Iqtisodiyot: obzor, turlari va iqtisodiy ko rsatkichlar

Eng qadimgi qayd etilgan iqtisodiy mutafakkirlardan biri 8-asrda B.C. Yunonistonlik dehqon / shoir Xesiod, tanqislikni bartaraf etish uchun mehnat, materiallar va vaqtni samarali ajratish kerakligini yozgan. Ammo zamonaviy G’arbiy iqtisodning poydevori ancha keyinroq paydo bo’ldi, asosan Shotlandiya faylasufi Adam Smitning 1776 yildagi kitobi nashr etildi. Xalqlar farovonligining tabiati va sabablari haqida ma’lumot.

Iqtisodiyot nazariyasi. Qobilov Sh.R. Darslik. – Toshkent, 2013.

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ICHKI ISHLAR VAZIRLIGI A K A D E M I YA Sh. R. QOBILOV IQTISODIYOT NAZARIYASI O‘zbekiston Respublikasi IIV tizimidagi oliy ta’lim muassasalari uchun darslik sifatida tavsiya etilgan TOSHKENT – 2013 1

Page 2 and 3: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akad
Page 4 and 5: erkinlashtirish kiritilgan. Bunda j
Page 6 and 7: ayon etilgan ilmiy qoidalarni mamla
Page 8 and 9: 1-BO‘LIM. JAMIYAT IQTISODIY TARAQ
Page 10 and 11: Iqtisodiyotning asosiy muammosini h
Page 12 and 13: mumkin, bu bilan iqtisodiyotning ta
Page 14 and 15: xizmatlar yetkazib berishdan iborat
Page 16 and 17: alohida ishlatilmaydi, ular birgali
Page 18 and 19: Islom dinining muqaddas kitobi – Qu
Page 20 and 21: asrlar) iqtisodiy bilim va qarashla
Page 22 and 23: mexanizmining buzilishi monopoliyal
Page 24 and 25: Iqtisodiy nazariya iqtisodiyotning
Page 26 and 27: tadbirlar ishlab chiqiladi va bular
Page 28 and 29: foiz to‘lashga oid ishlarni, foyd
Page 30 and 31: avishdagi qonunosti hujjatlarini is
Page 32 and 33: yoki umuman soliq undirilmaydi. Nat
Page 34 and 35: umumiqtisodiy ahamiyatga molik soha
Page 36 and 37: Mavzuni chuqur o‘rganish instrume
Page 38 and 39: Induksiya metodi («olib borish» m
Page 40 and 41: Postindustrial iqtisodiyot – biliml
Page 42 and 43: Jamoa mulki – bu qon-qarindoshchili
Page 44 and 45: guruhiy manfaatga intilish yoki ind
Page 46 and 47: hisoblanadi. Hozirgi ishlab chiqari
Page 48 and 49: Inson hayotining mohiyati, uning ax
Page 50 and 51: O‘zbekistonda nikohdan o‘tish d
Page 52 and 53: ta’minlanganlar; 125 so‘mdan 17
Page 54 and 55: aholining bu ijtimoiy taraqqiyot bo
Page 56 and 57: 2. Jamiyat taraqqiyotida uchta ijti
Page 58 and 59: 3- MAVZU. ISHLAB CHIQARISH MUNOSABA
Page 60 and 61: Iqtisodiyot real sektori korxonalar
Page 62 and 63: Inqirozga qarshi choralar dasturini
Page 64 and 65: – bankrot korxonaning tugatilishi m
Page 66 and 67: 2. Mehnat unumdorligi va unga ta’
Page 68 and 69: mehnatning unumdorligi asos bo‘li
Page 70 and 71: 3. Takror ishlab chiqarishning maml
Page 72 and 73: masalasiga mamlakatimizda katta e
Page 74 and 75: Tayanch tushunchalar: Ishlab chiqar
Page 76 and 77: namoyon bo‘ladigan hamda ongli ra
Page 78 and 79: 4-MAVZU. MULKCHILIK MUNOSABATLARI 1
Page 80 and 81: hududiy va umummilliy tus oladi. Ij
Page 82 and 83: 2. Mulkchilik turli shakllarining v
Page 84 and 85: inson omilining ko‘pgina tomonlar
Page 86 and 87: 2.2. Mulkiy munosabatlarning tiplar
Page 88 and 89: – xom ashyoni qayta ishlash, texnik
Page 90 and 91: egasi oladi. Korxonani ijaraga beri
Page 92 and 93: o‘zlashtiriladi, lekin bu ham mul
Page 94 and 95: imkoniyatlarini kengaytirishga xizm
Page 96 and 97: Davlat mulki faqat unga qarashli ko
Page 98 and 99: Xususiylashtirish mulkni demokratla
Page 100 and 101: 2004 1228 2,3 97,7 2005 980 0,3 99,
Page 102 and 103: emasligi, bizda kim ko‘p – tekshi
Page 104 and 105: Ayni o‘rta mulkdorlar sinfi shakl
Page 106 and 107: atalishi darkor. Odamlar qimmatli q
Page 108 and 109: gap mulkning davlat, xususiy, arala
Page 110 and 111: Asosiy fondlar – to‘plangan binol
Page 112 and 113: daromadlar (omilli (faktorli) darom
Page 114 and 115: xalq xo‘jaligining tovar zaxirala
Page 116 and 117: shaxslar) tegishli aktivlar egalari
Page 118 and 119: Rentaga yo‘naltirilgan xatti-hara
Page 120 and 121: Xususiy mulk – xususiy ne’matlarn
Page 122 and 123: ir vaqtda ham sotuvchi, ham xaridor
Page 124 and 125: firma, korxona, xo‘jaliklar, ular
Page 126 and 127: (sheriklik) erkin shakllanadi. Turl
Page 128 and 129: joylasha olsin. Davlat iqtisodiy su
Page 130 and 131: tamoyiliga amal qilishini e’tibor
Page 132 and 133: c) oligopoliya bozori – bu yerda bi
Page 134 and 135: yerda insonning mehnat qilish qobil
Page 136 and 137: tovarlarning miqdori, ularning narx
Page 138 and 139: qatnashmaydi. Bu bozor chegaradosh
Page 140 and 141: Tovarlar va xizmatlar muomalasiga,
Page 142 and 143: Ijtimoiy-demografik segment quyidag
Page 144 and 145: ta’minlovchi davlat iqtisodiy cho
Page 146 and 147: Bozor islohotlari – xalq ishtirokid
Page 148 and 149: Shunday qilib, O‘zbekiston o‘zi
Page 150 and 151: Prezident Islom Karimov bozor munos
Page 152 and 153: ozor iqtisodiyotini barpo etish, ic
Page 154 and 155: Unga davlat mulkining tanho hukmron
Page 156 and 157: erdiki, bu jahon moliyaviy-iqtisodi
Page 158 and 159: oldini olish, huquq-tartibotni saql
Page 160 and 161: mafkuraning davlat mafkurasi sifati
Page 162 and 163: murakkab vaziyat vujudga kelgan edi
Page 164 and 165: Davlatimiz «o‘zini o‘zi boqish
Page 166 and 167: ilan munosabatda bo‘lishga katta
Page 168 and 169: mulkning xilma-xil shakllarini rivo
Page 170 and 171: 13. O‘zbekiston konsepsiyasi bozo
Page 172 and 173: chiqarishni kengaytirish orqali eri
Page 174 and 175: oladigan tovar ishlab chiqaruvchidi
Page 176 and 177: «SNN Time Warner Group» tomonidan
Page 178 and 179: esa, ma’lumki, har qanday demokra
Page 180 and 181: Tadbirkorlik g‘oyat murakkab va m
Page 182 and 183: O‘zbekistonda kichik biznes va xu
Page 184 and 185: 2) ilgari tadbirkorlik qilmaganlar
Page 186 and 187: foydalanish maqsadida ularni yollas
Page 188 and 189: jamiyat taraqqiyotida, balki har bi
Page 190 and 191: istiqbollarini aniqlashga bag‘ish
Page 192 and 193: kuchi sifatida davlat siyosatining
Page 194 and 195: Davlatning tadbirkorlik subyektlari
Page 196 and 197: tadbirkorlik yili»ning o‘rni beq
Page 198 and 199: amaldorlar yuzaga kelgan vaziyatdan
Page 200 and 201: faoliyati bilan shug‘ullanish ama
Page 202 and 203: irining bozor narxiga bog‘liq bo
Page 204 and 205: O‘zbekiston Respublikasining 1991
Page 206 and 207: Konsorsium – kompaniya va banklarni
Page 208 and 209: • budjetdan olinuvchi mablag‘la
Page 210 and 211: vazifasi yuklanadi. Korxonani tugat
Page 212 and 213: uning tarmoqlariga to‘g‘ridan-t
Page 214 and 215: arobar o‘sdi. Jahon moliyaviy-iqt
Page 216 and 217: Xavfsizlik – bu murakkab va serqirr
Page 218 and 219: ahbari xavfsizlik konsepsiyasini is
Page 220 and 221: Belgilangan vazifalarni bajarish uc
Page 222 and 223: • kapital hajmi va tuzilmasi, inv
Page 224 and 225: tadqiqot bo‘linmalarining yo‘na
Page 226 and 227: Tadbirkorlik riski – firmaning ko
Page 228 and 229: Bozor mexanizmida talab va taklif m
Page 230 and 231: qaytadan boshqa tovar sotib olinadi
Page 232 and 233: tarbiyasi kabi xizmatlarga, bolalar
Page 234 and 235: xususiyati tabiiy resurslarning mav
Page 236 and 237: yillarda o‘zini to‘la oqladi. T
Page 238 and 239: daromadlarning bir xilda bo‘lishi
Page 240 and 241: Aholining uzoq muddatli foydalanila
Page 242 and 243: lari, mashinasozlik, farmatsevtika
Page 244 and 245: tovarga o‘ta yuqori baho berish o
Page 246 and 247: Raqobat qonuni ham ishlab chiqarish
Page 248 and 249: avishda obyektiv shartlar asosida t
Page 250 and 251: javobgarligini erkinlashtirish, naz
Page 252 and 253: 5) raqib mahsulotlarining sifati to
Page 254 and 255: chiqishni va yangi tahrirda qabul q
Page 256 and 257: Bozor erkin iqtisodiy faoliyatni ta
Page 258 and 259: yurituvchi subyektlarga (raqobatchi
Page 260 and 261: ko‘rsatish yo‘li bilan tovar bo
Page 262 and 263: yangi shakar zavodini qurish, tayyo
Page 264 and 265: materiallar asosida sanoat kooperat
Page 266 and 267: Demping – tovarlarni tashqi bozorda
Page 268 and 269: Monopoliyaga qarshi faoliyat olib b
Page 270 and 271: xalqaro savdoda qatnashishi va inve
Page 272 and 273: murakkablashtirib yubordi va u bosh
Page 274 and 275: yo‘lini tanlab olish – menejment
Page 276 and 277: 4) ta’sis hujjatlarini ishlab chi
Page 278 and 279: tanbeh; hayfsan; muayyan muddatga m
Page 280 and 281: turibdiki, hozirgi davrda menejer (
Page 282 and 283: oshqalarni ko‘p narsada kechiradi
Page 284 and 285: iste’molchilar unga yaxshi munosa
Page 286 and 287: 4) yangi turdagi tovarlarni o‘zla
Page 288 and 289: 1000 900 800 700 600 500 400 300 20
Page 290 and 291: – marketing tashkil etishni tanlash
Page 292 and 293: 7. Siz o‘zingizni rahbar bo‘lis
Page 294 and 295: III BO‘LIM. MAKROIQTISODIYOT 12-M
Page 296 and 297: taqsimoti rivojining natijasi hisob
Page 298 and 299: tamoyillariga asoslanadigan siyosiy
Page 300 and 301: savatining qayd qilingan narxlari h
Page 302 and 303: Shaxsiy daromad – shu daromad hisob
Page 304 and 305: Turg‘un iqtisodiyot yalpi investi
Page 306 and 307: Chakana savdo milliard 19,8 aylanma
Page 308 and 309: jahon bozoridagi qulay konyunktura
Page 310 and 311: ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmag
Page 312 and 313: O‘zbekiston Respublikasi Preziden
Page 314 and 315: taklifdagi o‘zgarishlar orqali if
Page 316 and 317: Xususiy muvozanatlik – bu ikkita o
Page 318 and 319: «Xarajat va natija»larni taqqosla
Page 320 and 321: O‘zbekistonda iqtisodiyot tarkibi
Page 322 and 323: kelib chiqib, iqtisodiyot ichki tuz
Page 324 and 325: ko‘payishida topadi. Shuni aniq t
Page 326 and 327: ko‘rsatkichdan foydalanish ko‘p
Page 328 and 329: – investorlarning o‘z moliyaviy r
Page 330 and 331: Iqtisodiyotimizda tarkibiy o‘zgar
Page 332 and 333: Bank kreditlari va boshqa kredit ma
Page 334 and 335: Investitsiya va sanoat sohasidagi f
Page 336 and 337: zamonaviy qoplama yotqizilib, rekon
Page 338 and 339: va transportyor tasmasi ishlab chiq
Page 340 and 341: strategik ahamiyatga ega ekanini in
Page 342 and 343: yildan 2000-yilgacha bo‘lgan davr
Page 344 and 345: quvvat bilan ishlaydi. Siklning bu
Page 346 and 347: moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘z
Page 348 and 349: Istiqbolda, ya’ni 2010-yilda Inve
Page 350 and 351: mehnat unumdorligi va mahsulot sifa
Page 352 and 353: ikkinchidan, bugungi kunda so‘ngg
Page 354 and 355: Haqiqatan ham, iqtisodiy omillarnin
Page 356 and 357: Ijtimoiy takror ishlab chiqarishnin
Page 358 and 359: talabni hamma subyektlar bildirsa-d
Page 360 and 361: 3) jamg‘arma vositasi – bu pulnin
Page 362 and 363: O‘zbekiston Respublikasida 1994-y
Page 364 and 365: sohasi mahsulotning real hajmini ko
Page 366 and 367: inkor qilmaydi. Aholini sifatli che
Page 368 and 369: ortiqcha pul emissiyasiga, ya’ni
Page 370 and 371: chiqaruvchilar bilan iste’molchil
Page 372 and 373: Mavzuni chuqur o‘rganish instrume
Page 374 and 375: osqichma-bosqich jahonning kuchli v
Page 376 and 377: ijtimoiy budjetdan tashqari fondlar
Page 378 and 379: oladi. Kasaba uyushmalar, siyosiy p
Page 380 and 381: vositasida iqtisodiy jazo ham qo‘
Page 382 and 383: Moliyaviy barqarorlikka tahdidlar q
Page 384 and 385: Jadvalda ko‘rsatilganidek, bu bor
Page 386 and 387: assotsiatsiyasi, shuningdek, AQSh i
Page 388 and 389: Yuqoridagi holatlar chindan moliya-
Page 390 and 391: Jahon mamlakatlarining inqirozga qa
Page 392 and 393: ajralib turadi. U moliyaviy inqiroz
Page 394 and 395: – bashoratlash va rejalashtirish; –
Page 396 and 397: Shunday qilib, pulning ssuda kapita
Page 398 and 399: aylantiriladi. Bunda banklar muhim
Page 400 and 401: 6. Kredit berishga tabaqalashgan ho
Page 402 and 403: eruvchilar va qarz oluvchilar bankl
Page 404 and 405: alki ayrim shaxslar manfaatlariga x
Page 406 and 407: yillik deklaratsiyasi shakliga bosq
Page 408 and 409: 5) rezident yuridik shaxslarga va c
Page 410 and 411: shaxslardan olinadigan daromad soli
Page 412 and 413: xususiy sektorning ehtiyojlarini qo
Page 414 and 415: qo‘yilmalarining 75 foizdan ortig
Page 416 and 417: omonatlari hajmi 4447 milliard so
Page 418 and 419: 5. Prezident Islom Karimov 2005-yil
Page 420 and 421: Stagflyatsiya (lotincha Stagno – ko
Page 422 and 423: Subvensiya – davlat budjetidan muhi
Page 424 and 425: taklif, kreditning nafliligi, qarz
Page 426 and 427: 10. Globallashuv sharoitidagi xavfs
Page 428 and 429: Banklarning umumiy kapitali – bankl
Page 430 and 431: Bugungi sharoitda esa bunday ijobiy
Page 432 and 433: 15-MAVZU. DAVLATNING SOLIQ SIYOSATI
Page 434 and 435: fondlar, ya’ni pensiya fondi, ish
Page 436 and 437: aholining iqtisodiy zaif va himoyal
Page 438 and 439: – soliq qonunchiligi; – soliq siyos
Page 440 and 441: — regressiv – soliq bazasining or
Page 442 and 443: himoya qilish yo‘li bilan bozor i
Page 444 and 445: Moliya yilida soliq solinadigan dar
Page 446 and 447: — ularning mulki bo‘lgan avtomo
Page 448 and 449: Soliq kodeksi O‘zbekiston Respubl
Page 450 and 451: modernizatsiya qilish, uning yangi
Page 452 and 453: Iste’mol talabi va tovar (ish, xi
Page 454 and 455: Mustaqillik yillarida soliq tizimin
Page 456 and 457: parametrlari to‘g‘risida»gi qa
Page 458 and 459: shuningdek, soliq yoki boshqa majbu
Page 460 and 461: Bu munosabatlar soliq huquqi normal
Page 462 and 463: – g‘ayriqonuniy hisob-kitoblar (n
Page 464 and 465: va mavjud soliq tizimi tomonidan ru
Page 466 and 467: Mulkka tajovuz qiladigan va xizmatg
Page 468 and 469: 3. Soliqlar nima uchun zaruriyat hi
Page 470 and 471: Soliq davri deganda, Soliq kodeksig
Page 472 and 473: Soliq yoki boshqa to‘lovlarni to
Page 474 and 475: Ta’kidlash joizki, o‘sha davrda
Page 476 and 477: aholisini oziq-ovqat mahsulotlari,
Page 478 and 479: ugungi kunda eng katta ahamiyatga e
Page 480 and 481: qishloqning ustun darajada rivojlan
Page 482 and 483: ulardan oqilona foydalanish zarur v
Page 484 and 485: yer bo‘lmaydi. Yer cheklangan miq
Page 486 and 487: – ishlab chiqarish samaradorligi os
Page 488 and 489: Boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulot
Page 490 and 491: 2) meliorativ nasos stansiyalarini,
Page 492 and 493: «Yer aholisini qanday qilib boqish
Page 494 and 495: oziq-ovqat mollari bilan uzluksiz v
Page 496 and 497: zamonaviy texnika va texnologiyalar
Page 498 and 499: tarmoqlarining majmui. Agrosanoat k
Page 500 and 501: O‘zbekistonda agrosanoat kompleks
Page 502 and 503: jihatdan loyihalashtirish va qurish
Page 504 and 505: 2009-yilda bu boradagi ishlar yangi
Page 506 and 507: irinchi navbatda, g‘alla bilan ta
Page 508 and 509: Nominal daromad – aholi tomonidan m
Page 510 and 511: Pul Daromad obyekti Mahsulot Xonado
Page 512 and 513: Bozor daromadlari Tadbirkorlik daro
Page 514 and 515: O‘zbekistonda davlat budjetdan ij
Page 516 and 517: 516 1-jadval O‘zbekistonda demogr
Page 518 and 519: faqat so‘nggi 5 yilning o‘zida
Page 520 and 521: chiqadi. Ular ham, sekin bo‘lsa-d
Page 522 and 523: hayotimizning ma’no-mazmunini but
Page 524 and 525: «Kichik biznes va xususiy tadbirko
Page 526 and 527: Rivojlangan mamlakatlarda aholining
Page 528 and 529: BMTning kambag‘allikni qisqartiri
Page 530 and 531: to‘rtinchi prinsip – ko‘rilayot
Page 532 and 533: etiladi. Biroq O‘zbekistondagi ka
Page 534 and 535: 5.1. Aholi jon boshiga to‘g‘ri
Page 536 and 537: uchun zarur sharoit yaratdi. Natija
Page 538 and 539: Yalpi daromadlar tarkibida shu davr
Page 540 and 541: Oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mo
Page 542 and 543: tarmoqlarida ham ishlab chiqarish y
Page 544 and 545: ozor kuchlarida iqtisodiyotni rivoj
Page 546 and 547: ijtimoiy majburiyatlarni bajarib bo
Page 548 and 549: standartlar darajasida yuz bergan.
Page 550 and 551: Xavfsizlikka erishishda ijtimoiy fa
Page 552 and 553: Daromadlarning konsentratsiyasi ind
Page 554 and 555: 8. O‘tish davrida daromadlar tabi
Page 556 and 557: qayta taqsimlashning chegarasini be
Page 558 and 559: – iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish
Page 560 and 561: Ijtimoiy tovarlar shunday ne’matl
Page 562 and 563: Davlatning iqtisodiyotga aralashuvi
Page 564 and 565: 3. Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minl
Page 566 and 567: dollar qoladi. Bu bilan kreditga mo
Page 568 and 569: keladi. Firmalar xarajati qisqarib
Page 570 and 571: sur’atlari, inflatsiya darajasi,
Page 572 and 573: 19-MAVZU. XUFIYONA IQTISODIYOT: MOH
Page 574 and 575: archa mamlakatlarda takomillashib b
Page 576 and 577: ning borligi (nooshkora tovar va xi
Page 578 and 579: mulkiga qarshi jinoyatlar va h.k.);
Page 580 and 581: – tadbirkorlikning tashkiliy jihatd
Page 582 and 583: «Narkopullarni» eng ko‘p miqyos
Page 584 and 585: iqtisodiyotning ulushini aniqlash m
Page 586 and 587: – hisob-kitob asosida amalda ishlan
Page 588 and 589: kiritish bo‘yicha esa 1027 ta jin
Page 590 and 591: ko‘rsatuvchi illat ekanligini sin
Page 592 and 593: layoqatli bo‘lib qolganda, uning
Page 594 and 595: o‘lsa, kishilarning ma’naviy da
Page 596 and 597: zarliklarni ko‘rsa-da, ko‘rmasl
Page 598 and 599: degan, fikr ham mavjud. Mamlakat qa
Page 600 and 601: Hozir korrupsiya iqtisodiy rivojlan
Page 602 and 603: Uilyam Devidson institutida o‘tka
Page 604 and 605: singdirganligi tufayli oxirgi besh
Page 606 and 607: 5. Xufiyona iqtisodiyotga qarshi ku
Page 608 and 609: – Pullarni «yuvish»ga qarshi Pari
Page 610 and 611: pirotexnika vositalari o‘rnatilga
Page 612 and 613: faoliyatiga qaraganda, ancha ko‘p
Page 614 and 615: 4-BO‘LIM. JAHON IQTISODIYOTI 20-M
Page 616 and 617: Hozirgi zamon jahon xo‘jaligi alo
Page 618 and 619: olingan qoidalari majmui bo‘lgan
Page 620 and 621: ning baynalminallashuvi, uning glob
Page 622 and 623: 3) yuksalish (asosiy kapitalning ya
Page 624 and 625: Ekologik inqiroz keskinlashuvining
Page 626 and 627: Fan-texnika taraqqiyoti ochib beray
Page 628 and 629: oshlandi. Shu jihatdan qaraganda, 1
Page 630 and 631: Global iqtisodiy siyosatni transmil
Page 632 and 633: 2. Iste’molda importning hissasi.
Page 634 and 635: O‘zbekiston BMTda inson huquqlari
Page 636 and 637: Iqtisodiy xavfsizlikning bosh vazif
Page 638 and 639: xorijga eksport qilinadi. Jahon xo
Page 640 and 641: 4. XXI asrda globallashuv ayrim ish
Page 642 and 643: mamlakatlar, xususan Xitoy, Yaponiy
Page 644 and 645: Xalqaro hisob-kitoblar – bu turli m
Page 646 and 647: sirasiga kiradi. Ekin maydonlari bo
Page 648 and 649: Kimyoviy mahsulot va undan tayyorla
Page 650 and 651: O‘zbekistonga oziq-ovqat mahsulot
Page 652 and 653: quvvatlarni modernizatsiya qilish v
Page 654 and 655: Valuta – xorijiy davlatlarning pul
Page 656 and 657: 3) mamlakat ichidagi real foizli st
Page 658 and 659: kapital harakati bilan bog‘liq op
Page 660 and 661: Xalqaro valuta likvidligi deganda,
Page 662 and 663: 1. Qayta taqsimlash. Kredit turli t
Page 664 and 665: qarzdorlarga tabaqalashgan yondashu
Page 666 and 667: 1) firma (tijorat) krediti: – ochiq
Page 668 and 669: Meksika, Xitoy, Rossiya, Saudiya Ar
Page 670 and 671: eytingini pasaytirib yuboradi. Nati
Page 672 and 673: xalqaro iqtisodiy tashkilotlar. Ush
Page 674 and 675: hukumatlar va xorijiy investorlar o
Page 676 and 677: Tashqi savdo aylanmasi – ma’lum b
Page 678 and 679: Yuqoridagi qoidalarga rioya qilishn
Page 680 and 681: tarzda rivojlanishiga imkon yaratuv
Page 682 and 683: nishi ilgari tovarlar importidan pr
Page 684 and 685: Afrikada XIIni rivojlantirish boras
Page 686 and 687: atrof-muhitni muhofaza qilish va su
Page 688 and 689: foizi, Shvetsiya va Fransiyaga – 75
Page 690 and 691: irinchidan, o‘zaro manfaatlarni h
Page 692 and 693: ayirboshlangan bo‘lsa, XXI asrnin
Page 694 and 695: yetkazib berilayotgan mamlakatlar g
Page 696 and 697: 2009 21209,6 11771,3 9438,3 2010 21
Page 698 and 699: ozorlari bilan savdo aylanmasining
Page 700 and 701: dollari Mustaqil Davlatlar Hamdo‘
Page 702 and 703: xizmatlarning qarzlarini budjetga t
Page 704 and 705: Hozirgi tashqi savdo siyosati tashq
Page 706 and 707: 3) kompensatsion bojlar – ishlab ch
Page 708 and 709: 1-BO‘LIM. JAMIYAT IQTISODIY TARAQ
Page 710 and 711: 12-MAVZU. MAKROIQTISODIY BARQARORLI
Page 712 and 713: 4. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar

Iqtisodiyot: obzor, turlari va iqtisodiy ko’rsatkichlar

Iqtisodiyot – bu tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’mol qilish bilan bog’liq ijtimoiy fan. Unda odamlar, korxonalar, hukumatlar va davlatlar o’zlarining ehtiyojlari va ehtiyojlarini qondirish uchun resurslarni qanday taqsimlash to’g’risida qaror qabul qilishlari, ushbu guruhlar maksimal natijalarga erishish uchun harakatlarni qanday tashkil etish va muvofiqlashtirish kerakligini aniqlashga harakat qiladilar.

Iqtisodiyotni umuman iqtisodiyotning xatti-harakatlariga yo’naltirilgan makroiqtisodiyot va alohida iste’molchilar va korxonalarga yo’naltirilgan mikroiqtisodiyotga ajratish mumkin.

kalitlarni olish

Iqtisodiyot – odamlar etishmaydigan resurslarni ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’mol qilish uchun qanday qilib individual va jamoaviy ravishda ajratishini o’rganishdir.
Iqtisodiyotning ikki asosiy turi mikroiqtisodiyot, individual iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilarning xatti-harakatlariga qaratilgan va makroiqtisodiyot, ular mintaqaviy, milliy yoki xalqaro miqyosda umumiy iqtisodiyotni o’rganadilar.
Iqtisodiyot, ayniqsa ishlab chiqarish va ayirboshlashning samaradorligi bilan bog’liq va samaradorlikni oshiradigan rag’batlantirish va siyosatni qanday yaratishni tushunish uchun modellar va taxminlardan foydalanadi.
Iqtisodchilar yalpi ichki mahsulot (YaIM) va Iste’mol narxlari indeksi (CPI) kabi ko’plab iqtisodiy ko’rsatkichlarni shakllantiradilar va nashr etadilar.
Kapitalizm, sotsializm va kommunizm iqtisodiy tizim turlari.

Iqtisodiyotni tushunish

Eng qadimgi qayd etilgan iqtisodiy mutafakkirlardan biri 8-asrda B.C. Yunonistonlik dehqon / shoir Xesiod, tanqislikni bartaraf etish uchun mehnat, materiallar va vaqtni samarali ajratish kerakligini yozgan. Ammo zamonaviy G’arbiy iqtisodning poydevori ancha keyinroq paydo bo’ldi, asosan Shotlandiya faylasufi Adam Smitning 1776 yildagi kitobi nashr etildi. Xalqlar farovonligining tabiati va sabablari haqida ma’lumot.

Iqtisodiyotning (va muammoning) printsipi shundan iboratki, odamlar cheksiz istaklarga ega va cheklangan vositalar dunyosiga ega bo’lishadi. Shu sababli, samaradorlik va samaradorlik tushunchalari iqtisodchilar tomonidan muhim o’rin tutadi. Ularning ta’kidlashicha, unumdorlikning oshishi va resurslardan oqilona foydalanish turmush darajasining ko’tarilishiga olib kelishi mumkin.

Ushbu qarashga qaramasdan, iqtisodiyot 1849 yilda Shotlandiya tarixchisi Tomas Karleyl tomonidan ishlab chiqilgan “noaniq fan” nomi bilan mashhurdir. U Jon Styuart Mill kabi zamonaviy iqtisodchilarning irqi va ijtimoiy tengligi haqidagi liberal qarashlarni tanqid qilishda foydalangan. Garchi ba’zi manbalar Karlyl aslida Tomas Robert Maltusning aholining o’sishi oziq-ovqat ta’minotidan oshib ketishi haqidagi g’amgin bashoratlarini tasvirlab bergan.

Iqtisodiyot turlari

Iqtisodiyotni o’rganish odatda ikkita fanga bo’lingan.

Mikroiqtisodiyot alohida iste’molchilar va firmalar qarorlarini qanday qabul qilishlariga qaratilgan; bu shaxslar yakka shaxs, uy xo’jaligi, korxona / tashkilot yoki hukumat agentligi bo’lishi mumkin. Mikroiqtisodiyot inson xatti-harakatlarining ayrim jihatlarini tahlil qilib, ular narxlarning o’zgarishiga qanday javob berishlarini va nima uchun ular muayyan narxlar darajasida nima qilishni talab qilishlarini tushuntirishga harakat qiladi. Mikroiqtisodiyot qanday qilib va nima uchun turli xil tovarlar bir-biridan farq qilishini, jismoniy shaxslar qanday qilib moliyaviy qarorlar qabul qilishlarini va qanday qilib odamlar bir-birlari bilan savdo-sotiq qilish, muvofiqlashtirish va hamkorlik qilishni yaxshiroq tushuntirishga harakat qiladi. Mikroiqtisodiyot mavzulari talab va taklif dinamikasidan tortib, tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan samaradorlik va xarajatlargacha; shuningdek, ular mehnatning qanday taqsimlanishi va taqsimlanishi, noaniqlik, xavf va strategik o’yin nazariyasini o’z ichiga oladi.
Makroiqtisodiyot milliy va xalqaro miqyosda umumiy iqtisodiyotni o’rganadi. Uning diqqat markazida aniq geografik mintaqa, mamlakat, qit’a yoki hatto butun dunyo bo’lishi mumkin. O’rganilgan mavzularga tashqi savdo, davlatning soliq va pul-kredit siyosati, ishsizlik darajasi, inflyatsiya darajasi va foiz stavkalari, yalpi ichki mahsulot (YaIM) ning o’zgarishi natijasida ishlab chiqarilgan mahsulot ishlab chiqarish hajmining o’sishi va kengayishga olib keladigan biznes tsikllari kiradi. bumlar, tanazzullar va tushkunliklar.

Mikro va makroiqtisodiyot o’zaro bog’liqdir; Iqtisodchilar ma’lum hodisalar haqida tushunchaga ega bo’lishlari sababli, ular resurslarni ajratishda ko’proq ma’lumotga ega bo’lgan qarorlar qabul qilishimizga yordam beradi. Ko’pchilik, mikroiqtisodiyotning shaxslar va firmalarning jami holda ishlaydigan asoslari makroiqtisodiy hodisalarni tashkil etadi, deb hisoblashadi.

Iqtisodiy nazariya maktablari

Shuningdek, iqtisodiy fikr maktablari mavjud. Eng keng tarqalgan ikkitasi – monetarist va Keyns. Monetaristlar erkin bozorlarga umumiy nuqtai nazarga ega bo’lib, ular resurslarni taqsimlashning eng yaxshi usuli va barqaror pul-kredit siyosati iqtisodiyotni boshqarishning eng yaxshi yo’nalishi deb ta’kidlaydilar. Bundan farqli o’laroq, Keynsning fikriga ko’ra, bozorlar aksariyat hollarda o’z mablag’lariga mablag ‘ajratishda yaxshi ishlamaydi va bozor siyosatining beqarorligi va tanazzullarni boshqarish uchun faol hukumat tomonidan soliq siyosatiga yordam beradi.

Iqtisodiy tahlil ko’pincha deduktiv jarayonlar, shu jumladan matematik mantiq orqali rivojlanadi, bunda insonning muayyan faoliyatining ta’siri “vositalar” doirasida ko’rib chiqiladi. Iqtisodiy fikrning ba’zi sohalari tabiiy fanlar bilan bog’liq protsessual kuzatuvlar va soxtalashtirilgan sinovlardan foydalanishga urinadigan rasmiy mantiqiy emas, xususan, makroiqtisodiyot yoki Marshallian mikroiqtisodiyotiga emas, empirizmga urg’u beradi.

Iqtisodiyotda haqiqiy eksperimentlarni yaratish mumkin emasligi sababli, empirik iqtisodchilar taxminlarni soddalashtirishga va ma’lumotlarning retroaktiv tahliliga tayanadilar. Biroq, ba’zi iqtisodchilarning ta’kidlashicha, iqtisodiyot empirik testlarni o’tkazish uchun yaxshi mos kelmaydi va bunday usullar ko’pincha noto’g’ri yoki mos bo’lmagan javoblarni keltirib chiqaradi.

Iqtisodiyot 101

Mehnat, savdo va odamlarning xulq-atvori iqtisodiyoti

Iqtisodiyotning qurilish materiallari mehnat va savdoni o’rganishdir. Inson mehnatidan foydalanishning iloji boricha ko’p manbalari va mablag’larni jalb qilishning turli xil usullari mavjudligi sababli, qaysi usullar eng yaxshi natijalarga olib kelishini aniqlash qiyin.

Masalan, iqtisodiyot odamlar yoki kompaniyalarning o’ziga xos mehnat turlariga ixtisoslashishi va keyinchalik o’z ehtiyojlari yoki xohlaganlarini o’zlari ishlab chiqarishdan ko’ra boshqa ehtiyojlar yoki ehtiyojlar uchun savdo qilishi samaraliroq ekanligini namoyish etadi. Shuningdek, u ayirboshlash vositasi yoki pul orqali boshqarilganda savdo eng samarali ekanligini namoyish etadi.

Iqtisodiyot inson harakatlariga qaratilgan. Aksariyat iqtisodiy modellar odamlar oqilona xulq-atvor bilan harakat qiladigan, foyda yoki foyda uchun eng maqbul darajani qidiradigan taxminlarga asoslanadi. Ammo, albatta, insonning xatti-harakati oldindan aytib bo’lmaydigan yoki nomuvofiq bo’lishi mumkin va shaxsiy, subyektiv qadriyatlarga asoslanishi mumkin (iqtisodiy nazariyalar ko’pincha empirik testlarga yaxshi mos kelmasligining yana bir sababi). Bu shuni anglatadiki, ba’zi iqtisodiy modellar ishlamay qolishi yoki imkonsiz bo’lishi yoki haqiqiy hayotda ishlamasligi mumkin.

Shunday bo’lsa-da, ular moliya bozorlari, hukumatlar, iqtisodiyotlar va ushbu sub’ektlarning insoniy qarorlarini tushunish uchun asosiy tushunchalarni taqdim etadi. Iqtisodiy qonunlar, odatda, juda umumiy bo’lib, insonni rag’batlantirishni o’rganish yo’li bilan shakllantirilgan: iqtisod, foyda, yangi raqobatchilarni bozorga kirishga undaydi, yoki soliqlar xarajatlarni yashirmaydi deb aytishi mumkin.

Iqtisodiy ko’rsatkichlar

Iqtisodiy ko’rsatkichlar – bu ma’lum bir sohada mamlakatning iqtisodiy ko’rsatkichlarini batafsil yoritadigan hisobotlar. Ushbu hisobotlar odatda davlat idoralari yoki xususiy tashkilotlar tomonidan vaqti-vaqti bilan e’lon qilinadi va ular chiqarilgandan so’ng aksiyalar, barqaror daromadlar va valyuta bozorlariga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Shuningdek, ular sarmoyadorlar uchun iqtisodiy sharoitlarning bozorlarni qay tarzda harakat qilishi va investitsiya qarorlarini boshqarishda baho berishlari uchun juda foydali bo’lishi mumkin.

Quyida AQShning asosiy iqtisodiy hisobotlari va fundamental tahlil uchun ishlatiladigan ko’rsatkichlar keltirilgan.

Yalpi ichki mahsulot (YaIM)

Ko’pchilik tomonidan yalpi ichki mahsulot (YaIM) mamlakat iqtisodiy ko’rsatkichlarining eng keng o’lchovi deb hisoblanadi. Ushbu mamlakatda ma’lum bir yil yoki boshqa davrda ishlab chiqarilgan barcha tayyor mahsulotlar va xizmatlarning umumiy bozor qiymatini aks ettiradi (Iqtisodiy tahlil byurosi har oyning ikkinchi yarmida muntazam hisobot beradi). Savdogarlar aslida yalpi ichki mahsulotning yakuniy hisobotiga emas, balki bir necha oy oldin chiqarilgan ikkita hisobotga: YaIMning dastlabki hisoboti va dastlabki hisobotga e’tibor qaratmaydilar. Buning sababi YaIMning yakuniy ko’rsatkichi tez-tez orqada qoladigan ko’rsatkich deb hisoblanadi, bu tendentsiyani tasdiqlashi mumkin, ammo tendentsiyani bashorat qila olmaydi. Qimmatbaho qog’ozlar bozori bilan taqqoslaganda, yalpi ichki mahsulot to’g’risidagi hisobot jamoat shirkatining yil oxiridagi daromadlari to’g’risida hisobotiga o’xshaydi.

Chakana savdo
Savdo vazirligi tomonidan har oy o’rtalarida e’lon qilingan chakana savdo hisoboti diqqat bilan kuzatiladi va do’konlarda sotilgan barcha mahsulotlarning tushumlari yoki dollar qiymatini o’lchaydi. butun mamlakat bo’ylab chakana sotuvchilardan olingan ma’lumotlar – bu iste’mol xarajatlari darajasining proksi bo’lib xizmat qiladi. Iste’mol xarajatlari YaIMning uchdan ikki qismidan ko’prog’ini tashkil etganligi sababli, ushbu hisobot iqtisodiyotning umumiy yo’nalishini aniqlash uchun juda foydali. Bundan tashqari, hisobotning ma’lumotlari oldingi oydagi sotuvlarga asoslanganligi sababli, bu o’z vaqtida ko’rsatkich. Chakana savdo to’g’risidagi hisobot tarkibidagi narsa bozorda yuqori darajadagi o’zgaruvchanlikni keltirib chiqarishi mumkin va hisobotdagi ma’lumotlar Fed stavkalariga ta’sir qiladigan inflyatsion bosimni o’lchash uchun ham ishlatilishi mumkin.

Sanoat ishlab chiqarish
Federal Rezerv tomonidan har oyda e’lon qilinadigan sanoat ishlab chiqarishi to’g’risidagi hisobotda AQShdagi fabrikalar, shaxtalar va kommunal ishlab chiqarishdagi o’zgarishlar to’g’risida hisobot Bu hisobotga kiritilgan diqqat bilan ko’rib chiqilgan choralardan biri bu quvvatning foydalanish koeffitsienti bo’lib, uning ulushini hisoblab chiqadi. Iqtisodiyotda to’xtab qolishdan ko’ra foydalanilayotgan ishlab chiqarish quvvati, ishlab chiqarishning o’sishi va quvvatdan foydalanishning yuqori ko’rsatkichlarini ko’rish yuqori bo’lishi kerak. Odatda, 82-85% oralig’ida quvvatdan foydalanish “tor” hisoblanadi va yaqin kelajakda narxlarning oshishi yoki etkazib berishning etishmasligi ehtimolini oshirishi mumkin.80% dan past darajalar odatda iqtisodiyotdagi “sustlik” ni aks ettiradi deb talqin qilinadi, bu esa retsessiya ehtimolini oshirishi mumkin.

Ishga oid ma’lumotlar
Mehnat statistikasi byurosi (BLS) har oyning birinchi juma kunidagi ish haqi hisoboti deb nomlangan hisobotda ish bilan bandlik ma’lumotlarini e’lon qiladi .. Umuman olganda, ish bilan bandlikning keskin o’sishi farovon iqtisodiy o’sishni anglatadi. Shunga o’xshab, agar sezilarli pasayish yuzaga kelsa, potentsial qisqarishlar ham yuz berishi mumkin. Bular umumiy tendentsiyalar bo’lsa-da, iqtisodiyotning hozirgi holatini hisobga olish muhimdir. Masalan, ish bilan bandlik to’g’risidagi ma’lumotlar, agar mamlakat yaqinda iqtisodiy tanqisliklarga duch kelgan bo’lsa, valyutani qadrlashga olib kelishi mumkin, chunki o’sish iqtisodiy sog’lik va tiklanishning belgisi bo’lishi mumkin. Aksincha, haddan tashqari qizib ketgan iqtisodiyotda bandlikning yuqori darajasi inflyatsiyaga olib kelishi mumkin, bu esa valyutani pastga tushirishga imkon beradi.

Iste’mol narxlari indeksi (CPI))
Shuningdek, BLS tomonidan chiqarilgan Iste’mol narxlari indeksi (CPI) chakana narxlarning o’zgarishi (iste’molchilar to’laydigan xarajatlar) darajasini o’lchaydi va inflyatsiyani o’lchash mezoni hisoblanadi. Iqtisodiyotda tovarlar va xizmatlarning vakili bo’lgan savatchadan foydalanib, CPI narx o’zgarishini oydan oyga va yildan-yilga taqqoslaydi.Hisobot mavjud eng muhim iqtisodiy ko’rsatkichlardan biridir va uning chiqarilishi o’zgaruvchanlikni oshirishi mumkin. kapital, belgilangan daromad va valyuta bozorlari. Narxlarning kutilganidan kattaroq o’sishi inflyatsiyaning belgisi sifatida qabul qilinadi, bu asosiy valyutaning qadrsizlanishiga olib kelishi mumkin.

Iqtisodiy tizimlarning turlari

Iqtisodiy tizimlar mahsulot qanday ishlab chiqarilishi yoki odamlarga qanday taqsimlanishi bilan belgilanadi. Masalan, ibtidoiy agrar jamiyatlarda odamlar o’zlarining barcha ehtiyojlari va ehtiyojlarini uy xo’jaligi yoki qabila darajasida ishlab chiqarishga intilishadi. Oila a’zolari o’z turar joylarini quradilar, ekinlarni etishtiradilar, o’z o’yinlarini ovlaydilar, o’z kiyimlarini tikadilar, o’zlarining nonlarini pishiradilar va hokazo. Bu o’zini o’zi ta’minlaydigan iqtisodiy tizim juda kam mehnat taqsimoti bilan belgilanadi va o’zaro kelishuvga asoslanadi. boshqa oila yoki qabila a’zolari bilan almashish. Bunday ibtidoiy jamiyatda xususiy mulk tushunchasi odatda mavjud emas edi, chunki jamiyat ehtiyojlari hamma tomonidan hamma uchun ishlab chiqarilgan edi.

Keyinchalik tsivilizatsiya rivojlanib borgan sari feodalizm va quldorlik kabi ijtimoiy sinf tomonidan ishlab chiqarishga asoslangan iqtisodiyotlar vujudga keldi. Qullik shaxsiy erkinlik va huquqlarga ega bo’lmagan va o’z egasining mulki sifatida mavjud bo’lgan qullar tomonidan ishlab chiqarishni o’z ichiga olgan. Feodalizm – bu lordlar deb ataladigan zodagonlar sinfi barcha erlarga egalik qilgan va dehqonlar dehqonlarga o’z ishlab chiqarishlarining katta qismini xo’jayinga topshirish uchun kichik er uchastkalarini ijaraga berishgan. Buning evaziga xo’jayin dehqonlarga nisbatan xavfsizlik va xavfsizlikni, shu jumladan yashash joyi va ovqatlanishni taklif qildi.

Kapitalizm

Kapitalizm sanoatlashtirish rivojlanishi bilan paydo bo’ldi. Kapitalizm – bu ishlab chiqarish tizimi bo’lib, unda biznes egalari (kapitalistlar) shaxsiy iste’mol uchun emas, foyda olish uchun sotiladigan mahsulot ishlab chiqaradilar. Kapitalizmda kapitalistlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan vositalarni, shuningdek tayyor mahsulotni o’z ichiga olgan biznesga egadirlar. Ishchilar ish haqi evaziga yollanadilar va ishchi ishlab chiqarish jarayonida ishlatadigan vositalariga va u tugaganidan keyin tayyor mahsulotga ega emas. Agar siz poyabzal fabrikasida ishlasangiz va kun oxirida uyga bir juft poyabzal olib borsangiz, garchi ularni o’z qo’llaringiz bilan yasagan bo’lsangiz ham, bu o’g’irlanmoqda. Buning sababi, kapitalistik iqtisodlar xususiy mulk tushunchasiga, kim qonuniy egalik qilishini farqlash uchun tayanadi.

Kapitalistik ishlab chiqarish sotish uchun ishlab chiqarilgan tovarlarni taqsimlash va taqsimlash uchun bozorga tayanadi. Bozor – bu xaridor va sotuvchilarni birlashtiradigan va kim nima va qanchasini olishini aniqlaydigan narxlar belgilanadigan joy. AQSh va bugungi kunda rivojlangan dunyoning aksariyat qismini kapitalistik bozor iqtisodiyoti deb ta’riflash mumkin.

Kapitalizm alternativalari

Kapitalistik ishlab chiqarishga alternativalar mavjud. Eng muhimlaridan ikkitasi 19-asrda kapitalizmning buzilishi sifatida ko’rilgan narsalarga javob sifatida rivojlandi.

Sotsializm – bu barcha ishlarga xususiy mulkni saqlab qolgan va shunchaki ish haqi evaziga ishchilarni yollaydigan ishbilarmonlarga ega bo’lish o’rniga, ishchilar birgalikda biznes, ishlab chiqarish vositalari, tayyor mahsulot va daromadni taqsimlaydigan ishlab chiqarish tizimi. Sotsialistik ishlab chiqarish ko’pincha foyda keltiradi va bozordan tovarlar va xizmatlarni tarqatishda foydalanadi. AQShda ishchilar kooperatsiyasi keng kapitalistik tizim ostida tashkil etilgan sotsialistik ishlab chiqarishga misoldir.

Kommunizm – bu xususiy mulk yo’q bo’lib, jamiyat odamlari ishlab chiqarish vositalariga birgalikda egalik qiladigan ishlab chiqarish tizimi. Kommunizm bozor tizimidan foydalanmaydi, aksincha ishlab chiqarishni tashkil qiluvchi (qaysi ishda ishlaydigan odamlarga aytadi) va ehtiyojlar asosida tovarlar va xizmatlarni iste’molchilarga tarqatadigan markaziy rejalashtiruvchiga tayanadi. Ba’zan bu buyruq iqtisodiyoti deb ataladi.