Islomiy kiyim – Islamic clothing
— Har sohada taraqqiyot bo‘lganidek, liboslanish madaniyati «rivojlanib» ketdi. «Ommaviy madaniyat» deya atalib, targ‘ib etilayotgan «kiyim erkinligi» tushunchasi qanchalik xatarli?
— Bu dardga butun dunyodagi yoshlar giriftor bo‘layotgani bor gap. Bizning yoshlarimiz ham ushbu illatga chalinayotgani xavotirli holatdir. Ko‘pincha bunday toifadagi ayrim yoshlar o‘zimizning milliy va diniy qadriyatlarimizni ifoda etadigan liboslarimizdan yuz o‘girmoqdalar.
To‘g‘ri, har doim ham dunyoda bo‘layotgan taraqqiyot, rivojlanishdan orqada qolib ketmaslik talab etiladi. Lekin mazkur da’vo bilan har qanday yangilanishni, o‘zgarishlarni tag-tubini surishtirmasdan, ulardan ko‘zlangan g‘oya va maqsadlarni bilmasdan turib, ko‘r-ko‘rona taqlid qilib ergashib ketaverish doimo yomonlikka boshlaydi.
Zotan “ommaviy madaniyat” tashviqotchilarining bu qilayotgan ishlaridan qanchalik moddiy va g‘oyaviy foydalar ko‘rayotganliklarini ko‘pchilik tushunib yetmaydi. Xossatan yengil-elpi hayot tarzini o‘zlariga faxr deb bilayotgan yoshlar bu dardga ko‘proq chalinadilar, chunki ularda bu kasalliklarga qarshi kurashadigan immunitet, ya’ni ma’naviyat va tarbiya yetishmaydi.
Исломда кийиниш маданияти
Исоқжон домла Бегматов 1970 йили Фарғона вилояти Бешариқ туманида туғилган. Имом ал-Бухорий номидаги Тошкент Ислом институтини тамомлаган (1990-1994). Имом ал-Бухорий халқаро марказида малака оширган. 1994-1997 йилларда Абулқосим мадрасасида, 1997-2002 йилларда Тошкент Ислом институтида мударрислик қилган. 2002 йилдан Тошкент шаҳри, Олмазор туманидаги «Тўхтабой» жомеъ масжидида имом-хатиб, 2011 йилдан Тошкент Ислом институтида мударрис лавозимида меҳнат қилади. «Илм олиш одоблари» номли китоби нашр этилган.
Бисмиллаҳир роҳманир роҳим.
— Ислом шариатида кийиниш маданиятига қай даражада эътибор қаратилган?
— Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога ҳамду санолар, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга салавоту саломлар бўлсин.
Ислом шариати бутун инсоният учун барча соҳаларда икки дунё бахту саодатига эриштирадиган қонун-қоидаларни жорий қилган. Инсоннинг ҳаётидаги энг муҳим ишлардан бири бўлганлиги учун шариатимизда кийиниш одоблари ва либосларга тегишли бўлган алоҳида ҳукмлар жорий қилинган. Айниқса, ҳадис, тасаввуф ва фиқҳий китобларимизда бу мавзуга алоҳида эътибор берилган. Зотан кийим ўз ўрнида инсоннинг ички маънавий дунёсини акс эттирувчи воситадир. Агар инсон иймон-эътиқодли, ор-номусли бўлса, унинг киядиган кийими ҳам шунга муносиб бўлади. Аксинча бўлса кийими унинг беҳаё ва беандиша эканлигидан ҳабар бериб туради.
Кийимга бўлган эътибор барча миллат ва элат ҳамда дин вакилларида ўзига хос аҳамият касб этади. Шундан келиб чиқиб айтишимиз мумкинки, ҳар бир миллат ва элатни ҳамда дин вакилларининг ўзларига хос ва муносиб кийимлари борки, бу кийимлар уларнинг миллий ёки диний кийимларига айланиб улгурган. Уларни миллатлари ва динларини ана шу кийимларсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Бизларнинг ҳам ўзимизга хос ва шариатимиз аҳкомларига мувофиқ келадиган миллий кийимларимиз албатта бор. Лекин ҳозирги кунимизда дунё миқёсида барча миллатларда ўзининг миллийлиги ва маънавиятини унутишлик ёки уларга эътибор бермаслик, тўғрироғи оёқ ости қилишлик иллати кучайиб, кенг тарқалиб бораётгани каби бизларнинг миллатимиз вакилларида ҳам (асосан ёшларларда) ҳудди шундай иллат кенг ёйилмоқмоқда.
Либос ғарб миллатларида инсоннинг қадр қиймати, обрў-эътибори, бой ёки камбағаллиги, аслзода ва ёки оддийлиги, юқори ёки қуйи табақа вакили эканлигини, оддийгина қилиб айтганда кибру ҳаво ва манманликни кўрсатишликнинг воситаси ўлароқ танилса-да, биз мусулмонларда, шариат аҳкомларига мувофиқ келадиган либос – бу оддий кийиниш эмас, балки ҳар бир мўмин-мусулмоннинг зиммасидаги фарз даражасига кўтарилган. Бошқалар учун ўзларининг турли дунёвий ғаразларини амалга ошириш воситаси бўлган кийим бизлар учун Аллоҳнинг розилигига эришиш воситаларидан биридир.
Аллоҳ таоло кийиниш тўғрисида Аъроф сурасининг 31-оятида қуйидагича марҳамат қилади:
“Эй Одам болалари, ҳар бир ибодат чоғида ўз зийнатингизни олинг”. Яъни, “Кийимингизни кийинг, авратларингизни тўсинг”.
Эркак кишининг аврати киндиги остидан то икки тиззаси остигачадир. Аёлларнинг эса, юзи, икки кафти (ва баъзи бир ривоятлдарда икки аёғининг тўпиғидан пасти)дан ташқари бутун бадани авратдир. Нур сурасининг 31-ояти бунга далил бўла олади:
“. зийнатларини кўрсатмасинлар, магар зоҳир бўлган зийнатлар бўлса (майли). Рўмолларини кўксилари узра тушириб олсинлар”.
Ушбу ояти карималарга мувофиқ эркагу аёлларга баданидаги аврат жойларини тўсадиган кийим кийишлиги фарздир. Барча ибодатларни қандай амалга ошириш, қай миқдорда, қандай кўринишда бўлишлигини Аллоҳ таоло Қуръони каримда умумий тарзда баён этган бўлса, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ана шу умумий ҳукмларни ўз ҳадиси шарифларида тўлиқ тафсилотлари билан амалда қандай қўлланишлигини кўрсатиб таълим берганлар ва либосга оид ҳукмларни ҳам батафсил тушунтириб берганлар.
— Либосланишнинг ҳикматлари ҳақида сўзлаб берсангиз.
— Бу ҳақда Аллоҳ таоло Аъроф сурасининг 26-оятида қуйидагича марҳамат қилади:
“Эй Одам болалари! Батаҳқиқ, сизларга авратингизни тўсадиган либос ва зийнат либосини туширдик. Тақво либоси – ана ўша яхшидир. Ана ўшалар Аллоҳнинг оят(белги)ларидандир. Шоядки, эслатма олсалар» (Аъроф, 26-оят).
Инсонни ҳайвондан ажратиб турадиган аломатлардан бири ҳам либосдир. Одамнинг аврати – айбини беркитиб туриши учун Аллоҳ таоло унга либос ато қилган. Либоснинг зарурати киши авратини ўзгалардан пинҳон тутишидадир. Лекин Аллоҳ инсоннинг авратдан бошқа аъзоларини ҳам тўсиш эҳтиёжи борлигини инобатга олиб, либосни зийнат тарзида нозил қилди. Шу боис либосни шариатга мувофиқ кийган инсонгина зийнатли ҳисобланади. Аммо энг асосий либос, асл либос тақво либосидир. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло оятда:
«Тақво либоси — ана ўша яхшидир», демоқда. Агар оддий либос баданнинг аврат жойларини тўсиб, жисмни зийнатласа, тақво либоси маънавий авратларни тўсиб, инсон қалбини зийнатлайди. Агар инсоннинг кийим-боши жисмидаги авратларини пинҳон тутиб, унга зийнат бағишласа-ю, тақво либоси йиртилиб, маънавий авратлари очилиб турса, бундан ёмони йўқ. Ҳозирги кунда кўпчилик “тақво либоси” башанглигини даъво килиб, устки авратларини очиб, қолганига эътибор бермасликка чақиради. Бу жоҳилликдан ўзга нарса эмас. Агар кимнинг тақво либоси ўрнида бўлса, албатта, жисмоний либоси ҳам дуруст бўлади.
— Ҳар соҳада тараққиёт бўлганидек, либосланиш маданияти «ривожланиб» кетди. «Оммавий маданият» дея аталиб, тарғиб этилаётган «кийим эркинлиги» тушунчаси қанчалик хатарли?
— Бу дардга бутун дунёдаги ёшлар гирифтор бўлаётгани бор гап. Бизнинг ёшларимиз ҳам ушбу иллатга чалинаётгани хавотирли ҳолатдир. Кўпинча бундай тоифадаги айрим ёшлар ўзимизнинг миллий ва диний қадриятларимизни ифода этадиган либосларимиздан юз ўгирмоқдалар.
Тўғри, ҳар доим ҳам дунёда бўлаётган тараққиёт, ривожланишдан орқада қолиб кетмаслик талаб этилади. Лекин мазкур даъво билан ҳар қандай янгиланишни, ўзгаришларни таг-тубини суриштирмасдан, улардан кўзланган ғоя ва мақсадларни билмасдан туриб, кўр-кўрона тақлид қилиб эргашиб кетавериш доимо ёмонликка бошлайди.
Зотан “оммавий маданият” ташвиқотчиларининг бу қилаётган ишларидан қанчалик моддий ва ғоявий фойдалар кўраётганликларини кўпчилик тушуниб етмайди. Хоссатан енгил-елпи ҳаёт тарзини ўзларига фахр деб билаётган ёшлар бу дардга кўпроқ чалинадилар, чунки уларда бу касалликларга қарши курашадиган иммунитет, яъни маънавият ва тарбия етишмайди.
— Ёшларнинг кийинишда дидсизланиб кетишига ким айбдор?
— Бу иллатларни юртимизда кенг миқёсда оммалашиб бораётганлигига техника тараққиёти ва оммавий алоқа воситаларини асосий сабаб қилиб кўрсатишимиз мумкин. Тўғри бундай тараққиётдан воз кеча олмаймиз, аммо жимгина бу ҳолатни томошабини бўлиб ҳам тура олмаймиз. Бунга қарши курашишда асосан ёши улуғлар, ота-оналар ва устоз ва мураббийлар тирик намуна бўлишлари керак. Лекин жамиятдаги мазкур шахсларнинг ўзларида “оммавий маданият” тушунчасига бепарволик, балки бу ҳам ривожланишнинг ижобий бир кўриниши-да деган фикр билан қарашлари бу дардни янада ривожланишлигига ёрдам беради.
Кўпинча мазкур тарбияга жавобгар бўлган шахслар тарафидан “ҳа энди ёшларда, замонига қараб кийинади-да, ҳозирги ёшлар панду насиҳатга қулоқ солармиди” деган сўзлар билан бу иллатнинг янада газак олдираётганликларини билишармикан. Мазкур ҳолатлар ўзимизнинг миллий ва диний қадриятларимизни оёқ ости қилиш ва уларни қолоқликда, эскиликда айблаш эмасми, аслида ўзимизнинг миллий кийимларимиз ҳар тарафлама гўзал ва қулай ҳамда динимиз аҳкомларига мос келади-ку, бу кийимларда эркакларга хос бўлган барча жиҳатлар эътиборга олинган, аёлларда эса уларнинг иффати, ҳаёси, назокат ва латофатини ғаразли назарлардан ҳимоялаган. Қисқаси эркакларга ўзларига хос, аёлларга ҳам ўзларига ҳар тарафлама мос бўлган либослар бизнинг миллий либосларимиздир. Зотан ҳар бир жинс ўзларининг жинсига ҳар тарафлама мувофиқ келадиган кийим киймоқликлари уларнинг маданиятининг кўзгусидир.
— Кийинишдаги чегаралар нафақат динимизда, балки миллий қадриятларимизда ҳам белгилаб қўйилган. Мана шу чегараларни бузиш қандай оқибатларга олиб келади?
— Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзини аёлларга ўхшатиб юрувчи эркакларни ва ўзини эркакларга ўхшатиб юрувчи аёлларни лаънатладилар” (Бухорий, Абу Довуд, Термизий, Насаий ривоят қилганлар).
Бундан ташқари барча соҳалардаги каби кийиниш борасида ҳам банданинг ўзига мутлақо эркинлик бериб қўйилса, у нафсининг айтганини ёки шайтоннинг васвасасини ёки бошқаларга кўр-кўрона тақлид қилишни ихтиёр этади. Бунинг яққол исботи ўлароқ ҳозирги кундаги нафақат ёш қизларнинг, балки йигитларнинг ҳам кийинишларини мисол қилиб келтириш мумкин. Бундан эллик, юз йил олдин халқимизнинг қизлари учун мутлақо ор ва уят ҳисобланган билаклари ва тиззаларини очиб юришлик ҳозирги кунда ор-номусни ва миллийликни даъво қилаётган кўплаб қизларимизга фахр бўлиб қолди. Уларнинг тушунчаси бўйича миллийлик сочни қирқ кокил қилиб бошига дўппи кийиб олишликдадир. Баданнинг ярмидан кўп жойи очилиб туриши гўёки миллийликка мутлақо хилоф эмасдек. Қани, айтингчи тарихда момолариздан бирорталари енги ва этаги калта кийимларда, ҳатто бошида рўмоли йўқ бўлган ҳолда юрганларини кўрганлар борми? Албатта йўқ! Нафақат аёллар балки эркакларга ҳам тарихимизда калта-култа кийиниш, ҳатто бошяланг юришлик одат бўлмаган. Шунинг учун ҳам халқимизда “Белингда белбоғинг, бошингда дўппинг борми?” деган нақл пайдо бўлган бўлса ажаб эмас. Зотан эркакларнинг ор номуси уларнинг лафзи ҳалоллиги ва мардликлари мазкур нақл билан ифодаланган.
Мана энди ҳозирги кундаги йигитларимизни ҳам кияётган кийимларига бир назар солинг-да ўзингиз баҳо бераверинг. Юқорида кийимни зийнат деб ўтилди. Бу дегани кийимни зийнат учунгина кийсин дегани эмас. Мана шу тушунчани суистеъмол қилганлар, хоссатан тарбиясиз аёллар либосни ўзларининг бутун таналарини, қад-қоматларини бегона эркакларга фахрланиб кўрсатиш учун восита қилиб олдилар. Бошқалари эса, кийимбошнинг қимматбаҳолиги билан фахрланиб ва ғурурланиб юришни ҳаётнинг асосий мақсади қилиб олдилар.
— Динимизда кийиниш борасида қандай тавсиялар берилган?
— Барча соҳалардаги каби кийиниш борасида ҳам ўртачалик ва мўътадиллик мақбулдир. Бу борада ҳаддан ошиб кетмаслик ёки тақво ва парҳезкорликни даъво қилиб ўта хароба ҳолатда кийиниш ҳам тўғри эмас.
Ривоят қилинишича, бир куни саҳобийлар жангдан сўнг дам олиш учун бир дарахт остига тўпланиб, тамадди қилишга киришишди. Уларнинг орасида Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам бор эдилар. Шу пайт туясини боқиб юрган бир саҳобий уларнинг олдига келиб қолди. У эскириб, тўзиб кетган либосда эди. Пайғамбармиз алайҳиссалом унинг аҳволини кўриб, Жобир ибн Абдуллоҳдан: «Унинг бошқа кийими йўқми?» деб сўрадилар. У киши: «Тўрвасида яна иккита кийими бор», дедилар. Фахри коинот: «Уларни кийса бўлмайдими?» дедилар. Жобир бояги кишини чақириб, у зотнинг гапларини етказдилар. У дарров кийимларини алмаштириб олди ва нари кетди. Шунда Пайғамбаримиз алайҳиссалом: «Мана шуниси яхши эмасми?» дедилар.
Шайх Шаъбий айтади: «Аҳмоқлар устингдан кулмайдиган ва фақиҳлар (шариат билимдонлари) айбламайдиган кийимни кий».
Муҳаммад ибн Сирийн: «Шуҳрат олдин кийимни узун кийишда эди, сўнг уни янгилашга ўтди», деган.
Алишер Навоий «Маҳбубул-қулуб» асарида бундай ёзган: «Эркакларнинг ўзини кўз-кўз қилиш учун ясаниши хотинларнинг оройиш учун безанишлари кабидир. Аммо бу каби безанмоқ ҳар иккаласи учун ҳам номуносиб, хусусан, эркаклар учун кўпроқ шармандаликдир».
— Баъзи ёшлар масжидларга шортик, енгсиз кўйлакларда киришади. Уларга бундай ҳолатда масжидга кирма, деб танбеҳ берсангиз, авратим ёпиқ бўлса бўлди-да, дейишади.
— Ҳар бир ибодатнинг фарзу вожиби бўлгани каби суннат, мустаҳаб амаллари ва одоблари бор. Суннат ва мустаҳаб амаллар фарзни қувватлаб туриш учундир. Суннат тарк этилгани сари фарз ҳам емирилиб бораверади. Худди шунингдек авратни ёпиш фарз бўлса, Расулуллоҳ с.а.в. таълим берганларидек кийиниш суннатдир. Русуллуллоҳ с.а.в. узрли сабаб бўлмаса, ҳеч қачон фақатгина авратни ёпадиган кийим билан намоз ўқимаганлар. Шароит бўлатуриб шортик ёки калта кўйлакда намоз ўқиш беадабликдир. Ундан ташқари бундай кийимлар қиёмда авратни беркитиши мумкин, лекин руку, сажда ва қаъдада тиззалар ва беллар очилиб қолади. Бу бошқаларнинг ҳам намозига зарар етказади. Шунингдек турли ҳайвон ёки инсонларнинг сурати бор кийимлар ҳам ибодат либосига тўғри келмайди.
— Эркаклар учун ўта тор, юпқа ва калта кийимлар кийиш ҳукми қандай?
— Аввало тиббий тарафдан бундай кийимлар инсонга зарар эканлигини тиб олимлари исботлашди. Бу ҳолатдаги кийимда риё, мақтанчоқлик ҳам бор, ўзини, баданини кўз-кўз қилиш бор. Шунингдек бундай кийимларда намоз ўқиш ноқулай. Расуллуллоҳ с.а.в. айтганларидек, «Кимки бир қавмга ўзини ўхшатаверса, у ўша қавмдан бўлади». Демак, мусулмон инсон ҳар кимга кўр-кўрона тақлид қилавермаслиги керак. Ўта тор, юпқа, ҳарир, гулли, ялтир-юлтир либослар йигитларнинг эркаклик ғурурига ҳам таъсир ўтказади. Муттасил мана шундай либос кийган йигитларда аёлсифатлик белгилари намоён бўла бошлайди.
— Эркаклар ва аёллар учун кийимнинг рангида чеклов борми?
— Эркаклар учун қип-қизил ва сап-сариқ либос кийиш макрухдир. Балки оқ, оч либослар кийиш суннатдир. Аёллар учун эса эътиборни тортадиган либослар кийиш тавсия этилмайди.
Барча соҳаларда икки дунё бахту саодатига эришиш учун шариат аҳкомларига амал қилиш талаб этилганидек, кийиниш борасида ҳам ҳар хил ғоялар, маданиятлар ёки кўр-кўрона тақлидлар, ўзим ҳал қиламан деган тушунчаларни бир четга қўйиб, бизни яратган ва бизга нима яхшию нима ёмон эканлигини, нима фойдаю нима зарар эканлигини яхшироқ билувчи Аллоҳ таолонинг шариатига итоат этиш улкан ютуғимиздир.
Давронбек Тожиалиев суҳбатлашди.
Toshkent shahridagi “To‘xtaboy” jome’ masjidi imom-xatibi Isoqjon domla Begmatov bilan suhbat
Isoqjon domla Begmatov 1970 yili Farg‘ona viloyati Beshariq tumanida tug‘ilgan. Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini tamomlagan (1990-1994). Imom al-Buxoriy xalqaro markazida malaka oshirgan. 1994-1997 yillarda Abulqosim madrasasida, 1997-2002 yillarda Toshkent Islom institutida mudarrislik qilgan. 2002 yildan Toshkent shahri, Olmazor tumanidagi «To‘xtaboy» jome’ masjidida imom-xatib, 2011 yildan Toshkent Islom institutida mudarris lavozimida mehnat qiladi. «Ilm olish odoblari» nomli kitobi nashr etilgan.
Bismillahir rohmanir rohim.
— Islom shariatida kiyinish madaniyatiga qay darajada e’tibor qaratilgan?
— Alloh subhanahu va taologa hamdu sanolar, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga salavotu salomlar bo‘lsin.
Islom shariati butun insoniyat uchun barcha sohalarda ikki dunyo baxtu saodatiga erishtiradigan qonun-qoidalarni joriy qilgan. Insonning hayotidagi eng muhim ishlardan biri bo‘lganligi uchun shariatimizda kiyinish odoblari va liboslarga tegishli bo‘lgan alohida hukmlar joriy qilingan. Ayniqsa, hadis, tasavvuf va fiqhiy kitoblarimizda bu mavzuga alohida e’tibor berilgan. Zotan kiyim o‘z o‘rnida insonning ichki ma’naviy dunyosini aks ettiruvchi vositadir. Agar inson iymon-e’tiqodli, or-nomusli bo‘lsa, uning kiyadigan kiyimi ham shunga munosib bo‘ladi. Aksincha bo‘lsa kiyimi uning behayo va beandisha ekanligidan habar berib turadi.
Kiyimga bo‘lgan e’tibor barcha millat va elat hamda din vakillarida o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Shundan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, har bir millat va elatni hamda din vakillarining o‘zlariga xos va munosib kiyimlari borki, bu kiyimlar ularning milliy yoki diniy kiyimlariga aylanib ulgurgan. Ularni millatlari va dinlarini ana shu kiyimlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bizlarning ham o‘zimizga xos va shariatimiz ahkomlariga muvofiq keladigan milliy kiyimlarimiz albatta bor. Lekin hozirgi kunimizda dunyo miqyosida barcha millatlarda o‘zining milliyligi va ma’naviyatini unutishlik yoki ularga e’tibor bermaslik, to‘g‘rirog‘i oyoq osti qilishlik illati kuchayib, keng tarqalib borayotgani kabi bizlarning millatimiz vakillarida ham (asosan yoshlarlarda) huddi shunday illat keng yoyilmoqmoqda.
Libos g‘arb millatlarida insonning qadr qiymati, obro‘-e’tibori, boy yoki kambag‘alligi, aslzoda va yoki oddiyligi, yuqori yoki quyi tabaqa vakili ekanligini, oddiygina qilib aytganda kibru havo va manmanlikni ko‘rsatishlikning vositasi o‘laroq tanilsa-da, biz musulmonlarda, shariat ahkomlariga muvofiq keladigan libos – bu oddiy kiyinish emas, balki har bir mo‘min-musulmonning zimmasidagi farz darajasiga ko‘tarilgan. Boshqalar uchun o‘zlarining turli dunyoviy g‘arazlarini amalga oshirish vositasi bo‘lgan kiyim bizlar uchun Allohning roziligiga erishish vositalaridan biridir.
Alloh taolo kiyinish to‘g‘risida A’rof surasining 31-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:
“Ey Odam bolalari, har bir ibodat chog‘ida o‘z ziynatingizni oling”. Ya’ni, “Kiyimingizni kiying, avratlaringizni to‘sing”.
Erkak kishining avrati kindigi ostidan to ikki tizzasi ostigachadir. Ayollarning esa, yuzi, ikki kafti (va ba’zi bir rivoyatldarda ikki ayog‘ining to‘pig‘idan pasti)dan tashqari butun badani avratdir. Nur surasining 31-oyati bunga dalil bo‘la oladi:
“. ziynatlarini ko‘rsatmasinlar, magar zohir bo‘lgan ziynatlar bo‘lsa (mayli). Ro‘mollarini ko‘ksilari uzra tushirib olsinlar”.
Ushbu oyati karimalarga muvofiq erkagu ayollarga badanidagi avrat joylarini to‘sadigan kiyim kiyishligi farzdir. Barcha ibodatlarni qanday amalga oshirish, qay miqdorda, qanday ko‘rinishda bo‘lishligini Alloh taolo Qur’oni karimda umumiy tarzda bayon etgan bo‘lsa, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ana shu umumiy hukmlarni o‘z hadisi shariflarida to‘liq tafsilotlari bilan amalda qanday qo‘llanishligini ko‘rsatib ta’lim berganlar va libosga oid hukmlarni ham batafsil tushuntirib berganlar.
— Liboslanishning hikmatlari haqida so‘zlab bersangiz.
— Bu haqda Alloh taolo A’rof surasining 26-oyatida quyidagicha marhamat qiladi:
“Ey Odam bolalari! Batahqiq, sizlarga avratingizni to‘sadigan libos va ziynat libosini tushirdik. Taqvo libosi – ana o‘sha yaxshidir. Ana o‘shalar Allohning oyat(belgi)laridandir. Shoyadki, eslatma olsalar» (A’rof, 26-oyat).
Insonni hayvondan ajratib turadigan alomatlardan biri ham libosdir. Odamning avrati – aybini berkitib turishi uchun Alloh taolo unga libos ato qilgan. Libosning zarurati kishi avratini o‘zgalardan pinhon tutishidadir. Lekin Alloh insonning avratdan boshqa a’zolarini ham to‘sish ehtiyoji borligini inobatga olib, libosni ziynat tarzida nozil qildi. Shu bois libosni shariatga muvofiq kiygan insongina ziynatli hisoblanadi. Ammo eng asosiy libos, asl libos taqvo libosidir. Shuning uchun ham Alloh taolo oyatda:
«Taqvo libosi — ana o‘sha yaxshidir», demoqda. Agar oddiy libos badanning avrat joylarini to‘sib, jismni ziynatlasa, taqvo libosi ma’naviy avratlarni to‘sib, inson qalbini ziynatlaydi. Agar insonning kiyim-boshi jismidagi avratlarini pinhon tutib, unga ziynat bag‘ishlasa-yu, taqvo libosi yirtilib, ma’naviy avratlari ochilib tursa, bundan yomoni yo‘q. Hozirgi kunda ko‘pchilik “taqvo libosi” bashangligini da’vo kilib, ustki avratlarini ochib, qolganiga e’tibor bermaslikka chaqiradi. Bu johillikdan o‘zga narsa emas. Agar kimning taqvo libosi o‘rnida bo‘lsa, albatta, jismoniy libosi ham durust bo‘ladi.
— Har sohada taraqqiyot bo‘lganidek, liboslanish madaniyati «rivojlanib» ketdi. «Ommaviy madaniyat» deya atalib, targ‘ib etilayotgan «kiyim erkinligi» tushunchasi qanchalik xatarli?
— Bu dardga butun dunyodagi yoshlar giriftor bo‘layotgani bor gap. Bizning yoshlarimiz ham ushbu illatga chalinayotgani xavotirli holatdir. Ko‘pincha bunday toifadagi ayrim yoshlar o‘zimizning milliy va diniy qadriyatlarimizni ifoda etadigan liboslarimizdan yuz o‘girmoqdalar.
To‘g‘ri, har doim ham dunyoda bo‘layotgan taraqqiyot, rivojlanishdan orqada qolib ketmaslik talab etiladi. Lekin mazkur da’vo bilan har qanday yangilanishni, o‘zgarishlarni tag-tubini surishtirmasdan, ulardan ko‘zlangan g‘oya va maqsadlarni bilmasdan turib, ko‘r-ko‘rona taqlid qilib ergashib ketaverish doimo yomonlikka boshlaydi.
Zotan “ommaviy madaniyat” tashviqotchilarining bu qilayotgan ishlaridan qanchalik moddiy va g‘oyaviy foydalar ko‘rayotganliklarini ko‘pchilik tushunib yetmaydi. Xossatan yengil-elpi hayot tarzini o‘zlariga faxr deb bilayotgan yoshlar bu dardga ko‘proq chalinadilar, chunki ularda bu kasalliklarga qarshi kurashadigan immunitet, ya’ni ma’naviyat va tarbiya yetishmaydi.
— Yoshlarning kiyinishda didsizlanib ketishiga kim aybdor?
— Bu illatlarni yurtimizda keng miqyosda ommalashib borayotganligiga texnika taraqqiyoti va ommaviy aloqa vositalarini asosiy sabab qilib ko‘rsatishimiz mumkin. To‘g‘ri bunday taraqqiyotdan voz kecha olmaymiz, ammo jimgina bu holatni tomoshabini bo‘lib ham tura olmaymiz. Bunga qarshi kurashishda asosan yoshi ulug‘lar, ota-onalar va ustoz va murabbiylar tirik namuna bo‘lishlari kerak. Lekin jamiyatdagi mazkur shaxslarning o‘zlarida “ommaviy madaniyat” tushunchasiga beparvolik, balki bu ham rivojlanishning ijobiy bir ko‘rinishi-da degan fikr bilan qarashlari bu dardni yanada rivojlanishligiga yordam beradi.
Ko‘pincha mazkur tarbiyaga javobgar bo‘lgan shaxslar tarafidan “ha endi yoshlarda, zamoniga qarab kiyinadi-da, hozirgi yoshlar pandu nasihatga quloq solarmidi” degan so‘zlar bilan bu illatning yanada gazak oldirayotganliklarini bilisharmikan. Mazkur holatlar o‘zimizning milliy va diniy qadriyatlarimizni oyoq osti qilish va ularni qoloqlikda, eskilikda ayblash emasmi, aslida o‘zimizning milliy kiyimlarimiz har taraflama go‘zal va qulay hamda dinimiz ahkomlariga mos keladi-ku, bu kiyimlarda erkaklarga xos bo‘lgan barcha jihatlar e’tiborga olingan, ayollarda esa ularning iffati, hayosi, nazokat va latofatini g‘arazli nazarlardan himoyalagan. Qisqasi erkaklarga o‘zlariga xos, ayollarga ham o‘zlariga har taraflama mos bo‘lgan liboslar bizning milliy liboslarimizdir. Zotan har bir jins o‘zlarining jinsiga har taraflama muvofiq keladigan kiyim kiymoqliklari ularning madaniyatining ko‘zgusidir.
— Kiyinishdagi chegaralar nafaqat dinimizda, balki milliy qadriyatlarimizda ham belgilab qo‘yilgan. Mana shu chegaralarni buzish qanday oqibatlarga olib keladi?
— Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam o‘zini ayollarga o‘xshatib yuruvchi erkaklarni va o‘zini erkaklarga o‘xshatib yuruvchi ayollarni la’natladilar” (Buxoriy, Abu Dovud, Termiziy, Nasaiy rivoyat qilganlar).
Bundan tashqari barcha sohalardagi kabi kiyinish borasida ham bandaning o‘ziga mutlaqo erkinlik berib qo‘yilsa, u nafsining aytganini yoki shaytonning vasvasasini yoki boshqalarga ko‘r-ko‘rona taqlid qilishni ixtiyor etadi. Buning yaqqol isboti o‘laroq hozirgi kundagi nafaqat yosh qizlarning, balki yigitlarning ham kiyinishlarini misol qilib keltirish mumkin. Bundan ellik, yuz yil oldin xalqimizning qizlari uchun mutlaqo or va uyat hisoblangan bilaklari va tizzalarini ochib yurishlik hozirgi kunda or-nomusni va milliylikni da’vo qilayotgan ko‘plab qizlarimizga faxr bo‘lib qoldi. Ularning tushunchasi bo‘yicha milliylik sochni qirq kokil qilib boshiga do‘ppi kiyib olishlikdadir. Badanning yarmidan ko‘p joyi ochilib turishi go‘yoki milliylikka mutlaqo xilof emasdek. Qani, aytingchi tarixda momolarizdan birortalari yengi va etagi kalta kiyimlarda, hatto boshida ro‘moli yo‘q bo‘lgan holda yurganlarini ko‘rganlar bormi? Albatta yo‘q! Nafaqat ayollar balki erkaklarga ham tariximizda kalta-kulta kiyinish, hatto boshyalang yurishlik odat bo‘lmagan. Shuning uchun ham xalqimizda “Belingda belbog‘ing, boshingda do‘pping bormi?” degan naql paydo bo‘lgan bo‘lsa ajab emas. Zotan erkaklarning or nomusi ularning lafzi halolligi va mardliklari mazkur naql bilan ifodalangan.
Mana endi hozirgi kundagi yigitlarimizni ham kiyayotgan kiyimlariga bir nazar soling-da o‘zingiz baho beravering. Yuqorida kiyimni ziynat deb o‘tildi. Bu degani kiyimni ziynat uchungina kiysin degani emas. Mana shu tushunchani suiste’mol qilganlar, xossatan tarbiyasiz ayollar libosni o‘zlarining butun tanalarini, qad-qomatlarini begona erkaklarga faxrlanib ko‘rsatish uchun vosita qilib oldilar. Boshqalari esa, kiyimboshning qimmatbaholigi bilan faxrlanib va g‘ururlanib yurishni hayotning asosiy maqsadi qilib oldilar.
— Dinimizda kiyinish borasida qanday tavsiyalar berilgan?
— Barcha sohalardagi kabi kiyinish borasida ham o‘rtachalik va mo‘‘tadillik maqbuldir. Bu borada haddan oshib ketmaslik yoki taqvo va parhezkorlikni da’vo qilib o‘ta xaroba holatda kiyinish ham to‘g‘ri emas.
Rivoyat qilinishicha, bir kuni sahobiylar jangdan so‘ng dam olish uchun bir daraxt ostiga to‘planib, tamaddi qilishga kirishishdi. Ularning orasida Payg‘ambarimiz alayhissalom ham bor edilar. Shu payt tuyasini boqib yurgan bir sahobiy ularning oldiga kelib qoldi. U eskirib, to‘zib ketgan libosda edi. Payg‘ambarmiz alayhissalom uning ahvolini ko‘rib, Jobir ibn Abdullohdan: «Uning boshqa kiyimi yo‘qmi?» deb so‘radilar. U kishi: «To‘rvasida yana ikkita kiyimi bor», dedilar. Faxri koinot: «Ularni kiysa bo‘lmaydimi?» dedilar. Jobir boyagi kishini chaqirib, u zotning gaplarini yetkazdilar. U darrov kiyimlarini almashtirib oldi va nari ketdi. Shunda Payg‘ambarimiz alayhissalom: «Mana shunisi yaxshi emasmi?» dedilar.
Shayx Sha’biy aytadi: «Ahmoqlar ustingdan kulmaydigan va faqihlar (shariat bilimdonlari) ayblamaydigan kiyimni kiy».
Muhammad ibn Siriyn: «Shuhrat oldin kiyimni uzun kiyishda edi, so‘ng uni yangilashga o‘tdi», degan.
Alisher Navoiy «Mahbubul-qulub» asarida bunday yozgan: «Erkaklarning o‘zini ko‘z-ko‘z qilish uchun yasanishi xotinlarning oroyish uchun bezanishlari kabidir. Ammo bu kabi bezanmoq har ikkalasi uchun ham nomunosib, xususan, erkaklar uchun ko‘proq sharmandalikdir».
— Ba’zi yoshlar masjidlarga shortik, yengsiz ko‘ylaklarda kirishadi. Ularga bunday holatda masjidga kirma, deb tanbeh bersangiz, avratim yopiq bo‘lsa bo‘ldi-da, deyishadi.
— Har bir ibodatning farzu vojibi bo‘lgani kabi sunnat, mustahab amallari va odoblari bor. Sunnat va mustahab amallar farzni quvvatlab turish uchundir. Sunnat tark etilgani sari farz ham yemirilib boraveradi. Xuddi shuningdek avratni yopish farz bo‘lsa, Rasululloh s.a.v. ta’lim berganlaridek kiyinish sunnatdir. Rusullulloh s.a.v. uzrli sabab bo‘lmasa, hech qachon faqatgina avratni yopadigan kiyim bilan namoz o‘qimaganlar. Sharoit bo‘laturib shortik yoki kalta ko‘ylakda namoz o‘qish beadablikdir. Undan tashqari bunday kiyimlar qiyomda avratni berkitishi mumkin, lekin ruku, sajda va qa’dada tizzalar va bellar ochilib qoladi. Bu boshqalarning ham namoziga zarar yetkazadi. Shuningdek turli hayvon yoki insonlarning surati bor kiyimlar ham ibodat libosiga to‘g‘ri kelmaydi.
— Erkaklar uchun o‘ta tor, yupqa va kalta kiyimlar kiyish hukmi qanday?
— Avvalo tibbiy tarafdan bunday kiyimlar insonga zarar ekanligini tib olimlari isbotlashdi. Bu holatdagi kiyimda riyo, maqtanchoqlik ham bor, o‘zini, badanini ko‘z-ko‘z qilish bor. Shuningdek bunday kiyimlarda namoz o‘qish noqulay. Rasullulloh s.a.v. aytganlaridek, «Kimki bir qavmga o‘zini o‘xshataversa, u o‘sha qavmdan bo‘ladi». Demak, musulmon inson har kimga ko‘r-ko‘rona taqlid qilavermasligi kerak. O‘ta tor, yupqa, harir, gulli, yaltir-yultir liboslar yigitlarning erkaklik g‘ururiga ham ta’sir o‘tkazadi. Muttasil mana shunday libos kiygan yigitlarda ayolsifatlik belgilari namoyon bo‘la boshlaydi.
— Erkaklar va ayollar uchun kiyimning rangida cheklov bormi?
— Erkaklar uchun qip-qizil va sap-sariq libos kiyish makruxdir. Balki oq, och liboslar kiyish sunnatdir. Ayollar uchun esa e’tiborni tortadigan liboslar kiyish tavsiya etilmaydi.
Barcha sohalarda ikki dunyo baxtu saodatiga erishish uchun shariat ahkomlariga amal qilish talab etilganidek, kiyinish borasida ham har xil g‘oyalar, madaniyatlar yoki ko‘r-ko‘rona taqlidlar, o‘zim hal qilaman degan tushunchalarni bir chetga qo‘yib, bizni yaratgan va bizga nima yaxshiyu nima yomon ekanligini, nima foydayu nima zarar ekanligini yaxshiroq biluvchi Alloh taoloning shariatiga itoat etish ulkan yutug‘imizdir.
Davronbek Tojialiyev suhbatlashdi.
Islomiy kiyim – Islamic clothing
Ushbu maqolada bir nechta muammolar mavjud. Iltimos yordam bering uni yaxshilang yoki ushbu masalalarni muhokama qiling munozara sahifasi. (Ushbu shablon xabarlarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Ushbu maqola tanqidsiz foydalanadi din yoki e’tiqod tizimidagi matnlar murojaat qilmasdan ikkilamchi manbalar ularni tanqidiy tahlil qiladigan. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang ga havolalar qo’shish orqali ishonchli ikkilamchi manbalar, bir nechta nuqtai nazar bilan. ( 2017 yil oktyabr ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Bu maqola balki muvozanatsiz ba’zi nuqtai nazarlarga qarab. Iltimos maqolani takomillashtirish beparvo qilingan nuqtai nazarlar haqida ma’lumot qo’shish yoki masalani muhokama qilish munozara sahifasi. ( 2015 yil dekabr )
(Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Mundarija
- 1 Hijob
- 1.1 Erkaklar uchun hijob qoidalari
- 1.2 Ayollar uchun hijob qoidalari
- 2.1 Avstriya
- 2.2 Belgiya
- 2.3 Bolgariya
- 2.4 Frantsiya
- 2.5 Latviya
- 2.6 Gollandiya
- 2.7 kurka
- 2.8 Suriya
- 2.9 Pokiston
- 2.10 Misr
- 2.11 Saudiya Arabistoni
- 2.12 Somali
- 2.13 Amerikadagi hijob
- 2.13.1 Qo’shma Shtatlar
- 2.13.2 Kanada
- 2.13.3 Janubiy Amerika
- 2.13.3.1 Argentina
- 2.13.3.2 Chili
- 3.1 Pro-hijob
- 3.2 Hijobga qarshi
Hijob
Asosiy maqola: Hijob
Arabcha so’z hijob (حjاb ) inglizchaga “deb tarjima qiladiparda “. [5] Tarafdorlari Islom bu Xudoning buyuk musulmon erkaklar va ayollarga buyurgan buyrug’i, deb ishonaman hukm qilish ning majburiy bilan kelishilgan Kelishuv. [6] [7] Bundan tashqari, hijob kiyishning muhim jihatlaridan biri sifatida qarashni pasaytirish va o’z iffatini saqlashdir.
1990-yillarda Islom davlatlarida g’arbiy musulmon amaliyotiga g’arbiy kirib kelishidan xavotir bo’lganida, parda yana suhbat mavzusi sifatida paydo bo’ldi. [8] Parda musulmon ayollarini g’arb ta’siridan himoya qilishning yangi maqsadi bor edi. Ba’zi diniy rahbarlar ushbu maqsadning qo’shimcha maqsadi degan tamoyilni mustahkamladilar hijob Islom xalqi va urf-odatlarini himoya qilish edi.
Erkaklar uchun hijob qoidalari
Qur’onga ko’ra, erkaklar ham, ayollar ham o’zgacha kiyinishlari kerak halol, ularning hayoti davomida ma’noga ega. [9] Sunniy islomdagi an’anaviy qarashga ko’ra, erkaklar qorin tugmalaridan tizzalariga qadar yopinishlari kerak, ammo ular kindik va tizzalarni yopishni o’z ichiga oladimi yoki faqat ular orasidagi narsalarni farqlaydilar. [10] [11] [12] [13] Shuningdek, hadisda erkaklar uchun ipakdan yoki hayvonlar terisidan tanlanmagan kiyim-kechak buyumlarini kiyish harom (taqiqlangan) ekanligi ta’kidlangan. Aksincha, erkaklarga jun, tuya junidan yoki echki junidan qilingan har qanday narsani kiyishga ruxsat beriladi. Erkaklar ko’zdan kechiradigan yoki avrat deb nomlanuvchi, yaqin deb hisoblangan tana qismlarini yopmaydigan kiyim kiymasliklari aniq aytilgan. Va nihoyat, erkaklar ayol kiyadigan kiyimga o’xshash yoki taqlid qiladigan kiyim kiyishlari halol emas. [9]
Ayollar uchun hijob qoidalari
Sunniy islomdagi an’anaviy qarashga ko’ra, ayollar qo’llari va yuzlaridan tashqari hamma narsani yopishi kerak; ichida Hanafiy maktab ularning oyoqlari ochiq bo’lishi mumkin. [14] [15]
Mamlakatlar bo’yicha hijob
Asosiy maqola: Mamlakatlar bo’yicha hijob
Ayol san’at talabalari Afg’oniston.
Hijob kiyish Bangladesh ayollari dagi do’konda xarid qilish Komilla, Bangladesh.
Musulmon qizlar Istiqlol masjidi yilda JakartaTurli mamlakatlarda hijobning huquqiy va madaniy holati har xil. Ba’zilar hijobni (a.) O’z ichiga olgan barcha ochiq diniy belgilarga taqiq qo’yishdi Musulmon ro’mol, dan Arabcha “to cover”), ichida davlat maktablari yoki universitetlar yoki hukumat binolari.
Avstriya
2017 yilda Islom dini tomonidan yuzni yopuvchi kiyimlarni taqiqlash qonuniy ravishda qabul qilindi Avstriyalik parlament. [16] Bundan tashqari, 2019 yil 16 mayda Avstriya parlamenti “boshni yopish bilan bog’liq bo’lgan g’oyaviy yoki diniy ta’sirga ega kiyim” ga taqiq qo’ydi. [17] Ushbu taqiq butun dunyo bo’ylab musulmon ayollar kiyadigan an’anaviy ro’molchalarni to’g’ridan-to’g’ri taqiqlaydi.
Belgiya
2010 yil 31 martda Belgiya ichki ishlar palatasi qo’mitasi jamoat joylarida burqa kiyishni taqiqlash to’g’risidagi qonunni bir ovozdan ma’qulladi. [18] Taklif tomonidan qabul qilindi Vakillar palatasi 2010 yil 27 aprelda flamaniyalik sotsialist deputatlarning atigi ikkita betarafligi bilan. [19]
Bolgariya
2016 yilda Islom dini tomonidan yuzni yopuvchi kiyimlarni taqiqlash qonuniy qabul qilindi Bolgar parlament. [20]
Frantsiya
2011 yil aprel oyida, Frantsiya birinchi Evropa xalqiga aylandi taqiqlash yuzni yopish jamoat maydonida. Balaklavalar, yuzni yopuvchi niqoblar, to’liq tanadagi burka va karnaval maskalari (karnaval mavsumidan tashqari) taqiqlanadi, [21] [22] [23] jamoat joylarida hijobga ruxsat berilgan bo’lsa ham, chunki u yuzni yashirmaydi. Yuzni yopib qo’yish, shu jumladan musulmon pardalari Frantsiya asos solgan xavfsizlik tamoyillariga ziddir, degan qonun bir ovozdan qabul qilindi. [24] O’tkir tanqid Frantsiyaning burqa uslubidagi pardalarni taqiqlash bo’yicha qariyb bir yil davom etgan bahs-munozaralariga hamroh bo’ldi, qarshi bo’lganlar, boshqa narsalar qatori, butun jarayon mamlakatning 5 millionga yaqin musulmonlarini – g’arbiy Evropadagi eng yirik musulmon aholisini qoraladi, deb aytishdi. Shuningdek, ular buni siyosiy hiyla-nayrang deb da’vo qilmoqdalar, chunki faqat 1900 ayol yuzini yashiradigan pardani kiyadi. [24]
Latviya
2015 yilda Latviya jamoatchilik oldida yuzini yopib qo’yganligi uchun 150 yevrogacha va birovni jamoat joyida yuzini yopishga majbur qilgani uchun 350 yevrogacha jarima solinadigan kiyimlarni taqiqlash bo’yicha bahslarni boshladi. [25] Latviya hukumati qonun bilan faqat 2017 yilda kelishilgan, [26] va uni uzatdi Seyma yakuniy tasdiqlash uchun. 2018 yildan beri jarayon ilgari surilmagan va qonun hali tasdiqlanmagan va ishlamoqda. [27] Latviyada yuzini yopadigan ayollar deyarli yo’q va ko’pchilik bunday qonun ortiqcha bo’lishini ta’kidlagan.
Gollandiya
Gollandiya hukumati parlamenti 2012 yil yanvar oyida xalq orasida “burqa taqiq” deb ta’riflangan yuzni yopuvchi kiyimlarga taqiqni joriy etdi. [28] Jinoyatchilar 390 evrogacha jarimaga tortilishi mumkin. Taqiqlash salomatligi, xavfsizligi yoki kasb bilan shug’ullanishi yoki sport bilan shug’ullanishi uchun zarur bo’lgan yuzni yopish uchun qo’llanilmaydi. Kabi tadbirlar taqiqdan chiqarib tashlangan Sinterklaas, Karnaval, Halloween yoki shahar hokimi ma’lum bir tadbir uchun imtiyoz berganida. Shuningdek, diniy maqsadlar uchun mo’ljallangan joylar va binolar taqiqdan chiqarildi. Taqiq Niderlandiya orqali so’nggi manzilga etib boradigan samolyot va aeroportlarda yo’lovchilarga taalluqli emas. [29]
kurka
Asosiy maqolalar: Yashmak va Turkiyadagi ro’mol bahslari
Hijobda yurishni istagan turk ayollari – yuzi emas, balki boshi va sochlari bilan yopiladigan an’anaviy Islomiy ro’mol, davlat xizmatlari va davlat idoralariga endi Turkiya hukumati o’zining o’nlab yillik cheklovlarini yumshatganidan keyin bajara oladi. davlat muassasalarida hijobda yurish. [30] Harbiy yoki sud tizimidagi ishchilarga taalluqli bo’lmagan yangi qoidalar 2013 yilda kuchga kirdi va hijobga qo’yilgan cheklovlar ayollarni konservativ kelib chiqishi bo’lgan ayollarni davlat ishlariga yoki oliy ma’lumot olishga intilishidan xavotirga solmoqda degan xavotirlarni bartaraf etish uchun joriy etildi. [30] “Qora vaqt oxir-oqibat tugaydi”, dedi Turkiya Bosh vaziri Rajab Toyyib Erdo’g’an dedi parlamentdagi nutqida. “Ro’mol kiygan ayollar respublikaning to’laqonli a’zosi, shuningdek uni kiymaydiganlardir.” [30]
Suriya
2011 yilda, Suriya prezidenti Bashar Asad o’qituvchilarga niqob taqishni taqiqlovchi qarorni bekor qildi. Bu harakat salafiylarni tinchlantirishga urinish sifatida qabul qilindi, chunki u o’zining dunyoviy boshqaruviga qarshi chiqqan qo’zg’olonga duch keldi. Siyosiy Islomning ramzi sifatida hukumat 2010 yil iyul oyida niqobni taqiqlagan edi. Suriya Evropadan O’rta Sharqqa qadar bo’lgan millatlar qatorida niqobni tortish uchun eng so’nggi, ehtimol fundamentalist sunniy islomning eng ko’zga ko’ringan ramzi edi. [31]
Pokiston
Yilda Pokiston, hijob mavzusi juda ziddiyatli. Parda doimo munozaralar mavzusi bo’lib, o’nlab yillar davomida mavjud. PewResearchCenter bir necha mamlakatlar, shu jumladan Pokiston haqida ma’lumot to’plab, odamlarning parda haqidagi tushunchalari butun dunyoda qanday farq qilishi haqida natijalar bilan qaytdi: “Pokistonda 3-sonli ayol va ayol o’rtasida tengma-teng bo’linish mavjud (31% va 32%). faqat ko’zlarini ochadigan niqob kiygan №2 ayol, deyarli to’rtdan biri (24%) 4-sonli ayolni tanlaydi. ” [32] Natijalar shuni ko’rsatadiki, ayollar qaysi turdagi kiyimni eng maqbul deb bilishlari haqida hali ham ko’plab bahslar mavjud va bu munozaralar ko’p yillar davomida davom etadiganga o’xshaydi.
Misr
Misrlik hijob kiygan misrlik yosh ayol Rim, 2010 yilda.
2014 yil 8-yanvar kuni Pew tadqiqot markazi turli mamlakatlardagi musulmon ayollar o’rtasida so’rov o’tkazdi. [33] Ularning juda sakson to’qqiz foizi Misrlik so’rovnomaga javob bergan ayollar, ayollar o’zlarining yuzlarini jamoat joylarida ko’rsatishlari kerak, deb hisoblashgan. So’rov ishtirokchilarining o’n foizi jamoat joylarida ayollar to’liq pardani yopishlari kerak, deb hisoblashgan. Boshqa mamlakatlar bilan taqqoslaganda, Misr boshqalar kabi konservativ emas, ammo so’rovda qatnashgan ayollarning atigi o’n to’rt foizi misrlik ayollar o’z kiyimlarini tanlashlari kerak deb hisoblashgan. Oltita boshqa mamlakatlar bilan taqqoslaganda, Misr ushbu toifadagi oxirgi o’rinni egalladi; statistika (sakson to’rt foiz) shuni ko’rsatadiki, Misr ayollari (bitta so’rov bo’yicha) ayollar kiyimlarini tanlash erkinligiga ega emasligiga ishonmaydi. Ayni paytda, Misr ommaviy axborot vositalarida ayollar har doim o’zlarining erkinliklari va xohlagan narsalarini kiyish huquqlari haqida gapirishgan va hech kim o’z kiyimlariga qarab hukm qilinmasligi kerak.
Saudiya Arabistoni
Asosiy maqola: Saudiya Arabistonidagi ayollar huquqlari § hijob va kiyinish qoidalari
Saudiya Arabistoni mamlakatning aksariyat qismida ayollar qamrab olishga majbur bo’lgan oz sonli musulmon mamlakatlaridan biridir. [34] Saudiya Arabistonida o’tkazilgan so’rovlar ayollarni qamrab olish kerak degan qat’iy fikrni ilgari surayotgan bo’lsa-da, paradoksal ravishda ayollar o’zlarining kiyimlarini tanlash huquqiga ega bo’lishlari kerak degan qat’iy e’tiqod mavjud. [35]
2011 yilda Pyu tadqiqot markazi tomonidan o’tkazilgan so’rovda turli musulmon mamlakatlari ayollari o’zlarining mamlakatlari uchun bir nechta liboslarning qaysi birini eng maqbul deb tanlashlarini so’rashdi. Saudiya ayollari orasida ayollarning 11% to’la boshli deb aytdi burqa Bu eng maqbul, ayollarning 63% aytgan niqob faqat ko’zni ochadigan narsa mos keladi, faqat 8% qora tanli deb aytdi hijob soch va quloqlarni yopib qo’yish o’rinli, 10% sochlar va quloqlarni yopadigan kamroq konservativ oq hijobga mos keladi, kichik 5% jigarrang va ba’zi sochlar mosligini ko’rsatadigan kamroq konservativ hijobga javob beradi va shunchaki 3% yo’q har qanday qoplamani kiyish o’rinli edi. Niqob – bu Saudiya ayollarining eng yuqori foizini Saudiya Arabistonidagi ayollar uchun mos kiyim deb bilgan kiyim. Ushbu statistik ma’lumotlarga ko’ra, videotasvirda yuqorida keltirilgan saudiyalik ayol saudiyalik ayollarning mashhur ko’rinishini namoyish qilish uchun ishlatilgan, bu niqobni faqat ko’zlarini ochib qo’ygan. [33]
Somali
Shuningdek qarang: Somalidagi ayollar § Liboslar va Somalidagi Islom
Yosh Somali hijob kiygan ayollar.Doimiy, kundalik mashg’ulotlar paytida, Somali ayollar odatda kiyishadi guntiino, yelkasiga bog’langan va beliga o’ralgan uzun mato. To’y yoki diniy bayram kabi rasmiy marosimlarda Hayit, ayollar kiyishadi dirak, bu uzun, engil, diafan voil paxtadan tikilgan kiyim yoki polyester to’liq uzunlikda kiyiladi yarim sirpanish va brassier. Turmush qurgan ayollar bosh kiyimlarini sport bilan shug’ullanishadi shash, shuningdek, ko’pincha tanasining yuqori qismini a bilan qoplaydi shol sifatida tanilgan garbasaar. Turmushga chiqmagan yoki yosh ayollar esa har doim ham boshlarini yopib yurishmaydi. An’anaviy arab kiyimlari, hijob va jilbab shuningdek, odatda kiyiladi. [36]
Amerikadagi hijob
Shuningdek qarang: Amerika qit’asidagi Islom
Qo’shma Shtatlar
Shuningdek qarang: Qo’shma Shtatlarda Islom
Qo’shimcha ma’lumotlar: Mamlakatlar bo’yicha hijob § Qo’shma ShtatlarThe Amerika Qo’shma Shtatlari Oliy sudi qarshi qaror qildi Aberkrombi va Fitch da’vogar Samanta Elaufning hijobda yurishini taqiqlovchi kiyinish siyosati. [37]
Kanada
Shuningdek qarang: Kanadadagi Islom
2011 yilda Kanada hukumati fuqarolik marosimlarida ayollarning yuzini yopadigan kiyim kiyishini noqonuniy qildi, chunki sudya har bir kishining qasamyodini o’qiyotganini ko’rishi kerak. 2012 yilda Oliy sud ayollar guvohlar stendida yuzlarini yopib qo’yishi mumkinligi to’g’risida kamdan-kam bo’lingan qaror qabul qildi. To’rt sudya bu vaziyatga bog’liq, ikkitasi guvohlar hech qachon yuzlarini yopmasliklari kerakligini, bittasi musulmon guvohga uning pardasini echib olishga buyurmaslik kerakligini aytdi. Kanada hukumat idoralari, maktablar va shifoxonalarda pardani taqib olishni yanada kengroq taqiqlashni ko’rib chiqmoqda. [38] Frantsuz tilida so’zlashadigan Kvebek viloyati hukumati bu yil barcha diniy regaliyalarni, shu jumladan musulmonlarning sharflari va pardalari, salla, yahudiylarning dubulg’alari va xristian xochlarini davlat binolaridan taqiqlovchi qonunni taklif qildi.
Janubiy Amerika
Shuningdek qarang: Lotin Amerikasi musulmonlari
Argentina
2011 yilda Argentina prezidenti Kristina Fernandes uchun surildi qonunchilik bu musulmon ayollarga jamoat joylarida hijob kiyishiga imkon berdi. [39] Yangi qonunga ko’ra, argentinalik musulmon ayollar o’zlarining milliy id kartalari uchun suratga tushayotganda hijobda yurishlari mumkin. Qonun mamlakatda din va so’z erkinligini targ’ib qilish va 450,000 dan milliongacha bo’lgan musulmon aholining o’zlarini jamiyatda ko’proq integratsiyalashgan his qilishlariga yordam berish maqsadida ishlab chiqilgan. [39] [40]
Chili
Chili ozchilik musulmon aholiga ega. Islom madaniyati markazi prezidenti Fuad Mussa “chililiklar orasida Islom haqida umuman johillik mavjud. [41] Bu 2010 yilda Chili fuqarosining hijobi tufayli bankda xizmat ko’rsatishdan bosh tortganidan va u hijobini olib tashlamaguncha unga xizmat ko’rsatilmasligi edi.
Musulmon ayollarning hijobga qarashlari
Ushbu bo’lim kabi yozilgan shaxsiy mulohaza, shaxsiy insho yoki bahsli insho Vikipediya tahrirlovchisining shaxsiy his-tuyg’ularini bayon qiladigan yoki mavzu bo’yicha asl dalillarni keltiradigan. Iltimos uni yaxshilashga yordam bering uni qayta yozish orqali entsiklopedik uslub. ( 2020 yil fevral ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Musulmon ayollarning hijobga nisbatan turli xil qarashlari mavjud. Biroz [42] ayollar hijob juda cheklangan deb hisoblashadi, lekin boshqa musulmon ayollarning kiyim kiyishini qabul qiladilar, boshqa ayollar esa [42] o’zlarining ham, boshqa ayollarning ham “zolim” tabiati tufayli hijob kiyishiga qarshi. Bundan tashqari, ba’zi ayollar [42] hijobni o’z dinlarini nishonlash usuli sifatida qabul qilish va bu ularning jamiyatdagi jinsiy aloqa ob’ekti bo’lishdan ko’ra, intellektualligini saqlashga yordam berishini his qilish. Ba’zi musulmon ayollar [42] hijob kiyish, chunki bu ularning oilaviy an’analariga aylangan va ular o’z oilalari uchun muqaddas bo’lgan narsadan voz kechishni istamaydilar. Ayollar bor [42] hijob kiyib yuradiganlar, bunga yaramaydiganlarni hukm qilmaydilar va barcha musulmon ayollari pardani kiyib oladimi yoki yo’qmi, o’zlari tanlashni afzal deb biladilar.
Pro-hijob
Musulmon ayollar hijobni majburan zulm kiyimi deb bilishlari shart emas. Syima Aslam, Angliyalik musulmon ishbilarmon ayol qalbida hijob uchun alohida joyni his qiladi va bu uni Islom bilan bevosita bog’lab turishini his qiladi. Garchi u ba’zi biznes sheriklaridan hijob kiyishni tanlagan bo’lsa, biroz xo’rlik va norozilik bildirsa ham, u hijobni berishni tanlaganida qat’iy turibdi. [43]
Boshqa bir yosh ayol Rovayda Abdelaziz hijobni o’zi kiyishga qaror qilgani va “u itoatkor bo’lgani uchun kiymaydi” deb tushuntiradi. [44] Sara Xekmatining aytishicha, hijob unga erkinlik tuyg’usini beradi va erkak ayolni tashqi qiyofasidan ko’ra uning intellektual qudratidan bilishi kerak degan fikrni yoqtiradi. [44]
Uning kitobida, Musulmon ayollarga pul tejash kerakmi?, Abu-Lughod sobiq musulmon haqida, Ayan Xirsi Ali, nomli avtobiografiya yozgan Kofir. Xirsi Ali o’zining musulmon bo’lib yashagan va qora kiyim va pardani kiygan ijobiy tajribasi haqida yozadi. Xirsi Ali aytadiki, “[islomiy liboslar] hayajonli va jo’shqin hissiyotlarga ega edi. Bu menga kuch bag’ishladi . Men noyob edim [. ] bu menga o’zimni individual his qildim. Bu xabar yubordi. ustunlik [. ] “. Xirsi Ali bir vaqtlar hijobni qo’llab-quvvatlaganlar qatoriga kiradi. U kiyganida, u zulmni his qilmadi, aksincha kuch va individuallikka ega bo’ldi. [45]
Hana Tajima uchun “musulmon hipster treyblazerlaridan biri” bilan intervyu Vizyon jurnali, yozuvchi Suzanne Elliott “moda bilan shug’ullanadigan musulmonlar sizning e’tiqodingizga putur etkazmasdan salqin va kamtar, zamonaviy va individual bo’lishingizni isbotlamoqda” deb ta’kidlamoqda. Tajima 2011 yilda o’zining “Maysaa” moda yorlig’ini ochdi va uning uzoq ta’sirlari va ilhomlari haqida bloglarni ochdi. Elliottning so’zlariga ko’ra, 26 yoshli Tajima “yangi musulmon hipsterini o’ziga jalb qiladi, u jozibali, ammo eskirgan, nafis, ammo g’alati. Ushbu tendentsiya dunyoning yirik shaharlarini Londonning Dalston shahridan Nyu-Yorkning Uilyamsburgigacha yoki Dubayning yorqinligini qamrab oladi”. [46]
Hijobga qarshi
Ba’zi musulmon ayollar hijob haqiqatan ham ayol sifatida shaxsiy erkinligiga to’sqinlik qiladi, deb hisoblashadi. Rasmieyh Abdelnabi ismli musulmon ayol, hijobni “butun bir jamoaning vakili bo’lish” uchun juda katta bosim o’tkazayotganini his qilgani uchun to’xtatishga qaror qilganini tushuntiradi. [47] Bundan tashqari, u hijob Islomning vakili emas, balki arab madaniyati vakili ekanligini his qilishini tushuntiradi. [48] [49] Hijob kiygan ba’zi ayollarning yana bir e’tiqodi shundaki, bu ularni “o’ziga xos xususiyatlaridan mahrum qilishi” mumkin. [48] va ularni o’z dinlari uchun shaklga aylantiring. Ba’zi ayollar bu bilan har kuni shug’ullanishni istamaydilar va bu ba’zi bir musulmon ayollarning o’zlarini yopinishga qaror qilishlariga yana bir sababdir. 2013 yil sentyabr oyida yozilgan maqolada, Nesrine Malik noroziligini nafaqat ko’zni ochib beradigan libosning bir turi – niqobni kiyishga majbur qilish bilan izohlaydi: “Men hech kim niqob kiymaganimni afzal ko’rardim. Men hech bir ayolning yoshligidanoq yo’q bo’lib ketishini istamas edim, chunki Bu uning oilasidagi odatiy holdir. [. ] Men Islomni niqobdan va uning barcha joylaridan tozalashini istardim. ” Malik o’zlarini musulmon ayollari orasida yashirishdek tuyuladi; u niqobni Islomdan qaytarishni istaydi. [50]
Sobiq musulmon, Ayan Xirsi Ali, “Nomad” nomli kitobida parda haqida shunday yozgan edi: “(. ) ayollarni ataylab shaxsiy va cheklangan mulk sifatida belgilaydi. Shaxslar. Parda ayollarni erkaklar va dunyodan ajratib turadi; ularni cheklaydi, cheklaydi, kuyovga beradi. Badan qanday bo’lishi mumkin bo’lsa, aql ham xuddi shunday tor bo’lishi mumkin, musulmon parda miltillaydi va sizning ko’zingiz va taqdiringiz uchun shart-sharoit yaratadi. aparteid, irqning emas, balki jinsning hukmronligi. ” [51]
Yaqinda Germaniyada sodir bo’lgan voqea ushbu masala xalqaro miqyosda qay darajada aks etayotganini aks ettiradi: “Germaniya janubidagi Myunxen shahridagi ma’muriy sud musulmon talaba ayolga darsda yuz pardasini kiyishni taqiqladi”. [52] Garchi Germaniyada hijobga rasmiy taqiq qo’yilmagan bo’lsa-da, mamlakatning eng yuqori sudlariga ko’ra federal davlatlar musulmon davlat xodimlarini o’zlariga mos bo’lmagan deb hisoblagan kiyimlarini taqishga ruxsat berishgan. Ushbu qoida nemis qonun chiqaruvchilariga asosan mamlakatda kiyim / kiyinish bo’yicha o’z qoidalarini ishlab chiqish uchun moslashuvchanlikni qoldiradi.
Eron yana bir qat’iy davlatga ega [53] hijobga oid qoidalar va ko’plab ayollar ma’lum uslubda kiyinish uchun hukumat tomonidan bosimni his qilishadi. Eronlik ayollardan biri Hengameh Golestan Eron hukumatiga o’zining badiiy namoyishi orqali norozilik bildirishga qaror qildi. [54]
Islomiy kiyimlar erkaklar uchun
Maqolada Xorazm vohasi erkaklari an’anaviy bosh kiyimlarining o’ziga xos xususiyatlari ko’rib chiqilgan. Bosh kiyimlarning rangi, shakli, kiyilish tartibi tavsiflangan.
Xorazm erkaklarining an’anaviy bosh kiyimlari o’ziga xos va betakror bo’lib, XIX asr oxiri – XX asr boshlarida vohadagi turli etnik guruhlar bosh kiyimlarida o’ziga xoslik saqlanib qolgan. Vohaning an’anaviy bosh kiyimlarini tayyorlanadigan xom ashyosiga qarab quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
1. Jundan tayyorlanadigan bosh kiyimlar: cho’girma (to’galak, sherozi va silkma).
2. Kigiz (namat)dan tayyorlanadigan bosh kiyimlar: qalpoq, kuloh va h.k.
3. Ip va ipakdan tayyorlanadigan bosh kiyimlar: tahya (chumakli, papakli, qazma); ro’mol (farang ro’mol, sochoqi beqaror, yo’rinja gulli ro’mol, to’r ro’mol, boki ro’mol, shaxmat ro’mol, qozoqi ro’mol va h.k.); lachak (Xiva lachagi, Karvak va Pitnak lachagi), bosho’rov, o’ramol (shim. Xorazm); to’ppi (bolalar va keksalar to’ppisi – sappush); cho’tti (Xazorasp).
4. Mo’ynadan tayyorlanadigan bosh kiyimlar: qunduz popoq yoki qunduz talpak (ondatra telpak), norka popoq (qorako’zan – norka terisidan tikilgan telpak), suvsar talpak (sobol – suvsar mo’ynasidan tikilgan telpak) , quloqchin (ushanka).
Xorazmda bosh kiyim davlat, g’urur, iftixor ramzi sanalgan, shuning uchun bosh kiyimni biror kimsa bilan almashtirish yoki birovga berish mumkin bo’lmagan. Otaning bosh kiyimi faqat uning o’g’liga berilgan. “Oyog’ingda mahsing bo’lmasa ham boshingda cho’girmang bo’lsin”, degan keksalar. “Qadimda farzandi yuzini erga qaratgan ota cho’girmadan mahrum qilingan, bu esa uning elot (mahalla)da yakkalanib qolishiga olib kelgan”. XX asr boshlarida Xorazm aholisi o’rtasida boshyalang yurish odobdan hisoblanmagan. Qariyalar hatto kechasi uxlagani yotganlarida ham yumshoq chitdan, ichiga paxta solib, astar qilingan konussimon bosh kiyim – to’ppi (shabpo’sh) kiyib yotganlar. Bu kabi bosh kiyim O’zbekistonning boshqa hududlarida ham uchraydi.
O’zbek do’ppilarining Chust, Marg’ilon, Andijon, Shahrixon, Qo’qon, Toshkent, Samarqand, Urgut, Buxoro, Boysun, Dashnobod, Shahrisabz, Koson, Xiva, Laqay, Baxmal, zar, ola, gilamnusxa, iroqi, araqchin kabi turlari ma’lum. O’zbekiston tarixi muzeyida turli davrlarga tegishli bo’lgan 260 dan ortiq do’ppi mavjud. Behistun qoyatoshlariga o’yib tushirilgan (bo’rtma) odam suratlarining biridagi bosh kiyim qadimgi xorazmiylar bosh kiyimlariga juda o’xshab ketganligini ko’rish mumkin. Zero qoya yozuvlarida Doro buyrug’i bilan bo’ysundirgan xalqlar orasida saklar, so’g’dlar qatorida xorazmiylar ham tilga olingan. X asrda yashab ijod etgan muarrix al-Maqdisiy Xorazmdan chetga olib chiqiladigan mollar ro’yxatida xorazmliklarning cho’qmor telpagi ham borligini, Xurosonning har bir shahrida mahalliy aholidan o’zlarining cho’qmor telpaklari bilan ajralib turuvchi ko’plab xorazmliklarni uchratish mumkinligini aytib o’tadi. Demak, Xorazmda chumakli tahya deb ataluvchi konussimon do’ppi turi ham qadimiy bosh kiyim bo’lishi mumkin.
Erkak va ayollar do’ppilari bir xil shaklda bo’lib, erkaklarning do’ppilari to’q yashil rangli, ko’k, qora baxmaldan tayyorlangan. Voha aholisi qishda do’ppi ustidan dumaloq, jundan bo’lgan telpak kiyganlar. Xorazm vohasi aholisining bosh kiyimlari rangi, shakli va kiyilish tartibi bilan ham o’ziga xos xususiyatga ega. Xorazmda yashovchi o’zbeklar katta dumaloq cho’girma kiyganlar. Cho’girma voha aholisining etnik xususiyatlarini yanada yaqqolroq namoyon etadigan bosh kiyimdir. Cho’girma uch xil: to’galak cho’girma, sherozi va silkma cho’girmadan iborat bo’lgan. Ustki qismi teri yoki qalin matodan tekis qilib tikilib, atrofiga bosma shaklda qorako’l yopishtirilgan to’galak cho’girma vohada XIX asrdan beri kiyilib kelgan cho’girmaning dastlabki nusxasidir. Uni dastlab faqat hukmdorlar, keyinchalik esa aholining barcha tabaqa vakillari kiygan. Kalta junli Xazorasp uslubida tikilgan cho’girma sherozi cho’girma deb atalgan. Sherozi cho’girma – yangi tug’ilgan qo’zichoqning terisidan tikilgan va tikilish jihatidan ixcham bo’lib, hozirgi telpaklardan ozgina farq qilgan. Uchinchisi aholining kambag’al tabaqasi hamda vohada yashovchi turkmanlar ham kiygan uzun junli silkma cho’girmadir. Silkma cho’girma qo’yning uzun junidan, dumaloq shaklda va ancha katta hajmda tikilgan. Cho’girma ilgari Xorazmda keng tarqalgan bo’lib, u haqda xalq orasida quyidagicha aytim bo’lgan:
Cho’girma-yo, cho’girma-yo, cho’girma
Cho’girmaga qarab yuzing o’girma.
Qishni guni chaqirsa ham yugurma,
O’zi – yarim, og’iri botmon cho’girma.Xorazmning tabiiy sharoiti va jug’rofiy muhiti ham jun yoki teridan tikilgan kiyimlarning mavjud bo’lishini taqozo etadi. Qolaversa, po’stin va cho’girma kabi ust-boshlar ichida haroratning normal holatda bo’lishi qattiq bo’ron yoki cho’l shamoli tufayli sodir bo’ladigan har xil nojo’ya ta’sirlardan kishi tanasini asraydi. Xorazm vohasida cho’girma bilan bog’liq yana bir udum saqlanganki, qiz bolaning bo’y etganligini bilish uchun uni otasining cho’girmasi bilan bir urib ko’rishgan. Agar qiz cho’girma bilan urganda yiqilib tushmasa, uni turmushga uzatishgan. Cho’girma XX asrning to 70-yillariga qadar keksalar bosh kiyimi sifatida saqlanib qolgan. Keyinchalik cho’girmalar aholi tomonidan deyarli kiyilmay, faqat teatr va folklor-etnografik ansambl a’zolari tomonidan kiyilgan, biroq “sherozi telpak” nomli cho’girma turi o’rta va keksa yoshdagi erkaklar orasida saqlanib qolgan. U olti oylik qo’zichoq terisidan tikilgan va badavlat xonadon erkaklari tomonidan kiyilgan. XX asrning 60-80 yillarida rahbar xodimlar orasida sherozi papaq (telpak) deb atalgan turi urf bo’lgan.
Turkmanlarning yovmut urug’ida ham Xorazm cho’girmasiga o’xshash bosh kiyimi bo’lib, u chovurma deb atalgan. Silkma cho’girma kabi bosh kiyim turkmanlarning ersari va sariq urug’i aholisida ham mavjud bo’lib, u silkma telpak deb atalgan. Manbalarda Xorazm vohasida cho’girma deb nomlanuvchi bosh kiyimning urf bo’lib, voha o’zbek va turkman aholisi o’rtasida keng yoyilishiga afg’on urug’laridan biri – jamshidlar sabab qilib ko’rsatilgan. Ammo cho’girmaga o’xshash bosh kiyim, ya’ni to’galak cho’girma xorazmliklarda qadimdan mavjud bo’lgan, jamshidiylar kirib kelgandan so’ng ularning ta’sirida shakli (dizayni) va hajmi o’zgargan, xolos. Chunki Xorazmning kontinental iqlim mintaqasi shunday bosh kiyim bo’lishini taqozo etgan. Buni so’nggi yillarda arxeologik manzilgohlarda olib borilgan tadqiqotlar ham tasdiqlaydi.
Bosh kiyimlari O’zbekistonning turli hududlarida o’ziga xos bo’lgan. Masalan, Buxoroda va unga yaqin tumanlarda telpaklar qiya konus shaklida bo’lgan. Uning yuqori qismini qorako’l terisidan, ichini qo’y mo’ynasi bilan qoplab, tevarak-atrofini qunduz mo’ynasi bilan bezaganlar. Farg’ona vodiysi va Toshkentda telpakning yuqori qismi uchun mato ishlatganlar, hoshiyasini tulki yoki suvsar mo’ynasidan, ayrim hollarda qo’zi terisidan tikkanlar. Farg’ona vodiysining qishloq ahli qishda mo’ynasi ichkariga qaratib tikilgan tumoq kiygan. Bosh kiyim turlaridan biri salla bo’lib, uni odatda din ahli: mulla, eshonlar va ayrim etnik guruhlar, masalan, Oqdarband eroniylari kiyganlar.
Demak, XIX asr oxiri – XX asr davomida Xorazm vohasi erkaklarining asosiy bosh kiyimi qish faslida cho’girma, yoz faslida taxya (do’ppi) bo’lib, voha iqlimiga juda mosligi uchun xalq bu bosh kiyimlarni sevib kiygan. Hatto keksalar yoz faslida bo’lsa ham cho’girmani boshidan echishmagan. Buning o’ziga xos sababi bor: yoz faslida bosh terlaganda, cho’girma o’ziga terni shimib olgan va boshni yozning jazirama issig’idan asrab namlantirib turgan. Shu sababli keksa otaxonlar paxtali to’n (do’n) va cho’girmani yoz faslida ham kiyib yurishgan. Hozirgi kunga kelib bu bosh kiyimlari xalqimizning an’anaviy bosh kiyimlari sanaladi va qadriyat sifatida e’zozlanadi.
Sh. Nurullaeva
Urganch davlat universiteti,
2013 yil 31 mayda qabul qilingan
(Taqrizchi: t.f.d.U.Abdullaev)