Bolalar kutobxonasi 4

Uning aytishicha, o‘quvchi yil mobaynida biror kitob sifatiga jiddiy zarar yetkazsa yoki yo‘qotib qo‘ysa, o‘rniga xuddi ana shunday darslik topshiradi yo kitob tannarxini to‘laydi.

Hidoyat.uz

Ўзбекистон Республикасида истиқомат қилаётган барча мўмин-мусулмонларнинг диний, маърифий адабиётларга, шунингдек, Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги Тошкент ислом инстиутути ва ўнга яқин ўрта махсус ислом билим юртлари талаба-ўқувчиларининг дарслик ва қўлланмаларга бўлган эҳтиёжларини тўлароқ қондириш мақсадида «Мовароуннаҳр» нашриётининг китоблар бўлими изчил фаолият юритмоқда.

Нашриёт йилига 50-60 номда, умумий ҳисобда 450-500 босма табоқ ҳажмида, 1,5-2 миллион нусхадан ортиқ дарслик ва диний адабиёт ҳамда даврий нашрларни чоп эттирмоқда. Бу асарлар орасида Қуръони карим, ҳадислар, мазҳаббошимиз Имоми Аъзамнинг “Асарлар” ва “Муснад”, Ҳаким Термизийнинг “Манозилул ибод минал ибода”, “Абу Муин Насафийнинг “Табсиратул адилла” каби асарлари бор.

Шу билан бирга, бўлимда Тошкент ислом институти ва ўрта махсус ислом билим юртлари талаба-ўқувчиларига мўлжалланган дарсликлар, хусусан, “Нурул Анвор” (2 жилд), “Шарҳ ал-фиқҳ ал-акбар”, “Ҳидоя”, “Ал-Ашбоҳ ван назоир”, “Ат-Таъарруф лимазҳаби аҳлит тасаввуф” каби ўн номдан ортиқ китоблар чоп этиб келинмоқда.

Нашриётнинг Китоблар бўлимида айни пайтда ижодий ва техник ходимлар фаолият юритмоқда.

МАҚОЛАЛАР

Одамлар ғафлатда қоладиган ой фазилатлари Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Алҳамдулиллаҳ вассолату вассаламу аъла Расулиллаҳ ва аъла аалиҳи ва соҳбиҳи ажмаъийн Ражаб ойи ниҳоясига етиб, Шаъбон ойи ҳам кириб …

Бобурнинг советлар яширган фиқҳий рисоласи Тарихий китобларда Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг шоҳлик, саркардалик ва олимлик истеъдодидан ташқари фиқҳ …

Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳақида 14 факт Ҳар бир халқнинг тарихий, маданий-миллий қиёфасини аниқ белгиловчи улуғ шоҳлари, …

Интернет луғати. BitTorrent BitTorrent – Торрент – Интернет фойдаланувчилари компьютерлари ўртасида тўғридан-тўғри маълумот …

Алишер Навоий – миллат фахри Ватан, миллат, истиқбол учун қайси насл ва авлод қандай эзгу …

Маънавият мулкининг мутафаккири Сўз мулкининг султони Ҳазрат Алишер Навоий ижоди мисли бир уммонки, …

САВОЛИМ БОР

“Бир инсон бошқа бир инсонга Рамазон ойи кириб келиш санасини биринчи бўлиб эслатса, дўзах олови ўша инсон учун ҳаром қилинади” мазмунида ҳадис йўқ! Балки, бу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга тўқилган уйдирмалардан биридир. Буни бир неча жиҳатдан асослаш мумкин:

Биринчидан – ушбу тўқима “ҳадис”ни бирор ҳадис тўпламига келтирилмаган ва Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламгача бўлган исноди – ровийлар силсиласи мавжуд эмас. Зеро, ҳар бир ҳадиснинг исноди бўлиши лозим. Агар бирор ривоятни исноди бўлмаса уни ҳадис деб, аташга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Шунинг учун ҳам буюк муҳаддислардан бири Абдуллоҳ ибн Муборак раҳматуллоҳи алайҳи: «Иснод диндандир! Агар иснод бўлмаса, хоҳлаган кимса ўзи хоҳлагандек гапираверади», деганлар.
Иккинчидан – Рамазон ойининг кириб келиш санаси олдиндан ҳеч кимга маълум бўлмайди. Балки, Рамазон ойининг ҳилолини кўриш билан маълум бўлади. Демак, у ҳақида аввалдан эслатиш мантиқан имконсиз ишдир.

Учинчидан – Рамазон ойи кириб келиш санасини биринчи бўлиб эслатган кишига дўзах олови ҳаром қилиниши ҳам шариатимизнинг умумий қоидаларига зиддир. Чунки, ким жаннатга кириши, ким дўзахга кириши бу каби амаллар билан белгиланмайди. Балки, шариат кўрсатмаларига амал қилиши билан белгиланади.

Имом Жалолиддин Суютий (раҳимаҳуллоҳ) ўзининг ҳадис илмига бағишланган китобида тўқима ҳадислар ҳақида сўз юритиб, муҳаддис олим ибн Жавзийдан қуйидагиларни нақл қилиб келтиради:
“Агар бирор ҳадисни ақлга тўғри келмаслигини ёки (саҳиҳ) нақлларга мувофиқ эмаслигини ёхуд асл манбаларга зид эканини кўрсанг, билгинки, у – тўқима ҳадисдир. Асл манбаларга зид эканидан мурод – муснадлар ва машҳур китоблардан иборат Ислом оламидаги (ҳадис) тўпламларига киритилмаганидир” (“Тадрибур-ровий”, 469-бет).

Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғон тўқиш, билиб-билмай турли гапларни ҳадис деб айтиш катта гуноҳдир. Бу ўша одамнинг дўзахга киришига сабаб бўлади. Шунинг учун бирор ривоятнинг ҳақиқий эканлигига тўлиқ ишонч ҳосил қилмасдан туриб, нақл қилиш яхши эмас.

Абдуллоҳ ибн Амр разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким менга қасддан ёлғон тўқиса, дўзахдан ўз ўрнини тайёрлайверсин”, дедилар”.
(Имом Бухорий ва Имом Термизий ривоят қилишган).

Имом Муслимнинг ривоятида:
“Албатта, менга ёлғон тўқиш бошқа бировга ёлғон тўқишдек эмас. Ким менга ёлғонни билиб туриб тўқиса, дўзахдан ўз ўрнини тайёрлайверсин”, дейилган.

Яъни, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам айтмаган гапни у зотдан, деб нақл қилиш, инсонни дўзах томонга етакловчи амалдир. Бундай йўл тутишдан ниҳоятда эҳтиёт бўлиш керак.

Муғийра ибн Шўъба разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким менинг номимдан ёлғон деб гумон қилинган ҳадисни айтса, у ёлғончилардан биридир”, дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Уламоларимиз тўқима ҳадисларни айтиш ва тарқатишдан қаттиқ қайтарганлар. Ҳатто баъзи уламолар уни гуноҳи кабиралардан санаган. Фақат ўша “ҳадис” тўқима эканидан огоҳлантириш мақсадида айтишга рухсат берилган. Шундай экан, билмаганлар билиб олсин, билганлар бошқаларга ҳам етказиб, огоҳлантириб қўйсин. Бу ишни қилиб, тўқима ривоятларни тарқатиб юрганлар тавба қилишсин, оддий-асоссиз гапларни ҳадис деб тақатишни тўхтатишсин. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
фатво ҳайъати. @diniysavollar

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Ҳанафий мазҳабимизнинг мўътабар манбаларидан бири “Фатавои ҳиндийя” китобида аёл кишини қабрга қўйиш ҳақида шундай дейилган:

وَذُو الرَّحِمِ الْمَحْرَمِ أَوْلَى بِإِدْخَالِ الْمَرْأَةِ الْقَبْرَ وَكَذَا الرَّحِمِ غَيْرِ الْمَحْرَمِ أَوْلَى مِنْ الْأَجْنَبِيِّ، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فَلَا بَأْسَ لِلْأَجَانِبِ وَضْعُهَا، وَلَا يُحْتَاجُ إلَى النِّسَاءِ لِلْوَضْعِ

яъни: “Аёл кишини қабрга маҳрам бўлган қариндоши қўйиши афзалдир. Шунингдек, маҳрам бўлмаган қариндош бегонадан кўра афзалдир. Агар қариндошлари бўлмаса, бегоналар қўйиши мумкин. Қабрга қўйиш учун (эркалар бўлганда) аёлларга эҳтиёж йўқ”.
Ушбу масалалар “Баҳрур роиқ” ва “Бадоиус саноиъ” каби мўътабар фиқҳий манбаъларимизда ҳам зикр қилинган.
Аёл кишининг маҳрам қариндошлари қуйидагилар: ўғли ва ўғил набиралари, отаси ва боболари, ака-укаси ва уларнинг ўғиллари ҳамда опа-сингилларининг ўғиллари, амакиси ва тоғалари. Демак, аёл кишининг мазкур қариндошлари бўлмаса, маҳрам бўлмаган эркак қариндошлари яъни, амакиси ва тоғаларининг ўғиллари ҳамда амма ва холаларининг ўғиллари қабрга қўяди. Агар мабодо маҳрам бўлмаган қариндошлар ҳам бўлмаса, шундагина аёл кишини эри ёки бегона кишилар қабрга қўйиши мумкин. Уламоларимиз бегонадан кўра эри қабрга қўйгани маъқулдир, деганлар.
Аёл кишининг маҳрам ва маҳрам бўлмаган эркак қариндошлари ёки эри дафн жараёнида ҳозир бўла туриб, уни қабрга гўрковлар қўйиши мумкин эмас. Чунки бунда шариатимиз қонун-қоидасига амал қилинмаган бўлади ва бунинг гуноҳи аёл кишининг эркак қариндошлари зиммасига тушади.
Шундай экан, аёл кишини қабрга қўйишда шариатимиз кўрсатмаларига амал қилишимиз лозим. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
фатво ҳайъати. @diniysavollar

“Бидъат” сўзи луғатда “ўхшаши бўлмаган янги нарсани пайдо қилиш, диний ақидаларга киритилган ўринсиз ислоҳ”, – деган маънони билдиради. Истилоҳда эса Аллома Иззиддин ибн Абдуссалом шундай таърифлаганлар:

اَلْبِدْعَةُ فِعْلُ مَا لَمْ يُعْهَدْ فِي عَصْرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ

“Бидъат – Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бўлмаган нарсани амалга оширишдир” (“Қавоидул аҳком” китоби).
Демак, ибодатларда асри саодатда учрамаган, балки, кейинчалик динда янги пайдо бўлган амаллар бидъат ҳисобланар экан. Бу ҳақда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

“عَليْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلَفَاءِ الرَّاشِدِيْنَ المَهْدِيِّينَ، عَضُّوا عَلَيْها بالنَّوَاجِذِ، وَإيَّاكُمْ وَمُحْدَثاتِ الأُمُورِ، فإنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلالَةٌ” (رَوَاهُ الإمام أَبُو دَاوُدَ وَالإمام التِّرْمِذِيُّ عَن العِرْبَاضِ بْنِ سَارِيَة).

яъни: “Сизлар менинг ва тўғри йўлда юрувчи, ҳидоят топган хулафоларимнинг йўлини тутиб, уни озиқ тишларингиз билан тишлагандек, маҳкам ушланглар. Динга янгиликлар киритишдан сақланинглар, албатта, ҳар қандай бидъат – залолатдир” (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий ривоятлари).
Динга янгилик киритиш, гўёки, Аллоҳ ва унинг Расули билмаган нарсани “мен топдим”, – деган даъво қилишдир. Ваҳоланки, Ислом — Аллоҳ томонидан юборилган мукаммал ва баркамол диндир. Биз мусулмонларнинг вазифамиз – динимизнинг моҳиятини тўғри англаб етиб, ҳаётимизга татбиқ қилиш ва турли бидъат-хурофотларни пайдо қилмасликдир.
Уламоларимиз бидъатни икки қисмга бўлганлар: бидъати ҳасана (яхши бидъат) ва бидъати саййиа (ёмон бидъат).
Бидъати ҳасана – шариатда асли бўлган амални шу аслга таяниб, уни шакллантириш учун жорий қилинган қўшимча амалларга айтилади. Бунга ҳазрати Умар разияллоҳу анҳунинг ишларини мисол қилиш мумкин. Суннат амал бўлган Таровеҳ намозини Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам жамоат билан ўқимас эдилар. Ҳазрати Умар эса халифалик даврларида мазкур намозни имомга иқтидо қилиб, жамоат билан ўқишни жорий қилдилар ва: “Қандай яхши бидъат бўлди”, – дедилар.
Шунга биноан диний илмлар ўргатиш учун алоҳида мадрасалар қуриш, китоблар чоп этиш, масжидларга гилам солиш, Расулуллоҳ саллоҳу алайҳи васалламни гўзал сийратларини тарғиб қилиш учун мавлид ўқиш сингари дин асосларига зид бўлмаган амаллар бидъати ҳасана бўлади. Унга амал қилиш жоиз ва у залолатга бошламайди.
Бидъати саййиа эса – шаръий асосга эга бўлмаган бирор амал ёки эътиқодни жорий этишдир. Бундай бидъат айни залолат бўлиб, уни шариатимизда рад этилгандир. Қуйидаги ҳадиси шариф ҳам шунга далолат қилади. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:

“مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ” (رَوَاهُ الإمام البُخَارِيُّ وَالإمام مُسْلِمٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ).

яъни: “Ким бизнинг динимизда унда бўлмаган янги нарсани киритса, рад қилинади” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).
Ҳофиз ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадис шарҳида бундай дейдилар: “Бу – динни сохталаштириб, бузишдан асровчи ҳадислар жумласидан бўлиб, муҳим қоидани ўз ичига олган. Яъни, динга зид ва диннинг далиллари, қоидаларига хилоф бўлган ҳар қандай бидъатни рад қилиш лозим эканлигини ифодалайди. Аммо динга зид бўлмаган, шу билан бирга, унинг асосларига таянган ҳолда кейинчалик динни ҳимоялаш учун жорий қилинган амаллар рад этилмайди” (“Фатҳул борий шарҳи саҳиҳил Бухорий” китоби).
Ҳанафий мазҳабининг муҳаққиқ олмларидан Мулла Али Қори шундай дейдилар:

ومعنى الحديث : أن من أحدث في الإسلام رأياً لم يكن له من الكتاب والسنة سند ظاهر أو خفي ، ملفوظ أو مستنبط ، فهو مردود عليه

яъни: “…Ҳадиснинг маъноси, ким Исломда бир “фикр” ўйлаб топса, унга Қуръондан ҳам, суннатдан ҳам, очиқ ойдин ёки махфий, лафзий ёки мустанбат (ижтиҳод қилиб топилган) асос бўлмаса, у (фикр ёки амал) рад қилингандир” (“Мирқотул мафотиҳ” китоби).

Уламоларимиз бидъати ҳасана ва бидъати саййиа ўртасини ажратиб олиш учун асосий мезон бу – шариатимизнинг умумий қоидаларидир, деганлар. Яъни, Пайғамбар алайҳиссалом даврларида кузатилмаган бирор бир амал ушбу шариат қоидаларига мувофиқ келса, залолатга бошловчи бидъат саналмайди. Аксинча, мақталган, яхши бидъат саналади.
Демак, Пайғамбаримиз алайҳиссалом давриларида бўлмаган ҳар бир амал ҳам ёмон бидъат бўлавермайди. Балки, шариатимизнинг умумий қоидаларига зид бўлган ёхуд унга асосланмаган ҳар қандай амал ёки эътиқод залолатга бошловчи бидъат саналади. Ҳар бир мусулмон айнан ушбу бидъатдан сақланиши лозим бўлади. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
фатво ҳайъати. @diniysavollar

Эр-хотин қўшилганидан сўнг, ҳатто маний нозил бўлмаса ҳам, ғусл қилиш фарз бўлади. Бу ҳақда ҳадиси шарифда шундай дейилади: “Икки жинсий аъзонинг кесилган жойи тўқнашса ва бош қисми ғоиб бўлса, маний нозил бўладими ё йўқми, ғусл вожиб бўлади” (Имом Муслим ривояти).

Жунуб бўлган кишига ғусл вожиб бўлишини қуйидаги оятдан билиб оламиз:

وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا

Яъни: “…агар жунуб бўлсангиз, обдон покланингиз (чўмилингиз)!…” (Моида сураси, 6-оят)

Ғуслда учта фарз бор:
– оғиз чайиш;
– бурун чайиш;
– баданнинг ҳамма жойини ювиш.

Ғусл қилмоқчи бўлган одам, қуйидаги тартибга амал қилиши суннат: аввало қўлини ювади, кейин аврати ва баданидаги нажосатларни кеткизади, сўнг худди намозга қилганидек таҳорат қилади, сўнгра баданининг ҳамма жойига уч марта сув етказиб ювади, оёғи остида сув тўпланадиган бўлса, йиғилган сувдан чиқиб, четроқда оёғини ювади (“Ҳидоя”, “Ал-Ихтиёр”). Ғуслда ният қилиш суннат ҳисобланади. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
фатво ҳайъати. @diniysavollar

Пайғамбаримиз алайҳиссалом 11 ҳижрий сана, Робиъул аввал ойининг 12 куни, душанбада чошгоҳ (кун қизий бошлаган) пайти (Рафиқул аълога кўчдилар, яъни) вафот этдилар. У зотнинг ёшлари 63 га тўлиб, тўрт кун ошган эди. Саҳобалар ўртасида халифа сайлаш масаласида ихтилоф чиқди, охири Абу Бакр разияллоҳу анҳуни халифа қилишга келишдилар. Шунгача, тун кириб, тонг ҳам отди, Сешанба кундузи Пайғамбаримиз алайҳиссаломни ювишди. Бу ишда Аббос, Али, Фазл ибн Аббос, Қусам ибн Аббос, Шақрон, Усома ибн Зайд ва Авс ибн Хавлий разияллоҳу анҳум иштирок этдилар. Сўнгра учта оқ рангли мато билан кафанлашди.

У зотни қаерга дафн қилиш тўғрисида ҳам турли фикрлар бўлди. Шунда Абу Бакр разияллоҳу анҳу: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганларини эшитганман: “Ҳар бир набий жони узилган жойда дафн қилинган”, дедилар”. Абу Толҳа Пайғамбаримиз вафот этган тўшакни кўтариб, қабр кавладилар ва лаҳад қилдилар.

Кейин одамлар ўнта-ўнта бўлиб, навбат билан Оиша онамизнинг ҳужрасига кирдилар ва жаноза ўқишди, ҳеч ким уларга имомлик қилмади, аввал яқин қариндошлари, сўнгра муҳожирлар, ансорлар, кейин аёллар, кейин болалар жаноза ўқишди. Мана шу аснода Сешанба кундузи ҳам ўтиб, яна тун кирди ва мана шу туннинг ўртасида у зот алайҳиссалом вафот этган жойларига дафн этилдилар. Оиша онамиздан ривоят қилинади: “Сешанбадан чоршанбага ўтар кечаси, токи ярим тунда белкураклар овозини эшитмагунимизча Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг дафн қилинганини билмадик”.

Демак, жаноза уч кундан кейин эмас, балки эртаси куни ўқилган. Душанба чошгоҳда вафот этганлар, Сешанба кундузи ювилиб, жаноза бошланган ва тунгача чўзилган. Сешанбадан Чоршанбага ўтар кечаси ярим кечада дафн этилганлар. Бошқача айтсак, вафотларидан дафнларигача тўлиқ бир кечаю бир кундуз ҳамда ярим кун ва ярим тун ўтган (манба: “Ар-Роҳийқул махтум” китоби). Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
фатво ҳайъати. @diniysavollar

Kitob.uz Bolalar kutobxonasi 4+

Innovatsiya, texnologiya va strategiya markazi

Разработано для iPad

Снимки экрана

Описание

Kitob.uz – bu bolalar elektron kutubxonasi bo’lib, u yerda ko’plab elektron kitoblar va o’zbek tilidagi audio kitoblar mavjud. Turli yoshdagi kitobsevarlar uchun ajoyib imkoniyat! Mazkur ilovada biz siz uchun o’zbek tilidagi eng sara kitoblar va audio kitoblarni to’pladik. Kitoblar va audio kitoblar o’qish va tinglash uchun mutlaqo bepul va doimiy Internetga ulanishni talab qilmaydi.
Mazkur ilovaning qulay xususiyatlari:
— reklama va cheklovlarsiz har qanday kitoblarni o’qish va tinglash;
— adabiy janrlarning boy tanlovi;
— ilovaga kitoblar va audiokitoblarni yuklab olib, ularni oflayn rejimda o‘qish imkoniyati;
— kitob o’qish uchun tungi rejimning mavjudligi;
— kitobni varaqlash rejimini sozlash qobiliyati;
— siz kitobni o‘qishni to‘xtagan joydan boshlab o’qishni davom ettirish imkoniyati;
— kitoblarni izlash qulayligi.

Что нового

8 апр. 2021 г.

– Добавлены новые улучшения связанные с чтением книг
– Выполнена доработка аудиоплеера
– Исправлена функция загрузки электронных книг

«Kitoblar bepul beriladi va o‘quvchining mulki bo‘lib qoladi». Xorijda maktab darsliklari qay tartibda taqdim etiladi?

Joriy o‘quv yilida maktablarda o‘quv darsliklarining o‘rtacha ijara narxi ikki baravarga oshdi. XTV buni qog‘oz narxlari va transport xarajatlari oshgani bilan izohladi. Buning ortidan ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari ijarasi narxi qimmatlashgani va birinchi chorakdan keyingina yangi kitoblar chiqarilishidan shikoyat qila boshladi.

Jumladan, deputat Rasul Kusherbayevning fikricha, davlat umumiy o‘rta ta’lim davlat tomonidan kafolatlangani uchun maktab darsliklari ijarasi uchun to‘lovning mavjudligini Konstitutsiyaga zid. U xatto tushuntirish berishni so‘rab Konstitutsiyaviy sudga ham deputatlik so‘rovi yubordi.

Ushbu voqealardan so‘ng, Yangi o‘quv yilining birinchi kunidayoq prezident maktab darsliklarini bepul ijaraga berishni buyurdi. Buning uchun prezident Administratsiyasi rahbarining topshirig‘i bilan darsliklar sifatini tekshirish bo‘yicha ishchi guruhi tashkil etildi. Bundan tashqari, darsliklarni tayyorlash, nashr etish, tannarx va tarqatish tizimini tanqidiy ko‘rib chiqish rejalashtirilayotgani ma’lum qilindi.

Mazkur voqealar ortidan «Gazeta.uz» muxbiri Mirolim Isajonov yaqin qo‘shni va uzoq hamkor davlatlarda maktab darsliklarini berish tartibi qandayligi bilan qiziqdi. Buning uchun u dunyoning turli nuqtalarida yashayotgan va farzandini o‘sha davlat maktabida o‘qitayotgan o‘zbekistonliklar bilan suhbatlashdi.

Eslatma: suhbatdoshlarning bildirgan fikrlari bo‘yicha tartib o‘sha davlatning boshqa hududida umuman aks ko‘rinishda bo‘lishi ehtimoldan holi emas.

Qirg‘iziston

O‘shlik jurnalist Shohrux Soipovning ta’kidlashicha, Qirg‘izistonda maktab darsliklari bo‘yicha deyarli muammo yo‘q. Bu masala oxirgi o‘n yilda hal etilgan.

«Davlat maktablarida ijara degan narsa yo‘q, darsliklar bepul beriladi. Ammo o‘quvchiga qaysidir darslik yetmay qolsa, ota-ona uni bozor yoki kitob do‘konlaridan o‘z mablag‘iga xarid qiladi. Sotuvdan istalgan darslikni albatta, topish mumkin», — dedi u.

Uning qo‘shimcha qilishicha, agar o‘quvchi maktab tomonidan berilgan kitobning biror joyini yirtib qo‘ysa, uni ta’mirlab qaytaradi. Yo‘qotilgan kitob o‘rniga esa xuddi ana shunday kitobni olib berishi shart.

«Darsliklar mazmuni, ya’ni ulardagi xatolar ijtimoiy tarmoqlarda ham, maktabdagi yig‘ilishlarda ham muhokama bo‘ladi. Ota-onalar bu bo‘yicha o‘z munosabatini bildiradi. Ta’lim vazirligi e’tiroz va fikrlarni eshitib, xatolarni to‘g‘rilashga harakat qiladi», — dedi jurnalist.

Shohrux Soipovning qayd etishicha, Qirg‘izistonda boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga bir mahal bepul ovqat beriladi. Ayrim hududlarda esa shirinlik va choy tortiq qilinadi.

Tojikiston

Tojikistonlik jurnalist Ozod Meliboyevning qayd etishicha, qo‘shni davlatda bog‘chalar, maktablar va oliy o‘quv yurtlari yagona vazirlikka qaraydi. Maktab o‘quvchilariga darsliklar Ma’orif vazirligi tomonidan yetkazib beriladi.

Foto: Ozod Meliboyev.

«Tojikistonda maktab darsliklari ijara asosida taqdim qilinadi. Masalan, vazirlikdan maktabga yuborilgan bitta kitob narxi 30 somoniy (o‘rtacha 3 dollar) bo‘lsa, o‘quvchi shu darslik narxini, ya’ni 30 somoniyni 34 foizini tӯlab, bir yil ishlatadi va yil yakunida maktabga topshiradi. Keyingi yili xuddi o‘sha kitobni olgan boshqa o‘quvchi 30 somoniyni 33 foizini to‘laydi va darslikdan bir yil foydalanadi. Uchinchi yili ham boshqa o‘quvchi 30 somoniyni 33 foizini to‘lab, yil oxirigacha ishlatadi», — dedi u.

Uning so‘zlariga ko‘ra, shu tariqa bitta darslikning ijara puli ota-onalardan uch yil ichida olinadi.

«Ushbu tartib salkam o‘n yildan beri bor. Ota-onalar darsliklarni kitob do‘konlaridan xarid qilishi ham mumkin, tanlov ularning o‘zida», — dedi jurnalist.

Uning aytishicha, o‘quvchi yil mobaynida biror kitob sifatiga jiddiy zarar yetkazsa yoki yo‘qotib qo‘ysa, o‘rniga xuddi ana shunday darslik topshiradi yo kitob tannarxini to‘laydi.

«Tojikistonda ta’lim tojik, rus, ӯzbek, ingliz, qirg‘iz, turkman tillarida olib boriladigan ӯrta umumta’lim maktablar mavjud. Rus tilidan dars beriladigan maktablarga ruscha kitoblar Rossiyadan olib kelinadi. Boshqa tillardagi darsliklar mamlakatning o‘zida ishlab chiqariladi. Lekin o‘zbek tilidagi darsliklar tanqisligi haligacha barham topmagan, yetishmovchiliklar kuzatiladi», — dedi Ozod Meliboyev.

Qozog‘iston

Qozog‘istonga oilasi bilan ko‘chib ketgan andijonlik Nodira Habibullayevaning aytishicha, ushbu qo‘shni mamlakatda ham darsliklar bepul beriladi.

«Qizim Olma-otadagi davlat maktablaridan birining o‘quvchisi. Darsliklar bepul tarqatiladi. Ammo yetmagan darsliklarni ota-onalar o‘z hisobidan sotib oladi. Kichik qizim xususiy maktabda o‘qiydi. Unga kitoblarni do‘konlardan xarid qildik. Bu yil narxlar biroz o‘sgan», — dedi u.

Foto: Nodira Habibullayeva

Uning ta’kidlashicha, Qozog‘istonda darsliklardagi murakkab mashqlar ko‘proq muhokamalarga sabab bo‘ladi. Ayrim fanlardagi mashqlarni yechishga ota-onalar ham qiynaladi. Shu bois ular farzandini o‘ylagan holda e’tiroz bildiradi.

Turkiya

Anqarada istiqomat qiluvchi Zamira Hamidovaning qayd etishicha, Turkiya maktablarida kitoblar bepul beriladi, to‘lov degan tartib yo‘q. Agar ota-onaning farzandi yirtib yoki yo‘qotib qo‘ygan darsliklar o‘rnini qoplashga imkoniyati yo‘q bo‘lsa, maktab ma’muriyati buni to‘g‘ri tushunadi va talab qilmaydi.

«Bugungi kunda zamon o‘zgarib, rivojlanyapti. Shundan kelib chiqib, xususiy nashriyotlar tomonidan deyarli har yili qo‘shimcha darsliklar nashr etiladi. O‘qituvchilar ham bu jarayonni kuzatib boradi va ota-onalarga xarid qilish bo‘yicha tavsiya beradi. Ammo uni sotib olish majburiy emas, o‘quvchining yaqinlari oilaviy sharoitiga qarab ish tutadi», — dedi Zamira Hamidova.

Yaponiya

Yaponiyaning Fukuoka shahridagi bir qator maktablarda ingliz tili o‘qituvchisi bo‘lib ishlaydigan Sohibjon Abdullayev kunchiqar mamlakatda maktab darsliklari uchun ijara to‘lovi yo‘qligini aytdi.

«Ammo har chorakda ma’lum miqdorda — 30−50 dollar atrofida ota-onalardan maktab darsliklari, o‘quv materiallari, daftarlar uchun pul olinadi. Bu summa bank orqali o‘tkaziladi yoki konvertda maktab hisobxonasiga topshiriladi. Ushbu jarayonga o‘qituvchilar aralashmaydi. Biroq darslik va boshqa puli to‘langan mahsulotlarning barchasi o‘quvchini o‘zida qoladi, maktabga qaytarilmaydi», — dedi Sohibjon Abdullayev.

Foto: Sohibjon Abdullayev.

Uning qayd etishicha, har yili yangi kitoblar nashr etilib, tarqatiladi. Ba’zi bir kitoblar bir necha yil davomida ishlatiladi. Masalan, tabiiy fanlarga oid darsliklar ketma-ket ikki yilga mo‘ljallangan bo‘ladi. O‘quvchi undan 5−6 sinflarda foydalanadi.

«Yaponiyada darsliklardagi xato va kamchiliklar deyarli muhokamalarga sabab bo‘lmaydi. Chunki bu davlatda darsliklar har uch yilda yangilanadi. Ammo darslikning tuzilishi o‘z holatida qoladi, faqat mazmun biroz o‘zgaradi, zamonga moslashtirilib, yangilanib boriladi», — dedi u.

Xitoy

Pekin shahrida yashovchi Dilfuza Tojimatovaning o‘g‘li davlat maktabida tahsil oladi. U ayni vaqtda 5-sinf o‘quvchisi hisoblanadi.

«Xitoy maktablarida o‘quv yili ikkita chorakdan iborat. O‘quvchilarga har ikki chorakda alohida-alohida darsliklar, mashq daftarlari beriladi. Hammasi davlat tomonidan bepul amalga oshiriladi, bunga ota-ona pul to‘lamaydi. Hatto bizning farzandimiz singari chet el fuqarosi bo‘lgan o‘quvchilarga ham darslik va kitoblar bepul taqdim etiladi. Yo‘qotib qo‘yilgan yoki zarar yetkazilgan kitoblar o‘rniga ota-ona tomonidan xuddi shunday kitob olib beriladi. Ularni onlayn do‘konlar orqali ham topish mumkin», — dedi u.

Foto: Dilfuza Tojimatova

Vatandoshning aytishicha, farzandi ma’lum vaqt xususiy maktabda o‘qigan. O‘sha paytda ular forma va oziq-ovqat uchun to‘lov qilgan xolos. Kitoblar uchun pul to‘lanmagan. O‘g‘li o‘qishini hozirgi maktabiga ko‘chirayotganida, xususiy maktab tomonidan berilgan kitoblarni o‘zlari bilan birga olib ketishgan. Darsliklarni qaytarishni maktab ma’muriyati talab ham, iltimos ham qilmagan.

«Shuni alohida aytishim kerakki, Xitoydagi davlat maktablarida darsliklar ijaraga berilmaydi, maktab tomonidan bepul ta’minlanadi va maktabga qaytarilmaydi. Kitoblar o‘quvchining shaxsiy mulki sifatida o‘zida qoladi. Mazkur tizim tufayli uyimizda kitoblar ko‘payib ketdi. O‘g‘lim 1−2 sinflarda foydalangan kitoblarini takror ishlatilmaganligi bois, qog‘ozni qayta ishlab chiqaruvchi joylarga topshirdik», — dedi Dilfuza Tojimatova.

AQSh

AQShning Nyu-Jersi shtatidagi Morristaun aholi punktida yashovchi Asomiddin Qutbidinovning aytishicha, Amerikadagi hukumat maktablarida kitobdan tashqari, yil davomida foydalanish uchun Apple yoki Windows dasturida ishlovchi kompyuter ham bepul taqdim etiladi.

«Lekin dars paytida kitoblardan kam foydalaniladi. Mashg‘ulotlar ko‘proq kompyuter orqali bajariladi. Kompyuterda turli o‘yinlar yo‘q, bu taqiqlab qo‘yiladi. Faqat darsliklarga oid dasturlar joylashtiriladi. O‘quvchi qurilmani buzib qo‘ysa, ota-ona jarima to‘laydi yoki ta’mirlatib beradi. Agar ota-ona maktab tomonidan berilgan kompyuterni bir yilga sug‘urta qilib qo‘ysa, buzilganida biroz yengillik bo‘ladi, sug‘urtani foydasi tegadi», — dedi u.

Ta’kidlanishicha, o‘quvchilarni maktab tomonidan yo‘lga qo‘yilgan avtobuslar darsga vaqtida olib borib keladi.

«Pandemiyadan keyin maktab ovqatlari bepul bo‘lib qoldi. Shunday bo‘lishiga qaramay, qizim va o‘g‘limning hisobiga pul o‘tkazib turaman. Maktab taomlaridan tashqari o‘zlari xohlagan narsalarni olishadi», — dedi Asomiddin Qutbidinov.

Uning qo‘shimcha qilishicha, ota-onalar portali orqali farzandlar qaysi fanlardan necha baho olgani, qaysi mashg‘ulotlarga qatnashmagani yoki qaysi o‘qituvchi dars o‘tayotganini, umuman, maktab hayoti bilan bog‘liq barcha jarayonlarni onlayn kuzatib borish mumkin.

Germaniya

Germaniyaning Oldenburg shahrida istiqomat qiluvchi Dilshod Rahmatning ma’lum qilishicha, ushbu davlat ta’lim tizimi hamma hududda turlicha bo‘lib, darsliklar narxi ham har xil belgilanadi.

«O‘zim yashaydigan Oldenburg shahri misolida aytadigan bo‘lsam, boshlang‘ich sinflarda kitoblarning barchasini ota-onaning o‘zi sotib oladi. Chunki kitoblar ichiga o‘quvchi tomonidan yoziladi, mashqlar bajariladi», — dedi vatandosh.

Uning qayd etishicha, o‘quvchilar 5 sinfni turli darajadagi yuqori sinf maktablarida davom ettiradi.

«Qizim ixtisoslashtirilgan maktabga boradi. Uning ta’lim maskanida darsliklarni xarid qilish ham mumkin, ijaraga olsa ham bo‘ladi. Ammo ijaraga olish oila budjetiga arzon tushadi. Uch va undan ko‘p bolali oilalarga chegirma beriladi. Kam ta’minlangan yoki yolg‘iz boquvchisi bo‘lgan o‘quvchilarga to‘lov qilgan puli to‘liq qaytariladi», — dedi u.

Dilshod Rahmatning uch nafar farzandi borligi uchun u joriy o‘quv yilida 11 ta darslik uchun 65 yevro to‘lovni amalga oshirgan. Aslida esa ijara narxi 85 yevroni tashkil etadi. Ijara puli onlayn bank orqali maktab fondiga o‘tkaziladi.

«Bu yerda kitoblar yoki ijara narxlari muhokama qilinmaydi. Chunki o‘ziga to‘q oilalarga (aksariyat aholi) bu mablag‘ muhokama uchun mavzu bo‘la olmaydi. Asosan, kitob mazmun-mohiyati va o‘qitish jarayonlari tarmoqlardagi guruhlarda muhokama bo‘ladi», — dedi Dilshod Rahmat.

Angliya

Londonda istiqomat qilayotgan Nilufar Ismoilovaning aytishicha, Angliyada o‘quvchi 6 sinfgacha boshlang‘ich maktabda o‘qiydi va ularga hamma fandan bir o‘qituvchi dars o‘tadi. Yuqori maktabda esa o‘quvchilar xuddi oliy o‘quv yurtlari singari kuchaytirilgan ta’lim tizimda tahsil oladi. Ya’ni kafedrama-kafedra yurib, mashg‘ulotlarda qatnashadi, darslar turli xonalarda bo‘lib o‘tadi.

Foto: Nilufar Ismoilova

«Ikki nafar farzandning onasiman. Ular davlat maktablarida o‘qiydi. Darsliklar va daftarlar bepul tarqatiladi. Kitoblar har kuni maktabning o‘zida qoladi, o‘quvchi uyiga olib ketmaydi. Angliyada maktab darsliklari judayam serob, o‘quvchilar asraydi, yirtib tashlamaydi. Umuman, bu mamlakatda odamlar davlat mulkiga hurmat bilan qaraydi, qadrlaydi», — dedi Nilufar Ismoilova.

Uning qo‘shimcha qilishicha, o‘quv yili yoki har chorak boshida davlat maktablari tomonidan ota-onalar uchun darsliklar bo‘yicha bepul o‘quv mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Xohlovchilar borib, qatnashishi mumkin. Bu o‘quv dasturlar orqali ota-onalar o‘z bilimini boyitadi, farzandi bilan birga uy vazifalarini tayyorlashda qiynalmaydi.

Finlyandiya

Finlyandiyada yashovchi Akmaljon Nabiyevning ta’kidlashicha, bu davlatda o‘quv yili boshida o‘quvchi maktabga faqat bo‘sh sumka bilan boradi.

«Kitoblar va o‘quv qurollaridan tashqari, zamonaviy gadjetlar ham bepul beriladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga planshet, yuqori sinfdagilarga esa noutbuk taqdim qilinadi. Ularni o‘quv yili oxirida maktab qaytarib oladi va o‘qish boshlansa, yana o‘shani beradi. Ya’ni, o‘quvchi bitta gadjetni ikki yil ishlatadi», — dedi u.

Foto: Akmaljon Nabiyev

Uning so‘zlariga ko‘ra, Finlyandiyada maktab tomonidan berilgan kitoblar esdalik sifatida o‘quvchining o‘zida qoladi. «O‘g‘lim necha yil maktabda o‘qigan bo‘lsa, barcha darsliklari uyimizda haligacha saqlanadi», — dedi Akmaljon Nabiyev.

«Bu mamlakatda har bir maktabning onlayn dasturi bo‘ladi. Ota-onalar o‘sha dasturga qo‘shib qo‘yiladi va farzandining o‘qishi bilan bog‘liq barcha holatlardan internet orqali xabardor bo‘lib boraveradi. O‘qituvchi sizga qo‘ng‘iroq qilib, qiz yoki o‘g‘lingizning o‘qishidan shikoyat qilib yurmaydi. Pedagoglar farzandingiz maktabga kech qolib borgani, qaysi fanlarni o‘zlashtirishga qiynalayotgani va boshqa masalalarni platformaga yozib qo‘yadi», — dedi vatandosh.

Akmaljon Nabiyevning qayd etishicha, Finlyandiyada O‘zbekistondagidek sinfdagi barcha o‘quvchilarning ota-onalar uchun ommaviy majlis o‘tkazilmaydi. Har bir bolaning ota-onasi bilan alohida majlis bo‘ladi.

«Bunday majlis yil davomida ikki marta tashkil etiladi. Unda o‘quvchi, ota-onasi, maktab direktori, sinf rahbari va besh, olti nafar fan o‘qituvchilari ishtirok etadi. Bu do‘stona uchrashuvda ikki tomon farzandning o‘qishi bilan bog‘liq barcha e’tiroz va masalalar haqida suhbatlashadi. Shuningdek, har bir o‘quvchini sinfxonada ham shaxsiy shkafi bo‘ladi. Plansheti va ortiqcha kitoblari o‘sha yerda turadi. Uyda o‘qishi kerak bo‘lgan kitoblarini o‘zi bilan birga olib keladi xolos. O‘quvchilarga har kuni ikki mahal bepul ovqat ham beriladi», — dedi u.

Миролим Исажонов, «Газета.uz» 6 355

• # ijara
• # maktab darsliklari