7-amaliyot kitob mutolaasi. O‘zbek tili
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
2018 yilda o‘zbekistonliklar eng ko‘p mutolaa qilgan kitoblar o‘nligi
Har bir yil o‘z yakuniga yetar ekan mutaxassislar, OAV xodimlari uni turli yo‘nalishlarda tahlil qilishadi.
Kun.uz internet sayti ham 2018 yilda yurtdoshlarimiz tomonidan eng ko‘p mutolaa qilingan va ularning nazdida yilning «eng yaxshi kitobi»ni aniqlash maqsadida «2018 yil: Kim nima o‘qidi?» mavzusida so‘rovnoma o‘tkazdi.
So‘rovnomani nafaqat internet sayt va ijtimoiy tarmoqlar, balki ta’lim muassasalarida, ko‘cha va xiyobonlarda ham tashkil etdik.
So‘rovnomada ishtirok etganlar tomonidan jami 1200 dan ortiq nomdagi va turli janrdagi asarlar qayd etildi.
Xullas, biz ovoz berish natijalariga ko‘ra «yilning eng yaxshi kitobi» deya hisoblangan adabiyotlarning top 10 ligini aniqladik. Marhamat ular bilan tanishing!
10-o‘rin. «Yulduzli tunlar»
Mahoratli yozuvchi Pirimqul Qodirovning ushbu asari reytingimizda eng ko‘p ovoz yig‘gan asarlardan biri bo‘ldi. U hamon sevib o‘qilmoqda.
Roman o‘zbek adabiyotining eng sara tarixiy asarlari sirasiga kiradi. Unda Movarounnahrdek ulkan saltanatning parchalanib ketishi, temuriylar sulolasining inqirozi, hokimiyatga erishish ilinjida taxt talashib, bir-birlariga qilich ko‘targan og‘a-ini, tog‘a-jiyanlarning fojiaviy qismati aks ettirilgan.
9-o‘rin. «Shamol ortidan yugurib»
Mazkur asar muallifi Holid Husayniy 1965 yil Kobulda afg‘on diplomati oilasida tug‘ilgan. 1980 yil yozuvchi oilasi bilan AQShga ko‘chib boradi. «Shamol ortidan yugurib» uning ilk romani hisoblanadi. Asar AQShda yangi asrning besseller asariga aylanadi. Mazkur asar dunyoning qirqdan ortiq tillarida 10 million nusxada nashr qilingan.
8-o‘rin. «Telba»
Rus adibi Fyodr Dostoyevskiy qalamiga mansub «Telba» romanini turli millatga mansub minglab, millionlab kitobxonlar sevib mutolaa qiladilar.
Romanning yozilganiga yuz ellik yilga yaqin vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, undagi qalbni poklashga bo‘lgan da’vat, tuyg‘ularni e’zozlash, har qanday sharoitda ham o‘zligini yo‘qotmasdan yashash kerakligi haqidagi ta’kidlar, fikrlar kitobni mutolaa qilgan har bir o‘quvchi uchun yangilik bo‘lib qolaveradi.
7-o‘rin. «Afg‘on shamoli»
Isoqjon Nishonov muallifligidagi ushbu asar kitobxonlarimiz tomonidan berilgan ovozlar soniga ko‘ra reytingimizning 7-o‘rnini egalladi.
Asarda jangarilar safida yurib O‘zbekistonda o‘z hokimiyatini o‘rnatish maqsadida bo‘lgan razil kimsalarning topshiriqlarini itoatkorlik bilan bajarib kelgan Fafur ismli yigitning atrofda kechgan voqeliklardan qilgan xulosasi tufayli yuragida yorug‘lik paydo bo‘lishi va vatan xizmatiga kirishi bayon qilingan.
6-o‘rin. «Alkimyogar»
Insonning Yerdagi umri mobaynida amalga oshiradigan ishlari nimalardan iborat? O‘z Taqdiri yo‘lidan borib, ko‘ngliga tuggan orzu-umidlarini amalga oshirishi uchun insonga eng zarur narsa nima. «Alkimyogar» romani mana shunday ko‘lamli, mazmunan falsafiy, mohiyatan esa oddiy insoniy muammo haqida. Asar muallifi — hozirgi zamonning mashhur yozuvchisi braziliyalik Paulo Koelo.
5-o‘rin. «Shaytanat»
Qahramonlarning shaxsiyati va ularning turmush tarzi, xarakter xususiyati, ijtimoiy turmush tarzi bilan bog‘liq keskin va shu bilan bir qatorda kitobxonlar uchun qiziqarli bo‘lgan voqeliklar rivoji o‘tkir syujyetli «Shaytanat» asarining asosini tashkil etadi. Asar muallifi taniqli o‘zbek yozuvchisi Tohir Malik.
4-o‘rin. «Baxtiyor oila»
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahullohning «Baxtiyor oila» nomli kitobi bugun o‘zbek kitobxonlari orasida eng ko‘p o‘qilayotgan asarlardan biri hisoblanadi. Kitob yillar davomida ko‘p ming nusxada bir necha bora qayta nashr etilayotganiga qaramay, bugun ushbu asarni kitob do‘konlaridan topolmaysiz.
Kitob mutolaasi orqali haqiqiy baxtiyor oila qanday bo‘lishi kerak degan savolga javob topasiz.
3-o‘rin. «Saodat asri qissalari»
– Ahmad Lutfi Qozonchining «Saodat asri qissalari» kitobining bu darajada ommalashgani, o‘quvchilar tomonidan juda ko‘p mutolaa qilinayotganligini eshitib shaxsan men hayratlanmadim. Sababi, Payg‘ambarimiz hayotlarini o‘rganish insonga faqat ma’rifat beradi, qalbni yuksaltiradi.
Aslida, bizda siyrat haqida asarlar juda oz. Mashhur turk yozuvchisi, olimi Ahmad Lutfi Qozonchining ushbu asari ham Payg‘ambarimiz siyrati, hayoti haqidagi eng ishonchli manbaalar asosida yozilgan asar hisoblanadi.
Kitobning o‘tkazilgan so‘rovnomada eng yuqori o‘rinlardan birini egallagani yurtdoshlarimiz ichida dinni o‘rganishga, Payg‘ambar alayhisalomning siyratini, u kishi olib kelgan ulug‘ ta’limotni o‘rganishga bo‘lgan ehtiyoj yuqori ekanligini ko‘rsatadi. Zero, biz Payg‘ambar alayhisalomni yaxshi tanimasak, dinimizni yaxshi tanimaymiz, dinimizni yaxshi tanimasak o‘zligimizni yaxshi tanimaymiz, agar o‘zligimizni yaxshi tanimasak komil inson bo‘lolmaymiz, – dedi shoir Alisher Nazar.
Alisher Nazar, shoir.
2-o‘rin. «Ufq»
Yozuvchi Isajon Sulton asar haqida fikr bildirar ekan, shunday deydi:
– Said Ahmadning «Ufq» romani o‘zbek xalqining urush yillaridagi hayoti, vatan, millat, jamiyat, oila haqidagi o‘ylari xalqning to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zidan olib ko‘rsatib berilgani bilan qadrli hisoblanadi. Asarni mutolaa qilganlar yaxshi biladiki, uning voqealari Ikkinchi jahon urushi va undan keyingi davrlarda kechadi. Xo‘sh, o‘sha paytda o‘zbek xalqi urushni qanday qabul qildi? Bir tomondan Sovetlar ittifoqi urush bizning g‘alabamiz bilan tugadi, deb jar soldi, bir tomondan esa o‘zbek xalqi urushni to‘g‘ridan-to‘g‘ri meni oilam, tuproqlarim va vatanimga bo‘lgan xavf deb tushundi. Ya’ni o‘zini butun boshli imperiya a’zosi sifatida ko‘rmadi. Asarda XX asr 40-50 yillaridagi ana shunday voqealar, o‘zbek kishilarning qalb, ruhiy qiyofasi ko‘rsatib beriladi.
Isajon Sulton, yozuvchi
1-o‘rin. «Ikki eshik orasi»
«Ikki eshik orasi» ulug‘ o‘zbek adibi O‘tkir Hoshimovning ikkinchi asari, – deydi yozuvchi Qo‘chqor Norqobil. – Xo‘sh, asar nima sababdan yillar o‘tsa-da kitobxonlar tomonidan sevib mutolaa qilinadi? Buning sababi, O‘tkir Hoshimov «Ikki eshik orasi»ni insoniylik, yozuvchilik prinsiplariga sodiq qolgan holda yozib, unda xalqning milliy mentaliteti, o‘zbek xalqini bu dunyoda ushlab turgan odamiylik tuyg‘usini juda chiroyli talqinda ko‘rsatib bera olgani deb o‘ylayman.
Ushbu romanni o‘qigan kitobxon insonni ulug‘lashni, birovni bekorga haqoratlash mumkin emasligi va eng muhimi, bu foniy dunyoda umrimiz bir eshikdan kirib, ikkinchi eshikdan chiqqunchalik ekanligini hamda besh kunlik dunyoning mohiyatini o‘rganasiz».
Qo‘chqor Norqobil, yozuvchi
Saytimizning qadrli o‘quvchilari, mutolaaga bo‘lgan e’tiboringiz uchun rahmat. Ushbu yilda ham kitob sizning eng yaqin do‘stingiz bo‘lib qolsin!
Ilyos Safarov,
Kun.uz muxbiri
7-amaliyot kitob mutolaasi. O‘zbek tili
KITOB MUTOLAASI.
ERKIN VA TURG‘UN BIRIKMALAR. FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING TURLARI
MAVZU REJASI:
1. Kitob – bilimlar xazinasi
2. Kitob tarixi haqida
3. Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi
4. Erkin va turg‘un birikmalar
3.
1. KITOB – BILIMLAR XAZINASI
Kitoblar inson tafakkuri durdonalarini to‘playdi va ularni
avlodlarga yetkazadi.
Oybek
“O‘zbek
tilida so‘z
yasalishi”
Azim Hojiyev
Ilmiy
kitoblar
Badiiy
kitoblar
“Kecha va
kunduz”
Cho‘lpon
4.
KITOB – BILIMLAR XAZINASI
Kitob! Undan qudratliroq bilim va hayot maktabi yo‘q. U insonni
ulug‘laydi, buyuk kashfiyotlarga yo‘l ochadi. Kitob o‘qib-o‘rganmagan, bu bebaho
xazinadan foydalanmagan kishini topish qiyin. Ammo bu imkoniyatdan to‘g‘ri
foydalanmayotganlar ham bor. Ko‘p kitob o‘qish, o‘qiganda ham uni tushunib
o‘qishda hikmat katta. Ayni kunda kitob mutolaasi kerakmi, yo‘qmi, degan savolni
qo‘yish xuddi tashna odamga suv ichasanmi, degan savolni berishga o‘xshaydi. Zero,
o‘qish, ilm olishga intilish azal-azaldan xalqimiz fitratida mavjud. Bugun kitob
mutolaasi, kitoblarni chop etish, ularni tarqatish tizimini takomillashtirish va eng
muhimi, kitob chiqarish va kitobxonlikning davlat siyosati darajasiga ko‘tarilganligi
quvonarli hol.
Kitob – bilim manbai, undan yaxshi do‘st yo‘q. Shuning uchun kitobni asrabavaylaylik, uning ziyosidan boshqalarni ham bahramand etaylik.
5.
2. KITOB TARIXI HAQIDA
Kitob bir nеcha ming yillar avval paydo bo‘lgan, bu davrda u turli xil ko‘rishishlarni olgan.
Bobilliklar, ossuriyaliklar va boshqa qadimgi xalqlar kitobni loydan tayyorlashgan. Buning uchun
yumshoq loydan tayyorlangan plitalarga uchli yog‘och bilan maxsus bеlgilar tushirilgan. So‘ngra uni
oftobda quritishgan yoki olovda pishirishgan. Kitoblar, hatto, kutubxonalar mana shunday maxsus
loy plitalardan tashkil topgan.
Xitoyda esa, dastlab kitobni yupqa bambuk plastinkalarga yozishgan, kеyinchalik esa o‘z
kitoblarini mo‘yqalam (cho‘tkacha) va tush bilan ipakka, milodiy II asrdan boshlab qog‘ozga
yozishgan.
Qadimgi Misrda kitob matnlarini tosh plitalarga o‘yib yozishgan. Kеyinroq papirus ixtiro qilindi.
Jips qilib bostirilgan qamish plastinkalarni bir nеcha o‘n mеtrgacha uzunlikdagi lеnta shaklida
yеlimlaganlar. Ularni o‘rog‘liq holda saqlaganlar. Misr papiruslaridan dеyarli ikki ming yil davomida
Yunoniston va qadimgi Rimda yozish uchun yaxshi matеrial sifatida foydalanishgan.
Miloddan avvalgi II asrda Pеrgan podsholigidagi ustalar yozuv uchun hayvon tеrisidan yangi
matеrial – pеrgamеnt tayyorladilar. Yunoniston va qadimgi Rimda papirus va pеrgamеnt juda
qimmatbaho matеrial bo‘lganligi uchun xomaki matn va xatlarni uchi o‘tkir tayoqcha bilan ustiga
mum surtilgan taxtachaga yozganlar.
XIII asrdan boshlab Еvropada qog‘oz asosiy yozuv matеrialiga aylandi.
6.
Suhbat matni
Men Abdulla Qodiriyga qayin ini bo‘laman, ya’ni u kishining zavjalari Rahbarniso
mening opam bo‘ladilar.
“O‘tkan kunlar” nashr etilishi bilan men uni darrov o‘qib chiqdim. Bir kuni Abdulla
pochchamiz uyimizga mehmonga keldilar. Ziyofat chog‘ida so‘radilar:
— Xo‘sh, mulla Asomiddin, “O‘tkan kunlar”ni o‘qidingizmi?
— Ha, o‘qidim, – dedim g‘ururlanib.
— Necha marta o‘qidingiz?
— Bir marta.
— Hm-m. Bu kitobni bir marta emas, besh marta o‘qish kerak. Shunda siz muomalani,
odobni, hayotni, tarixni, tilni o‘rganasiz, – degandilar. (Asomiddin Rasulmuhammad
o‘g‘li)
7.
Bilimlar maskani
Kutubxona – bu kitoblar to‘plami saqlanadigan, bosma va ayrim qo‘lyozma
asarlardan ommaviy foydalanishni ta’minlovchi, muntazam ravishda bosma asarlar
to‘plash, saqlash, targ‘ib qilish va kitobxonlarga yetkazish, shuningdek, axborotbibliografiya ishlari bilan shug‘ullanuvchi, ommaning madaniy saviyasini
oshirishda eng faol bo‘lgan, barcha savodxon va ijodkorlar uchun madaniy-ma’rifiy
va ilmiy muassasadir. Kitobxonlarga xizmat ko‘rsatish kutubxonaning asosiy
faoliyati bo‘lib, qolgan barcha faoliyatlar(kitob fondini butlash va uni tashkil etish,
fond mazmunini yoritish, uni kitobxonlarga yetkazish kabilar) asosiy faoliyat uchun
xizmat qiladi.
Kutubxonalar yozma yodgorliklarni saqlovchi xazina sifatida juda qadimda
paydo bo‘lgan. Qadimgi davrdagi kutubxonalardan eng mashhuri Aleksandriya
(Iskandariya) kutubxonasidir.
8.
3. Alisher Navoiy nomidagi
O‘zbekiston Milliy kutubxonasi
Vatanimizdagi eng katta kutubxona Alishеr Navoiy nomidagi
O‘zbеkiston Milliy kutubxonasidir. Bu kutubxona 1870-yilda tashkil
etilgan. Kutubxonada dunyoning ko‘pgina tillaridagi besh milliondan ortiq
kitob mavjud. Bundan tashqari bu kutobxonada O‘zbеkiston, O‘rta Osiyo
tarixi, ilm-fani, adabiyoti, madaniyatiga oid bir nеcha minglab noyob
qo‘lyozmalar saqlanmoqda.
Topshiriq: Matnni davom ettiring.
9.
Oliy ta’lim va kutubxona
Oliy ta’lim muassasalarining ajralmas bo‘lagi
axborot resurs markazlaridir. Men Mirzo ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitetining Xorijiy
filologiya fakultetida tahsil olaman Bizning fakultetimizda ham kutubxona bor. U ikkinchi qavatda
joylashgan. Kutubxonada mutaxassisligimizga oid turli mualliflarning kitoblari jamlangan. Bundan tashqari
falsafa, ma’naviyat asoslari kabi fanlarga oid kitoblar, ilmiy jurnallar, ilmiy maqolalar to‘plamlari,
monografiyalar, badiiy adabiyotlar bor. Kutubxona xodimlari bizga kerakli kitoblarni tezda topib beradilar.
Kutubxonada qiroatxona ham bor. Ba’zan talabalar shu yerda dars tayyorlaydilar. Men deyarli har hafta
fakultet kutubxonasiga borib, qiroatxonada dars tayyorlayman. U yer doim ozoda va jim-jit.
Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti rektorati binosida universitet kutubxonasi
joylashgan. U yerda barcha fanlarga oid turli yillarda nashr etilgan ko‘plab ilmiy manbalar jamlangan. Kitob
javonlaridan ilmiy jurnallar, gazetalar ham o‘rin olgan. Juda katta, yorug‘ va shinam qiroatxonada professoro‘qituvchilarni, ilmiy xodimlarni, doktorantlatni hamda talabalarni uchratish mumkin. Xushmuomala va
chaqqon kutubxonachilar kerakli kitoblarni tezda topib berishadi. Bu yer talabalarning eng sevimli maskaniga
aylangan.
10.
Virtual kutubxona
Virtual so‘zining ma’nosi, bu tasavvur qilishdir. Virtual kutubxona bu odatdagi
kutubxonaning abstrakt ko‘rinishidir. Bu kutubxonada kitoblar,jurnallar va ro‘znomalar
kitob javonlarida emas, balki kompyuter xotirasida joylashgan bo‘ladi. Bu
kompyuterlarda yoki kompyuter maxsus qurilmalarida raqamli formatda saqlanadigan
ma’lumotlar to‘plami: bosma, audio, video va multimedia ma’lumotlaridir. Ma’lumotlar
hajmiga qarab serverlar bitta yoki tarmoq bilan bog‘langan bir necha kompyuterlardan
iborat bo‘ladi. Elektron kutubxonada kutubxonachi bo‘lmaydi, shuning uchun zarur
kitob yoki ma’lumotni kompyuter xotirasidan siz o‘zingiz qidirib topasiz.
11.
Matnlar ustida ishlash
O‘qishlar har xil bo‘ladi: birov ermak uchun o‘qiydi, birov hordiq chiqarish
uchun, birov o‘qiyotgan kitobini ilmiy tahlil qilish uchun, birov bo‘lak mashg‘ulot
bo‘lmaganidan vaqt o‘tkazish uchun, birov asardagi voqeaga, qahramonning taqdiriga
qiziqib o‘qiydi. Shuning uchun atrofingizga qarasangiz, har xil kitobxonni ko‘rasiz:
kimdir tramvayda, metroda kitobga tikilgan, kimdir navbatga turganida, sumkasidan
xatcho‘p solingan kitobni olib ochadi, birov xiyobonda, qosh qorayib qolgan bo‘lsa
ham, kitob varag‘idan ko‘z uzmaydi. (A. Muxtor)
Tаriхni o‘rgаnish va mа’nаviyatni оshirishdа kitоbning rоli bеqiyosdir. Kitоb
insоnning eng sаmimiy do‘stidir, u umri dаvоmidа kitоbdаn hаr mаvzugа jаvоb tоpа
оlаdi
12.
Tarjima mashqi
Книги в нашей жизни
Все всегда начиналось с книги. Сначала нам нравилось держать
её в руках, перелистывать страницы, рассматривать картинки и ощущать
тайну, которую скрывали тогда ещё незнакомые письмена. А потом книга понастоящему раскрывалась перед нами, и черные значки на белом фоне
обретали смысл и превращались в нашем сознании в причудливые картины.
Для кого-то книги всегда остаются верными спутниками жизни, а кто-то волей
или не волей утрачивает с ними связь. Мы не знаем, насколько далеко зайдет
научно-технический прогресс, и окончательно ли любовь к чтению погаснет
но мы знаем точно – чтение книг делает нас лучше.
13.
Lug‘at
Bilim – знания
Kitob – книга
Beminnat – бескорыстно
Olihimmat – великодушный
Begaraz – беспристрастный
Qudrat – мощь
Tafakkur qanoti – крылья мысли
Zerikarli – скучный
Ardoqlamoq – беречь, лелеять
Tarbiya – воспитание
Berilgan so‘zlar yordamida gap tuzing
14.
4. Erkin va turg‘un birikmalar
Chinni
Paxta
gulli
Gulli
Piyola
Lola
gulli
Chiroyli
So‘z birikmasida so‘zlar
o‘zaro erkin bog‘langan
bo‘ladi,
tushuncha
anglatadi.
So‘z
birikmalaridagi so‘zlarni
erkin bog‘langani uchun
almashtirish mumkin.
15.
Iboralarning eng asosiy belgilari
• Iboraning tarkibida ikki yoki undan ortiq so‘zlar qatnashgan bo‘ladi
.
• Ibora turg‘un birikma sifatida erkin birikma bilan faqat omonimlik holatda bo‘ladi
• Ibora yaxlit bir lug‘aviy ma’noni ifodalaydi, sintaktik vazifada keladi
.
• Iborani faqat yaxlitligicha almashtirish mumkin
• Iboraning tarkibidagi so‘zlar o‘z leksik ma’nolarini yo‘qotgan bo‘ladi
.
• Iborani boshqa tillarga so‘zma-so‘z tarjima qilib bo‘lmaydi, yaxlitligicha tarjima qilinadi
16.
TURG‘UN(BARQAROR) BIRIKMALAR
Ikki va undan ortiq so‘zlarning barqaror munosabatidan tashkil topgan, nutq
jarayoniga tayyor olib kiriluvchi, til egalari xotirasida imkoniyat darajasida mavjud
bo‘lgan til birliklari barqaror (turg‘un) birikmalar deyiladi. Barqaror birikmalarning
eng xarakterli belgilari quyidagilar:
• nutq jarayoniga qadar tilda mavjudlik: nutqqa tayyor holda olib kiriladi;
• ma’no butunligi;
• tuzilishi va tarkibining barqarorligi.
Barqaror birikmalardan o‘rinli foydalanish nutq go‘zalligini ta‘minlaydi, shuning uchun
ular nutqimiz ko‘rki hisoblanadi. Barqaror birikmalarni o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limi
paremiologiya (lot. parema – “barqaror”, logos – “ta’limot”), barqaror birikmalar
lug‘atini tuzish muammolarini o‘rganuvchi bo‘lim esa paremiografiya (lot. parema “barqaror”, grafho – “yozmoq”) sanaladi
17.
BARQAROR BIRIKMALAR TASNIFI
Frazeologizmlar
(iboralar)
Maqol va
matallar
Hikmatli so‘zlar
(aforizmlar)
18.
FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING TURLARI
Frazeologizmlar gap tarkibida yaxlit holda bitta so‘roqqa javob bo‘ladi va bitta gap bo‘lagi
vazifasida keladi, nutqni ta’sirchan, jozibali qiladi.
Frazeologizmning semantik tuzilishi (ma’no imkoniyatlari) frazeologik ma’no va qo‘shimcha ma’no
bo‘yoqdorligi (ottenka)dan iborat bo‘ladi. Belgi, harakat kabilar haqida frazeologizm ifodalaydigan
ma’lumot frazeologik ma’no deyiladi. Frazeologik ma’no obrazliligi bilan leksik ma’nodan farq
qiladi.
Frazeologizmlar mohiyat e’tibori bilan asosan so‘zlashuv va badiiy nutqqa xosdir. Ulardagi
boshqa uslubga xos chegaralanishlar esa ma’lum muddat
keyin yuzaga keladi. Masalan, birgina
o‘lmoq ma’nosini anglatadigan yuzga
yaqin frazeologizmlar sinonimik qatorining paydo bo‘lishi
ularning vazifaviy chegaralanish imkoniyatini tug‘diradi. Masalan, bu tizimga kiradigan olamdan o‘tmoq,
dunyodan o‘tmoq, omonatini topshirmoq, qulog‘i ostida qolmoq, jon bermoq shakllari so‘zlashuv
uslubida ishlatilsa, vafot etmoq, hayotdan ko‘z yummoq, dunyodan ko‘z yummoq, hayot bilan
vidolashmoq kabilar ilmiy,
ommabop va rasmiy uslublarda uchraydi. Alloh rahmatiga yo‘l tutmoq,
shahodat sharobini ichmoq, dorilfanodan dorilbaqoga rixlat qilmoq singarilar esa badiiy matnga
tegishlidir.
19.
Frazeologizmlar
Sinonim
Yoqasini
ushlamoq –
hayratda qolmoq
Antonim
Yerga urmoq –
ko‘kka ko‘tarmoq
Omonim
Paronim
Boshga ko‘tarmoq
– e’zozlamoq yoki
shovqinsolmoq
Ko‘zi tushdi –
ko‘z tushdi
20.
Topshiriq
Otni qamchilamoq, otning qashqasiday, oshig‘i olchi, popugi
pasaymoq, yuzi yorug‘ bo‘ldi, to‘ydan oldin nog‘ora chalmoq, tuyaning
dumi yerga tekkanda, tuyaning ustida ham it qopadi, to‘nini teskari
kiyib olmoq.
Namuna: Rustamning do‘stlari oldida yuzi yorug‘ bo‘ldi
Berilgan iboralarning ma’nolarini izohlang va gaplar tuzing.
21.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
2.
1.
2.
3.
Asosiy adabiyotlar:
Abduraxmonova M., Fattoxova D., Xalmuxamedova U., Inogamova N.,
Egamberdiyeva N. O‘zbek tili (o‘quv qo‘llanma). – Toshkent: “Mumtoz so‘z”, 2018.
Husanov N., Xo‘jaqulova R., Dilmurodova N. O‘zbek tili (o‘quv qo‘llanma). –
Toshkent: TMI, 2017. – 336b.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
Muhiddinova X., Salisheva Z., Po‘latova X. O‘zbek tili (oliy ta’lim muassasalari rus
guruhlari uchun darslik). – Toshkent: O‘qituvchi, 2012. – 288 b.
Normatova Sh., Abduraxmonova M., O‘zbek tili (darslik). – Toshkent: JIDU, 2014. –
192b.
Yuldasheva Sh., Kabulova D., Sobirova M. O‘zbek tili (o‘quv qo‘llanma). – Nukus:
Bilim, 2013. – 156b.
KITOB MUTOLAASI-MA’NAVIYAT POYDEVORI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»
Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ahmadjonova, Gulbahor Odilovna
Jamiyatlar taraqqiyoti tarixi davomida kitobxonlik , kitoblar, kutubxonalar insoniyatning eng yaxshi aql-idrokini o‘ziga jalb qilgan. Maqolada insonning ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni egallash orqali madaniyatni egallash imkoniyatlari muhokama qilinadi va bu jarayonni amalga oshirishda kitobxonlikning o‘rni tahlil qilinadi. Zamonaviy yosh avlod hayotida kitobxonlik rolining pasayishiga ta’sir qiluvchi tendentsiyalar ko‘rsatilgan: ommaviy madaniyat , axborotlashtirish va jamoatchilik ongini noinsoniylashtirish.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Ahmadjonova, Gulbahor Odilovna
Ta’lim muassasalarida va o’zbek oilalarida bolalar ma’naviyatini shakllantirishda kitobxonlikning o’rni
YOSHLARNING MA’NAVIY – AXLOQIY TARBIYASINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK XUSUSIYATLARI
YOSHLAR O’RTASIDA KITOBXONLIK VA MUTOLAA MADANYATINI YUKSALTIRISH VA UNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINI OILADA KITOBXONLIKKA O’RGATISH TEXNOLOGIYASI
OILADA BOLANI KITOBGA QIZIQTIRISHNING YO‘LIARI VA VOSITALARI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
ЧТЕНИЕ КНИГ – ОСНОВА ДУХОВНОСТИ
На протяжении всей истории развития обществ чтение , книги, библиотеки привлекали к себе лучшие умы человечества. В статье рассматриваются возможности приобщения к культуре через овладение духовно-нравственными ценностями, анализируется роль чтения в этом процессе. Показаны тенденции, влияющие на снижение роли чтения в жизни современного молодого поколения : массовая культура , информация и дегуманизация общественного сознания.
Текст научной работы на тему «KITOB MUTOLAASI-MA’NAVIYAT POYDEVORI»
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
KITOB MUTOLAASI-MA’ NAVIYAT POYDEVORI
Ahmadjonova Gulbahor Odilovna
Andijon viloyati yuridik texnikumi Oquv metodik bo’lim uslubchisi III-darajali yurist
Jamiyatlar taraqqiyoti tarixi davomida kitobxonlik, kitoblar, kutubxonalar insoniyatning eng yaxshi aql-idrokini o’ziga jalb qilgan. Maqolada insonning ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni egallash orqali madaniyatni egallash imkoniyatlari muhokama qilinadi va bu jarayonni amalga oshirishda kitobxonlikning o’rni tahlil qilinadi. Zamonaviy yosh avlod hayotida kitobxonlik rolining pasayishiga ta’sir qiluvchi tendentsiyalar ko’rsatilgan: ommaviy madaniyat, axborotlashtirish va jamoatchilik ongini noinsoniylashtirish.
Kalit so’zlar: madaniyat, ma’naviy-axloqiy rivojlanish, kitobxonlik, yosh avlod, kitob.
На протяжении всей истории развития обществ чтение, книги, библиотеки привлекали к себе лучшие умы человечества. В статье рассматриваются возможности приобщения к культуре через овладение духовно-нравственными ценностями, анализируется роль чтения в этом процессе. Показаны тенденции, влияющие на снижение роли чтения в жизни современного молодого поколения: массовая культура, информация и дегуманизация общественного сознания.
Ключевые слова: культура, духовно-нравственное развитие, чтение, молодое поколение, книга.
Jamiyat taraqqiyotining yuqori darajasining asosiy mezonlaridan biri uning madaniyatining holatidir. Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida milliy madaniyat ko’plab ob’ektiv sabablarga ko’ra faol salbiy ta’sirga duchor bo’lmoqda. Madaniyat, eng avvalo, iste’mol jamiyatining garoviga aylanadi va bunday sharoitda ibtidoiy, oqilona iste’molchi ong turi tezda shakllanishi mumkinligi aniq. Madaniyat rivojini ijtimoiy barqarorlik, millat ma’naviy salomatligi, iqtisodiy yuksalish va davlat milliy xavfsizligi manbai sifatida ta’minlash davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi hisoblanadi.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
Madaniyat umuminsoniy hodisa sifatida harakat qilib, har bir shaxs tomonidan individual ravishda idrok etiladi, o’zlashtiriladi va takrorlanadi, uning shaxs sifatida shakllanishiga sabab bo’ladi. Madaniy davomiylik avtomatik tarzda emas; shaxs kamolotining shakllari, usullari, yo’nalishlari va mexanizmlarini ilmiy tadqiq etish asosida tarbiya va ta’lim tizimini tashkil etish zarur [1].
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida madaniyat moddiy va ma’naviy qadriyatlar, shuningdek, ularni yaratish, insoniyat taraqqiyoti yo’lida foydalanish, avloddan-avlodga o’tkazish yo’llari majmui sifatida qaraladi. Madaniyat qadriyatlari insonning dunyoqarashida, intellektual, axloqiy, estetik rivojlanishida, uning boshqa odamlar va tabiat bilan muloqot qilish usullari va shakllarida amalga oshiriladi.
Faqat muloqot orqali madaniyatni o’zlashtirish va uning yutuqlarini o’zlashtirish mumkin bo’ladi. Inson madaniyati – bu odamlarning, ijtimoiy muhitning o’ziga xosligini aks ettiruvchi va uning ongi, faoliyati, xatti-harakati, o’zaro ta’siri orqali kundalik hayotda namoyon bo’ladigan shaxs individualligining rivojlanish darajasi (ijtimoiy tajribani o’zlashtirish).
Aynan ma’lum bir jamiyatda asosiy qadriyatlar, me’yorlar va xulq-atvor qoidalari bo’yicha ma’lum darajadagi kelishuv mavjudligi, odamlarning faoliyati va xatti-harakatlarini muvofiqlashtirish, shuningdek, ularning shakllanishi uchun sharoit yaratish mumkinligi tufaylidir. shaxs, madaniy merosni saqlash va takomillashtirish. Vatanparvarlik, ijtimoiy hamjihatlik, fuqarolik, oila, mehnat va ijod, insonparvarlik, san’at va adabiyot kabi asosiy milliy qadriyatlar shu qatorda turadi [2]. Pedagoglar O’zbekistonning zamonaviy ma’naviy hayoti o’tgan yillarda asos solingan qadriyatlarni tanqidiy qayta ko’rib chiqish bilan ajralib turishini tobora ko’proq ta’kidlamoqda. Shu munosabat bilan, insonda ma’naviy va ijodiy kuchlarni qo’llab-quvvatlaydigan, qiyinchiliklarni munosib tarzda engib o’tish qobiliyatini shakllantiradigan o’ziga xos yuksak, ammo shu bilan birga tushunarli va axloqiy o’zini-o’zi takomillashtirish hodisa sifatida madaniyat tuyg’usini tarbiyalash va saqlash muhimdir.
Shaxs tomonidan madaniyatning rivojlanishi ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni egallash orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun shaxsning ma’naviy-axloqiy rivojlanishi alohida ahamiyatga ega. Ushbu rivojlanish uning sotsializatsiyasi jarayonida amalga oshiriladi va shaxsning qiymat-semantik sohasini izchil kengaytirish va mustahkamlashni, shaxsning an’anaviy axloqiy me’yorlar va axloqiy ideallar asosida baholash va ongli ravishda qurish qobiliyatini va o’ziga, boshqa
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
odamlarga, jamiyatga, davlatga, Vatanga, butun dunyoga munosabat shakllantirishni nazarda tutadi [2]. Inson madaniyatining darajasi uning ijodiy faoliyatga, shu jumladan o’qishga qiziqishining kelib chiqishini o’z ichiga oladi.
Kitobxonlik azaldan yosh avlod qalbini tarbiyalashning eng muhim vositasi sifatida qaralib kelgan. XIX-asrda bolalar davriy nashrlari ajralmas qismi bo’lgan bolalar adabiyoti – o’sha davrdagi yagona ommaviy aloqa vositasi – bolalarning dunyoni faol o’rganishga bo’lgan intilishini, ularning yuqori aqliy jarayonlarining xususiyatlarini hisobga olishga harakat qildi, ularning hissiy ta’siri jihatidan eng samarali ifodali badiiy vositalardan foydalanish.
O’zbekiston pedagogik jurnallari sahifalarida bolalar o’qishi muammolari, uning rivojlanayotgan shaxsni axloqiy tarbiyalashdagi roli keng muhokama qilindi. Bolalar adabiyoti va bolalar davriy nashrlarining asosiy maqsadi yosh kitobxonlarni har tomonlama tarbiyalash va tarbiyalash deb qaraldi.
Bolalar adabiyoti tanqidi va nazariyasi hamda bolalar o’qishi pedagogikasining asoschisi V. G. Belinskiy bolalar adabiyoti va bolalar o’qishini tarbiyaning muhim bo’g’ini deb hisoblab, ular oldiga asarlarga yuqori talablar qo’yadi: bunday asarlarda haqiqat bo’lishi, hayotning to’liqligini ko’rsatishi kerak. Uning fikricha, kitob o’qish va kitob o’qish bolada vatanparvarlik tuyg’ularini, o’z vataniga, xalqiga sadoqatli, ehtirosli muhabbat tuyg’ularini rivojlantirishga hissa qo’shishi kerak, shu bilan birga unda umuminsoniy ongni, boshqa madaniyatlarni ham anglashni rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega [3].
Birinchi Prezidentimiz LA.Karimov ta’kidlaganidek, “. inson o’z Vatanining chinakam vatanparvari bo’lishi, jismoniy va ma’naviy jihatdan har tomonlama rivojlangan, fikr, so’z va harakat birligiga ega. Bunday shaxsning shakllanishida kitobning o’rni katta”. Haqiqatan ham foydali kitoblar insonning butun borlig’ini qamrab oladi: ular fikrlash uchun ozuqa beradi, bolada qiziqish uyg’otadi, uni real dunyo bilan tanishtiradi, axloqiy tuyg’usini mustahkamlaydi. Kitob tili ham o’qituvchilar tili kabi ta’lim va tarbiya quroli ekanligini, uning yordamida o’quvchilar bilim va nutq madaniyatini egallashini unutmasligimiz kerak.
Ozod Sharafiddinov bolalar ongida qadriyatlarning ma’naviy ierarxiyasini shakllantirish, uni eng oliy qadriyatlarni idrok eta oladigan insonning kundalik turmushi, tabiati, moddiy va ma’naviy hayoti uyg’unligidan izlash zarurligiga e’tibor qaratdi va ularni ruh, qalb va ongni tarbiyalashga qaratilgan ruhiy ehtiyojlariga aylantiring [4]. Pedagogika klassiklarining o’qishning yosh avlod hayotidagi o’rni haqidagi fikrlari bolaning madaniy rivojlangan shaxsini shakllantirishni o’qish va
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
kitob bilan chambarchas bog’liq deb hisoblaydigan zamonaviy olim va o’qituvchilarning pozitsiyasiga mos keladi.
Kitobxonlikni rivojlantirish sohasidagi tadqiqotchilar jamiyatning insonparvarlik muammolariga, milliy madaniyatning ma’naviy-axloqiy an’analarini saqlash va rivojlantirishga, shu jumladan, yangi ming yillikda bolalarda kitobxonlik madaniyatini shakllantirishga e’tibor kuchayganini ta’kidlamoqda.
Zamonaviy dunyoda o’qish – bu ko’p millatli va ko’p qatlamli o’zbek madaniyatining asosini, tizimli yadrosini tashkil etuvchi asosiy ijtimoiy ahamiyatga ega ma’lumotlarni o’zlashtirishning eng muhim usuli: kasbiy va kundalik bilimlar, o’tmish va hozirgi madaniy qadriyatlar, ma’lumotlar, tarixiy doimiy va dolzarb voqealar, me’yoriy g’oyalar. Bu ona tilining iqtisodiy, siyosiy va huquqiy sohalarda, dunyoqarash darajasida, shuningdek, ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan tajribani yetkazish darajasida saqlash va ko’paytirishning eng kuchli mexanizmidir [4].
Kitoblar odamlarni ilgari notanish bo’lgan joylar, madaniyatlar va dinlar bilan bog’lash, shuningdek, ularda o’z madaniy va diniy merosi bilan faxrlanish tuyg’usini uyg’otish qudratiga ega ekanligi ma’lum. Kitoblar o’quvchining millati, jinsi yoki holatidan qat’i nazar, ijobiy namuna bo’lib, irqiy va madaniy tushunishni rivojlantirishi mumkin. San’at asarlari orqali har kim o’zi bilan kelisha oladi, o’z davriga mos inson bo’ladi. O’zbekistonlik va xorijlik mutaxassislarning kitobxonlik sohasidagi ko’plab tadqiqotlarida ta’kidlanganidek, keyingi yillarda rivojlangan mamlakatlarda unga, qolaversa, ta’lim va madaniyatga bo’lgan munosabat milliy taraqqiyotning ustuvor yo’nalishlari sifatida qaralmoqda [5].
Biroq, tadqiqotchilar ijtimoiy-iqtisodiy sabablar, axloqsizlik va pragmatizmning ommaviy axborot vositalari orqali singdirilishi tufayli moddiy ehtiyojlarning ma’naviy ehtiyojlardan ustunligini ta’kidlaydilar, bu ayniqsa zamonaviy yosh avlod orasida keng tarqalgan. Odob, mas’uliyat, xayrixohlik, bag’rikenglik, mehribonlik va axloqiy me’yorlarga rioya qilish istagi kabi axloqiy fazilatlar asta-sekin shakllanayotgan shaxs ehtiyojlari ierarxiyasidagi etakchi mavqeini yo’qotmoqda. Bu holat bizga yangi salohiyatni jalb qilish, yosh avlodda barqaror ma’naviy ehtiyojlarni shakllantirish va qo’llab-quvvatlashga xizmat qiluvchi yangi usullarni izlash zarur, degan xulosaga kelish imkonini beradi.
Umuman olganda, ta’kidlash joizki, hozirgi sharoitda ta’lim tizimi zimmasiga katta mas’uliyat yuklangan bo’lsa-da, bunda o’z-o’zini tarbiyalash va o’z-o’zini aks ettirishning o’rni ham muhim bo’lib, bu ta’limning shakllanishida muhim o’rin egallashi kerak [3]. Har bir inson o’zining ongli, aqliy va ma’naviy darajasi uchun javobgar bo’lishi, bu darajani ko’tarishi, uning rivojlanishini kuzatishi, o’z-o’zini
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
tarbiyalash va takomillashtirish bilan shug’ullanishi kerak. Shu bilan birga, har qanday shaxs o’zi tug’ilib o’sgan oiladan, o’zi yashab turgan jamiyat va uning mahsuli bo’lgan jamiyatdan ajralmasdir. Binobarin, uning ma’naviy qashshoqlashuvining sabablari ham, bir tomondan, global bo’lsa, ikkinchi tomondan, uning oilasida, yaqin muhitida qabul qilingan va bolalikdan tarbiyalangan qadriyatlar tizimi natijasidir.
Yosh avlodning ma’naviy tarkibiy qismining pasayishi bilan bog’liq bo’lgan alohida hodisa ommaviy madaniyatdir. Ommaviy madaniyat – fan-texnika taraqqiyoti, jamiyatning sanoatlashuvi va urbanizatsiyasi, shuningdek, ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi bilan bog’liq holda keng tarqalgan zamonaviy madaniyat hodisasidir. Ommaviy madaniyat deganda ommaviy auditoriyaga va uning dam olish, o’yin-kulgi va muloqotga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan turli xil hodisalarning keng doirasi tushuniladi [1].
Ommaviy madaniyat insonning hissiy sohasiga murojaat qiladi, shu bilan birga uning iste’molchisi maxsus ta’lim va tayyorgarlikni talab qilmaydi, chunki madaniyatning o’ziga xos arzimaslashuvi, ya’ni badiiy tajribaning butun xilma-xilligini ahamiyatsiz, elementar, banal. Ommaviy madaniyatning quyidagi belgilarini ta’kidlash mumkin:
• yangi texnologiyalar yordamida takrorlash mumkin;
• faoliyatning tijorat xarakteri;
• Ommaviy iste’molchiga, katta auditoriyaga yo’naltirish;
• passiv, tanqidiy bo’lmagan idrok uchun hisoblash.
So’nggi o’n yilliklardagi o’smirlar o’rtasida erkin o’qish tendentsiyalarini qayd etib, I.I. Tixomirovaning ta’kidlashicha, zamonaviy o’smirlarning kitob o’qish erkinligi moda, kitob bozori va kutubxona fondlari bilan belgilanadi, chunki hozirda kitob tanlash kitob nashriyotlarining didiga va ularning tijorat nuqtai nazariga bog’liq. Axborot jamiyatiga bosqichma-bosqich o’tish va yangi turdagi jamiyatning shakllanishi insonning xulq-atvorini, uning odatlarini va bo’sh vaqtining tuzilishini o’zgartirganligi sababli, quyidagi hodisa ham noaniq reaktsiyaga sabab bo’ladi. Natijada, bo’sh vaqtni tashkil etish va o’tkazishning yangi shakllari paydo bo’ladi, eski va tanish (shu jumladan o’qish) esa etakchi mavqeini yo’qotadi. Oxir oqibat, ijtimoiy, individual qadriyatlar va ehtiyojlar ierarxiyasi o’zgaradi. Shaxsning biroz boshqacha turi paydo bo’ladi, ongning yangi turi shakllanmoqda.
Zamonaviy jamiyat hayotiga ommaviy madaniyat va axborotlashtirishning joriy etilishi natijasida odamlar o’rtasidagi munosabatlar tizimi, xulq-atvor normalari, ehtiyojlar ierarxiyasi o’zgarib bormoqda. Bu, ayniqsa, yosh avlodga taalluqli bo’lib,
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
yoshlarda odob-axloq, mas’uliyat, xayrixohlik, bag’rikenglik, mehr-oqibat, odob-axloq me’yorlariga rioya qilishga intilish kabi axloqiy fazilatlarning ahamiyatining pasayishida namoyon bo’ladi. Ya’ni, ijtimoiy ongning asta-sekin noinsoniylashuvi kuzatilmoqda, bu esa eng kuchli yosh avlodga ta’sir qiladi va ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni yo’qotish, adolatga, shaxsga, shaxsga e’tibor va hurmatga asoslangan dunyoqarashdan voz kechish deb tushuniladi. insonning fazilatlari. Hozirgi kunda deyarli hamma joyda kuzatilayotgan jamiyatning g’ayriinsoniylashuvi nihoyatda xavflidir, chunki u axloq normalari va shaxsni axloqiy tarbiyalash mezonlari haqidagi g’oyalarning o’zgarishiga olib keladi. Insonparvarlik, shuningdek, kitobxonlik kabi inson hayotining muhim jihatiga ham tegishli.
Turli shubhali davriy nashrlarning oqimi chinakam insonparvarlik, mahalliy va xorijiy adabiyotlar ko’pincha o’zining avvalgi mavqeini yo’qotayotganini tasdiqlaydi. Bu omillarning barchasi faol kitobxonlar ulushining kamayishiga olib keladi. Mutolaa maqomining pasayishi bilim tanqisligining kuchayishiga olib keladi va jamiyatning taraqqiyot yo’lidagi ilg’or harakatiga to’sqinlik qiladi, yosh avlodning umumiy ta’lim darajasiga, axloqiy va ma’naviy qadriyatlar tizimini shakllantirishga ta’sir qiladi. Oqibatda kitob madaniy hodisa, bilim manbai sifatida o’z o’qituvchi va ustoz, avlodlar tomonidan to’plangan ma’naviy tajriba tarjimoni rolini yo’qotib, asta-sekin muqobil faoliyat turlari bilan almashtirilmoqda.
Hozirgi vaziyat shundayki, fan-texnika taraqqiyoti jadal rivojlanib borayotganiga qaramay, u yoshlarni kitob o’qishga, kitobxonlikka yaqinlashtirmaydi, aksincha ularni ulardan, inson tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviy qadriyatlardan uzoqlashtiradi, birinchi navbatda madaniyat va ma’rifat tomonlama. Ongning oqilona-iste’molchi tipi shakllanmoqda, avvalgi avlodlar tomonidan yaratilgan madaniy merosni asrab-avaylash va ko’paytirishga qodir insonparvar shaxsni shakllantirish uchun shart-sharoitlar yomonlashmoqda. Binobarin, buzg’unchi ijtimoiy hodisalarning kuchayishi xavfi sharoitida kitobxonlikni himoya qilish, unga qiziqishni saqlash qator davlat ahamiyatiga ega bo’lgan vazifalarga aylanib bormoqda.
Xalqaro hamkorlik va tushunish yo’lidagi bog’lovchi, irqiy va madaniy tushunishni rivojlantirishning kuchli vositasi sifatida kitoblar ijobiy namunaga aylanadi. Mutolaa insonga intellektual qoniqish keltiradi, uning tasavvurini boyitadi, insonga erkinlik va shaxsiy rivojlanish beradi, o’zini jiddiy shaxs sifatida ko’rsatadi, ayniqsa uning ichki dunyosi va shaxsiyatini tushunish, uning tarixdagi o’rni va
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor
VOLUME 2 | ISSUE 8 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7
maqsadini, boshqa odamlar bilan munosabatlarini tushunish uchun yaxshilik va yomonlik nuqtai nazari tahlil qilish kerak. Bu ijodiy izlanishda nafaqat o’z taqdiri, yaqinlari taqdiri, balki o’zi yashayotgan yurt taqdiri uchun ham mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga, madaniy merosni asrab-avaylash va yuksaltirishga qodir, ma’naviy barkamol shaxs shakllanadi. Shunday qilib, kitob mutolaasi-manaviyat poydevoridir va o’qish ma’naviy yo’li o’z-o’zini anglash uchun ichki resurslarni safarbar etish qobiliyatidan boshlanadigan zamonaviy yosh uchun zarurdir.
1. Pedagogika: Katta zamonaviy ensiklopediya// Toshkent-Moskva// Zamonaviy so’z.
2. Rustambekova N.N. O’zbekiston fuqarosi shaxsini ma’naviy-axloqiy rivojlantirish va tarbiyalash konsepsiyasi. Samarqand: NUR, 2019.
3. Belinskiy V.G. To’liq asarlar: 13 jildda – M .: SSSR Fanlar akademiyasining nashriyoti, 1954. -T. 4. – S. 366-378.
4. Sharafiddinov O. To’plangan asarlar: 9 jildda – M-T.: Badiiy adabiyot, 1997
5. Tixomirova I.I. Tanlangan asarlar: kitob 4. – Moskva-Nukus: Ilm fan-HayKa,