Press "Enter" to skip to content

Java dasturlash tilida eng oddiy dastur

Bunda: X – dastlabki ma’lumotlar; Y – natija, maqsad funktsiyasi, izlanayotgan miqdor (lar) bo’lsa, ular orasidagi bog’lanish Y= f (X) kabi olinishi mumkin.

Java dasturlash tili qachon yaratilgan

Internet axborot saytlarida «O‘zbekistonda Axborot texnologiyalari sohasida oylik ish haqi 7 million so‘mdan 11 million so‘mgacha bo‘lgan ish taklif qilinmoqda» degan e’lon tarqaldi. Ushbu e’lon aholimizning ish izlayotgan va izlamayotganlarda ancha katta qiziqish va munozaralarga sabab bo‘ldi. Albatta, nisbatan katta maosh to‘lanadigan bunday ishga davlat idoralari tomonidan rasmiy ravishda e’lon berilishi ish izlayotgan, ko‘proq daromad qilishni xohlayotgan fuqarolarning e’tiborini tortdi. Ushbu o‘ziga xos shov-shuvli e’lon ko‘pchilikda «programmist», «dasturchi», «developer» degan kasblar haqida izlanish va tushunchalar shakllanishiga sabab bo‘ldi. Nima uchun ularga bunday yuqori maosh to‘lanishi, bu sohani biladigan mutaxassislarga talab yuqoriligi haqida umumiy ma’lumotga ega bo‘lishdi.

Axborot texnologiyalari sohasidan uzoqroq bo‘lgan insonlarda «bu kasbni egallash qiyin, «mening mutaxassisligim umuman boshqaku, «yoshim o‘tib qoldi, endi kech» kabi fikrlar tug‘ilsishi tabiiy. Lekin, dasturchilik haqida internetdan maqolalarni qidirib o‘qilsa fikrlar ijobiy tomonga o‘zgaradi va dasturchilikni o‘rganishga ishtiyoq paydo bo‘ladi. To‘g‘ri, balki kelajakda kuchli dasturchi, professional developer bo‘lmasligi mumkindir, lekin, Frontend texnologiyalarini boshlang‘ich darajada yaxshi o‘rganishining o‘ziyoq ilmiy-ijodiy va biznes g‘oyalarini rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar eshigini ochadi. Axborot olamining cho‘qqilari bo‘lgan Microsoft, Apple, Google, Facebook, Amazon, Alibaba kabi kompaniyalarning dunyoga kelishi ham oddiy qiziqish va ishtiyoqning samarasidir.

Frontend – Bu o‘zi nima va yuqoridagi gaplarga buning nima bog‘liqligi bor?» dersiz, bu savolingizga ushbu maqolada javob topasiz degan umiddamiz.

Frontend – «tashqi interfeys degan ma’noni bildirib, veb texnologiyalarning biridir. Bu texnologiya yordamida veb sahifalarning insonga ko‘rinib turuvchi, ma’lumot beruvchi vizual qismi yaratiladi. Frontend texnologiyalarini o‘rgangan inson o‘z ijodkorligi, kretiv yondoshuvi orqali turli g‘oyalarini veb sahifalar, dasturlar shaklida ro‘yobga chiqarishi mumkin bo‘ladi.

Bugungi kunda shaxsiy veb sahifaga ega bo‘lish o‘ziga xos elektron vizitka, passport vazifasini bajaribgina qolmay, balki sayt orqali ko‘plab foydali ishlarni amalga oshirish mumkin bo‘lib qoldi. Masalan, jurnalist, shoir, yozuvchi o‘z ijodi va izlanishlarinini veb sahifasi orqali yoritib borishi mumkin. Tadbirkor o‘z sahifasida mahsulot va xizmatlarini keng targ‘ib qilishi va daromadini oshirishi mumkin.

Umumiy qilib aytadigan bo‘lsak Frontend texnologiyalarini o‘rganish – internet xazinasining kalitini qo‘lga kiritish demakdir, bu xazinadan xohlagan narsangizni olishingiz, foydalnishingiz, boshqarishingiz mumkin.

Agar sizda «Frontend dasturlashni, texnologiyalarini qayerda, kimdan o‘rganaman?» degan savol tug‘ilgan bo‘lsa, turli o‘quv kurslari bugungi kunda o‘z xizmatlarini taklif qilmoqda. Shular qatorida PDP akademiyasi o‘quv kurslari ham samarali faoliyat olib bormoqda.

PDP akademiyasida Frontend texnologiyalari o‘quv kurslarining o‘ziga xos tomonlari shundaki:

– Darslar oson va tushunarli metodikada amaliy mashg‘ulot asosida olib boriladi;

– Sizga o‘z sohasida amaliy tajribaga ega bo‘lgan, bilimli ustozlar dars beradi;

– O‘zbek tilida faoliyat yuritadigan dasturchilarni ko‘paytirish va dasturlashni o‘zbek tilida o‘rgatish maqsadida darslar o‘zbek tilida olib boriladi;

– Haftada 3 kun, 2 soat 30 daqiqadan qulay vaqtlarda tashkil qilinadi;

– Talabalar uchun amaliy topshiriqlar berib boriladi, o‘qish davomida turli proyektlarni amalga oshirishni boshlashingiz mumkin.

Qanday texnologiyalar o‘rganiladi? Nimadan boshlash kerak?

Frontend dasturlash sohasi bir necha til va texnologiyalarni o‘z ichiga oladi. Uning asoslari HTML, CSS va JavaScriptdir. Vaqt davomida saytlarning ko‘rinishi va ishlashiga bo‘lgan sifat talabi o‘sishi tufayli shu texnologiyalar asosida bir qancha freymvork va kutubxonalar tuzib chiqilgan. Ulardan ko‘zlangan asosiy maqsadlardan biri sayt tuzishga ketadigan vaqtni qisqartirishdir. CSS asosida Less, Less oldindan ishlov beruvchi (preprotsessor), foydalanuvchi interfeysini tuzishda yordam beruvchi Bootstrap, Materialize, Foundation, Bulma va Tailwind freymvorklari tuzilgan bo‘lsa, JavaScript asosida hozirgi kunda trendda bo‘lgan Angular, Vue freymvorklari, jQuery va React kutubxonalari tuzib chiqilgan. Malakali frontend dasturchilarga dunyoning ko‘plab davlatlarida talab bor. Ularning bilimi va tajribasiga qarab turlicha ish haqi to‘lanadi. Bugungi kunda O‘zbekistonda malakali frontend dasturchilar oyiga o‘rtacha 300$ dan 1000$ gacha o‘rtacha daromad topishlari mumkin. Quyida frontend dasturlash sohasiga kiruvchi til va texnologiyalar haqida batafsil ma’lumot berib o‘tamiz.

HTML va CSS

HTML va CSS veb sahifalar asosini tashkil qiladi. HTML saytda aynan nimalar joylashishi kerakligiga mas’ul bo‘lsa (matn, rasm, video), CSSda ularning qaysi tartibda joylashuvi va qanday ko‘rinishda bo‘lishi yozib chiqiladi. Sayt foydalanuvchilarga ko‘rinadigan elementlar HTML va CSSda tuzilgani uchun bu ikkisisiz sayt tuzib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham frontend sohasini o‘rganish aynan shu texnologiyalardan boshlanadi. Bularda bor imkoniyatlarga qo‘shimchalar va yangiliklar qo‘shilib, HTML5 va CSS3 standardlari ishlab chiqilgan.

JavaScript va jQuery

JavaScript ham yuqorida aytib o‘tilgan texnologiyalar kabi frontend dasturlashning ajralmas qismidir. JavaScript brauzerlarda ishlovchi dasturlash tili bo‘lib, u yordamida veb sahifaga interfaollik imkoniyatini berish mumkin bo‘ladi. Misol uchun biron tugma bosilganda yoki foydalanuvchi saytning biror qismiga kelganda yangi oyna ochilishi yoki biron xabar ko‘rinishi. Birmuncha vaqt oldin sayt elementlariga interfaollik qo‘shishda JavaScriptning o‘zidan foydalanish dasturchi uchun nisbatan qiyin bo‘lgan, ba’zi vazifalarni bajarishning imkoni bo‘lmagan. O‘sha vaqtda jQuery kutubxonasi tuzilgan bo‘lib, u yordamida dasturchi JavaScript tilida mavjud bo‘lmagan imkoniyatlardan qulay yo‘l bilan foydalana olgan. Hozirgi kunda JavaScriptda jQuery kutubxonasi kiritgan yangiliklar tatbiq qilingan bo‘lsada, dasturchilar jQueryni ishlatishni tashlab qo‘yishgani yo‘q. Statistika ma’lumotlariga ko‘ra JavaScript 2017 yilning eng ommalashgan dasturlash tili deb tan olindi.

Less va Sass

Less va Sass oldindan ishlov beruvchi freymvorklari CSS asosida yaratilgan bo‘lib, dasturchilar uchun CSS bilan ishlashda anchagina qulayliklar va qo‘shimcha imkoniyatlarni yaratib beradi. Uning yordamida sayt tuzishga ketadigan vaqtni tejab, nisbatan kamroq kod yozish mumkin bo‘ladi. Hatto, bu ikkisi yordamida sayt stillarini yozishga dasturlash tillari kabi yondashish mumkin.

Bootstrap, Materialize, Foundation va boshqa CSS freymvorklar

Bu freymvorklar dasturchiga deyarli tayyor ko‘rinishdagi sayt elementlarini taklif qiladi. Ular yordamida odatda ko‘p ishlatiladigan elementlarni bir necha daqiqalar ichida tuzish mumkin. Ularning har biri o‘ziga xos stildagi elementlarga ega. Material va yassi stillar ham shular jumlasidandir. Hatto saytni qog‘ozda qo‘lga chizilgandek ko‘rinishga keltiradigan freymvork ham bor – http://www.getpapercss.

AngularJS, ReactJS va VueJS

AngularJS, ReactJS va VueJS JavaScript dasturlash tiliga asoslangan bo‘lib, ular yordamida veb saytlarni yanada takomillashtirish, qo‘shimcha imkoniyatlar qo‘shish va bu o‘zgartirishlarni dasturchi o‘ylagandan ham oson usulda amalga oshirish mumkin. Agar siz HTML, CSS, Bootstrap va JavaScriptni biladigan frontend dasturchi bo‘lsangiz, bugungi kunda yurtimizda oyiga o‘rtacha 100$ dan 300$ gacha daromad topishingiz mumkin. Bordiyu siz yuqorida sanab o‘tilganlardan tashqari AngularJS, ReactJS va VueJS texnologiyalaridan birini bilsangiz, sizning o‘rtacha oylik daromadingiz 400$ dan 600$ gacha bo‘lishi mumkin. Bu daromad albatta nisbiy olingan. Veb dasturchilarning daromadi odatda ularning bilim darajasi va tajribasi bilan belgilanadi.

Frontend developer egallashi kerak bo‘lgan qo‘shimcha bilimlar va ko‘nikmalar:

  1. Veb dizayn va mobil dizayn. Frontend dasturchi veb va mobil dizayn bo‘yicha boshlang‘ich ma’lumotga ega bo‘lishi va dizaynning mazmunini tushunishi lozim. Bu ularga saytni chiroyli hamda qulay ko‘rinishga keltirishda qo‘l keladi.
  2. Adobe Photoshop yoki Sketchda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lishi lozim. Frontend dasturchi rasm ko‘rinishidagi sayt dizaynini kodga o‘tkazadi. Shu ish mobaynida grafik tahrirlash dasturlari bilan ishlash saytning rasm ko‘rinishidan kerakli elementlari ishlatish uchun ajratib olish uchun zarur.
  3. Git texnologiyasini bilishi va unda ishlay olishi lozim.
  4. Veb dasturlashning yana bir asosiy qismi bekend sohasi ishlash prinsipini bilishi lozim.
  5. Frontend dasturchi ma’lumotlar bazasidan kelayotgan ma’lumotlar bilan ishlay olishi lozim.
  6. Frontend dasturchi veb dasturlarni test qilish texnologiyasi bilan tanish bo‘lishi va bilishi lozim.
  7. Eng muhim ko‘nikmalardan biri o‘z ustida doimiy ishlash va boshqalarning xatosidan to‘g‘ri xulosa chiqarishdir.

Ushbu maqolamizdan frontend texnologiyasi haqida umumiy ma’lumot oldingiz va sizda veb sayt yaratilishi bo‘yicha ilk tasavvurlar shakllandi, deb o‘ylayman. Agar sizda frontend dasturlashga qiziqish paydo bo‘lgan bo‘lsa va o‘rganishni istasangiz, men sizga Personal Development Process o‘quv markazini tavsiya qilgan bo‘lar edim.

Personal Development Process o‘quv markazi sizga nima bera oladi?

Personal Development Process o‘quv markazida o‘z sohasining mutaxassislari ko‘p yillik katta tajribalarini siz bilan ulashishga tayyor. Bu o‘quv kursida siz frontend developmentning quyidagi texnologiyalarini modulli asosda o‘rganishingiz mumkin:

1.1. HTML va CSS asoslari.

2.1. HTML5 va CSS3 yangi texnologiyalar.

2.2. Less va Sass CSS texnologiyalari.

2.3. Bootstrap va Materialize CSS freymvorklari.

3.1. JavaScript dasturlash tili.

3.2. jQuery kutubxonasi va uning elementlari.

3.3. jQuery plaginlari.

Ko‘rib turganingizdek Personal Development Process o‘quv markazida sizni qiziqtirgan Frontend texnologiyalarining barchasini o‘rganishingiz mumkin. Frontend dasturlashni o‘rganing va shaxsiy sahifangizdan tortib yirik veb portallar, loyihalarni yarating.

G‘oyalaringiz g‘oyaligicha qolib ketmasin, uni amalga oshiring!

Qayerga murojaat etish mumkin?

Personal Development Process o‘quv markazi Toshkent sh. Mirobod tum. Afrosiyob ko‘ch. 4-uy. «Grand Trade» Bussiness center

Personal Development Process o‘quv markazi

Mo‘ljal: Kosmonavtlar metrosi. Turkmaniston elchixonasi to‘g‘risida.

Shuningdek, qo‘shimcha ma’lumotlarni quyidagilardan foydalangan holda bilib olishingiz mumkin.

Sayt: http://pdp/

Telefon: + 99897 447 47 41

Telegram: @PdpUzAdmin

Telegram kanal: @PdpUzAcademy

Pochta: pdpacademy@gmail

Facebook: fb/pdp

Reklama huquqi asosida

Java dasturlash tilida eng oddiy dastur

Java dasturlash tilini o’rganishdan oldin biz sizga bu til haqida qisqacha ma’lumot berib o’tishni o’zimizga joiz deb bildik. Java dasturlash tili 1995 yil 23 mayda Sun Microsystems tomonidan ishlab chiqilgan ob’ektga asoslangan dasturlash tilidir. Java ilovalari odatda maxsus byte kodiga kompliyatsiya qilinadi, shuning uchun ular virtual Java mashinasi yordamida har qanday kompyuter arxitekturasida ishlashlaydi. Java dasturlash tili Jeyms Gosling tomonidan ishlab chiqilgan va bu til dastlab Oak deb nomlandi. Keyinchalik u Java nomi bilan almashtirildi. Mijoz va server dasturlarini yozish uchun ishlatildi.

Java kodi kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga oʻtadi va bu bayt kod interpretator tomonidan bajariladi. Bu tilninig afzal tomoni, bytekodning operatsion tizim va apparatdan to’liq mustaqilligi bo’lib, virtual mashinaga ega bo’lgan har qanday qurilmada java dasturlarini ishlatishga imkon beradi. Java texnologiyasining yana bir muhim xususiyati dasturni bajarish virtual mashinadan to’liq nazorat qilinadigan moslashuvchan xavfsizlik tizimi. Tizimdagi har qanday ruxsat qilinmagan hodisalar (masalan, ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishga yoki boshqa kompyuterga ulanishga harakat qilish) zudlik bilan uzilishga olib keladi.

Biror dasturlash tilini endi o’rganishga kirishgan har bir dasturlovchi uchun “Hello World!” so’zini ni ekranga chiqarish an’ana bo’lib qolgan. Biz ham shu an’anaga sodiq qolamiz. Java dasturlash tilida “Hello World” nomli dasturi quyidagicha amalga oshiriladi:
class HelloWorld

public static void main(String[] args)

System.out.println(“Hello World!”);

  • Java tilida yozilgan har bir dastur bir yoki bir necha sinflarda tashkil topgan bo’ladi. Bizning misolimizda faqat bitta sinfdan tashkil topgan.
  • Sinf class xizmatchi so’zi bilan boshlanadi undan so’ng sinf nomi elon qilinadi. Bizning misolimizda bu HelloWorld. Sinf tanasi figurali qavslar ichiga yoziladi (class body).
  • Dasturdagi barcha harakatlar metodlar (method) yordamida amalga oshiriladi.
  • Obektga yonaltirilgan dasturlash tillarida funksiya va proceduralar o’rniga metodlardan foydalaniladi.
  • Metodlar nomi va parametrlari bilan farqlanadi. Metodlardan biri albatta main deb nomlanishi kerak, dastur shu asosiy metod orqali ishga tushadi. Bizning oddiy dasturimizda faqat bitta metod bor va u ham main deb nomlanadi.
  • Metodlar ikki xil bo’ladi. Qiymat qaytaruvchi va qiymat qaytarmaydigan. Qiymat qaytaruvchi metodlarda metod nomidan oldin qaytaradigan qiymatining tipi yoziladi va return xizmatchi so’zi orqali qiymat qaytaradi. Qiymat qaytarmaydigan metodlar metod nomidan oldin void xizmatchi so’zidan foidalaniladi, bizning misolimizdagi yozilganmain() metodi bu qiymat qaytarmaydigan metoddir.
  • Metod parametrlari metod nomidan keyin qavs ichida yoziladi. Har bir parametr uchun uning tipi va parameter nomi probel orqali ko’rsatiladi. Agarda metod parametrlari bir nechta bo’lsa ular vergul bilan ajratiladi. Bizning main metodimizning bitta parametri bor uning tipi massiv. Bu massivning tarkibi simvollar ketma-ketligidan tashkil topgan. Parametr nomi args dab nomlangan.
  • Metod tiplaridan oldin modifikatorlar (modifiers) yoziladi. Masalan public so’zi shunday ma’no bildiradiki shu metoddan har doim foydalana olish imkonini beradi. Umuman olib qaraganda modifikatorlarni yozish shart emas, biroq ular main metodi uchun zarur.
  • Metod tanasi figurali qavslar uchida yoziladi (method body).
  • System sinfidagi System.out.println()buyrug’i malumotlarni ekranga chiqarish uchun ishlatiladi. Println so’zi print line so’zlari qisqartmasidir. Agar biz System.out.println buyrug’ini bersak ekranga chiqarilayotgan ma’lumotni yangi satrdan chiqaradi.
  • Java kompilyatori nuqtaiy nazaridan katta kichik harflar farqlanadi. Agar biz main matodini Main yoki MAIN qilib elon qilsak bu xatolikdir.

Hamma dasturlash tillarida izohlar bo’lganidek java dasturlash tilida ham kompilyatorlar o’qimaydigan izohlar yozish mumkin. Dastur matnini tushunarliligini oshirish uchun izohlar juda foydali. Izohlar orqali bir yoki bir nechta operatorni daxlsiz qilib qo’yish mumkin. Bundan tashqari dasturlar haqida foydali malumotni izohlardan bilib olish mumkin.

  • Ikkita qiya chiziq probelsiz ketma-ket yoziladi (//) va satr oxirigacha izohlar davom qiladi.
  • Qiya chiziq va yulduzcha belgisi bilan boshlanadi (/*) va bir necha satrdan iborat izohlar keltirilib izoh oxirida yulduzcha va qiya chiziq bilan yakunlanadi (*/), ushbu belgilar probelsiz yoziladi.
  • Qiya chiziq va ikkita yulduzcha belgisi bilan boshlanadi (/**) va bir necha satrdan iborat izohlar keltirilib izoh oxirida yulduzcha va qiya chiziq bilan yakunlanadi (*/) va ushbu belgilar xam probelsiz yoziladi. Bunday izohlar hujjatlar bilan bog’liq ishlar uchun qo’llaniladi.

* Izoh: ushbu sinf Sizning dasturlash tilini

public static void main(String[] args)

Asosiy metod tanasi

System.out.println(“Hello World!”);//Ekranga chiqarish

Java dasturlash tilida o’zgarmaslar turli shakllar va tiplarda yozilishi mumkin. O’zgarmaslar shakllarining deyarli barchasi C tilidagidek qabul qilingan. O’zgarmaslarning turli xil tiplarini ko’rib chiqamiz.

Butun tiplar uch xil ko’rinishda yozilishi mumkin.

  • bizga malum bo’lgan o’nlik shaklda: 1, +89, -3;
  • nol bilan boshlanadigan sakkizlik shaklda: 027, -326, 0777; bunday o’zgarmaslarni yozishda 8 va 9 raqamlarini qo’llash mumkin emas.
  • nol va lotin harfi x yoki X bilan boshlanadigan 16 shakl: 0xff0a, 0xFC2D, 0X45a8, 0X77FF; bu yerda katta va kichik harflar farqlanmaydi.

Haqiqiy o’zgarmaslar faqat ikki xil ko’rinishda o’nlik sanoq sistemasida yoziladi:

  • qo’zg’almas nuqtali: 37.25, -128.678967, +27.035;
  • qo’zg’aluvchan nuqtali: 2.5e34, -0.345e-25, 37.0E+4; lotin harfi e katta yoki kichik harflarda yozilishi mumkin, probel va qavslar yozish mumkin emas.

Belgi-qiymatlarni o’zgaruvchilardan farqlash uchun apostrof bilan yoziladi. Belgilarni yozish uchun quyidagi shakllardan foydalanamiz:

  • klaviaturadagi bosma shakldagi belgilar oddiy apostrof (yakka qo’shtirmoq) bilan yoziladi: ‘a’, ‘I’, ‘H’, ‘?’;
  • maxsus belgilar oddiy belgilardan farqlash uchun teskari qiya chiziq bilan apostroflar ichida yoziladi:
  • ‘\n’ – ASCII 10 kodli LF (Line Feed) satrining belgisi;
  • ‘\r’ – 13 kodli CR (Carriage Return) qaytish belgisi;
  • ‘\f’ – 12 kodli FF (Form Feed) sahifa belgisi;
  • ‘\b’ – 8 kodli BS (Backspace) qaytish qadami belgisi;
  • ‘\t’ – 9 kodli HT (Horizontal Tabulation) belgisi;
  • ‘\\’ – teskari qiya chiziq;
  • ‘\”’ – qo’shtirnoq;
  • ‘\’’ – apostrof;

Belgilar satri qo’shtirnoq ichida yoziladi. Maxsus belgilar va kodlar teskari qiya chiziq bilan albatta apostrofsiz yoziladi.

“Siz satrli tiplarni o’rganayapsiz \n bu yangi satrdan yozildi”

“\”Qo\’shtirnoq ichiga yozildi\” bu esa qo\’shtirnoqdan tashqarida yoziladi”

Satrli o’zgarmaslar + ishorasi orqali ulash mumkin. Misol uchun “Satrni ” + “ulash” amali “Satrni ulash” natijasini beradi. E’tibor bering, satrlarni ulashda hech qanday qo’shimcha belgi ishlatilmaydi. Ular orasidagi probel birinchi satrga tegishli bo’ladi. Agarda satrli o’zgarmas uzun ko’rinishda bo’lsa satrlarga bo’lamiz, xar bir satrdan keyin + ishorasi qo’yamiz; shunda kompilyator ikkita va undan ortiq satrni bitta satrli o’zgarmas deb yig’adi.

“Bitta uzun satrli o’zgarmas”+

“ikkita satrga yozilgan”;
Nomlar.

O’zgaruvchilar, sinflar, metodlar va boshqa obekt nomlari identifikatorlar(identifiers) deyiladi. Itentifikatorlar lotin harflari va 0-9 gacha bo’lgan arab raqamlaridan tashkil topgan bo’ladi, lekin identifikatorlarning birinchi belgisi raqam bo’lmasligi kerak. (Haqiqatdan ham 3e2 yozuvini qanday tushunish mumkin: 300,0 raqamimi yoki o’zgaruvchi nomimi?). Java alfavitida albatta katta va kichik lotin harflari dollar $ belgisi va pastdan chiziqcha (_), shunday qilib milly alfavit belgilari kiritiladi.

Eslatma

Nomlarda dollar belgisini ko’rsatmang. Chunki Java kompilyatori dollar belgisini sinf nomlari uchun foydalanadi.

h1 my_var var1 _var varyLongVarName

aName theName Az8SyS7Gj

O’zgaruvchi nomlarida raqamlarga o’xshaydigan harflardan foyldalanmaslik tafsiya qilinadi. Masalan l harfi 1 soni bilan, o harfi 0 soni bilan adashtirilishi mumkin.

Nomlar o’ylab topishda “Code Conventions” tavsiyalari haqida unitmang. Identifikatorlarni Java xizmatchi so’zlari bilan nomlamang.

Java tilida malumotlar tiplari ikki guruhga bo’linadi: oddiy tiplar (primitive types) va havola qiluvchi tiplar (reference types).

Havola qilivchi tiplarga massivlar (arrays), sinflar (classes), interfeyslar (interfaces) va hisoblash tiplari (enum) kiradi.

Oddiy tiplar hammasi bo’lib sakkiztani tashkil qiladi. Ularni mantiqiy (boolean) va sonli(numeric) tiplarga ajratishimiz mumkin. Sonli tiplar o’z navbatida butun va haqiqiy tiplarga bo’linadi.

Butun tiplar: byte, short, int, long, char.

Haqiqiy tiplar:cfloat, double.

  • Primitive types
    • Boolean
    • Numeric types
      • Integral types (int, short, byte, long, char)
      • Floatin-point types (float, double)
      • Arrays
      • Classes
      • Interfaces
      • Enums

      O’zgaruvchi nomlar o’zining tipini aniqlay olmasligi mumkin, lekin barchasi ishlatilishidan oldin e’lon qilinishi shart. Biror bir o’zgaruvchini e’lon qilishda avval o’zgaruvchi tipi, probeldan so’ng o’zgaruvchi nomi yoziladi. Barcha yoki bir qancha o’zgaruvchilarni shunday tipdagi xoxlagan o’zgaruvchiga xizmat qila oladigan tenglik belgisidan so’ng boshlang’ich tushunchani berish mumkin. Har bir tipni tavsiflashda nuqtali vergul (;) ishorasi qo’llaniladi.

      Mantiqiy tip (boolean) tushunchasi turli taqqoslashlarda ishlatiladi. Asosan mantiqiy amallarda va takrorlanuvchi operatorlarda foidalaniladi. Mantiqiy tiplar asosan ikki xil qiymat qabul qiladi rost (true) va yolg’on (false). Bular (true va false) javaning yordamchi so’zlaridir. Java dasturlash tilida mantiqiy tipdagi o’zgaruvchining ko’rinishi quyudagicha:

      boolean b=true, bb=false, bool;

      public class MainClass

      public static void main(String[] args)

      Ushbu misolda mantiqiy tiplarni qanday qilib e’lon qilish va qiymat berish ko’rsatilgan.

      Java dasturlash tilida to’rtta mantiqiy amal mavjud:

      Bu amallar mantiqiy (boolean) tipdagi malumotlar ustida bajariladi, hattokiy uning natijalari ham mantiqiy tipda bo’ladi true yoki false. Bu amallarni quyudagi jadvalda yaxshiroq tushunishingiz mumkin.

      b1 b2 !b1 b1 & b2 b1 | b2 b1 ^ b2
      true true false true true false
      true false false false true true
      false true true false true true
      false false true false false false

      Yuqorida aytib o’tilgan to’rtta mantiqiy amaldan tashqari yana ikkita qisqartma ko’rinishdagi mantiqiy amal mavjud:

      • Qisqartirilgan konyuksiya(conditional-AND) ― &&
      • Qisqartirilgan dizyunksiya(conditional-OR) ― ||

      public class MainClass

      public static void main(String[] args)

        1. Butun tiplar.
        Tip Bayt Diapazoni
        Byte 1 -128 dan 127 gacha
        Short 2 -32768 dan 32767 gacha
        Int 4 -2147483648 dan -2147483647 gacha
        Long 8 -9223372036854775808 dan -9223372036854775807
        Char 2 ‘\u0000’ dan ‘\uFFFF’ gacha,16 sanoq sistemasida 0 dan 65535 gacha

        Garchi char tipiga ikki bayt ajratilgan bo’lsada, lekin arifmetik amallarda huddi int tipidek ishtirok qiladi, unga to’rt bayt ajratilgan, ikki bayti no’l bilan to’ldirilgan.

        Quyudagi misolda o’zgaruvchilar tiplari bilan ko’rsatilgan:

        public class MainClass

        public static void main(String[] args)

        Char tipidan tashqari butun tiplar qo’shimcha kodlar bilan ikkilik sanoq sistemasi ko’rinishda saqlanadi. Qarama qarshi sonlar ikkilik sanoq sistemasi ko’rinishda saqlanmaydi, lekin qo’shimcha kod orqali ikkilik sanoq sistemasi ko’rinishda saqlash mumkin. Masalan b1 o’zgaruvchining qiymadi 50, b1 o’zgaruvchi bir baytga 00110010 ikkilik sanoq sistemasi bilan saqlanadi. -50 misol qilib yozish kerak.

        Butun tiplar ustuda amallar quyida ko’rsatilgan.

        • Qo’shish amali ― +(pilus)
        • Ayirish amali ― –(menus)
        • Ko’paytirish ― *(yulduzcha)
        • Bo’lish amali ― /(slesh)
        • Bo’linmaning qoldiq qismi ― % (prosent)
        • Increment (oshirish) amali ― ++
        • Dekriment (kamaytirish) amali ― —

        Bu amallarni faqat butun tiplar ustuda bajarsangiz natija ham butun tipda bo’ladi. Misol uchun 5/2 bo’lish amali natijasi 2 (2.5 emas), 5/(-3) bo’lish natijasi -1 (faqat butun tip) va hakoza. Bu matematika uchun noodatiy bo’lsa ham lekin dasturlash uchu tabiy xoldir. Agar ikkala operanda xam bir xil tipga ega bo’lsa natija ham shu tipda bo’ladi. Misol uchun 5.0/2 yokli 5.0/2.0 qilib yozsak natija 2.5 bo’ladi.

        public class MainClass <
        public static void main(String[] args)

        int a = 5, b = 15, c;

        System.out.println(“c b3 q 9″>

        Java dasturlash tilida haqiqiy tip ikki xil bo’ladi. Ular float va double. Haqiqiy tiplar xarakteristikasini quyudagi jadvalda ko’rishingiz mumkin:

        Eslatma

        Butun tiplar ustudagi barcha amallar haqiqiy tiplar ustuda ham bajariladi.

        Haqiqiy tiplarni ifodalash uchun misollar:

        float x=0.001f , y=-34.789F;

        Har qanday masalani dasturlaganda uchta konstruktiv jarayondan foydalaniladi. Kompyuterda ixtiyoriy algoritm bajarilishi uchun faqat chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi jarayonlardan foidalanib amalga oshiriladi. Algoritmlar turli ko’rinishlarda ifodalanadi: blok sxema ko’rinishida, oddiy matnlar, oshpazlik retzeptidek va hakoza. Har bir dasturlash tili algoritmlarni yozish vositasiga ega bo’lishi kerak. Ular algoritmlash tillari deyiladi. Operatorlarning minimal to’plami chiziqli hisoblashlarni yozish uchun operatorlar, tarmoqlanuvchi jarayonlar uchun shart operatorlar va takrorlanuvchi operatorlardan tarkib topishi kerak.

        • o’zgaruvchilar va boshqa obektlarni tasniflash operatorlari;
        • arifmetik ifodalarni amalga oshirish uchun operatorlar;
        • shart operatoriif;
        • takrorlanuvchi operatorlar while, do-while, for;
        • tanlash operatori switch;
        • o’tish operatorlari break, continue, return;
        • blok <>;
        • bo’sh operator ;;

        Eslatma

        Java tilida goto operatori mavjud emas.
        Har bir operator nuqtali vergul (;) bilan tugaydi.

        Xohlagan ifodaning oxiriga nuqtali vergul (;) qo’yish mumkin.

        Dasturlashda eng ko’p qo’llaniladigan jarayonlardan biri bu tarmoqlanuvchi jarayondir. Tarmoqlanuvchi jarayon biror bir shart asosida amallarning ketma-ket bajarilishidir. Bunday jarayonlarni amalga oshirish juda katta imkoniyatlarni taqdim qiladi. Barcha dasturlash tillarida tarmoqlashuvchi jarayonlarni amalga oshirishda if operatori qo’llaniladi. Shu jumladan java dasturlash tilida ham if operatori mavjud.

        Java tilida if operatorining umumiy ko’rininshi quyudagicha:
        if(mantiqiy_amal)

        dastur

        Yosh avlodning kompyut е r savodxonligi darajasi ilmiy-t е xnika taraqqiyotini rivojlantirishga katta ta’sir etadi. Shunga ko`ra oliy ta’lim tizimi kurslarida kompyut е rlardan foydalanish masalasi dolzarb bo`lib qolmoqda.

        Xozirgi kunda ishlab chiqarishning turli t е xnologiyalaridagi muammolarni hal qilishda zamonaviy hisoblash t е xnikasi vositalarini k е ng qo`llash xar bir mutaxassisdan, xox u t е xnolog bo`lsin xox iqtisodchi bo`lsin albatta zamonaviy kompyut е rlardan, hamda axborot t е xnologiyalaridan k е rakli darajada foydalanish mahorati va t е gishli ma’lumotga ega bo`lishni talab qiladi.

        «Algoritm asoslari va algoritmik tillar» fani orqali ishlab chiqarishning turli sohalariga ta`alluqli bo`lgan masalalarni echish algoritmlarini va dasturini tuzish yo`llari hamda usullarini bilib olinadi.

        Informatikada masala е chish tushunchasi d е ganda axborotlar­ni qayta ishlab, natijani oldindan b е lgilangan ma’lum bir ko’rinishga olib k е lish tushuniladi.

        Kompyut е rdan foydalanib masalani е chish – yaratilgan algoritmga asoslangan xolda dastlabki ma’lumotlar ustida avtomatik tarzda amallar bajarilib izlangan natija (natijalar) ko’rini­shiga k е ltirish d е makdir.

        I. ILMIY-T Е XNIK MASALALARNI KOMPYUT Е RDA Е CHISH BOSQICHLARI. ALGORITMLASH BOSQICHI.
        1. Masalalarni kompyut е rda е chish bosqichlari.
        2. Masalalarni kompyut е rda е chishning algoritmlash bosqichi.
        3. Algoritm tushunchasi va unga misollar.
        1. Masalalarni kompyut е rda е chish bosqichlari.

        Kompyut е rdan foydalanib “ilmiy – t е xnik masalani е chish” tushun­chasi k е ng ma’nodagi so’z bo’lib, quyidagi bosqichlarga bo’linadi.

        Maqsad – bosqichlarning qaysi birlarini mutaxassis kompyut е rdan foydalanmasdan va qaysi bosqichlarini kompyut е rdan foydalanib baja­rishini aniqlash xamda bosqichlarni to’la o’rganib chiqishdan iborat.

        Ilmiy – t е xnik masalalarni (ITM) kompyut е rdan foydalanib е chish bosqich­lari:
        1. Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanishi;
        2. Masalani mat е matik ifodalash;
        3. Masalani е chish uslubini ishlab chiqish, sonli usullarni tanlash;
        4. Masalani е chish algoritmini ishlab chiqish;
        5. Ma’lumotlarni tayyorlash va tarkibini aniqlash (tanlash);
        6. Dasturlash;
        7. Dastur matnini va ma’lumotlarni axborot tashuvchiga o’tkazish;
        8. Dastur xatolarini tuzatish;
        9. Dasturning avtomatik tarzda kompyut е rda bajarilishi;
        10. Olingan natijalarni izohlash, tahlil qilish va dastur­dan foydalanish uchun ko’rsatma yozish;

        “Informatika” kursida 1- 4 bosqichlar qisqa ma’noda, xususiy holatlar, ko’p uchraydigan murakkab bo’lmagan muammolar uchun tushuntiriladi.

        Bu bosqichlar tom ma’noda to’laligicha mu­taxassislikni egallash davomida maxsus kurslar vositasida o’r­gatiladi.

        8- va 9-bosqichlarni bajarishda mutaxassis kompyut е rdan foydalanadi.
        7-bosqichda kompyut е rdan foydalanish ham, foydalanmaslik ham mumkin.
        ITM ni kompyut е rda е chish bosqichlarini aloxida ko’rib chiqamiz.
        1-bosqich. MASALANING QO’YILISHI VA MAQSADNI ANIQLASH.

        Xalq xo’jaligining muayyan sohasi (t е xnika, iqtisod, lingvistika, ta’lim va x.k.) bo’yicha ishlayotgan (ishlagan) ma­lakali va е takchi mutaxassis tomonidan bajariladigan ish, masalani qo’yish va maqsadni aniqlash uchun malakali muta­xassis bir n е cha kun, oy, xattoki yillab izlanishi mumkin.

        Qo’yilgan maqsadni amalga oshirish uchun k е rakli ma’lumot­lar tarkibi (strukturasi), tuzilishi, ifodalanishi aniqlangan bo’lib, ular orasidagi bog’lanishlar aniq ifodalangan bo’lsa, “masala qo’yilgan” d е b aytiladi.

        2-bosqich. MASALANI MAT Е MATIK IFODALASH.

        Bu bosqichda masalani е chish uchun k е rakli va е tarli bo’lgan dastlabki ma’lumotlarning tarkibi, tavsifi, turi, tuzilishi xsobga olingan xolda mat е matik t е rminlarda ifodalanadi xamda masalani е chishning mat е matik mod е li yaratiladi.

        Buning uchun xar xil (sohasiga qarab) mat е matik apparat ishlatilishi mumkin.

        Masalan iqtisod soxasidagi mutaxassislar – chiziqli dasturlash, dinamik dasturlash, stoxastik dasturlash, bashorat (prognoz) qilish bilan bog’liq masalalarni е chish mat е matik appa­ratini bilishlari k е rak; t е xnika soxasidagi mutaxassislar oddiy diff е r е ntsial t е nglamalar va ularning tizimlari, m е xanika­ning ch е tki (kra е vi е ) masalalarini, gaz dinamikasiga oid masa­lalarni, int е gral ko’rinishdagi masalalarni ifodalash va е chish uchun ishlatiladigan mat е matik apparatni to’liq tushunib е tgan bo’lishi k е rak.

        Mutaxassis o’z soxasini xar tomonlama yaxshi o’rgangan va amaliy jixatdan puxta o’zlashtirgan va qo’llaniladigan har xil mat е matik apparatning barcha imkoniyatlarini to’liq tushunib y е tgan va amaliyotga qo’llay oladigan bo’lishi k е rak.

        Bu bosqichda 2 ta asosiy savolga javob topish k е rak:
        1. Masalani ifodalash uchun qanday mat е matik strukturalar maqsadga muvofiq k е ladi?
        2. Е chilgan o’xshash masalalar bormi?

        Tanlangan mat е matik struktura (apparat)da masalaning el е ­m е ntida ob’ е ktlari to’la ifodalanishi zarur.

        3-bosqich. MASALANI Е ChISh USULINI IShLAB ChIQISh, SONLI USULNI TANLASh.

        Agar dastlabki ma’lumotlar bilan izlanayotgan natijalar (miqdorlar, ma’lumotlar) o’rtasida aniq bog’liqlik (qonuni­yat) o’rnatilgan bo’lib va masalani е chish uslubi ishlab chiqilgan bo’lsa yoki o’sha bog’lanishni amalga oshirish uchun tayyor sonli usul (lar) tanlab olinib (masala uchun, masalaning bir qismi uchun) masalaning е chish uslubi yaratilgan bo’lsa, “masalani е chish uslubi ishlab chiqilgan” d е yiladi.

        Bunda: X – dastlabki ma’lumotlar; Y – natija, maqsad funktsiyasi, izlanayotgan miqdor (lar) bo’lsa, ular orasidagi bog’lanish Y= f (X) kabi olinishi mumkin.

        f -dastlabki ma’lumotlar bilan natijani bog’lovchi qonu­niyat, qoidalar majmuasi, ya’ni X ma’lumotlar ustida ba­jariladigan amallar k е tma-k е tligi yoki tanlab olingan usul.

        Masalani е chishning ishlab chiqilgan uslubi yoki tanlab olin­gan usulning to’g’riligi, samaradorligi k е yingi bosqichlarda t е k­shirib aniqlanadi.

        4-bosqich. MASALANI Е CHISH ALGORITMINI YARATISH.

        4-bosqichda asosan masalani е chish algoritmi yaratiladi. Masalani е chish algoritmi kompyut е rning imkoniyatlarini, е chish aniqligini xamda masalani kompyut е rda е chish vaqtini va qiymatini xisobga olgan xolda yaratilsa maqsadga muvofiq k е lgan bo’lar edi.

        Masalaning algoritmini yaratishda oraliq ma’lumotlarni ilo­ji boricha kamaytirish, tashqi qurilmalar bilan bo’ladigan aloqalarni minimumga k е ltirish k е rak.

        Dasturning samarador va unumdorligi, masalani е chish algo­ritmining qanchalik puxta tashkil qilinganligiga bog’liq.

        3-4 bosqichlar bir-biri bilan jips, mustahkam bog’langan. Ya’ni yaratilgan uslubni har xil usullar bilan amalga oshirish mumkin, shu sababdan masalani е chish uslubi va algoritmining bir n е chta variantlari bo’lishi mumkin va k е raklisi tanlab olinadi.

        Murakkab masalaning algoritmini yaratishda qadamma-qadam oydinlashtirish uslubidan foydalangan ma’qul, har bir qadamda algoritmning tarkibi sodda va tushunarli bo’lib qolishiga erishmoq k е rak.

        Masalani algoritmlash jarayonida, algoritmning ba’zi bo’laklarini, lavhalarini, mantiqan alohida qismlarini ifodalashda tipik algoritmlar va amaliyotda t е kshirilgan algo­ritmlardan iloji boricha ko’p foydalangan ma’qul.

        Algoritmlashda modullik printsipidan foydalanish algoritmni o’qishda va dasturlashda qulayliklar yaratadi. Oxir oqibatda masalani е chish algoritmi ishchi holatga k е ltiriladi, ya’ni algoritm grafik ko’rinishda biror algoritmik til vosita­sida ifodalash darajasiga k е ltiriladi.

        Masalani algoritmlash – masalani kompyut е rdan foydalanib е chish algoritmini yaratish jarayonidir.

        Algoritmlash – masalani е chish bosqichi bo’lib, masalaga qo’yilgan shart va talablar asosida oxirgi natijani, masalaning е chimini olish uchun ish­lab chiqilgan algoritmlarni yaratish bilan shug’ullanadigan informatikaning bo’limidir.

        5-bosqich. MA’LUMOTLARNI TAYYORLASH VA TARKIBINI ANIQLASH.

        Ma’lumotlarni tasvirlash usulini tanlash algoritmning baja­rilishi bilan chambarchas bog’langan. Shu sababdan ma’lumotni tasvirlashning shunday turini, usulini tanlash k е rakki, masalani е chish jarayoni sodda va tushunarli bo’lsin.

        Ma’lumotlar oddiy o’zgaruvchilar ko’rinishida (bu xol juda kam uchraydi), massiv ko’rinishida, aloxida ma’lumot fayllari (k е tma-k е t o’qiladigan yoki b е vosita o’qiladigan) ko’rinishida axborot tashuvchida joylashgan bo’lishi mumkin.

        6-bosqich. DASTURLASH.

        Masalani ishchi xolatga k е ltirilgan е chish algoritmini tan­langan algoritmik til vositasida ifodalash (tavsiflash, tasvirlash) “dasturlash” d е yiladi.

        Algoritmning xar bir mayda bo’lagi algoritmik tilning op е ­ratorlari yordamida, tilning sintaksis va s е mantika qoidalari asosida yozib chiqiladi. Algoritm mukammal tuzilgan bo’lsa dasturlashda qiyinchilik tug’ilmaydi. Dasturlash jarayonida quyi­dagi takliflar inobatga olinsa xatolarni tuzatish jarayoni е n­gillashadi.

        1. Dastur umumiy bo’lishi k е rak, ya’ni ma’lumotlarni aniq biror turiga bog’liq bo’lmasligi k е rak, massivning ch е gara param е trlarini t е kshirmoq lozim. Massiv el е m е ntlarining soni 0 yoki 1 bo’lib qolish, yoki yuqori ch е garasidan oshib k е tish xolati.

        2. O’zgarmas kattalik xamda o’zgaruvchi kattalik ko’rinishi­da ishlatish. (Biror o’zgarmas kattalikni boshqasi bilan almash­tirish zarurati bo’lib qolsa, dastur matnini chaqirib o’zgartirish k е rak – bu noqulay xolat Е X Е , С OM fayllarida aslo mumkin emas).

        Dasturda kiritiladigan ma’lumotlarni nazorat qilish qismi bo’lishi k е rak.
        3. Dasturdagi arifm е tik amallarni kamaytirish va dastur­ning ishlashini t е zlatish uchun:
        – darajaga oshirish amallari ko’paytirish amali bilan al­mashtirilgani ma’qul;

        – bir xil ma’lumot bilan xisoblanayotgan arifm е tik (al­g е braik) ifodalarni bir marta xisoblab qiymatini biror o’zgaruvchida saqlab ishlatish.

        – takrorlashlarni tashkil qilishda takrorlanishning ch е garasini t е kshirish uchun ifodalardan emas balki oddiy o’uzgaruvchilar­dan foydalanish.

        – takroriy xisoblashlar tarkibida uchraydigan va takrorla­nish davomida qiymatini o’zgartirmaydigan ifodalarni tak­rorlanishdan tashqarida xisoblash.

        4. Dasturning xar bir bo’lagi, moduli qismiga tushuntirish­lar yozilgan bo’lishi k е rak. Dasturdagi tushuntirishlar, masalani е chish k е tma-k е tligini ifodalovchi mantiqiy k е t­ma-k е tlikdan iborat bo’lmog’i k е rak.

        Dasturdagi modullar, qismlar aniq ko’rsatilgan bo’lishi k е rak. Takrorlanish boshi va takrorlanish oxiri aloxida qatorda turgani ma’qul.

        7-bosqich. DASTUR MATNINI VA MA’LUMOTLARNI AXBOROT TASHUVCHIGA O’TKAZISH.

        Kompyut е r uchun axborot tashuvchi vositalar bo’lib: p е rfokarta, p е rfol е nta, magnitli tasma, magnitli disk (egiluvchi magnitli disk, magnitli karta), fleshkalar xizmat qilishi mumkin.

        Dastur matni aloxida maxsus qurilmalar yordamida yoki kompyut е rdan foydalanib axborot tashuvchiga o’tkaziladi.

        8-bosqich. DASTURNING XATOSINI TUZATISH.

        Bu bosqich masalani kompyut е rda е chish bosqichlari ichidagi ko’p vaqt talab qiladigan, mutaxassisdan sabr, qanoat, chidam, aql, zakovat, mantiqiy t е z fikrlash, algorit­mik tilning barcha imkoniyatlarini, tuzatish (otladka) qilish uslubini, yo’llarini, masalaning mag’zini ikir-chikirlarigacha mukammal bilishni talab qiladigan murakkab izlanuvchan jarayondir.

        Bu bosqich “dasturni t е st bo’yicha t е kshirish” d е b xam yuritiladi. Dasturning to’g’ri ishlashi va yo’l qo’yilgan xatoliklarni aniqlab tuzatish algoritmni yaratishda yo’l qo’yilgan kamchiliklarni bartaraf qilish xamda tanlangan usulning yaroqli yoki yaroqsiz ekanligini aniqlab b е ruvchi jarayondir.

        T е st – maxsus tayyorlangan dastlabki malumotlar bo’lib, ular ustida amallar bajarish bilan masalaning е chimi-natija oli­nadi. T е st tayyorlash juda murakkab ish bo’lib, qo’lda hisob-ki­tob ishlarini bajarishni talab qiladi xamda dasturning xamma qismlarini, bo’laklarini, modullarini t е kshirish shart.

        Dasturning xatosini tuzatish bo’yicha yo’l – yo’riqlar:

        1. Maxsus tayyorlangan ma’lumotlar asosida dasturni qo’l­da е chib chiqish (imkoni bo’lsa) yoki mantiqan alohida bo’lgan bo’laklarini, modullarini qo’lda xisoblash.

        2. Dasturni va uning bo’laklarini, modullarini t е st yor­damida t е kshirish.

        3.Dasturning k е rakli joylariga bosib chiqarish buyrug’ini qo’yish (tuzatishlardan k е yin olib tashlanadi).

        4. Dasturning xatolarini tuzatishda, muloqot r е jimida ba­jarilganda (STOP) to’xtash buyrug’idan foydalanish.

        5. Dasturlash tilini va amal bajaruvchi tizimi (AT)ning maxsus xatolarni tuzatish imkoniyatlaridan foydalanish.

        6. Xatolarni tuzatish jarayonida kam xajmdagi ma’lumotlar bilan ishlashni tashkil qilish.
        9-bosqich. DASTURNING AVTOMATIK TARZDA KOMPYUT Е RDA BAJARILISHI.

        Kompyut е r xatolari tuzatilib tayyorlangan dastlabki ma’lumotlardan foydalangan xolda masalaning е chimini ( е chimlarini) avtomatik tarzda xisoblaydi.

        Agar natijalar masalaning е chimi uchun yaroqli d е b topilsa masalani е chish tugallangan xisoblanadi, aks xolda yuqoridagi bosqichlar qaytadan ko’rib chiqiladi.

        10-bosqich. OLINGAN MA`LUMOTLARNI IZOHLASH, TAHLIL QILISH VA DASTURDAN FOYDALANISH UCHUN YO’RIQNOMA YOZISH.

        Masalani е chish natijasida olingan sonlar yoki sonlar massivi, matnlar yoki matn ko’rinishidagi massivlar xar taraflama izoxlanib, tushuntiriladi. Dasturdan foydalanish uchun ko’rgazma yozish quyidagilarni o’z ichiga oladi:

        – Dastur ishlashi uchun ma’lumotlarni tayyorlash usuli, tuzi­lishi aniq b е lgilangan;
        – Dasturning ishlashi uchun kompyut е rni sozlash yo’llari;
        – Dasturni ishga tushirish va ishlash paytida bo’ladigan savol-javoblar;

        – Dasturni ishlash jarayonida k е lib chiqadigan xar xil xo­latlarni bartaraf qilish yo’llari aniq va puxta tushunarli qilib yozilgan bo’lishi k е rak.

        Masalani е chishning uchta bosqichini quyidagi misollarda ko’rib chiqamiz.
        1. Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanilishi. Koptok 29, 5 m / s е k

        t е zlik bilan t е paga tik ravishda t е pilgan. U qancha balandlikka ko’tariladi? (Havoning qarshiligi xisobga olinmasin).

        2. Masalani mat е matik ifodalash.
        B е rilgan: Vo = 29, 5 m / s е k. ; V = Vo.
        Koptokni balandlikka ko’tarilish xarakatini ifodalovchi qonuniyat:
        h = Vo*t-g*t2 / 2 (1)

        bu е rda: t – koptokning ko’tarilish vaqti, s е k. ; g – erkin tushish t е zlanishi ( 9, 8 m / s е k );

        3. Masalani е chish usulini ishlab chiqish.
        Koptokning t е zligi eng yuqori balandlikka е tganda nolga t е ng bo’ladi:
        V= 0. Fizika kursidan ma’lumki, t е zlik yo’ldan vaqt bo’yicha olingan xosila.
        V = dh / dt. (2)
        (1) dan xosila olsak
        V = Vo – g*t (3)
        (3) -ni nolga t е nglab t ning qiymatini topamiz:
        t = Vo / g (4)
        (4)-dan t ni topib (1) ga qo’yamiz.
        1. Masalaning qo’yilishi va maqsadni aniqlash.

        X 0 Y koordinata t е kisligida Y=0, X=a, X=b to’g’ri chiziqlar va egri chiziq bilan ch е garalangan shaklning yuzasi aniqlansin.

        2. Masalani mat е matik ifodalash.

        Masalaning qo’yilishidan ma’lumki bu shakl egri chiziqli tra­p е tsiyadir. Uning yuzasini topish aniq int е gral yordamida quyidagicha xisoblanadi:

        bu е rda: a – int е gralning quyi ch е garasi; b – int е gralning yuqori ch е garasi.
        3. Masalani е chish usulini ishlab chiqish (tanlash).
        Bu turdagi masalalarni е chishda to’rtburchaklar, trap е tsiya yoki Simpson
        taqribiy usullaridan biri tanlab olinadi va yuza xisoblanadi.
        2. Masalalarni kompyut е rda е chishning algoritmlash bosqichi.

        “Algoritmlash” d е ganda masalani biri k е tidan boshqasini bajariladigan xamda oldingisining natijalari k е yingilarining bajarilishida ishlatiladigan bosqichlar k е tma-k е tligiga k е lti­rish tushuniladi. Ayni paytda bu bosqichlardagi amallarni kompyut е r bajara olishi ko’zda tutilishi k е rak.

        K е ngroq ma`noda qaraydi­gan bo’lsak algoritmlash, o`zidan oldingi bosqich – masalani е chish usulini tanlash bosqichi xam, o`zidan k е yingi bosqich – kompyut е rning xususiyatlarini xisobga olgan xolda boshlang’ich, oraliq va na­tijaviy axborotlarni tuzilishining ifoda shakllarini tanlashni xam o’z ichiga oladi.

        Algoritmlash bosqichining natijasi masalani е chish algoritmi bo’ladi, yani bu bosqichda masalani е chish algoritmi ish­lab chiqiladi. Bunda masalani mat е matik qo’yilishi va tanlangan usul qidirilayotgan natijani olishga olib k е ladigan xarakatlar k е tma-k е tligini aniqlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

        3. “Algoritm” tushunchasi va unga misollar.

        Algoritm d е b, masalani е chish uchun bajarilishi lozim bo’lgan amallar k е tma-k е tligini aniq tavsiflaydigan qoidalar tizimiga aytiladi.

        Boshqacha aytganda, algoritm –boshlang’ich va oraliq ma`­lumotlarni masalani е chish natijasiga aylantiradigan jarayonni bir qiymatli qilib, aniqlab b е radigan qoidalarning biror bir ch е kli k е tma-k е tligidir.

        Buning moxiyati shundan iboratki, agar algoritm ishlab chiqilgan bo’lsa, uni е chilayotgan masala bilan tanish bo’lmagan biron bir ijrochiga, shu jumladan kompyut е rga xam bajarish uchun top­shirsa bo’ladi va u algoritmning qoidalariga aniq rioya qilib masalani е chadi.

        Masalan, ko’rib o’tilgan birinchi misolni е chish algoritmini quyidagicha bayon qilsa bo’ladi:
        1) kompyut е r xotirasiga Vo va g o’zgaruvchilarning sonli qiy­matlari kiritilsin;
        2) t ning qiymati t=Vo / g formula bilan xisoblansin;
        3) h ning qiymati h=Vo t – g t 2 / 2 (1) formula bilan xisoblansin;
        4) t va h o’zgaruvchilarning sonli qiymatlari ekranga yoki qog’ozga chiqarilsin;
        5) xisoblash to’xtatilsin.

        Masalaning qo’yilishida koptok 29, 5 m /s е k bilan t е pilsa, d е gan shart bor edi. ya`ni, Vo=29, 5 va g =9, 81 bo’lsa, t va h qancha bo’ladi? (Talabalarning o’ziga е chish taklif etiladi: t=3 s е k, h=43, 35 m.) Natija xammada bir xil chiqadi.

        Ikkinchi misolning е chish algoritmi quyidagicha bo’ladi:
        1) kompyut е r xotirasiga a va b ning qiymati kiritilsin;
        2) to’g’ri to’rtburchaklar soni n kiritilsin;
        3) to’rtburchaklar asosi (eni) xisoblansin: h= (b-a)/n
        4) 1-to’rtburchak balandligi (bo’yi) aniqlansin: x1qa
        5) 1-to’rtburchak yuzi xisoblansin: S1=sqr (x1)*h
        6) S1 ning qiymati eslab qolinsin;
        7) 2-to’rtburchakka o’tilsin; x2= x1+h (balandligi shunga bog’liq)
        8) 2-to’rtburchak yuzi xisoblansin: S2=sqr (x2)*h
        9) S2 ning qiymati S1 ning qiymatiga qo’shib qo’yilsin va yig’indi eslab qolinsin;
        10) n-to’rtburchakka o’tilsin: xN = x (N-1)+h=b
        11) n-to’rtburchak yuzi xisoblansin: Sn=sqr (b)*h
        12) Sn ning qiymati S1, S2,. . S (N-1) lar qiymatiga qo’shilsin;

        Algoritmni ishlab chiqish uchun avvalo masalaning е chish yo’lini yaxshi tasavvur qilib olish, k е yin esa uni formallashtirish, yani aniq qoidalar k е tma-k е tligi ko’rinishida yozish k е rak.

        Algoritmni ishlab chiqishda masalani е chish jarayonini shunday formallashtirish k е rakki, bu jarayon е tarli darajadagi oddiy qoidalarning ch е kli k е tma-k е tligi ko’rinishiga k е ltirilsin.

        Masalan, biz ko’pincha ko’p xonali sonlar ustida asosiy arifm е ­tik amallarni bajarishda vatandoshimiz Al-Xorazmiyning IX asr­da yaratgan qoidalarini ishlatamiz. “Algoritm” atamasi xam ana shu buyuk mat е matik nomidan k е lib chiqqan.

        Tayanch so’zlar va iboralar:

        Algoritm, algoritmlash, chiziqli, takrorlanuvchi, tarmoqli tuzilishlar, id е ntifikator, ifodalar, op е ratorlar, munosabat amallari.

        O’z-o’zini t е kshirish uchun savollar
        1. Masalalarni kompyut е rda е chish bosqichlari xaqida axborot b е ring .
        2. “Algoritm” d е b nimaga aytiladi?
        3. Masalaning qo’yilishi va maqsadning aniqlanishi.
        4. Masalani mat е matik ifodalash.
        5. Masalani е chish uslubini ishlab chiqish, sonli usullarni tanlash.
        6. Masalani е chish algoritmini ishlab chiqish.
        7. Ma’lumotlarni tayyorlash va tarkibini aniqlash (tanlash).
        8. Dasturlash deganda nimani tushunasiz.
        FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
        1. O`.T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanma. T. TKTI. 2005 y.

        2. O`.T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish ushun uslubiy qo’llanma. T. TKTI. 2005 y.

        3. Faronov V.V. Turbo Paskal 7.0. Uchеbnoе posobiе. M.: Nolidj., 2002g.
        4. Aripov M., Xaydarov A. Informatika asoslari T. “O`qituvchi” 2002y.

        5. Holmatov T.X.,Toyloqov N.I. Amaliy matematika,dasturlash va kompyuterning dasturiy ta’minoti. Txnat, 2000 y.

        II. ALGORITMNING ASOSIY XOSSALARI, IFODALASH USULLARI, TURLARI
        1. Algoritmning asosiy xossalari
        2. Algoritmni ifodalash usullari
        3. Dasturlash tillari va ularni tasniflash
        4. Algoritmning asosiy turlari
        1. Algoritmning asosiy xossalari.
        Algoritm quyidagi asosiy xossalarga ega: uzluklilik, aniqlik, natijaviylik va ommaviylik.

        UZLUKLILIK. Dastlabki b е rilgan malumotlarni natijaga aylantirish jarayoni uzlukli ravishda amalga oshiriladiki, bunda vaqtning xar bir k е yingi k е ladigan daqiqasidagi miqdor (kat­talik)larning qiymati vaqtning shundan oldingi daqiqasida bo’lgan miqdorlar qiymatidan ma`lum bir qoidalar bo’yicha oli­nadi.

        ANIQLIK. Algoritmning xar bir qoidasi aniq va bir qiy­matli bo’lishi zarurki, bunda vaqtning biror daqiqasida olin­gan miqdorlar qiymati vaqtning shundan oldingi daqiqasida olingan miqdorlar qiymati bilan bir qiymatli aniqlangan bo’ladi.

        NATIJAVIYLIK. Algoritm masalaning е chimiga ch е kli sondagi qadamlar ichida olib k е lishi yoki masalani ” е chib bo’lmaydi” d е ­gan xabar bilan tugashi k е rak.

        OMMAVIYLIK. Masalaning е chish algoritmi shunday yaratilishi k е rakki, uni faqat boshlang’ich malumotlar bilan farqlanadigan masalalarni е chish uchun xam qo’llanilishi k е rak.

        Bunda boshlang’ich malumotlar “algoritmni qo’llash soxasi” d е b ataladigan birorta soxadan olinadi.

        Masalan, yuqoridagi 1 – misolda koptok o’rni­ga boshqa narsani tik irg’itilsa va uning boshlang’ich t е z­ligi malum bo’lsa, shu algoritm bilan u erishadagan balandlik aniqlanadi.

        2. Algoritmni ifodalash usullari va ularga misollar

        Algoritmni ishlab chiqishda uni bir n е cha xil usul bilan ifodalab b е rsa bo’ladi. Shulardan uchtasi k е ng tarqalgan. Bu­lar:

        1. Algoritmni oddiy tilda ifodalash;
        2. Algoritmni tuzim ko’rinishida ifodalash;
        3. Algoritmni maxsus (algoritmik) tilda yozish.
        2.1 Algoritmni oddiy tilda ifodalash

        Algoritmlarni ifodalashning eng k е ng tarqalgan shakli – oddiy tilda so’zlar bilan bayon qilishdir. Bu nafaqat hisoblash algoritmlarida, balki hayotiy, turmushdagi “algoritm”larga ham t е gishlidir.

        Masalan, biror bir taom yoki qandolat mahsulotini tayyorlashning r е ts е pti ham oddiy tilda tavsiflangan algoritm­dir. Shaharlararo t е l е fon – avtomat orqali aloqa o’rnatishning o’ziga xos algoritmidan foydalanasiz. Do’kondan yangi kir yuvish mashinasi yoki magnitofon sotib olinsa, ishni foydalanishning algoritmi bilan tanishishdan boshlaymiz.

        Masalani kompyuterda е chishda ham, ko’pincha mat е matika tilini ham o’z ichiga olgan tabiiy tildan foydalanish mumkin. Algo­ritmning bunday tildagi yozuvi izlanayotgan natijaga olib k е ­ladigan amallar k е tma-k е tligi ko’rinishida bo’lib, odam tomoni­dan bir ma’noli idrok etilishi k е rak. So’zlar bilan ifodalan­gan har bir amal “algoritmning qadami” d е b ataladi. Qadamlar tartib nom е riga ega bo’ladi.

        Algoritm k е tma-k е t, qadam-ba qa­dam bajarilishi k е rak. Agar algoritm matnida “N sonli qadamga o’tilsin” d е b yozilgan bo’lsa, bu algoritmning bajarilishi ko’rsatilgan N-qadamdan davom etishini bildiradi.

        Ko’rinib turibdiki, yuqoridagi uchchala misol algoritmi ham oddiy tilda yozilgan ekan.

        Algoritmlarni oddiy tilda ifodalash kompyuterga kiritish uchun yaramaydi. Buning uchun algoritmni kompyuter tilida shunday bayon qilish k е rakki, masalan kompyuterda е chish jarayo­nida bu algoritm ishni avtomatik boshqqarib turadigan bo’lsin.

        Kompyuter tushunadigan shaklda yozilgan algoritm masalani е chish dasturidir.

        Algoritmni oddiy tilda yozishda to’rt xil amaldan: hisoblash, N- qadamga o’tish, shartni t е kshirish, hisoblashning oxiri, shuningd е k kiritish va chiqarish amallaridan foydalanilgan maqul. Bular ichida eng ko’p foydalaniladigani hisoblash amali­dir.

        2.2 Algoritmni tuzim ko’rinishida ifodalash.
        Nisbatan murakkab masalalarni е chishda algoritmdan muayyan kompyuter

        tilidagi dasturga o’tish juda qiyin. Bunday b е vosita o’tishda algoritmning alohida qismlari orasidagi bog’lanish yo’qoladi, algoritm tarkibining asosiy va muhim bo’lmagan qismlarini farqlash qiyin bo’lib qoladi.

        Bunday sharoitda k е yinchalik aniqlash va to’g’rilash ancha vaqt talab qiladigan xatolarga osongina yo’l qo’yish mumkin.

        Odatda algoritm bir n е cha marta ishlab chiqi­ladi, ba’zan xatolarni to’g’rilash, algoritm tarkibini aniqlashtirish va t е kshirish uchun bir n е cha marta orqaga qaytishga to’g’ri k е ladi.

        Algoritm ishlab chiqishning birinchi bosqichida al­goritmni yozishning eng qulay usuli – algoritmni tuzim ko’rinishda ifodalashdir.

        Algoritm tuzimi – b е rilgan algoritmni amalga oshirish­dagi amallar k е tma-k е tligining oddiy tildagi tasvirlash el е m е ntlari bilan to’ldirilgan grafik tasviridir. Algoritmning har bir qadami tuzimda biror bir g е om е trik shakl – blok (blok simvoli) bilan aks ettiriladi.

        Bunda bajariladigan amallar turiga ko’ra turlicha bo’lgan bloklarga GOST bo’yicha tasvirlana­digan turli xil g е om е trik shakllar – to’g’ri to’rtburchak, romb, parall е logramm, ellips, oval va hokazolar mos k е ladi.

        Algo­ritm tuzimlarini qurish qoidalari GOST 19. 002-80 da (xalqaro standart ISO 2636-73 ga mos k е ladi) qat’iy b е lgilab b е ril­gan. GOST 19. 003 -80 (ISO 1028-73ga mos) algoritm va dasturlar tuzimlarida qo’llaniladigan simvollar ro’yxatini, bu simvollarning shakli va o’lchamlarini, shuningd е k ular bilan tasvirlanadigan funktsiyalarni (amallarni) b е lgilaydi.

        Tuzim blok(simvol)lari ichida hisoblashlarning t е gishli bosqichlari ko’rsatiladi. Shu е rda har bir simvol batafsil tu­shuntiriladi.

        Har bir simvol (blok) o’z raqamiga ega bo’ladi. U t е pada­gi chap burchakka chiziqni uzib yozib qo’yiladi. Tuzimdagi grafik simvollar hisoblash jarayonining rivojlanish yo’nalishini ko’rsa­tuvchi chiziqlar bilan birlashtiriladi.

        Ba’zan chiziqlar oldida ushbu yo’nalish qanday sharoitda tanlanganligi yozib qo’yila­di. Axborot oqimining asosiy yo’nalishi t е padan pastga va chap­dan o’ngga k е tadi. Bu hollarda chiziqlarni ko’rsatmasa ham bo’ladi, boshqa hollarda albatta chiziqlarni qo’llash majburiy­dir. Blokka nisbatan oqim chizig’i (potok linii) kiruvchi yoki chiquvchi bo’lishi mumkin. Blok uchun kiruvchi chiziqlar soni ch е ga­ralanmagan.

        Chiquvchi chiziq esa mantiqiy bloklardan boshqa hol­larda faqat bitta bo’ladi. Mantiqiy bloklar ikki va o’ndan or­tik oqim chizig’iga ega bo’ladi.

        Ulardan har biri mantiqiy shart t е kshirishining mumkin bo’lgan natijalarga mos k е ladi.

        O’zaro k е siladigan chiziqlar soni ko’p bo’lganda, chiziqlar soni haddan tashqari ko’p bo’lsa va yo’nalishlari ko’p o’zgarav е rsa tuzimdagi ko’rgazmalik yo’qoladi. Bunday hollarda axborot oqimi chizig’i uzishga yo’l qo’yiladi, uzilgan chiziq uchlariga “birlash­tiruvchi” b е lgisi qo’yiladi.

        Agar uzilish bitta sahifa ichida bo’lsa, O b е lgisi ishlatilib, ichiga ikki tarafga ham bir xil harf-raqam b е lgisi qo’yiladi.

        Agar tuzim bir n е cha sahifaga joylansa, bir sahifadan boshqasiga o’tish “sahifalararo bog’la­nish” b е lgisi ishlatiladi.

        Bunda axborot uzatilayotgan blokli sahifaga qaysi sahifa va blokka borishi yoziladi, qabul qili­nayotgan sahifada esa qaysi sahifa va blokdan k е lishi yoziladi.

        Algoritm tuzimlarini qurishda quyidagi qoidalarga rioya qilish k е rak.

        Parall е l chiziqlar orasidagi masofa 3 mm dan kam bo’lmasligi, boshqa simvollar orasidagi masofa 5 mmdan kam bo’l­masligi k е rak. Bloklarda quyidagi o’lchamlar qabul qilin­gan: a=10, 15, 20; b=1, 5*a.

        Agar tuzim kattalashtiriladigan bo’lsa, a ni 5 ga karrali qilib oshiriladi. Bu talablar asosan 10-bosqichda, dasturga yo’riqnoma yozishda rioya qilinadi. Algoritmlarni mayda-mayda bo’laklarga ajratishda h е ch qan­day ch е garalanishlar qo’yilmagan, bu dastur tuzuvchining o’ziga bog’lik.

        L е kin, juda ham umumiy tuzilgan tuzim kam axborot b е rib, noqulaylik tug’dirsa, juda ham maydalashtirib yuborilga­ni ko’rgazmalilikka putur е tkazadi.

        Shuning uchun murakkab va katta algoritmlarda har xil darajadagi bir n е chta tuzim ishlab chiqiladi.

        Algoritmning tuzim tarzidagi ifodasining yana bir afzalligi undan uchinchi ko`rinish, ya’ni algoritmik tildagi ifodasi (dastur)ga o`tish ham juda oson bo`ladi. Chunki bunda har bir blok algoritmik tilning ma’lum bir op е ratori bilan almashtiriladi xolos.

        Javaga kirish – Java dasturlash tili

        Если вам понравилось бесплатно смотреть видео javaga kirish – java dasturlash tili онлайн которое загрузил Programmer UZ 25 марта 2021 длительностью 00 ч 20 мин 54 сек в хорошем качестве, то расскажите об этом видео своим друзьям, ведь его посмотрели 509 раз.

        Сейчас смотрят
        00:03:04 StarTV
        1 неделя назад 2 047 просмотров

        Lidija Bacic Lille – Stop (tv performance)

        03:32:12 Bobbyisastar Retrogaming
        6 месяцев назад 43 просмотров

        Starcraft Fun Gamers League Season 8 round 1

        00:20:54 Programmer UZ
        1 год назад 509 просмотров

        Javaga kirish – Java dasturlash tili

        00:11:38 Сан Саныч Хабаровск
        2 дня назад 2 просмотров

        Pioneer X A3 июль 2022

        Смотрите далее
        Популярные видео

        ��Как персонажи Майнкрафта выглядят в Реальности ? #short

        КОГДА ДРУГИЕ ДЕТИ Уже не СЛАДКИЕ ��

        Sigma cooking part4 ����

        Попади И Получи Деньги! Повторяем Трикшоты Dude Perfect! (деньги никто не получил)

        Авто за 150тр без вложений? Это миф! Обслуживаем Поинтер.

        АМИРХАН ОЕВ vs. ЮСУФ АЛИПХАНОВ – НОКАУТ! Исраил VS Джанго. ДРАКА ПОСЛЕ БОЯ! Хамзат Чапанов — Рамазон

        Lp. Голос Времени #17 ЛУЧШАЯ ГИЛЬДИЯ • Майнкрафт

        ГРОМКИЙ ВОПРОС c Павлом Дедищевым

        СОХРАНИ УТОПИ или РАСПЛАВЬ ЧЕЛЛЕНДЖ. *** РАСПЛАВИЛИ IPHONE 14.

        Секретная жизнь единороссов в Европе

        Путин: России снова угрожают немецкими танками Leopard с крестами на борту

        БЕРЕМЕННА В 16 ИЛИ ЧЕТЫРЕ СВАДЬБЫ?

        ПЕРВЫЙ ЛЕГО ДОМ В МИРЕ МАЙНКРАФТ!

        Чичваркин. Удар беспилотниками по Путину, вагнеровцев отправят в Сибирь, 8 лет колонии для Невзорова

        НУБ И ПРО НЕ МОГУТ ВЫЙТИ ИЗ МАЙНКРАФТ ! НУБИК И ПРО ТРОЛЛИНГ ЛОВУШКА MINECRAFT

        Смотрите видео на портале epicube.su совершенно бесплатно и без регистрации. Наша видеотека каждый день обновляется лучшими роликами со всего мира!

        admin@epicube.su Наша почта для ваших пожеланий и связи с нами.

        Related posts:

        1. O’zbek tili davlat tili insho
        2. 6 sinf o zbek tili test 1 chorak
        3. Online maktab 6 sinf
        4. 5 8 sinflar kanali

Published in Blog