Kimyo fanidan ma’lumotnoma (cho‘ntakbop qo‘llanma)
bilan tanishadi va uni mustaqil
Kimyo fanidan dars ishlanmalar
ifodalashga o’rgatish, kimyoviy til madaniyatini o’stirish.
O’quv jarayonining
Modda, jism kabi tushunchalarini botanika,
fizika fanlaridan olgan bilimlari va kundalik
turmushdan olgan amaliy ko‘nikmalarini yodga
olib, mavzuga bog’lanadi.
O‘quvchilarga bir xil moddadan iborat bo‘lgan
turli jismlar va har-xil moddalardan iborat
bo‘lgan turli jismlar namunalari bilan tanishish.
namunalar haqida bilish.
Osh tuzi, shakar, ko‘mir, oltingugurt namunalari
asosida ularni xossalari bilan tanishish.
Laboratoriya ishi davomida o’quvchilarda kuzatish,
kuzatish natijalarini solishtirish va hulosa qilish
O’quv jarayonini
amalga oshirish
Metod – og’zaki bayon, suxbat, ko’rgazma-namoyishli,
texnologiyasi
Shakl – muloqot texnologiyasi, laboratoriya mashg’uloti.
Vosita–tarqatma matereallar, slaydlar, o’quv-loboratriya
jihozlari (stakanlar, probirkalar, moddalardan namunalar –
osh tuzi, shakar, ko’mir, oltingugurt, ichimlik sodasi, etil
spirti, rux, temir, mis, alyuminiy metallari namunalari, bor)
Usul – ko’rsatish, namoyish qilish, mustaqil ishlash, o’z-
Nazorat – tajriba-tahlil, amaliy-laboratoriya
Baholash – “Tushunchalar tahlili” asosida baholash
Kutiladigan natija
Mavzuni to’liq yoritadi
Amaliy-laboratoriya mashg’ulotiga tayyorlanadi
Mavzu yuzasidan asosiy tushuncha va xossalarni
O’quvchilar tomonidan berilishi mumkin bo’lgan
savollarga atroflicha tayyorlanadi
Tajriba-tahlil asosida oqilona baholaydi
Mavzu bo’yicha yetardi bilim,
Amaliy-laboratoriya ishi mazmuni
bilan tanishadi va uni mustaqil
Tajriba-o’tkazib uni tahlil qilishni
guruhlarda ishlash malakasiga ega
mustaqil jadval to’ldiradi
Kelgusi rejalar
Dars jarayonini tahlil qiladi
O’quvchilarni shu mavzu bo’yicha
bilimlarni qanday o’zlashtirganligini
Qo’shimcha materiallar to’playdi
Keyingi darsni loyihalashtiradi
O’quvchilar tomonidan o’rganilgan mavzu
yuzasidan berilgan savollariga javob
topish uchun izlanadi
Uyga vazifa oladi
internetdan), yig’adi, ularni
taxlil qiladi, o’qiydi,
samarali tashkil qilishga va bilim olish
samaradorligini ko‘tarishga yanada
I chorak 3-DARS. MODDA VA UNING XOSSALARI
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga moddalarning turli-
tumanligi va ularni jismlardan farqi hamda har bir moddani o‘ziga
hos xossalari haqida ilmiy tushunchalar berish.
Moddalardan foydalanish uchun ularning xossalarini bilish
zarurligi o‘quvchilarga tushuntiriladi.
O‘quvchilar jism, modda tushunchalarining mohiyatini hamda
kundalik turmushda ishlatiladigan jism va moddalar, moddalarning
biologic ahamiyatini bilib olishlari kerak.
qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida munozara, savol-javob
usullaridan foydalanish yaxshi natija beradi. Shuningdek, mavzuni
fizika, biologiya fanlari bilan bog’lab olib borish maqsadga
Darsga zaruriy jihozlar:
Mavzuga doir tarqatma matereallar, slaydlar, o’quv-loboratriya jihozlari –
stakanlar, probirkalar, shisha tayoqcha, moddalardan namunalar – osh
tuzi, shakar, ko’mir, oltingugurt, ichimlik sodasi, etil spirti, rux, temir,
mis, alyuminiy metallari namunalari, bor, darslik.
Dars shakli: Savol-javob, og’zaki bayon, suxbat, tajribalar o
‘tkazish, yakka tartibda ishlash.
Dars o ‘tish rejasi:
1. O`qituvchining kirish so`zi. (2 daqiqa)
2.Uyga berilgan “O’zbekiston kimyogarlarining kimyo
faniga qo‘shgan hissalari” mavzusiga oid bilimlarni
tekshirish. (5 daqiqa)
gimnastika”savollari, xotira mashqi orqali oldingi
o’tilgan mavzuni mustahkamlash – 4 daqiqa)
4. Yangi mavzu bayoni. O‘qituvchining kichik ma’ruzasi
tushuntiriladi (15 daqiqa)
6. Mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa)
7. O`quvchilarni rag‘batlantirish, baholash (2 daqiqa)
8. Uyga vazifa berish (2 daqiqa)
1. O`qituvchining kirish so`zi.
Darsning tashkil etilishi:
a) Salomlashish, davomatni aniqlash, o‘quvchilar
tashqi ko‘rinishiga e’tibor berish;
b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit
2. Uyga berilgan “O’zbekiston kimyogarlarining kimyo faniga
qo‘shgan hissalari” mavzusiga oid bilimlarni tekshirish.
O‘qituvchi tomonidan “O’zbekiston kimyogarlarining kimyo faniga
qo‘shgan hissalari” mavzuga doir tayyorlangan qisqa savollar beriladi.
1 O’zbekistonlik kimyogar olimlardan kimlarni bilasiz?
2. Tolalarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash nomli yangi
ixtisoslikni qaysi o‘zbek kimyogarlari asoslagan?
3. O.S.Sodiqovning kimyo fani sohasida dunyoga tanitgan qanday ishlari
4. Akademik Y.T.Toshpo‘latov kimyo sanoati sohasining rivojiga qo ‘shgan
ishlsri nimalardan iborat?
O’qituvchi tomonidan har bir savolga javob olishda, berilgan javoblar
to’g’ri noto’g’riligi izohlanib boriladi.
3. O‘quvchilar bilimini tekshirish. (“Aqliy gimnastika” savollari
orqali xotirani sinash)
O‘quvchilar o`qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan
savollarga javob beradilar.
1-savol Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin kimyo
fani va kimyo sanoati sohasida qanday yirik o’garishlar
javob: O’zbekiston o ‘z mustaqilligiga erishgach kimyo fani va
kimyo sanoati rivojlanishi uchun juda katta imkoniyatlar
ochilgan. Natijada Mingbuloq, Ko‘kdumaloq, Sho‘rtan,
va boshqa neft-gaz konlari, yerosti foydali qazilmalari
zahiralaridan oqilona foydalanish orqali sanoat uchun
qimmatbaho bo‘lgan o‘nlab kimyoviy mahsulotlar ishlab
chiqarilish yo‘lga qo‘yildi. Asakada, Samarqandda va
Toshkentda avtomobil, traktorlar va ularni extiyot
qismlari va boshqa kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish
2 savol Qadimda insoniyat o‘ z extiyojlari uchun kimyoviy
ulardagi o‘zgarishlardan qanday foydalangan?
Javob: Kimyoviy moddalar va ulardan olingan mahsulotlardan
insoniyat o‘z extiyojlari uchun qadimdan foydalanib
kelgan. Xitoyda, Misrda, Markaziy Osiyoda qishloq
xo‘jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda, turli xil
bo‘yoqlar ishlab chiqarishda, me’morchilikda, oziq-
ovqatlar tayyorlashda, kiyim-kechaklar tayyorlashda
kimyoviy moddalar va kimyoviy hodisalardan keng
3 savol A.Lavuazye haqida nimalarni bilasiz?
Javob: Fransuz kimyogar olimi A.Lavuazye yonish va
oksidlanish jarayonlari haqida ilmiy nazariyalarni
4. Yangi mavzu bayoni
1) O‘qituvchining ma’ruzasi
Yangi dars bayoni quyidagi reja asosida tashkil etiladi:
O‘quvchilarning botanika, fizika fanlaridan olgan
bilimlari va kundalik turmushdan olgan amaliy
ko‘nikmalari asosida suhbat
O‘quvchilarga bir xil moddadan iborat bo‘lgan turli
jismlar va har-xil moddalardan iborat bo‘lgan turli
jismlar namunalarini hamda osh tuzi, shakar, ko‘mir,
oltingugurt namunalarini tarqatish.
Moddalarning xossalarini nima uchun bilish kerak?
o‘tkazilgandan so‘ng doskaga oldindan chizib qo‘yilgan quyidagi
jadvalni o‘quvchilar o‘zlari to‘ldirishadi:
Moddalarni ta’riflashda moddaning rangi, hidi, agregat holati,
mazasi, suvda eruvchanligi, o‘lchash mumkin bo‘lgan xossalari, masalan,
qaynash va suyuqlanish haroratlari, qattiqligi kabilarga e’tiborni
Dars davomida “Fizik xossalari turlicha bo‘lgan moddalar
bilan ishlash” laboratoriya ishini bajarish talab qilinadi.
LABORATORIYA ISHI. Fizik hossalari turlicha bo‘lgan moddalar
O’quvchilar kimyo fanini o‘rganish davomida moddalar bilan
doimo muloqotda bo‘ladilar. Moddalarning xossalarini o‘rganishda ularni
yetarli darajada to‘liq ta’riflay olish muhim ahamiyatga ega.
Demak, o’quvchilar eng avvalo “modda”, “jism” tushunchalarini
to’liq o’zlashtirib olishi zarur. Berilgan moddalarning tashqi ko’rinishiga
qarab uning eng muhim fizikaviy hossalarini aytib bera olishi kerak.
Oldindan tayyorlab qo’yilgan moddalarning na’munalari har bir
o’quvchioga tarqatilgan bo’ladi. Dars davomida o’qituvchining
ko’rsatmasi ostida o’quvchilar o’zlariga berilgan moddalarning
hossalarini jadvalga to’ldiradilar.
Laboratoriya ishi davomida o’quvchilarda kuzatish, kuzatish
natijalarini solishtirish va hulosa qilish malakalari shakllanib boradi.
Sizga berilgan moddalarning xossalarini quyidagicha jadval tuzib
1. Moddaning odatdagi sharoitda agregat holati, ya’ni gaz, suyuq
yoki qattiq tuzilishdaligi aniqlanadi.
2. Moddaning rangi oddiy yorug‘likda vizual (ko‘z bilan ko‘rib)
3. Moddaning hidi: modda hidini aniqlashda ehtiyot bo‘ling.
Moddalarning hidi o’qituvchi ko‘rsatgan usulda aniqlanadi.
(Berilgan notanish moddaning hidi zaharli yoki burun
bo‘shlig‘ini yallig‘lantiradigan bo‘lishi mumkin)
4. Berilgan moddaning suvda erishi yoki erimasligini bilish uchun
uning ozgina bo‘lagini probirka yoki stakanga solib, ustiga suv
quying va aralashtiring. Agar modda bo‘lakchalari batamom erib
ketsa yoki sezilarli darajada kamaysa, modda suvda eruvchan
5. Moddaning qattiqligini qattiqlik shkalasidan foydalanib, agar
bunday shkala bo‘lmasa tirnoq (qattiqligi 2-2,5), shisha
(qattiqligi 5) va boshqa qattiqligi aniq moddalar bilan solishtirib
ma’lumotnomalardan foydalanib toping va jadvalga tushiring.
7. Noma’lum moddaning ta’mini totib ko‘rmang!
8. Sizga berilgan moddaning xossasini quyidagi tartibda aytib
Qaynash va suyuqlanish haroratlar
6. Mavzuni mustahkamlash.
O‘tilgan yangi mavzu o‘qituvchining o‘quvchilarga bergan ma’lumotlariga
asoslanib test topshiriqlari bo‘yicha mustahkamlanadi. Buning uchun
qisqa muddatli test sinovi o‘tkasilishi ham yaxshi samara beradi.
Test savollari:
1. Suvning qaynash harorati nechaga teng?
A.100 oC; B. 78 oC; S. 220 oC; D. 338 oC.
2. Qattiq, o ‘ziga xos hidli, sariq rangli modda – bu
A.Bo‘r; B. Alyuminiy; S. Oltingugurt; D. spirt
3. Faqat moddalar ko‘rsatilgan qatorni belgilang.
A. Daftar, qalam, probirka; B. Kislorod, daftar, spirt;
S. Kislorod, bo’r, suv; D. Oltingugurt, probirka, alyuminiy.
7. O`quvchilarni rag’batlantirish va baholash.
Dars yakunida uyga berilgan vazifa yuzasidan olingan javoblar va faol
qatnashgan o’quvchilar rag`batlantiriladi va ballari e’lon qilinadi.
8. Uyga vazifa: Modda va uning xossalari mavzusini o’qing va
xo’jalikda ishlatiladigan moddalar va jismlar ro ’yhatini tuzing.
Dars yakunida uyga berilgan vazifa yuzasidan olingan javoblar va faol
qatnashgan o’quvchilar rag`batlantiriladi va ballari e’lon qilinadi
7-sinf II CHORAK
Мавзу: Massaning saqlanish qonuni
Darsning maqsad va vazifalari:
O‘quvchilarga tabiatning asosiy qonuni-materiya va
harakatning saqlanish qonunining xususiy ko’rinishi
bo’lgan moddalar massasining saqlanish qonuni, ya’ni
kimyoviy reaksiyalarda atomlar yoqolib ketmasdan,
yo‘qdan bor bo‘lmasligi, ularning umumiy soni
o‘zgarmasligi hamda har bir atomning massasi kimyoviy
reaksiyalarda o‘zgarishsiz qolishi va shuning uchun
moddalarning massasi ham o‘zgarmasdan qolishi,
tabiatdagi har qanday o’zgarishlar izsiz yo’qolmasligi
haqidagi bilimlarni berish.
Vazifalar: Massaning saqlanish qonuni mavzusi asosida kundalik
hayotda uchraydigan hodisalarni idrok etish orqali bilim
va ko‘nikmalarni shakillantirish. Mavzu asosida mustaqil
fikr yuritish qobiliyatini rivojlantirish.
Mavzuga doir tajribalar o‘tkazish, savol-topshiriqlar
orqali o‘quvchilarning, yangi mavzuni qanday darajada
o‘zlashtirilganligi nazorat qilinadi.
Uslub: “Aqliy hujum”,“Tajribalar o’tkazish”,
Shakl: Savol-javob, jamoa va yakka tartibda ishlash.
Vosita: Tarqatma materiallar, madzuga doir tarqatma savollar-
topshiriqlar, massaning saqlanish qonunini namoyish etish asbobi (teng
elkanli shayin 1 ta, shayin uchun ilmoqlar 3 ta, rezina tiqinli va osma
halqali Landolt idishi 1 ta, osma halqali kosacha 1 ta, og’irlikka qarshi
kukun, 100 g ) kimyoviy jihozlar va moddalar (pipetka, razima tiqin,
quruq yonilg’i-urotropin, bariy xloridning 10 % li eritmasi, sulfat
kislotaning 10 % li eritmasi yoki qizil fosfor 1 g miqdorida )
Nazorat: Savol-javob, test sinovi o’tkazish.
Baholash: Rag‘batlantirish, 5 ballik tizim asosida baholash.
Kutilayotgan
Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o‘quvchilar tomonidan
o‘zlashtiriladi. O‘quvchilarning darsda faolligi oshadi. Ularda fanga
nisbatan qiziqish uyg‘onadi. Tajribalar o‘tkazish bilan barcha
mustahkamlanadi. O‘quvchilar uy ro‘zg‘ordagi kundalik hayotda
ishlatiladigan moddalarni kimyoviy xossalari bilan tanishadilar, mavzuga
oid amaliy mashg‘ulotlarni mustaqil bajaradilar, savol va javob berishga
o‘rgatiladi. O‘quvchilar mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo‘ladilar.
Guruhlar bilan ishlashni o‘rganadilar, eslab qolish, ayta olish, ko‘rsata
olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar.
Dars rejasi:
1. O`qituvchining kirish so`zi. (2 daqiqa)
2.Uyga berilgan “Tarkibning doimiylik qonuni” mavzusiga oid bilimlarni
tekshirish. (5 daqiqa)
3.O‘quvchilar bilimini tekshirish. (“Aqliy gimnastika”savollari, xotira
mashqi orqali oldingi o’tilgan mavzuni mustahkamlash – 4 daqiqa)
4. Yangi mavzu bayoni. O‘qituvchining kichik ma’ruzasi maruzani.(7
5. Mavzuni laboratoriya ishini bajarish bilan tushuntiriladi (15 daqiqa)
6. Mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa)
7. O`quvchilarni rag‘batlantirish, baholash (2 daqiqa)
8. Uyga vazifa berish (2 daqiqa)
2. O`qituvchining kirish so`zi.
Darsning tashkil etilishi:
a) salomlashish, davomatni aniqlash, o‘quvchilar
tashqi ko‘rinishiga e’tibor berish;
b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish;
2. Uyga berilgan “Tarkibning doimiylik qonuni” mavzusiga oid
O‘qituvchi tomonidan “Tarkibning doimiylik qonuni” mavzuga doir
tayyorlangan qisqa savollar beriladi.
1 Tarkibning doimiyligini qanday tushuntirish mumkin?
2. Suvning sifat va miqdoriy tarkibi qanday?
3. Abu Ali ibn Sino “Tib qonunlari” asarida tarkibning doimiyligi haqida
qanday tushunchalar bayon qilgan?
4. Miqdor va sifat o’zgarishlari haqida nimalarni bilasiz? Misollar bilan
O’qituvchi tomonidan har bir savolga javob olishda, berilgan javoblar
to’g’ri noto’g’riligi izohlanib boriladi.
3. O‘quvchilar bilimini tekshirish. (“Aqliy gimnastika” savollari
orqali xotirani sinash)
O‘quvchilar o`qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan
savollarga javob beradilar.
Kimyo fanidan ma’lumotnoma (cho‘ntakbop qo‘llanma)
Kitobda kimyo faniga doir mavzular aks etgan bo’lib, 7-9 sinf va akademik litsey, kasb-hunar kollejlari o’quvchilariga mo’ljallangan so’nggi yillardagi darslilarga tayanilgan. Unda kimyo fanining barcha mavzulari mufassal va ommabop tarzda berilgan. Shuningdek, sohaga doir ma’lumotlar jadval, formula hamda ilova asosida tushuntirilgan.
Cho’ntakbop qo’llanma umumta’lim maktablari, akademik litsey, kasb-hunar kollejlari o’quvchilari, abituriyentlar hamda mazkur fanga qiziquvchi keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.
Xususiyatlar
| ISBN | 978-9943-5543-4-4 |
| Til | O’zbekcha |
| Yozuv | Lotincha |
| Betlar soni | 496 |
| Nashriyot | Янги Китоб |
| Muqovasi | Yumshoq |
| Qog‘oz formati | А6 |
| Chop etilgan yili | 2022 |
Книги, продукты, мировая литература, узбекская литература, бизнес и психология, на русском языке, современная узбекская литература, детская литература, религиозная литература, наука и учебники, для абитуриентов, лучшие книги, топ-100 бестселлеров, художественная литература (биографическая литература), биография , на английском языке много другое. Быстрая доставка в Узбекистан
Biologiya 10 Sinf Audio Kitoblar – Скачать mp3 бесплатно
Здесь Вы можете прослушать и скачать песни по запросу Biologiya 10 Sinf Audio Kitoblar в высоком качестве. Для того чтобы прослушать песню нажмите на кнопку «Слушать», если Вы хотите скачать песню или посмотреть клип нажмите на кнопку «Скачать» и Вы попадете на страницу с возможностью скачать песню, прослушать ее и посмотреть клип. Рекомендуем прослушать первую композицию BIOLOGIYA 10 SINF DARS 1 QISM длительностью 14 мин и 48 сек, размер файла 19.48 MB.
Сейчас слушают
Biologiya 10 Sinf Audio Kitoblar
Ravshan Annaev Qirmizi Olma Яблоко Любви Сольная Музыка
Miracle Human Design
Түшүнчү Жүрөктө Сүйүү Жалын
Rip It Up Marcia Barrett
Magtymguly Pyragy Bolar Gosgysy
Песни Об Одессе
Никогда Не Сдаваться Это Моя Магия Аста
Лол Подделка Единорожка Бракованная Кукла Lol Lol Fake
Луиза Умарова Хьомениг Ахь Ойла Са Ца Йо Чеченские Песни 2018
Jinsiy Aloqa Odobi
Light Of Destiny Xense
Kevin Macleod Electrodoodle
Жыргал Абдылдаев Курбулар Жылуулук Дүйнө Сендеги
Arkay Лови Меня Как Wi Fi Полная Версия 2018 Rockstar
Сказка Репка На Американский Лад Будьте Бобры Уральские Пельмени
Kimyo fanidan audio darsliklar
O‘zbekiston ta’lim tizimida ham 2021/22 o‘quv yilidan boshlab 1–6-sinflarda tabiiy fanlarni o‘zida jamlagan «Tabiiy fan» (SCIENCE) joriy etilishi haqida xabar berilgan edi.
Kun.uz muxbiri mazkur mavzuga aloqador savollarga javob olish, yangi fanning qay tartibda joriy etilishi haqida ma’lumot olish uchun Respublika Ta’lim markazi direktori o‘rinbosari Mehriniso Pardayeva bilan bog‘landi.
«Tabiiy fan o‘quvchiga fanlarni o‘qish qiyin emas, qiziq bo‘lishiga yordam beradi. »
— Tabiiy fan (SCIENCE) amalga kiritilishidan oldin xalqaro amaliyot, O‘zbekistonda faoliyat olib borayotgan xususiy va xorijiy maktablar tajribasi o‘rganildi.
Yangi fan o‘quvchilarni kichik yoshidan tabiiy fanlarni o‘qishga rag‘batlantirish, ularda olam haqida yaxlit tasavvur paydo qilishga yordam beradi. Buning bilan bola tabiiy fanlar, jumladan fizika va kimyo qiyin emas, qiziq fanlar ekanini anglaydi va uni o‘rganishga o‘zida rag‘bat sezadi.
Tabiiy fan (SCIENCE) qaysidir fandan voz kechish yoki qaysidir fanning o‘rniga joriy etilayotgani yo‘q. Aksincha, u ta’lim sifatini oshirish uchun mavjud fanlarni integrativ tarzda o‘qitilishini ta’minlaydi.
Tabiatda yuz berayotgan hodisalarni, masalan, yomg‘ir hodisasini o‘rganish jarayonida bola uning tarkibi (biologiyaga oid tushunchalar), fizik xususiyatlari, qaysi fasllarda va qayerlarda ko‘proq yog‘ishi (geografik xususiyati), yomg‘ir ta’sirida Yerda qanday o‘zgarishlar bo‘lishi, o‘simliklar uchun foydasi haqida ma’lumotga ega bo‘ladi.
Mazkur fan 1–2-sinflarda «Atrofimizdagi olam», 3–4-sinflarda tabiatshunoslik, 5–6-sinflarda esa 3 ta alohida fan – geografiya, biologiya va fizika fanlari mazmunini va kimyo fanining boshlang‘ich tushunchalarini uyg‘unlikda o‘qitadi. 7-sinfdan boshlab esa biologiya, geografiya va iqtisodiyot, fizika, kimyo fanlari alohida o‘qitiladi.
«Yangi tartibning joriy qilinishi 5 yilgacha muddatni oladi»
— Tabiiy fan (SCIENCE) bosqichma-bosqich tarzda joriy qilinadi. Birinchi bosqich 2021/22 o‘quv yilida 1–2-sinflarda, keyin boshqa sinflarda joriy qilinadi.
Bu muddatda yangi o‘quv yili boshlangunga qadar 1–2-sinf o‘qituvchilariga mazkur fanni o‘qitish bo‘yicha maqsadli malaka oshirish kurslari tashkil etiladi va kelgusida fanni o‘qitadigan mutaxassis o‘qituvchilar ham tayyorlanadi. Zarur bo‘lsa, qayta tayyorlov kurslari tashkil etiladi.
«Tabiiy fan boshqa fanlarni qisqartirmaydi»
— Ayni paytda 1–2-sinfda «Atrofimizdagi olam» – 1 soat, 3–4-sinfda tabiatshunoslik – 1 soat, 5-sinfda biologiya – 1 soat, geografiya – 1 soat, 6-sinfda fizika – 2 soat, biologiya – 2 soat, geografiya va iqtisod – 2 soatdan o‘qitilib, 1–5-sinflarda jami 12 soatni tashkil qiladi.
Hozirgi takliflarga ko‘ra, tabiiy fan 1-sinfda bir soat, 2–4-sinflarda ikki soatdan, 5–6-sinfda esa 3 soatdan, jami 13 soat o‘qitilishi tavsiya etilmoqda. Bu – hali taklif.
Tabiiy fanlarni joriy etishdan oldin tanlab olingan maktablarda shu o‘quv yilining to‘rtinchi choragida tajriba-sinov asosida fanni o‘qitamiz. Bu muddatda o‘quv dasturlari, darsliklar, dars soati tahlil qilib ko‘riladi. Va tajriba-sinov natijalari asosida 13 soatlik taklif o‘zgarishi mumkin.
Ko‘pchilik ijtimoiy tarmoqlarda tabiiy fanlar soatlari kamayib ketadi, boshqa fanlar soatiga o‘tkazib yuboriladi, deya fikr bildirmoqda. Lekin bular asossiz: dars soati kamaytirilmaydi. Olimlar, mutaxassislar xulosalari bilan balki ko‘paytirilishi mumkin.
Yuqorida aytilganidek, 7–11-sinflardan esa fanlarning o‘qitilishi doimiy tartibda davom etadi.
Tabiiy fanlardan qaysi o‘qituvchilar dars beradi?
— Agar boshlang‘ich sinflar darsliklari bolalar uchun jozibali, qiziqarli, rang-barang qilib ishlab chiqilsa, fanni o‘rganish o‘quvchilarga oson bo‘ladi. Xuddi shuningdek, fanni o‘qitish uchun eng maqbul metodlarni, tavsiyalarni o‘z ichiga olgan o‘qituvchilar uchun ham alohida metodik qo‘llanma – o‘qituvchi kitoblari ishlab chiqiladi. Ular yordamida dars berish ustozlar uchun ham og‘ir bo‘lmaydi.
1-4-sinflarda tabiiy fanni o‘qitish boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga yuklatilishi tavsiya etiladi. Hozir ham «Atrofimizdagi olam» fanidan asosan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari dars berib kelmoqda.
Ayni paytdagi darsliklarda ayrim mavzular o‘qish, «Atrofimizdagi olam», odobnoma fanlarida ham aynan takrorlangan. Tabiiy fan (SCIENCE) fanida mavzular boshqa fanlar bilan bir-birini mantiqiy to‘ldiruvchi, fanlararo uzviylikni ta’minlagan holda ishlab chiqiladi.
Ona tilida biror mavzudagi matnning mantiqiy jihati, tabiiy fanda esa matnda keltirilgan hodisa, jarayon yoki o‘rganish predmetining tabiiy xususiyatlari o‘rganiladi.
5-sinfda tabiiy fan 3 soat o‘qitilishi va uni biologiya, geografiya va iqtisod fani o‘qituvchilari, shuningdek, 6-sinfda biologiya, geografiya va iqtisodiyot, fizika fanlari o‘qituvchilari o‘tishi tavsiya qilinmoqda.
Bunda savol tug‘iladi: geografiya o‘qituvchisi fizikani, fizika muallimi biologiyani o‘qita oladimi?
Buni aniqlash uchun o‘qituvchilar bilan ishlanadi. Ularning malakasini oshirish, qayta tayyorlash orqali ular shu darslarni o‘tishga tayyorlanadi. Bunday imkoniyat ularga maxsus maqsadli o‘quv kurslaridan muvaffaqiyatli o‘tgandan so‘ng beriladi.
«Tabiiy fan (SCIENCE) o‘qitadigan mutaxassislar tayyorlanadi»
— Tabiiy fan joriy etilgach, tegishli normativ huquqiy-hujjatlar ishlab chiqilgandan so‘ng, pedagogika universitetlariga tabiiy fan (SCIENCE) fanini o‘qituvchi kadrlarni tayyorlashga buyurtma beriladi.
Pedagogika institutlarida fizika yo‘nalishida o‘qiyotgan talabalarga geografiya, biologiya bo‘yicha dars soatlarini yoki aksincha, geografiya yo‘nalishida o‘qiyotgan talabalar uchun qolgan 2 ta fan bo‘yicha dars soatlarini kiritish bo‘yicha Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligiga takliflar ham beriladi.
«Pedagoglar jamoasi o‘zgarishlarga ochiq bo‘lishi kerak»
— Ta’limda joriy etilayotgan har bir yangilik nafaqat O‘zbekistonda, balki xorijda ham o‘zini oqlayotgan tajribaga asoslanishi kerak. Agar tizimni takomillashtirish va yangiliklarni joriy etish uchun o‘nlab yillar tajriba-sinov qilinadigan bo‘lsa, unda ko‘p narsa yo‘qotish mumkin. Aslida, o‘z samaradorligini isbotlagan ta’lim modellari mavjud.
Insoniyat kashfiyotlarini amaliyot davomida isbotlagan paytlar ko‘p bo‘lgan. Faqat buning uchun hamma harakat qilishi kerak. O‘zgarishlarga ochiq bo‘lishimiz, o‘z ustimizda ishlashimiz kerak. Shuning uchun pedagoglardan iborat jamoatchilikni yangiliklardan qo‘rqishga emas, ularni amalga oshirishga intilishga chaqiraman.
Zilola G‘aybullayeva suhbatlashdi.
- SCIENCE fanining taklif etilayotgan o‘quv dasturi bilan ushbu havolada tanishish mumkin.