Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasning fan sifatida shakillanishi. презентация

Mahsulotning bozor uchun, ayriboshlash orqali boshqalarning ehtiyojini qondirish maqsadini ko‘zlab ishlab chiqarilishi ijtimoiy xo‘jalikning qanday shaklini tashkil qiladi?

Iqtisodiyot nazariyasi

Insonlarning iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, iste’molchilarga etkazib berish va iste’mol qilishga qaratilgan, bir – biriga bog‘liqlikda amalga oshiriladigan faoliyat qanday nomlanadi?

Ishlab chiqarishning yangidan boshlanib va qaytadan to‘xtovsiz takrorlanib turishi nimani anglatadi?

takror ishlab chiqarish;

Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy hodisa hisoblanadi?

Iqtisodiy hodisa va jarayonlar o‘rtasidagi muqarrar takrorlanib turadigan, doimo mavjud bo‘ladigan to‘g‘ridan – to‘g‘ri yoki teskari ichki sabab – oqibat bog‘liqliklar va aloqadorliklar qanday qonunning mohiyatini anglatadi:

Qaysi iqtisodiy qonunlar kishilik jamiyati rivojlanishining barcha bosqichlarida amal qiladi?

umumiy iqtisodiy qonunlar;

Mantiqiy tahlil orqali hodisa va jarayonlarning uncha muhim bo‘lmagan belgilarini e’tibordan chetda qoldirib, eng asosiy belgilarini ajratib olish yo‘li bilan ularning mohiyatini ochib berish qaysi usul orqali amalga oshiriladi?

Aholi ehtiyojlarining qondirilish darajasi qanday aniqlanadi?

aholining haqiqiy iste’moli darajasi va ehtiyojlari taqqoslanadi;

Alohida kishilar, korxonalar va davlat ehtiyojlarining umumiy xususiyatlari nimadan iborat?

cheksiz va chegarasiz;

Ehtiyojlarning o‘sib borish qonuni nimani anglatadi?

jamiyat ijtimoiy–iqtisodiy ehtiyoji miqdoran ortib va sifat jihatdan takomillashib borishin;

Ehtiyojlarning qondirilish usuliga asoslangan turini aniqlang:

bilvosita qondiriladigan ehtiyoj;

Kishilar hayot kechirishining birlamchi sharti – hayotiy zarur vositalar (oziq–ovqat, kiyim–kechak, turar–joy) va zebu–ziynat buyumlariga (mebel, avtomobil, xolodilnik, televizor, dala hovli) bo‘lgan ehtiyoj qanday nomlanadi:

Haqiqiy iste’mol (Ih)ning, umumiy ehtiyoj (Eu)ga bo‘lgan nisbati qanday ko‘rsatkichni ifodalaydi?

ehtiyojning qondirilish darajasi;

Ishlab chiqarish omillari egasi: yer, kapital, mehnat, tadbirkorlik hisobiga mos ravishda yaratilgan mahsulotdagi ulushini qaysi ketma-ketlik shaklida oladi?

yer rentasi, foiz-dividend, ish haqi, foyda;

Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi bu.

ishlab chiqarish natijasi (mahsulot)ning sarflangan xarajatlarga nisbati;

Iqtisodiy faoliyat turlaridan qaysi birining natijasida moddiy-ashyoviy ko‘rinishdagi ne’matlar yaratiladi?

Bir mahsulot boshqasiga ma’lum miqdoriy nisbatlarda ayirboshlanishi qanday nomlanadi?

barter (maxsulot) ayirboshlash

Tovar(xizmat)lar pul vositasida oldi-sotdi yo‘li bilan ayirboshlanishi qanday nomlanadi?

Iste’mol tovarlari va xizmatlar kishilar tomonidan bevosita iste’mol qilinganda qanday iste’mol ro‘y beradi?

Insonlarning mehnat qilish layoqati, ya’ni uning jismoniy va aqliy qobiliyati qanday nomlanadi?

Yalpi ichki maxsulot, sof milliy maxsulot va milliy daromad ko‘rsatkichlari ishlab chiqarishning qaysi darajadagi natijasini ifodalaydi?

Vaqt birligida ishlab chiqarilgan maxsulot miqdori yoki maxsulot birligini ishlab chiqarishga ketgan vaqt qanday ko‘rsatgichni ifodalaydi?

Iqtisodiy muammolar qisman bozor, qisman hukumat tomonidan echilar ekan, bunday iqtisodiyot:

Jamiyat iqtisodiy rivojlanish darajasiga ko’ra:

an’anaviy jamiyat, o‘tkinchi jamiyat, industrial jamiyatga o’tish, industrial jamiyat, ommaviy iste’mol jamiyati

Iqtisodiy tizimning qaysi nusxasi (modeli)da xususiy mulkning ustunligi va boshqarishning bozor mexanizmi ta’minlanadi?

Nima, qanday, kim uchun ishlab chiqarish muammolari qaysi tizimga aloqador?

faqat bozor iqtisodiyotiga;

Iqtisodiy tizimning mulkiy jihatdan turkumlangan turini aniqlang:

Xususiy mulk ustuvorlikka ega bo‘lgan va iqtisodiy jarayonlar bozor mexanizmi orqali tartibga solinadigan iqtisodiyot qanday nomlanadi?

Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, bu .

davlat mulkini nodavlat mulk va boshqa xo‘jalik yuritish shakllariga aylantirish;

Mulkiy munosabatlarning qaysi jihati to‘liq mulkdorlik mavqeini ta’minlaydi?

mulkni tasarruf qilish;

Shaxsiy va oilaviy ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladigan fuqarolar mulki qanday nom bilan ataladi?

Pulning qaysi vazifasi narxning shakllanishi bilan bog‘liq?

Natural xo‘jalik bu?

bozorda sotish uchun emas, balki xo‘jalikning o‘z xodimlari va ishlab chiqaruvchilarning iste’moli uchun mahsulotlar ishlab chiqaradigan xo‘jalik;

Mahsulotning bozor uchun, ayriboshlash orqali boshqalarning ehtiyojini qondirish maqsadini ko‘zlab ishlab chiqarilishi ijtimoiy xo‘jalikning qanday shaklini tashkil qiladi?

Bozor iqtisodiyotining muhim afzalliklaridan biri :

iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash;

Bozor iqtisodiyotining qaysi sub’ekti iqtisodiy resurslarni etkazib beruvchisi va pirovard mahsulotlarning asosiy iste’molchisi hisoblanadi?

Quyidagilardan qaysi biri bozor mexanizmining tarkibiy qismini xarakterlaydi?

narx, raqobat, talab va taklif;

Bozor iqtisodiyotida bozor, ishlab chiqarish kimning izmiga bo‘ysunadi?

Bozor iqtisodiyotining salbiy tomoni nimada namoyon bo‘ladi?

pul daromadlarining notekis taqsimlanishida;

Birlamchi va ikkilamchi bozor tushunchasi qaysi bozorga xos?

qimmatli qog‘ozlar bozoriga;

Sof iqtisodiy ma’noda «bozor» tushunchasi nimani anglatadi?

ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) va iste’molchi (xaridor)larning

tovarlarini ayirboshlash xususidagi harakatini o‘zaro kelishtiruvchi mexanizmlar, tartiblar va infrastruk turaviy tuzilmalar tizimini;

Bozorning hududiy qamrov darajasiga ko‘ra turkumlangan turini aniqlang?

Quydagilardan qaysi biri moliya bozorning tarkibiga kirmaydi ?

intellektual tovarlar bozori;

Ish bilan ta’minlanmaganlarni qayta o‘qitish va yangi kasbga tayyorlash qaysi muassasa tomonidan amalga oshiriladi?

Quydagilardan qaysi biri bozor infratuzilmasining ayirboshlashga xizmat ko‘rsatuvchi muassasasi hisoblanadi?

Bozorda juda ko‘p sotuvchilar va xaridorlar mavjud bo‘lib, ulardan hech biri bozor baholariga o‘z ta’sirini o‘tkaza olmasa, hamda bozorga kirish uchun hech qanday to‘siqlar bo‘lmasa bu qanday bozorni xarakterlaydi?

sof raqobatli bozor;

Davlat monopoliyalarga qarshi faoliyatni qanday maqsadda amalga oshiradi?

tadbirkorlik va erkin raqobatni himoya qilish maqsadida;

Bozor iqtisodiyotini tartibga solishning qaysi usuli raqobat, narx, talab va taklif nisbatiga asoslanadi?

Ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmasdan, bir me’yorda takrorlanib turishi qanday takror ishlab chiqarishni bildiradi?

Real ish haqining to‘g‘ri ta’rifini toping:

nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori;

Iste’mol tovar (xizmat) lari narxi 50 % ga tushib, nominal ish haqi 50 % ga oshsa, real ish haqi darajasi qanday o‘zgaradi?

real ish haqi 3,0 marta ortadi;

Ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ishning hajmiga qarab belgilanadigan ish haqi qanday nomlanadi?

Ish haqi mahsulot birligi uchun belgilangan yagona rassenka bo‘yicha to‘lab borilsa ishbay ish haqining qanday turi qo‘llanilgan bo‘ladi?

Ishlab chiqarishning me’yorlashtirilgan hajmi uchun qat’iy belgilangan va undan ortiqchasiga o‘sib boruvchi rassenka asosida ish haqi to‘lab borilsa ishbay ish haqining qanday turi qo‘llanilgan bo‘ladi?

Mamlakat hududlari, iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chiqarish va kasb turlari, hodimlar toifasi hamda aniq xizmat vazifasini bajaruvchilar bo‘yicha ish haqi darajasini tabaqalashtirish qanday amalga oshiriladi?

ta’rif tizimi yordamida;

Unumli va shaxsiy iste’mol uchun sotib olingan tovar va xizmatlarning bozor qiymati – bu:

Iqtisodiy islohotlar nima?

iqtisodiyotda bozor munosabatlarini hakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlar;

Davlat mulkini xususiylashtirishning dastlabki bosqichida qanday vazifa amalga oshirildi?

kichik xususiylashtirish amalga oshirildi;

Oddiy tovar xo‘jaligidan erkin raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyotiga va undan hozirgi zamon madaniy jixatdan rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o‘tish qaysi mamlakatlarga tegishli?

Respublikada narxlar qaysi davrdan boshlab erkinlashtirila boshladi?

Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning aralashuvini kengaytirish g‘oyasini kim ilgari surgan?

Ishlab chiqaruvchilar tayyorlagan mahsulotlariga ko‘zda tutilgan muddatdan nisbatan avvalroq yuqori narx belgilashga majbur bo‘lishdi, u holda .

Agar tovarning narxi 1 % ga tushishi unga bo‘lgan talabni 2 % ga ortishiga olib kelsa, u holda talab:

Iqtisodiy hayotda shunday holat yuz berish mumkinki, ayrim tovarlarga narxlar o‘sishi bilan ularga bo‘lgan talab kamaymasdan balki ortib, boradi. Bu holat qanday nomlanadi?

Talab hajmining uning miqdorini belgilovchi omillarga bog‘liqligi qanday nomlanadi?

Tabiiy monopoliyaga . misol bo‘la oladi.

Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasning fan sifatida shakillanishi. – презентация

Презентация на тему: ” Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasning fan sifatida shakillanishi.” — Транскрипт:

1 Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasning fan sifatida shakillanishi

2 Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakillanishi REJA: 1.IQTISODIYOT HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT 2. ANTIK DAVRDA IQTISODIYOT HAQIDAGI TASAVVUR 3.FANNING HOZIRGI HAYOTIMIZDA TUTGAN O`RNI

3 Iqtisodiyot nazariyasi – iqtisodiyotning qonun-qoidalari, tushunchalari va rivojlanish tamoyillarini o ʻ rganuvchi umum iqtisodiy va nazariy fan. Xorij mamlakatlarida “Ekonomiks”, “Ekonomika” va “Siyosiy iqtisod” nomlari bilan, MDH mamlakatlarida “Iqtisodiyot nazariyasi” nomi bilan yuritiladi. Iqtisodiyotni umumiy jihatidan va har bir iqti- sodiy tizimga tadbiqan o ʻ rganadi, iqtisodiy hodisalarni mikro va makro hamda jahon iqtisodiyoti darajasida tahlil etadi. Bu fan O ʻ zbekistonda “Iqtisodiy bilim asoslari” sifatida maktablarda, “Iqtisodiyot asoslari” sifatida kollej va akademik litseylarda va “Iqtisodiyot nazariyasi” sifatida oliy o ʻ quv yurtlarida o ʻ rganiladi.

4 Fanning predmeti kishilarning cheklangan iqtisodiy resurslar sharoitida muqobil xo ʻ jalik yuritish asosida o ʻ z ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan xatti-harakatlari, ularni belgilovchi iqtisodiy shart sharoitlar hisoblanadi. Bu fan xo ʻ jalik yurituvchi sub ʼ yektlarning (firmalar, xonadon, ayrim individ va davlat) iqtisodiy xatti harakatlarini yaxlitlikda o ʻ rganadi. Uning tadqiqot ob ʼ yekti iqtisodiy hodisalar bo ʻ lib, ular ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimot va iste ʼ mol sohasida yuz beradi. Tabiiy sharoit bu iqlim, tuproqning tuzilishi, yer osti boyliklarining miqdori, o ʻ simlik va hayvonot dunyosidan, odamlarning ish qobiliyatidan iborat, bu omillar iqtisodiy faoliyatga ta ʼ sir etmay qolmaydi.

5 Bufanga 17-asrda Yevropada asos solingan, bu bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan bog ʻ liq bo ʻ lib, uning qonun va qoidalarini bilishga intilish Iqtisodiyot nazariyasini yuzaga keltirgan. U G ʻ arbda paydo bo ʻ lsada, uni oziqlantirgan iqtisodiy g ʻ oyalar dastlab Sharqda, xususan, Markaziy Osiyoda shakllangan. Bu o ʻ rinda Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Alisher Navoiy, Amir Temur, Mirzo Ulug ʻ bek asarlarini eslash kifoyadir. Iqtisodiyot nazariyas dastlab “Siyosiy iqtisod” nomi bilan yuzaga kelgan. Bu tushunchani birinchi marta A. Monkretyen (Fransiya) o ʻ zining “Siyosiy iqtisod xaqida traktat” asarida (1615 y.) qo ʻ llagan. A. Monkretyen va T. Man (Angliya) Iqtisodiyot nazariyasdagi merkantilizm oqimiga asos solishgan.

6 Iqtisodiy fan manbalarini avvalo jahon tsivilizatsiyasining beshigi bo’lgan qadimgi Sharqdan izlamoq mantiqan to’g’ridir. Iqtisodiy g’oyalarning shakllanishi insoniyatning paydo bo’lishi bilan boshlangan. Ammo hozirgi paytda qo’lyozmalarda aks ettirilgan g’oyalargina tahlil qilingan. Shu sababli iqtisodiy ta’limotlar tarixi quldorlik jamiyati, aniqrog’i, xususiy mulk paydo bo’lishi bilan boshlanadi, deyish o’rinlidir.

7 Bizgacha etib kelgan eng qadimgi qo’lyozmada (Qadimgi Misr, eramizdan avvalgi XXII asr) noib va aholi o’rtasidagi munosabatlar to’g’risida fikr yuritiladi. Bu davrda sinfiy ajralish to’la shakllanmagan bo’lib, boshqaruv ishiga ishbilarmonlarni taklif etish (yuqori tabaqali yoki oddiy aholidan bo’lishidan qat’i nazar) kerak deyilgan. Qadimgi Misrdan farqli ravishda Mesopotamiyada xususiy mulkchilik va tovar-pul munosabatlarining nisbatan tez rivojlanishi xarakterlidir. Inson shaxsi ozodligining kafolati yo’q bo’lgan o’sha sharoitda qarzdor qulchilik xo’jalik rivojiga olib kelar edi. Bunday jarayonlar soliq to’lovchilar va harbiylardan ajralib qolishi mumkin bo’lgan davlatning kuchsizlanishiga olib kelgan. Saklanib qolgan yodgorliklarda, yozma qonunlarda iqtisodiy g’oyalar ham mavjud, unda mustaqil ishlab chiqaruvchilarning huquqlarini himoya qilish, tartibga solish bo’yicha muhim fikrlar berilgan.

8 Eramizdan avvalgi XVIII asrda Bobil (Vavilon) da (m.a yy.) podsholik qilgan Xammurapi (ba’zi manbalarda Xammurabi) qonun to’plamlari (jami 282 ta) diqqatga sazovor (m.a.1760 y.). Bu to’plam yy. Suza shahri qoldiqlarini arxeologik qazish paytida topilgan (Frantsiya poytaxti Parijdagi mashhur muzey – Luvrda saqlanyapti). Nushasini BMT binosidagi muzeyda ham ko’rish mumkin. Toshga uyib yozilgan muhim va qadimiy, tarixiy hujjatni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, mavjud davlat sinfiy va sotsial jihatdan ancha mukammal ajralgan. Biz uchun ayniqsa mulkchilik va unga egalik shakllari muhimdir. Qonunda «kuchlilar zaifroqlarni cheklamasligi kerak» degan qoida bor. Masalan, qarzdorligi uchun podsho jangchilari va boshqa aholining erlarini sotish yoki tortib olish man’ etilgan. Sudxo’rlik faoliyati cheklangan, uning miqdori pulda 20, mahsulotda 33 foizdan ortiq bo’lmasligi kerak.

9 Qadimgi Hindistonning « Manu qonunlari »da (m.a. IV-III asrlar) ijtimoiy mehnat taqsimotining, hukmronlik va bo’ysunish institutlarining mavjudligi aytiladi. Hindistondagi iqtisodiy g’oyalarni aks ettiruvchi qadimgi yodgorlik « Artxashastra » (m.a. IV-III asrlar oralig’ida)dir (tom ma’nosi bo’yicha ifoda, amaliy hayot to’g’risidagi fan, bu asar m.a. III-II asrlarda to’ldirilgan). Bu qadimiy va muhim tarixiy yodgorlikdir (u Chandragupta I podsholigi davrida podsho maslahatchisi Kautile Bishnugupta tomonidan yozilgan degan fikr bor). Unda qulchilikni mustahkamlash asosiy vazifa qilib qo’yilgan. Qulchilik eng past tabaqalarga xos narsa deb sanaladi. Bu asarda «buyumning qiymati» muammosi ko’tarilgan, qiymat miqdori «ish kunlari» bilan belgilangan, rag’batlantirish esa mehnat natijalariga mos ravishda belgilanishi kerak, deyilgan.

10 Jahondagi hozirgi dolzarb muammolar: 1.Mamlakatlar uchun yoqilg`i va energetika, homashyo tanqisligi va zahiralar cheklanganligi mammosi 2.Zudlik bilan ko`pgina qoloq mamlakatlar uchun oziq- ovqat muammosini hal etishga boshqa rivojlangan davlatlar yordam berishi zarur 3.Ochlik, qashshoqlik, turli hil epidemiyalagik kasalliklarga qarshi kurashish

11 Xulosa qilib aytadigan bo`lsak Insoniyatning bu taraqqiyoti jarayonida dunyo jar yoqasiga kelib qolmoqda uni va o`zimizni qutqarish uchun buyuk ne`mat bo`lmish ong orqali iqtisodiyotimizga katta e`tibor bergan holda bor imkoniyatlardan unumli foydalanib muammolarimizni hal qilmog`imiz zarur.