aniq tasavvurga ega bo‘lish hamda ba’zi masalalarning tilga bog‘liqligini anglash, masalan, salomlashish odati, murojaat shakllari, xushmuomalalikning asosiy me’yorlari va hokazo.
Ijtimoiy vaziyatlarda imo-ishoraning ahamiyati.

Tanish vaziyatlarda kerakli til vositalarini tanlash.
Oddiy vaziyatlarda og‘zaki va yozma nutqda fikrlarni uzviy ifoda eta olish.

Dialog.
A2
To‘g‘ri ma’lumot ola biladi va bera oladi.
Salomlasha oladi va murojaat qila oladi.
Taklif, tavsiya qila oladi va taklifga javob bera oladi, uzr so‘rashning sodda kundalik shakllarini ishlata oladi.
Qisqa muloqotda ishtirok eta oladi.
Sodda iboralardan foydalanib tanish mavzuda o‘z fikrini ifoda eta oladi.
Sodda yumushlar (masalan chiptalar sotib olish, xarid qilish, oshxonada taom buyura olish)ni amalga oshira oladi.
Tushunmaganligini bildira oladi.
A2+
Ommaviy vaziyatlarda odamlar bilan muloqotga kirisha oladi.
Qisqa suhbatlarda o‘z rejalari haqida muammosiz ishtirok eta oladi (masalan, kechqurun yoki dam olish kunlari rejalari bo‘yicha).
Kundalik hayotga oid o‘zi qiziqqan yoki o‘ziga bevosita aloqador mavzularda qisqa suhbatlarda ishtirok eta oladi.
Oldindan rejalashtirilgan kundalik suhbatlarda ma’lum tanish mavzularda savol-javob qila oladi, fikr va ma’lumot almasha oladi.
Boshqalar fikriga qo‘shilish yoki qo‘shilmaslikni ifodalay oladi.
Chet tilida ma’lumot, yo‘riqnomalar va boshqalar yuzasidan tegishli javoblarni qaytara oladi (masalan ko‘chada o‘rganilayotgan til sohibi bo‘lgan so‘zlashuvchi murojaat qilganda).

Monolog.
A2
Odamlar, yashash yoki ish joyi sharoitlari, kundalik ishlar, yoqtirgan/yoqtirmagan narsalar va boshqalarni sodda qilib tasvirlay oladi yoki taqdimot qila oladi.
Sodda iboralar bilan odamlar, joylar va buyumlarni tasvirlay oladi.
A2+
Tanish mavzuda qisqa taqdimot qila oladi.
Nimani yoqtirishi yoki yoqtirmasligini tushuntira oladi.
Tadbir yoki voqea-hodisa haqida qisqa ma’lumot bera oladi.
Rejalar, tadbirlar, odatlar va tajribalarni tasvirlay oladi.
Sodda iboralar bilan predmetlar va o‘ziga tegishli narsalarni qiyoslay oladi.

A2
Juda qisqa sodda autentik va yarim-autentik matnlarni tushuna oladi.
Qisqa shaxsiy sodda xabarlar va xatlarni tushuna oladi.
Jamoat joylaridagi umumiy belgilar va e’lonlarni tushuna oladi.
Sodda yozma ko‘rsatmalarni tushuna oladi.
Ro‘yxatlar, veb saytlar, qo‘llanmalar va boshqalardagi maxsus ma’lumotlarni qidirib topa oladi.
A2+
Standart xatlarning asosiy turlarini tushuna oladi (masalan, tasdiqlash xati kabi).
Ommaviy axborot vositalarida chop etilgan qisqa xabar va kichik maqolalarni tushuna oladi.
Tovarlar va asbob-uskunalarni ishlatish bo‘yicha yo‘riqnomalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi.
Faktlarga asoslangan matnlarda, masalan broshyuralar, reklamalar, gazeta e’lonlaridan maxsus ma’lumotlarni topa oladi.
Ba’zi notanish so‘zlarning ma’nosini kontekstga qarab aniqlay oladi.

A2
Sodda qisqa xat va xabarlar yoza oladi (masalan, minnatdorchilik bildirish, uzr so‘rash xatlari).
Anketani turli shaxsiy ma’lumotlar bilan to‘ldira oladi (ism-sharifi, manzili, telefon raqami, millati, ota-onasi bilan ulanish haqida ma’lumotlar va hokazo).
Kundalik turmush haqida yoza oladi.
Sodda biografiya yoza oladi.
Sodda she’rlar yoza oladi.
A2+
Tadbirlar va shaxsiy tajribalarni tasvirlab yoza oladi.
Og‘zaki xabarni tushunarli qilib yoza oladi.

Chet tilining barcha tovushlarini aniq talaffuz qila oladi.
So‘z va gap urg‘usidan to‘g‘ri foydalana oladi.
Kommunikativ vaziyatlarda intonatsiya modellaridan to‘g‘ri foydalana oladi va ularni farqlay oladi.

O‘zlashtirilgan leksik birliklarni kontekstda qo‘llay oladi.
Mavzuga oid sodda so‘zlarni kommunikativ vaziyatlarda qo‘llay oladi.
Ba’zi baynalminal va o‘zlashgan so‘zlarni taniy oladi va ularni qo‘llay oladi.
So‘z yasashning turli yo‘llarini farqlay oladi (qo‘shma so‘zlar, prefikslar va suffikslar).

Kommunikativ vaziyatlarda asosiy grammatik va sintaktik tuzilmalarni qo‘llay oladi.
So‘z birikmalari va qo‘shma gaplarni “ammo”, “va”, “chunki” kabi sodda bog‘lovchilar bilan bog‘lay oladi.
Fe’l shakllari va sodda payt ravishlaridan foydalangan holda bayon qilish va hikoyalarni gapirib berishda voqealarni to‘g‘ri ketma-ketlikda ifodalay oladi.

Kompetensiyalar

Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazo).
Ijtimoiy hayotga doir mavzular.
Ta’limga oid mavzular (kollejda o‘qitiladigan fanlarga oid mavzular).
Kasbga yo‘naltirilgan mavzular.
Ijtimoiy-madaniy mavzular (O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlarning kasbga doir sohalardagi madaniyatning o‘xshash va farqli tomonlari haqida tasavvur).

Dialog.
Uchrashuv va salomlashish.
O‘zini tanishtirish.
Iltimos bilan murojaat etish.
Ma’lumot olish va berish.
Muammolarni hal qilish.
Norasmiy muhokamalarda ishtirok etish.
Taklif etish va taklifni qabul qilish/rad etish.
Qiziqarli mavzularni muhokama qilishda o‘zining shaxsiy qarashlari va fikrlarini bildirish.
Ishonch, fikr, rozilik va rad qilishni xushmuomalalik bilan ifodalash.
O‘zgalar fikrini qisqacha sharhlash.
His-tuyg‘ularni ifodalash va ularga javob qaytarish.

Monolog.
Ijtimoiy va kasb-hunarga oid sohalardagi tadbir, tajriba va rejani tasvirlash.
Ixtisoslik mavzusida taqdimot qilish.

Faol til materialidan tashkil topgan kasb-hunarga oid sodda matnlarni o‘qib tushunish.
Xat, elektron xat, broshyura, qo‘llanma hamda qisqa rasmiy hujjatlarni o‘qish.
Kasb-hunarga oid autentik matnlarni jadal (intensiv) o‘qib, to‘liq tushunish.
Ommabop materiallarni o‘qish (gazeta, qisqa hikoya, shaxsiy va elektron xatlar).
Rivojlantiriladigan ko‘nikmalar: chet tilidagi materiallarning umumiy mazmunini tushunish, ayrim ma’lumotlarni olish, tafsilotlarni tushunish va yo‘nalishni aniqlash uchun o‘qish (belgilar, ko‘rsatkichlar va hokazo).

Sodda ish hujjatlari (xatlar va elektron xatlar, hisobotlar, rejalar, xizmat ko‘rsatishni taklif etish xatlari, rezyume, yo‘llanma xatlar, anketa shakllari va hokazolar).
Shaxsiy yozishmalar (xat, elektron xat va qisqa xabarlar).

So‘z, yakka ibora va diskursni aniq talaffuz qilish ustida ishlash.
Ritm va intonatsiyadan foydalanish (darak, so‘roq, bo‘lishsiz, buyruq gaplar); gapni ma’noli bo‘laklarga ajratish.
Chet tilining asosiy variantlarini farqlash.

Kasb-hunarga yo‘naltirilgan lug‘at boyligini oshirish.
Leksikani kasb-hunarga oid kontekstda to‘g‘ri qo‘llash.

Avvalgi darajalarda o‘zlashtirilgan grammatik materialni ommaviy va kasb-hunarga oid kontekstlarda yetarli darajada to‘g‘ri qo‘llash (fe’l zamonlari, modal so‘zlar, sifat va ravishning qiyosiy darajalari, determinantiv so‘zlar, predloglar va hokazo).

O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar xalqlari madaniyatlari haqida asosiy tasavvurga ega bo‘lish hamda ba’zi masalalarning tilga bog‘liqligini anglash (masalan, salomlashish odobi, murojaat shakllari, xushmuomalalikning asosiy nutqiy me’yorlari va hokazo).
Turli madaniyatlarda muloqotning noverbal elementlari ustida ishlashni davom ettirish: imo-ishoralar, noverbal signallar va hokazo.
Ona tili va chet tilida xat va xabarlar yozish qoidalarining xususiyatlari.

Taqdimot qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Og‘zaki va yozma diskursda fikrlarni bir-biriga to‘g‘ri bog‘lash.
Turli ijtimoiy va kasb-hunarga oid vaziyatlarda zarur bo‘ladigan ba’zi til vositalari, rasmiyatchilik darajalari haqida dastlabki tasavvurga ega bo‘lish.
So‘zlovchini gapini bo‘lish, aniqlik kiritish, nutqni sekinlashtirishga undash va boshqa strategiyalar.

Bilish va qo‘llay olish

Ixtisoslik sohalarida faktlarga asoslangan murakkab bo‘lmagan matnlarni to‘liq tushuna oladi.
Kundalik va asosiy kasb-hunarga oid hujjatlardagi, masalan, xabarlar, qisqa rasmiy hujjatlardagi tegishli ma’lumotlarni topa oladi va tushuna oladi.
Gazeta va internet matnlari va boshqa manbalardagi tegishli fikrlarni tushuna oladi.
Asbob-uskunalar va qurilmalarni ishlatish va ekspluatatsiya qilish bo‘yicha yozma yo‘riqnomalarni tushunib, ularga amal qila oladi.
Ommaviy matnlarni muhokama qilishni nazarda tutgan holda asosiy fikrlarini tushuna oladi.

Kompetensiyalar

Ta’lim mazmuni

AKADEMIK LITSEYGA KIRISH UCHUN TESTLARDAN NAMUNA

Navoiy davlat pedagogika instituti © 2020
Navoiy sh., Ibn SIno ko`chasi 45, tel. +998 (79) 225-19-30 faks +998 (79) 225-19-30
Sayt materiallaridan foydalanilganda resursga faol giperhavola bo`lishi shart.

Rektor va prorektorlarga
[contact-form-7 404 “Not Found”]
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING DAVLAT MADHIYASI

O`zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining matni va musiqasi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 10 dekabrdagi 768-XII-sonli «O`zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to`g`risida»gi Qonuni bilan tasdiqlangan.

O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt mаdhiyasi O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt suverenitetining rаmzidir.

O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt mаdhiyasigа zo`r ehtirom bilаn qаrаsh O`zbekiston Respublikаsi hаr bir fuqаrosining vаtаnpаrvаrlik burchidir.

Mutal Burhonov musiqasi
Abdulla Oripov so’zi

Serquyosh hur o’lkam, elga baxt, najot,
Sen o’zing do’stlarga yo’ldosh, mehribon!
Yashnagay to abad ilmu fan, ijod,
Shuhrating porlasin toki bor jahon!

Naqarot:
Oltin bu vodiylar – jon O’zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulug’ xalq qudrati jo’sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!

Bag’ri keng o’zbekning o’chmas iymoni,
Erkin, yosh avlodlar senga zo’r qanot!
Istiqlol mash’ali tinchlik posboni,
Xaqsevar, ona yurt, mangu bo’l obod!

Naqarot:
Oltin bu vodiylar – jon O’zbekiston,
Ajdodlar mardona ruhi senga yor!
Ulug’ xalq qudrati jo’sh urgan zamon,
Olamni mahliyo aylagan diyor!

O’ZBEKISTON RESPUBLIKАSINING DАVLАT BАYROG’I

Davlat bayrog`i O`zbekiston Respublikasining 1991 yil 18 noyabrdagi 407-XII-sonli «O`zbekiston Respublikasining Davlat bayrog`i to`g`risida»gi Qonuni bilan tasdiqlangan.

O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt bаyrog`i O`zbekiston Respublikаsi dаvlаt suverenitetining rаmzidir.

O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt bаyrog`i xаlqаro munosаbаtlаrdа O`zbekiston Respublikаsining timsoli bo`lаdi.

O`zbekiston Respublikаsining Dаvlаt bаyrog`i — bаyroqning butun uzunligi bo`ylаb o`tgаn to`q moviy rаng, oq rаng vа to`q yashil rаngli uchtа endаn tаrkib topgаn to`g`ri to`rtburchаk shаklidаgi mаtodir.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI DAVLAT GERBI

Davlat gerbi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 2 iyuldagi 616-XII-sonli «O`zbekiston Respublikasi Davlat gerbi to`g`risida»gi Qonuni bilan tasdiqlangan.

O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt gerbi quyidаgi ko`rinishgа egа: tog`lаr, dаryolаr vа so`l tomoni bug`doy boshoqlаridаn, o`ng tomoni esа chаnoqlаri ochilgаn g`o`zа shoxlаridаn iborаt chаmbаrgа o`rаlgаn gullаgаn vodiy uzrа quyosh zаrrin nurlаrini sochib turаdi. Gerbning yuqori qismidа Respublikа hurligining rаmzi sifаtidа sаkkizburchаk tаsvirlаngаn bo`lib, uning ichki qismidа yarim oy vа yulduz tаsvirlаngаn. Gerbning mаrkаzidа bаxt vа erksevаrlik rаmzi — qаnotlаrini yozgаn Humo qushi tаsvirlаngаn. Gerbning pаstki qismidа O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt bаyrog`ini ifodа etuvchi chаmbаr lentаsining bаntidа «O’zbekiston» deb yozib qo`yilgаn.

O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt gerbining rаngli ko`rinishidа: Humo qushi vа dаryolаr — kumush rаngidа; quyosh, boshoqlаr, pаxtа chаnoqlаri vа «O’zbekiston» yozuvi — oltin rаngidа; g`o`zа shoxlаri vа bаrglаri, tog`lаr vа vodiy — yashil rаngdа; chаnoqlаrdаgi pаxtа — oq rаngdа; lentа — O`zbekiston Respublikаsi Dаvlаt bаyrog`ining rаnglаrini аks ettiruvchi uch xil rаngdа; sаkkizburchаk — oltin zаrhаl bilаn hoshiyalаngаn holdа hаvo rаngdа; yarim oy vа yulduzlаr — oq rаngidа tаsvirlаngаn.