Registon – Registan – Wikipedia
Xalqimizning diniy ilmga ishtiyoqmand yuzdan ortiq farzandlarini bag‘riga olgan “Ko‘kaldosh” madrasasi ham bugun ana shunday obod maskanlardan biriga aylandi.
Ko‘kaldosh madrasasi
Mustaqillik yillarida erishgan yutuqlarimiz tilga olinganda, albatta, yurtimizdagi ko‘plab muqaddas qadamjolar, ziyoratgohlarning obod qilingani, mustabid tuzum davrida qarovsiz qolgan maqbara va madrasalarning ta’mirlangani, yangilari bunyod etilgani e’tirof qilinadi.
Xalqimizning diniy ilmga ishtiyoqmand yuzdan ortiq farzandlarini bag‘riga olgan “Ko‘kaldosh” madrasasi ham bugun ana shunday obod maskanlardan biriga aylandi.
Zahmatkash xalq ustalari yaratgan, o‘zida asrlar tarixini mujassam etgan qadimiy yodgorliklardan biri bo‘lmish mazkur madrasa Darveshxon hukmronlik qilgan XVI asrda qad ko‘targan. Bu haqda Muhammad Solih Qoraxo‘ja Toshkandiy “Tarixi jadidayi Toshkand” kitobida ma’lumot keltiradi va ba’zi o‘rinlarda Darveshxon madrasasi deb ham ataydi. Ko‘kaldosh deyilishiga sabab Buxoro amirining noibi Qulbobo Ko‘kaldosh qurilish ishlariga rahbarlik qilgan va o‘z nomini abadiylashtirgan.
An’anaviy sharq uslubida bunyod etilgan inshootning keng hovlisi hujralar va ochiq ayvonlar bilan o‘ralgan. Dastlab madrasa uch qavatdan iborat bo‘lgan. Bosh fasad janubga qarab, darvozadan kiraverishda chapda masjid, o‘ngda darsxona joylashgan. Masjid va darsxonaning usti o‘zaro kesishgan ravoqlar ustiga o‘rnatilgan qo‘sh ichki va tashqi gumbazlardan iborat bo‘lgan. Peshtoq sirkor parchin va jilva naqshlar bilan bezatilgan. XVIII asrga kelib qarovsiz qolgan ilm maskanidan karvonsaroy sifatida foydalanilgan. Darsxona va masjidi ustidagi zangori gumbazlar va ikkinchi qavat g‘ishtlari ko‘chirib olinib, Beklarbegi madrasasi qurilishida ishlatilgan. 1866—1886 yillarda ro‘y bergan zilzila natijasida “Ko‘kaldosh” peshtoqining yuqori qismi qulab, vayronaga aylangan. 1886 yili rus muhandislari tomonidan xonaqolar va jome’ masjid qayta ta’mirlanishi natijasida o‘zining dastlabki me’moriy ko‘rinishini tamoman yo‘qotgan. Ayniqsa, kommunistik mafkura hukmron davrda madrasa binosi umuman qarovsiz qolgan. Xonalardan omborxona, yotoqxona, har xil ustaxonalar sifatida foydalanilgan.
Rivoyat qilishlaricha, madrasa mayoq vazifasini ham bajargan. Savdogarlar, sayyohlar, musofirlar bulutli, qorong‘i kechalarda “Ko‘kaldosh” madrasasi chiroqlariga qarab, yo‘llarini to‘g‘rilab olisharkan.
Mazkur ko‘hna bilim dargohida o‘z zamonasining mashhur olimlari — Shamsiddin Muhammad Kurtiy, Xoja Yusuf Qoshg‘ariy kabi fuzalolar tahsil olib, keyinchalik o‘zlari ham o‘quvchilarga saboq berganlar. Madrasani bitirib chiqqan ilm ahllari o‘zbek (turkiy) tilidan tashqari arab, fors tillarini ham mukammal o‘rgangan holda yuzlab g‘azallar, minglab baytlarni yoddan bilganlar. Qur’oni Karimni, hadislarni va dunyoviy ilmlarni egallaganlar.
Madrasa nafaqat o‘quv maskani, balki mudarrislar, talabalar va madrasa xizmatida bo‘lganlar uchun turarjoy vazifasini ham o‘tagan. Shuningdek, uzoq joylardan kelgan ilm ahllari va savdogarlar shaharning markazida, katta bozorning yonida joylashgan madrasa xonalarida ko‘p hollarda bir necha kun yashab ham qolgan.
Arxiv hujjatlarida 1872 yili madrasa vaqfida 321 ta do‘kon bo‘lgani qayd etilgan. Madrasa ish boshqaruvchisi, ya’ni mutavalli umumiy daromadni mudarrislarga, so‘figa, ichimlik suvi bilan ta’minlovchi meshkobchiga, sartaroshga, talabalarga va madrasada istiqomat qilib turgan ustalar, musofirlarga taqsimlab bergan. Hatto, uysiz g‘arib va nochorlar ham madrasaning bir qismidan qo‘nim topgan.
O‘zbek mumtoz she’riyatining vakillaridan Muqimiy, Furqat, Hamza har gal Toshkentga kelganlarida “Ko‘kaldosh” madrasasida istiqomat qilibgina qolmay, ta’lim olib, ijod bilan shug‘ullanishgan.
Mustaqillik nasimi uzoq yillar faoliyatdan to‘xtab, go‘yo uyquga ketgan “Ko‘kaldosh” madrasasini qayta uyg‘otdi. Madrasa binosining chap qismi tamoman yangidan barpo etilib, o‘ng tomonining ikkinchi qavati qayta qurildi. Mazkur qurilishlar natijasi o‘laroq, kichik va tor hujralar zamonaviy, keng va yorug‘ sinf xonalarga aylantirildi.
— Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so‘ng, tarixiy-me’moriy obidalar qaytadan ta’mirlandi. Xususan, Ko‘kaldosh madrasasi o‘tmishni aks ettiruvchi me’moriy yodgorlik holatiga keltirildi, — deydi “Ko‘kaldosh” o‘rta-maxsus bilim yurti tarix fani o‘qituvchisi Obid Tangirov. — Sovet davrida to‘xtatilgan madrasa faoliyati 1991 yildan O‘zbekiston musulmonlari idorasi tasarrufida qayta yo‘lga qo‘yildi. Hozir ushbu madrasada talabalar malakali o‘qituvchi va ustozlardan diniy-dunyoviy fanlar bo‘yicha ta’lim olyapti.
Darhaqiqat, hozirgi kunda mazkur ilm maskanida talabalarga Qur’oni Karim va tajvid, hadis, aqoid, fiqh, tafsir kabi diniy ilmlar bilan bir qatorda o‘zbek tili va adabiyoti, ingliz tili, geografiya, fizika, matematika, astronomiya, informatika va boshqa dunyoviy fanlar ham o‘qitilayapti. Talabalar ushbu dargohda o‘z mutaxassisliklaridan tashqari naqqoshlik, sartaroshlik, oshpazlik kabi qo‘shimcha kasb-hunarga ham ega bo‘ladilar. Ular jismonan baquvvat bo‘lib yetishishlari uchun tennis, futbol, voleybol to‘garaklari faoliyat ko‘rsatib turibdi. Axborot resurs markazi, ma’naviyat xonasi, informatika va qiroat xonalari tolibi ilmlarning bilim va malakalarini oshirishga xizmat qilmoqda.
Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 22 avgustdagi qaroriga binoan bilim yurti bitiruvchilariga beriladigan diplom davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi. Shunga asosan, bitiruvchilar Toshkent islom instituti va Toshkent islom universiteti qatori o‘zlari istagan boshqa oliy o‘quv yurtlariga ham o‘qishga kirish imkoniyatiga egadirlar. Bundan tashqari, bitiruvchi talabalar O‘zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan ishlab chiqilgan taqsimot rejaga asosan, masjidlarga imom-xatib, imom noibi kabi vazifalarga ishga safarbar qilinadi.
Yurtimiz benazir allomalar yurti. Ular taratgan ilmu ma’rifat ziyosi hamon butun dunyoni lol qoldirib kelmoqda. Shu sabab ajdodlarimiz ilmiy merosini hayotga tatbiq etish, ular mangu qo‘nim topgan maskanlar – ziyoratgohlarni aslidek saqlash barchamizning oldimizda turgan ham sharafli, ham mas’uliyatli vazifamizdir.
Go‘zal MALIKOVA,
“Hurriyat” muxbiri
Registon – Registan – Wikipedia
Bu maqola uchun qo’shimcha iqtiboslar kerak tekshirish. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo’shish. Resurs manbasi bo’lmagan material shubha ostiga olinishi va olib tashlanishi mumkin.
Manbalarni toping: “Registon” – Yangiliklar · gazetalar · kitoblar · olim · JSTOR ( 2013 yil iyun ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Registon va uning uchtasi madrasalar. Chapdan o’ngga: Ulug’ begim madrasasi, Tilya-Qori madrasasi va Sher-Dor madrasasi.
The Registon qadimiy shaharning yuragi edi Samarqand ning Temuriylar imperiyasi, endi O’zbekiston. Ism Rigiston ( Ríگstتn ) “qumli joy” yoki “cho’l” degan ma’noni anglatadi Fors tili.
Registon a jamoat maydoni odamlar ulkan mis quvurlaridagi portlashlardan xabar berib, qirollarning e’lonlarini eshitish uchun to’plandilar djarchis – va ommaviy qatl etish joyi. U uchta ramkaga ega madrasalar (Islom maktablari) o’ziga xos Islom me’morchiligi. Maydon markazning markazi sifatida qaraldi Temuriylar Uyg’onishi.
Mundarija
- 1 Madrasalar
- 1.1 Ulug’ begim madrasasi (1417–1420)
- 1.2 Sher-Dor madrasasi (1619–1636)
- 1.3 Tilya-Qori madrasasi (1646–1660)
- 2.1 Shayboniylar maqbarasi
- 2.2 Chorsu savdo gumbazi
Madrasalar
Registonning uchta madrasasi: Ulug’ begim madrasasi (1417–1420), Tilya-Qori madrasasi (1646–1660) va Sher-Dor madrasasi (1619–1636). Madrasa arabcha atama bo’lib, maktab ma’nosini anglatadi.
Maket Samarqand shahrining markazida, Nyu-York shahridagi BMT shtab-kvartirasida joylashgan Registon maydonining.
Ulug’ begim madrasasi (1417–1420)
The Ulug’ begim madrasasi tomonidan qurilgan Ulug’ begim davomida Temuriylar imperiyasi davri Temur – Tamerlan, ta’sirchan iwan lanset-kamar bilan pishtaq yoki maydonga qaragan portal. Burchaklar baland tomonidan yonboshlangan minoralar. Ivaning kirish kamari ustidagi mozaika paneli geometrik uslubda bezatilgan naqshlar bilan bezatilgan. Kvadrat hovli masjid va ma’ruza xonalarini o’z ichiga oladi va talabalar yashagan yotoqxona kameralari tomonidan cheklangan. Balta bo’ylab chuqur galereyalar mavjud. Dastlab Ulug’ begim madrasasi to’rt qavatli ikki qavatli bino bo’lgan darsxonaburchaklardagi s (ma’ruza xonalari).
Ulug’ begim madrasasi (Fors tili: Mdrsh غlغ byگ Milodiy XV asrda Musulmon Sharqidagi eng yaxshi ruhoniy universitetlaridan biri bo’lgan. Abdul-Rahmon Jomiy, buyuk fors shoiri, olim, tasavvufchi, olim va faylasuf madrasada tahsil olgan. [1] U erda Ulug’ begimning o’zi ma’ruzalar o’qidi. Ulug’ begim hukumati davrida madrasa ilm markazi bo’lgan
Sher-Dor madrasasi (1619–1636)
XVII asrda Samarqand hukmdori Yalangtush Baxodur Sher-Do’rni qurishga buyruq berdi (Fors tili: Sیyrdاr ) Va Tillya-Kori (Fors tili: Lکzکryy ) Madrasalar. Yelkasida ko’tarilgan quyoshli yo’lbars mozaikasi, ayniqsa, tirik mavjudotlarni tasvirlash va forscha naqshlardan foydalanish bilan juda qiziq.
Tilya-Qori madrasasi (1646–1660)
O’n yildan so’ng Tilya-Kori (Fors tili: Lکzکryy , “Oltinlangan” degan ma’noni anglatadi) Madrasa qurildi. Bu nafaqat talabalar uchun turar joy kolleji, balki grand rolini ham o’ynagan masjid (masjid). Uning ikki qavatli asosiy jabhasi va yotoqxona kameralari tomonidan chekkalangan keng hovli, o’qlari bo’ylab to’rtta galereyasi bor. Masjid binosi (rasmga qarang) hovlining g’arbiy qismida joylashgan. Masjidning asosiy zali juda ko’p zarhal qilingan.