TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

10. Fe’llar ravish, harakat nomi, ravishdosh, sifatdosh)ni ma’nodoshlari, uyadoshlari, zid ma’nolari v.h.) bilan almashtirish.

Насимхон Раҳмонов. Тўғри матн яратиш маcъулияти (2011)

Матншунослик ва мумтоз адабиёт ўзаро бири иккинчисини тақозо қиладиган, бири иккинчисисиз мавжуд бўла олмайдиган соҳалардир. Матншунослик айни пайтда тўғри матн яратиш учун ҳам асос бўладиган соҳа. Бу соҳада мактаб яратган олимларнинг меҳнатлари, тажрибалари бугунги кунда қўл келмоқда. Уларнинг мактаблари насиҳатгўйлик ёки матндан фақат хато излашдан иборат эмас, балки уcтозларнинг тайёрлаган матнлари, таянган принциплари матншуносликни шакллантирди. Мактаб катта қалб, чуқур билим, илмга муҳаббат, қолаверса, илмий маданият орқали яратилади. Бир мисол. Рус адабиёти тарихида рус йилномалари матнлари бўйича С.Шамбинаго, И.Тихомиров каби олимлар тадқиқотлар яратган. Аммо бу матнлар юзасидан иш шу билан тўхтамаган. Бу йўналишда машҳур матншунос А.Шахматов ҳам иш олиб борди. У матндаги хатоларга эътибор қаратар экан, устозлар билан зиддиятга киришмади, балки тадқиқот усулини ўзгартирди: аввал матнни тадқиқ этиб, кейин нашр қилди. Ниҳоятда ибратли усул! Муайян бир давр адабий ёдгорлигининг мазмун-моҳияти унинг ким томонидан нашрга тайёрлангани билан ўлчанмайди, балки адабиёт тарихида тутган ўрни билан ўлчанади, қолаверса, матннинг яшаши, авлодлардан авлодларга ўтиши ҳам матншунос яратган матннинг cавияcи билан белгиланади.

Адабий ёдгорликлар билан авлодларни боғлаб турадиган, матннинг қандай cавияда бажарилганини кўрсатадиган бир омил — мажмуалардир. Мажмуа бадиий асарлардан муҳим парчаларни олиб, бир китобга жамлашдангина иборат эмас, айни пайтда у тузувчининг диди, асарга муносабати ва матннинг қанчалик қимматли эканига эътибор қаратишни тақозо этади. Мажмуалар ана шундай пухта нашрлардан парчалар танлаб, яратилади.

Биз мумтоз адабиёт асарлари матнини яратиш муаммоси тўғрисида сўз юритар эканмиз, матншуносликда шу кунгача давом этиб келаётган мажмуалар ва уларнинг яратилиш принципларига эътиборни қаратмоқчимиз. Ўзбек адабиётида мажмуа яратишнинг ўзига хос анъаналари бор. Абдурауф Фитрат, Олим Шарафиддинов, Ҳоди Зариф ва бошқа олимлар тузган мажмуалар бугунги кунда ҳам аҳамиятини йўқотмаган. Матн танлашда дид, изчиллик ва мантиқийлик улар яратган мажмуаларнинг умрбоқийлигини таъминлади. Биргина Фитрат домланинг «Энг эски турк адабиёти намуналари»(Тошкент, «Мумтоз сўз», 2008; нашрга тайёрловчи: Орзигул Ҳамроева) мажмуасига назар ташлаш кифоя. Фитрат «Девону луғотит турк»даги тўртликларга муайян мантиқий изчилликда тартиб бериб, Алп Эр Тўнга марсиясини тиклади, тўртликларни луғат ва изоҳлар билан таъминлади. Мажмуа XI аср ва ундан олдинги давр адабиёти тўғрисида тасаввур ҳосил қилишда ўз вазифасини бажарди. Бу ва бу сингари мажмуалар адабиёт тарихи учун ишончли манба вазифасини ўташи шубҳасиздир.

Мумтоз адабиёт тарихи мажмуалари янгиланиб боришни тақозо этади. Янги манбалар китобхон ихтиёрига ҳавола қилингандагина мумтоз адабиёт ўз вазифасини бажарган бўлади. Улуғ устозлар анъаналарини қўлдан келганча давом эттирган ҳолда, биз томонимиздан «Ўзбек мумтоз адабиёти намуналари» (Тошкент, “Фан”, I жилд, 2003, 2005; II жилд, 2007) чоп қилинди. Албатта, олдинги мажмуаларни айнан такрорламаган ҳолда. Зотан, эски мажмуалар ўз вазифасини бажарди. Биз тайёрлаган мажмуаларга, биринчидан, илгари ўзбек тилида чоп этилмаган янги матнлар бошқа тиллардан таржима қилиниб киритилди ва ўзбек адабиётининг мулкига айлантирилди, иккинчидан, имкон қадар матнлар(масалан, айрим нома, мунозара жанрларига оид матнлар) фотонусхасидан фойдаланилиб, айрим тузатишлар қилинди; учинчидан, XIV асргача бўлган оғзаки ва ёзма манбалар олий ўқув юртлари учун мўлжалланиб, қўлланма вазифасини бажариши назарда тутилган ҳолда тузилди.

Мажмуалар қандай принципларга кўра тузилади, қандай матнлар олинадию, қайси бири олинмайди, деган саволлар туғилиши табиий. Мажмуа тузишнинг ўзига хос принциплари бор. Биринчидан, матнларни қиёслаш ва саралаш талаб этилади. Бу принципга Фитратнинг юқорида биз айтиб ўтган мажмуаси энг яхши мисол бўла олади. Турк олими Кўпрулизоданинг «Девону луғотит турк» юзасидан олиб борган кузатишларига Фитрат ҳар бир тўртлик юзасидан муносабатини билдириб, пухта мажмуа яратганини айтишимиз даркор. Биз ҳам матнларни танлашда шу принципга аcоcланишга, айниқса, номалар ва Сайфи Саройи ижодидан намуналар танлашда ҳаракат қилдик.

Сайфи Саройи XIV аср ўзбек адабиётида алоҳида ўрин тутади. У Олтин Ўрда адабиёти ва Мисрда туркий қавмлар барпо қилган Мамлуклар давлатидаги адабий муҳитнинг ёрқин вакили. Шайх Саъдийнинг «Гулистон» асарини «Гулистони бит-туркий» номи билан илк бор туркийчалаштирди, ўз даврининг малик уш-шуароси сифатида шуҳрат қозонди. Сайфи Саройи ижоди, хусусан, унинг таржимонлик маҳорати ҳақида ҳали кўп гаплар айтилиши керак. Биз бу улуғ шоир билан боғлиқ бошқа муҳим масала — унинг асарлари нашри устида қисқача тўхталмоқчимиз.

Сайфи Саройининг «Гулистони бит-туркий» аcарини Туркияда ўтган аср ўрталарида Фаридун Нафиз Ўзлуқ чоп эттирган; Қозонда, Қозоғистонда бу шоир ижоди бўйича ўша даврда бир қанча ишлар амалга оширилган. Ўзбекистонда бу асарнинг икки нашри — Э.Фозилов ва Н.Даврон амалга оширган нашрлари бор. Биз ҳам «Ўзбек мумтоз адабиёти намуналари»нинг II жилдига бу шоир ижодидан намуналар олиб, изоҳ ва шарҳлар билан таъминладик. Матнни ким тайёрлагани эмас, бадиий cавияcи мажмуада асосий мезон бўлгани учун Сайфи Саройининг замондош шоирларга жавоб ғазалларини Амир Нажип нашридан, «Гулистони бит-туркий»дан намуналарни Насрулло Даврон нашридан айрим тузатишлар билан олишга тўғри келди. Э.Фозилов тайёрлаган нашр ўз-ўзидан четга сурилиб қолди. Бунга сабаб — Э.Фозилов нашрининг cавияcи юкcак эмаcлиги бўлди. Cўзимизнинг исботи учун Амир Нажип ва Э.Фозилов нашрларидан Мавлоно Қози Муҳсин ғазалига эътибор берайлик. Тўртинчи байтнинг биринчи мисраси Амир Нажипда:

Йанағи меҳрулара олма сотар.

Мисранинг мазмуни тушунарли: Ёрнинг ёноқлари шунчалик қизилки, худди қуёшга қизил олмани сотмоқчи бўлаётгандек, қуёш билан баҳслашаётгандек.

Энди юқоридаги мисрани Э.Фозилов қандай ағдарганига эътибор берайлик:

Янгоғи сайрулара олма сотар.

Мазмун мубҳам, «меҳр»ни «сайр»га алмаштирган Э.Фозилов нимани назарда тутган — ўзига маълумдир-у, аммо китобхонга қоронғу.

Яна шу ғазалнинг бешинчи байти Амир Нажипда:

Не янгоқким мот этар тоза гулни.

Мисра мазмунини тушунишда ҳеч қандай муаммо йўқлиги учун шарҳламаймиз-да, шу байтни Э.Фозилов қандай тушунганини кўрамиз:

Не янгоқким, мот отар(?) тоза гули(?).

На мантиқ, на мазмун бор, балки «отар»нинг биринчи ҳарфи алифни Э.Фозилов калтак деб тушунган бўлса керак? Бўлмаса, мотни отиб бўладими?! Кимдир кимнидир мот қилади!

Яна шу шеърнинг охирги байти Амир Нажипда:

Қоша кўза алданурса дағийлар.

Яъни «дағийлар» — бошқалар демоқчи экани маълум. Э.Фозиловда:

Қоша, кўза алданурса доийлар.

Шу шеър муаллифи Қози Муҳсинга нисбатан ишлатилган Мавлоно сўзини матнчи чала-ярим қилиб Мавло деб ўқиганини ҳам тушуниш қийин. Биз шу ғазалдаги унчалик аҳамиятсиз, шеър мазмунига халал бермайдиган қусурларга эътибор бермадик.

Саъдий «Гулистон»ининг форсча асл нуcхаси учинчи боби 22- ҳикояси охирида «Мен айтдим» ибораси бор. Сайфи Саройи таржимасида «Хаёлга Хожа Исҳоқ Хоразмийнинг қуйидаги ҳикмати келур» деган жумладан кейин қуйидаги тўртлик келтирилган:

Тушиб бир кун отиндин, бу масални

Бадиҳа назм этти Хожа Исҳоқ:

«Жаҳон севган кишининг кўзларини

Қаноат тўлдирур ё ўлса тупроқ».

«Гулистони бит-туркий»ни синчиклаб ўрганган Амир Нажип шу шоирнинг ғазалига Сайфи Саройи жавобан ёзган ғазалнинг биринчи байтини қуйидагича чоп эттирган:

Таолаллоҳ зиҳи сурат, зиҳи маҳбуби руҳоний,

Ким онинг ҳусни шавқидин кўнгуллар бўлди нуроний.

Байтнинг биринчи мисрасидаги руҳонийни Э.Фозилов равҳони деб ўқиганини ҳеч ҳам англаб бўлмади.

Агар Сайфи Саройининг Э.Фозилов нашрга тайёрлаган китобини шу тарзда таҳлил қилишни давом эттирсак, бугунги авлодда 60- йиллардаги матншунослар шу даражада ночор бўлган экан-да, деган фикр пайдо бўлиши мумкин. Аслида, энг лаёқатли матншуносларни ўша давр етиштирган. Фақат юқоридагидек нашрлар мумтоз адабиётнинг қимматини бир оз туширади, холос.

Матншунослик бир ёзувдан бошқасига ҳарф ағдаришдан иборат эмас. Ёки дуч келган матнни олиб, мажмуа ясашдан ҳам ҳеч ким наф кўрмайди. Матншунос, биринчи навбатда, матнни дид ва саводхонлик билан тайёрлаш малакасига эга бўлса, мажмуа тузувчилар учун ҳам, келгуси авлодлар учун ҳам катта иш қилган бўлади. Матндаги хато мажмуада ҳам давом этаверса, бора-бора мумтоз адабиётнинг қиёфасига доғ тушади. Иккинчидан, матн талабага ёки кенг оммага мўлжалланганда, албатта, луғат ва изоҳлар билан таъминланиши керак. Умуман, матн тайёрлаш ва шу асосда мажмуалар тузиш бир-бирига боғлиқ жараён эканини ҳар доим эътиборда тутишимиз лозим.

«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2011 йил 18-сонидан олинди.

TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ma’naviy nufuz / so’z boyligini oshirish / universal texnologiyalar / mantiqiy mushohada / metodik qo’llanma / ijodiy tafakkur / sifat. / spiritual prestige / vocabulary / universal technology / logical observation / methodical manual / creative thinking / quality.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Shaxnoza Muxtarova, Humoyun Umaraliyev Abdulahad O’G’Li

Insoniyatning ijtimoiy-siyosiy taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan ilmiy manbalarni avlodlarga meros qilib qoldirish uchun birdan – bir imkoniyat – matn va yaratish ilmi bilan shug’ullanishdir. Demak til imkoniyat, matn esa natijadir; matn egallagan bilim, ko’nikma va malakalar hosilasi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING STUDENTS’ WRITING SKILLS IN LANGUAGE TEACHING

The only way to pass on to future generations the scientific resources necessary for the socio-political development of mankind is to study the text and the science of creation. So language is opportunity and text is result; the product of the knowledge, skills, and competencies acquired by the text.

Текст научной работы на тему «TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

TIL TA’LIMIDA O’QUVCHILARNING MATN YARATISH KO’NIKMASINI

O’STIRISH Shaxnoza Muxtarova

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika universiteti, O’zbek tilshunosligi kafedrasi

o’qituvchisi Humoyun Umaraliyev Abdulahad o’g’li

Chirchiq davlat pedagogika universiteti, Gumanitar fanlar fakulteti 3-bosqich talabasi

https://doi.org/10.5281/zenodo.6772551 Annotatsiya. Insoniyatning ijtimoiy-siyosiy taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan ilmiy manbalarni avlodlarga meros qilib qoldirish uchun birdan – bir imkoniyat – matn va yaratish ilmi bilan shug’ullanishdir. Demak til imkoniyat, matn esa natijadir; matn egallagan bilim, ko’nikma va malakalar hosilasi.

Kalit so’zlar: ma’naviy nufuz, so’z boyligini oshirish, universal texnologiyalar, mantiqiy mushohada, metodik qo’llanma, ijodiy tafakkur, sifat.

УЛУЧШЕНИЕ НАВЫКОВ ПИСЬМА УЧАЩИХСЯ ПРИ ОБУЧЕНИИ ЯЗЫКУ Аннотация: Единственный способ передать будущим поколениям научные ресурсы, необходимые для социально-политического развития человечества, – это изучение текста и науки о творении. Итак, язык — это возможность, а текст — результат; продукт знаний, навыков и компетенций, приобретенных в тексте.

Ключевые слова: духовный престиж, словарный запас, универсальная технология, логическое наблюдение, методическое пособие, творческое мышление, качество.

IMPROVING STUDENTS’ WRITING SKILLS IN LANGUAGE TEACHING Abstract. The only way to pass on to future generations the scientific resources necessary for the socio-political development of mankind is to study the text and the science of creation. So language is opportunity and text is result; the product of the knowledge, skills, and competencies acquired by the text.

Keywords: spiritual prestige, vocabulary, universal technology, logical observation, methodical manual, creative thinking, quality.

O’zbek tili ta’limi barkamol shaxs tarbiyasi, unda ma’naviy sifat va ijodiy tafakkurni rivojlantirish, milliy o’zlikni anglash, milliy an’ana va avlodlar o’rtasidagi vorislikni asrash hamda davom ettirish jarayonida yetakchi o’rin tutadi.

O’zbek tili davlat tili sifatida O’zbekiston Respublikasida davlat ramzi o’laroq aholini yagona milliy manfaatlar atrofida birlashtiradigan, shu tilda so’zlashuvchilarning tafakkur tili sifatida kishi shuurini milliylik zaminiga bevosita bog’laydigan, shu yurtda yashayotgan millat va elatlarning o’zaro aloqasini ta’minlovchi vosita, unga bo’lgan munosabat Vatanga munosabat va sadoqatni belgilaydigan omildir. Ta’lim tizimida o’zbek tilini o’qitish ana shu g’oya va ruhni singdirishga xizmat qiladi. Jamiyatdagi ijtimoiy nufuzini yuksaltirish bilan ta’lim, ilm-fan, iqtisodiyot va siyosat sohalarida o’zbek tilining mavqeyini mustahkamlash, ularda ish yuritishda davlat tilining mutloq yetakchilik maqomini ta’minlash yo’nalishini belgilagan holda ta’limda o’zbek tilini o’qitish tizimi ushbu yo’nalishda amalga oshiriladigan ishlarni yuzaga chiqarishni ko’zda tutadi.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Bugun Yangi O’zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta’lim tizimidagi o’zgarishlar haqida to’lqinlanib so’zlamaslikning iloji yo’q. Mamlakatimizda so’nggi yillarda ta’lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish bo’yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi.

TADQIQOT METODI VA METODOLOGIYASI

Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Farzandlarimiz maktabdan qanchalik bilimli bo’lib chiqsa, yuqori texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyot tarmoqlari shuncha tez rivojlanadi, ko’plab ijtimoiy muammolarni yechish imkoni tug’iladi. Shunday ekan, Yangi O’zbekiston ostonasi maktabdan boshlanadi desam, o’ylaymanki, butun xalqimiz bu fikrni qo’llab-quvvatlaydi”.

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida ona tili ta’limining asosiy maqsadi o’quvchilarning kommunikativ savodxonlik darajasini oshirish, ularni mustaqil va ijodiy fikrlashga yo’naltirish, fikr mahsulini to’g’ri, ravon, o’rinli ifodalashga o’rgatish ekan, uni amalga oshirishning ishonchli omillaridan biri – matn yaratishning samarali texnologiyasini ishlab chiqish, uni o’quv amaliyotiga izchil joriy etish, o’quvchini muammoli o’quv topshiriqlari orqali izlaiish va kashf qilishga yo’naltirish, o’quvchi lug’at boyligini keng’aytirish jarayonida nutqiy mahoratini shakllantirish, (so’zning lug’aviy ma’nolarini sharhlash) fikr ifodalash (og’zaki nutq va matn yaratish) da so’zni tanib va tanlab ishlatishni talab qiluvchi o’quv topshiriqlari, nutqiy madaniyatai yuksaltiruvchi ko’nikma va malakalar tizimi bilan qurollantirishdir. Bu muammolar orasida o’quvchilarda mustaqil matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirishning’ intensiv -universal texnologiyasini yaratish, ana shu maqsadga xizmat qiladigan, matn yaratishning jadallashtirilgan, bosqichli tizimini ishlab chiqish va uni maktab amaliyotiga joriy etish masalasi alohida o’rin tutadi. O’quvchi so’z boyligini oshirishning, uning nutqiy zaxirasini boyitishning eng samarali usuli sathlararo hamda fanlararo aloqadorlikni yo’lga qo’yish (uyadosh so’zlar ustida ishlash, berilgan so’zning leksik — semantik qurshovi: qaysi so’zlar bilan ishlatilishi, xususiy belgilari miqdorini aniqlash, qaysi so’z turkumlari bilan ifodalanishi, ularning nomlari soni, sifati, holati, harakatini belgilash v.h.) dan iborat. Demak, o’quvchi nutqiy ko’nikmalarini takomillashtirishning asosiy omillari tafakkur mahsulini izchil, to’g’ri, ravon ifodalash, nutqiy vaziyat talabiga ko’ra mustaqil matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirishdir. Umuman olganda, DTS talablarini to’la bajarish – o’quvchi kommunikativ savodxonligini ta’minlash masalasi, ona tili ta’limida mustaqil matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirish texnologiyasini ishlab chiqish va uni muntazam ravishda takomillashtirib borishni taqozo etadi. Buning uchun egallangan bilim, ko’nikma va malakalarning jadal amaliy tatbiqi, ya’ni mustaqil matn yaratish masalasi ona tili darslarida o’rganilayotgan har bir mavzuning asosiy maqsadiga aylanishi lozim. Matn yaratishning mantiqiy davomi – matn ustida ishlash bilan esa matnning tili, mantiqiy va uslubiy shakllanganlik darajasi o’rganiladi, o’quvchining kommunikativ savodxonlik darajasi esa, matn yaratish mahoratini aniqlash jarayonida o’z yechimini topadi. Ona tilining yangi – yangi ifoda imkoniyatlarini izlab topish va uni dars jarayoniga tatbiq etish o’quvchilarning ijodiy tafakkur, hodisalarni kuzatish, anglash, qiyoslash, analiz va sintez, tanlash, guruhlash, yaratish kabi bilish qobiliyatlarini takomillashtirib, ularda milliy mafkura, mustahkam e’tiqod, milliy dunyoqarashini tarkib toptirishga xizmat qiladi. Turli til hodisalari (so’z va iboralarni) ma’nosini to’liq anglash va uni xususiy nutqda qo’llashga intilish – ulardan nutqiy vaziyatga mosini tanlash o’z fikrini

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ixcham, aniq va ravon ifodalash malakalarining shakllanishi va rivojlanishiga zamin yaratadi. O’quvchi – ta’lim – o’qituvchi tizimida tomonlarning o’zaro hamkorlik munosabatlari faollashadi, DTS talablariga ko’ra o’quvchi ham ta’lim jaraonining faol subyekti sifatida o’zi mustaqil faoliyat yuritishi: izlanishi, kuzatishi, bajarilgan ishni tahlil qilish, xulosalashi, baho berishi lozim bo’ladi. Shunday qilib, o’quvchi va o’qituvchi o’rtasidagi doimiy ishonch va o’zaro hamkorlik faoliyatigina o’quvchilarda mavjud bo’lgan mustaqil va ijodiy tafakkurni qo’zg’atishi, matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirishi hamda rivojlantirishi mumkin. O’qituvchi o’z o’quvchilarining dars jarayonidagi ilmiy – amaliy faoliyatini samarali tashkil qilish – avvaldan rejalashtirilgan, aniq bir maqsadga – mustaqil matn yaratishga yo’naltira bilishi uchun har bir dars rejasi va dars mavzusi bayonini puxta o’rganib chiqishi, darslikdagi amaliy mashqlar yetarli bo’lsa, zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida darsni tashkil qilishi, kamroq bo’lsa, yangi, qiziqarli mashq namunalarini tanlab, qo’shimcha mashg’ulot sifatida mavzuviy rejaga kiritishi, darsni o’zaro musobaqa ruhida olib borishi nihoyatda foydali. O’qituvchi doimiy ravishda o’z o’quvchilarini o’quv amaliyoti jarayonida o’rganganlari yuzasidan o’z xulosalarini aytib berishga undashi, ular tomonidan kiritilgan izlanuvchanlik ruhidagi ijodiy taklif va mulohazalarni, o’z «men»i, iqtidori, iste’dodini namoyish qilishga bo’lgan urinishlarini ijobiy tushunishi, bunday ijodiy – kashfiyotchilik harakatlarini rag’batlantirib borishi, ularga zaruriy shart – sharoit va imkoniyatlar yaratib berishi, turli shakl va mazmundagi (nutqiy mahoratni shakllantiruvchi) ko’rik – tanlovlar, debatlar), lozim bo’lsa, o’quvchi shaxsini ma’naviy jihatdan qo’llab -quvvatlashi zarur bo’ladi. O’qituvchi shu tariqa nafaqat o’quvchi bilimini, balki o’zidagi pedagogik mahoratni ham takomillashtira boradi: o’quvchi shaxsi, uning nutqiy darajasi haqida hukm va xulosa chiqarishga shoshmaslik, o’z vazifasiga mas’uliyat hissi bilan yondashish, o’zidagi intellektual salohiyatni o’quvchi bilan baham ko’rish, o’zida bag’rikenglik, komil ustozlik fazilatlarini tarbiyalashga o’rganadi. Ona tili o’qituvchisining o’quvchi shaxsiga ana shunday ijobiy va ijodiy yondashuvigina, o’quvchilarda ilmga chanqoqlik, izlanuvchanlik, yangilik yaratishga intilish xislatlarini tarbiyalaydi, erkin va mustaqil fikrlashga, o’quvchi uchun juda muhim va zarur hisoblangan til hodisalarini tushunish, undan amaliy foydalanish bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalar hosil qilishga yordam beradi. «Ona tili ta’limi mazmuni» o’quv —metodik qo’llanmasi mualliflari H.Ne’matov, A.G’ulomovlar o’quvchilarni ijodiy yozma ish – matn ustida ishlashga undaydi. Ma’lumki, istiqlol yillarida ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar negizida yuksak umumiy madaniyatga, kasb-hunar ko’nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda hayotdagi muammolarning oqilona yechimini izlash va topish salohiyatiga ega bo’lgan shaxsni tarbiyalash va kamol toptirish maqsadi turibdi. Ushbu maqsadning amaldagi mezoni sifatida davlat ta’lim standartlari belgilandi. Ona tili fanidan takomillashtirilgan o’quv dasturida ona tili ta’limining mazmuni quyidagi masalalarni hal etishga yo’naltiriladi:

– o’quvchining fikrlash salohiyatini, aqliy rivojlanishini, mantiqiy tafakkurini o’stirish;

– o’quvchilarning o’z-o’zini, moddiy borliqni tilning ifoda vositalari yordamida anglashga hamda o’z fikr va his-tuyg’ularini ona tilining imkoniyatlari doirasida og’zaki va yozma shaklda to’g’ri bayon eta olishini ta’minlash.

Ushbu maqsadga erishishning samarali usul va vositalari xususida ko’plab metodik qo’llanma va ilmiy maqolalar chop etilmoqda. Ularda ta’lim mazmunini o’quvchilarga maqsadli

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

yetkazishning turli innovatsion usullari haqida fikrlar bildirilgan, amaliy tajribalar tavsiya etilgan. Mazkur ishlarning aksariyatida matnning o’quvchi nutqini o’stirishdagi alohida ahamiyati ta’kidlanadi. Biz esa matn yaratish jarayoniga yangicha yondashuv asosida o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish xususida to’xtalmoqchimiz.

Ona tili darslarida “matn bilan o’qitish texnologiyasi” orqali ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirib borish mumkin. Buning uchun matn yaratish bilan bog’liq topshiriqlar bilan har bir darsda shug’ullanish va ularni bosqichma-bosqich murakkablashtirib borish zarur. Matn yaratish uchun ma’lum tayyorgarlik, nazariy bilim va amaliy ko’nikma bo’lishi lozim.

O’quvchi o’z fikrlarini jamlab, tizimga solib bayon etishi uchun anchagina vaqt talab etiladi. Shuning uchun, dastlab, muayyan bir mavzu asosida uyda kichik insho yozib kelish vazifasi topshiriladi. Bu borada ko’nikma hosil bo’lgach, bunday topshiriqlarni dars jarayonida ham berish mumkin bo’ladi.

Fikrni muayyan mavzu doirasida izchil bayon eta olish ko’nikmasi shakllangach, topshiriq murakkablashtiriladi. Ya’ni, o’quvchilarga muayyan mavzuga oid tayanch so’z va iboralar tavsiya etiladi va fikrlarini ular bilan mantiqiy aloqadorlikda shakllantirish talab etiladi. Bu kabi topshiriqlar bir tomondan o’quvchiga ko’mak bo’ladi, ya’ni fikr yo’nalishini belgilab beradi. Ikkinchi tomondan esa o’quvchining mavzuni yoritish bo’yicha foydalanishi mumkin bo’lgan boshqa yo’nalishlarni, qirralarni cheklaydi. O’quvchi endi aynan tavsiya etilgan tayanch vositalar doirasidagina fikrni rivojlantirishi va mavzuni yoritishi zarur. Topshiriqning murakkabligi ham shunda.

O’quvchilarning cheklangan mavzu doirasida kengroq mushohada yuritishini shakllantirish maqsadida quyidagi usuldan foydalanish mumkin. O’quvchilarga matnning dastlabki va oxirgi gapi tavsiya etiladi. Uning tarkibida bo’lishi kerak bo’lgan gaplar soni ham belgilab beriladi. Gaplar mazmuni o’zaro mantiqan bog’langan bo’lishi zarur.

O’quvchilarda matn tuzish bilan bog’liq muayyan tajriba to’plangach, topshiriqni jamoaviy bajarish vazifasi qo’yiladi. Ya’ni, ma’lum bir mavzu yoki rasm asosida guruh bo’lib matn yaratiladi. Bu quyidagi tartibda amalga oshiriladi. O’quvchilar o’zaro maslahatlashmagan holda mavzu asosida birin-ketin bittadan gap aytadilar. Birinchi o’quvchining gapini ikkinchi o’quvchi mazmunan va mantiqan davom ettirishi va shu tartibda ketib, oxirgi o’quvchi fikrni yakunlashi kerak. Topshiriqning murakkab tomoni – o’quvchi o’zining emas, o’zganing fikrini davom ettirishi va keyingi o’quvchiga mavzuni davom ettirish uchun imkon qoldirishi kerak. So’nggi o’quvchi matnni yakunlashi uchun undan oldingi o’quvchi fikr yakuni uchun zamin bo’ladigan gap aytishi zarur.

Bu bosqichda o’qituvchi tomonidan bir-biri bilan mantiqan bog’lanmagan ikki gap tavsiya etiladi. O’quvchilar birinchi gap bilan matnni boshlab, ikkinchi gap bilan yakunlashlari zarur. Buning uchun ular orasida mantiqiy bog’lanishlar hosil qila oladigan gaplarni topa olish kerak

bo’ladi. Masalan, “Yozning qoq o’rtasi edi. O’sha kuni maza qilib qorbo’ron o’ynagan

O’quvchi matndagi bo’shliqni to’ldirish uchun fantaziya qiladi, mantiqsizlikdan mantiq topishga harakat qiladi. Jumladan, matnni quyidagicha shakllantirish mumkin: “Yozning qoq o’rtasi. Chor-atrof quyosh taftidan erib ketayotgandek, nazarimda. Hovlimizdagi o’rik soyasida o’tirib xayolga cho’mdim. Tug’ilgan kunim yodimga tushdi. Men qishda, 18-yanvar kuni,

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

tug’ilganman. Har yili shu kuni sinfdoshlarim tabriklash uchun biznikiga kelishadi. Bu yil ham shunday bo’ldi. Tug’ilgan kuningda sovg’a olish kimga yoqmaydi, deysiz. Buning ustiga, tabiat ham qutlagandek, guppillatib laylakqor yog’ib berdi. O’sha kuni maza qilib qorbo’ron o’ynagan edik”.

Bu kabi matnli o’qitish usullaridan har bir ona tili darsida foydalanish mumkin. Buning uchun matn tuzish bilan bog’liq topshiriqlarni dars mavzusiga aloqador grammatik topshiriqlar bilan boyitish zarur.

Ona tili darslarida o’quvchilarning matn tuzish ko’nikmalarini yuqorida tavsiya etilganidek bosqichli ravishda shakllantirish va rivojlantirib borish orqali ham o’quvchilarning nutqiy malakasini rivojlantirishga, ham mantiqiy tafakkurini o’stirishga erishish mumkin.

O’quvchilarni matn ustida ishlashga yo’naltiruvchi topshiriqlar tizimi:

1. Berilgan matndagi ixtiyoriy atamalar, ishlatilgan so’z turkumlari soni va miqdorini aniqlash.

2. Matn tarkibidagi badiiy bo’yoqdor so’zlar, ibora, tasviriy vosita, maqol, hikmatli so’z va topishmoqlar sonini belgilash, lug’aviy ma’nolarini sharhlash.

3. Uslubiy nuqsonli matnlar ustida ishlash.

4. Nuqtalar o’rniga kerakli so’zlarni qo’yib, matnni ko’chirish.

5. Matnga sarlavha tanlash.

6 Tinish belgilarini to’g’ri qo’yish.

7. Fe’llardan ravishdosh va sifatdoshlar hosil qilish.

8. Ravishlarni ma’nodoshlari bilan almashtirish.

9. Otlar (sifat, son, olmosh, taqlid)ni uyadoshlari (ma’nodoshlari, zid ma’nolari, muqobillari) bilan almashtirish.

10. Fe’llar ravish, harakat nomi, ravishdosh, sifatdosh)ni ma’nodoshlari, uyadoshlari, zid ma’nolari v.h.) bilan almashtirish.

11. Ajratilgan so’zlar bilan so’z birikmalari hosil qilish.

12. Matndagi so’z birikmalari soni va tuzilishini aniqlash.

13. Matndagi yasama so’zlarni topish, ulardan yangi so’zlar hosil qilish.

14. Ajratilgan yasama so’zlar ishtirokida so’z birikmalari va gaplar zuzish.

15. Yasama so’zlardagi o’zakni ajratish, ulardan yangi o’zakdosh so’zlar hosil qilish (bor, boring, bormoq, borliq), o’zakdoshlar ishtirokida so’z birikmalari va gaplar hosil qilish.

16. Matndan so’z yasovchi qo’shimchalari bor so’zlarni topib, shu qo’shimcha yordamida yangi qo’gaimchadosh so’zlar hosil qilish.

17. Matnda mavjud bo’lgan sodda gaplarni qo’shma gaplarga, qo’shma gaplarni sodda gaplarga aylantirish.

18. Matndagi xatboshilar sonini aniqlash.

19. Matndagi sodda yoyiq gaplarni uyushiq bo’lakli gaplarga aylantirish.

20. Matndagi ko’chirma gaplarni o’zlashtirma gaplarga aylantirish (va aksincha).

21. Sodda gaplarni kirish so’zli (murojaat, tasdiq — inkor, gaassuf, takalluf, ishonch -ishonchsizlik, shubha – gumon, mavhumlik, e’tiqod, hurmat ma’nolarini anglatadigan) gaplarga aylantirish.

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Umumiy o’rta ta’lim maktablari, o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi kollejlarida o’quvchilarni mustaqil matn yaratishga o’rgatishda quyida tavsiya qilinayotgan «O’quvchini matn yaratishga yo’naltiruvchi topshiriqlar» tizimidan foydalanish yaxshi samara beradi:

1. Berilgan so’zlar asosida matn yaratish.

2. O’rganilgan mavzu asosida grammatik matn yaratish.

3. Sayohat taassurotlari bo’yicha matn yaratish.

4. Rasm yoki portretga qarab matn yaratish.

5. Berilgan so’z birikmalari asosida matn yaragish.

6. Berilgan matn asosida yangi matn yaratish.

7. Berilgan matnni kengaytirish.

8. Berilgan sarlavha asosida matn yaratish.

9. O’quv topshiriqlari asosida matn yaratish.

10. Badiiy — ramziy matnlar yaratish.

11. Kuzatish va taassurotlar asosida tasviriy matn yaratish.

12. Rivoyat matnlari yaratish.

13. Maqol, matal yoki hikmatli so’z asosida matn yaratish.

14. Berilgan turg’un iboralar ishtirokida matn yaratish.

15. Qofiyadosh so’zlar ishtirokida she’riy matn yaratish.

16. Hajviy rasmlar asosida yumoristik mati yaratish.

Mustaqil matn yaratish jarayoni — belgilangan maqsad, egallangan bilim, ko’nikma va malakalar, o’z nutqiy imkoniyatlari doirasida harakatlanuvchi tasavvur, idrok, ong va tafakkurning uyg’unlashuvidir. Mustaqil matn – individual bilim, idrok va tafakkur mahsuli o’quvchining nutqiy kashfiyotidir.

“Matn yaratish texnologiyasi”. T.Ziyodova. – Toshkent O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, “Fan” nashriyoti, 2007.

M.Qurbonov: R.Sayfullayeva: “O’zbek tili struktual sintaksisi” Toshkent – 2004

Matn yaratish bo’yicha hamkorlik – Text Creation Partnership

Bu maqola uchun qo’shimcha iqtiboslar kerak tekshirish. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo’shish. Ma’lumot manbasi bo’lmagan material shubha ostiga olinishi va olib tashlanishi mumkin.
Manbalarni toping: “Matn yaratish bo’yicha hamkorlik” – Yangiliklar · gazetalar · kitoblar · olim · JSTOR ( 2016 yil yanvar ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

The Matn yaratish bo’yicha hamkorlik (TCP) kutubxonasida joylashgan notijorat tashkilotdir Michigan universiteti 2000 yildan beri [yangilash] . Uning maqsadi ikkala ehtiyojga xizmat qilish uchun hisoblab chiqilgan kelishuv asosida ikkala a’zo institutlar (xususan akademik kutubxonalar) va ilmiy noshirlar nomidan keng ko’lamli to’liq matnli elektron manbalarni (ayniqsa, gumanitar fanlar bo’yicha) ishlab chiqarish va shu tariqa korporativ va notijorat axborot etkazib beruvchilarni antagonistik sotuvchilar va mijozlar sifatida emas, balki potentsial do’stona hamkorlik sifatida ko’radigan biznes modelining qiymatini namoyish etish. [1]

Mundarija

1 Loyihalar
- 1.1 Loyihaning umumiy tomonlari
Loyihalar

TCP shu kungacha to’rtta matn yaratish loyihalariga homiylik qildi. Birinchisi va eng kattasi “EEBO-TCP (I bosqich)” (2001-2009), Pollard va Redgreyvda topish mumkin bo’lgan 125000 ga yaqin kitoblarning 25000 dan ortig’ini to’liq matnli transkripsiyalarini yaratish uchun harakat. va qanot qisqa sarlavhali kataloglar ingliz tilidagi dastlabki bosma kitoblar yoki Tomason traktlari, ya’ni 1700 yilgacha ingliz yoki Angliyada nashr etilgan deyarli barcha kitoblar, risolalar va keng nashrlar orasida. Kitoblar tanlangan va ko’chirilgan raqamli skanerlardan olingan. ProQuest Axborot va ta’lim va ular tomonidan veb-mahsulot sifatida tarqatilgan “nomi ostida.Onlaynda ingliz tilidagi dastlabki kitoblar“(EEBO). Matnlar ko’chirilgan skanerlarning o’zi ProQuest va undan oldingi kompaniyalar, shu jumladan original University Microfilms, Inc tomonidan yillar davomida ishlab chiqarilgan mikrofilm nusxalaridan olingan. [2] EEBO-TCP I bosqichi 2009 yil oxirida yakunlandi, taxminan 25 300 ta sarlavhani transkripsiyadan o’tkazdi va darhol EEBO-TCP II bosqichiga o’tdi (2009 -), qolgan barcha noyob ingliz tilidagi monografiyalarni konvertatsiya qilishga bag’ishlangan (taxminan 45000 qo’shimcha). sarlavhalar).

Uchinchi TCP loyihasi Evans-TCP edi (2003-2007, 2010 yilgacha ba’zi ishlar olib borildi), Charlz Evansning ro’yxatiga kiritilgan 1800 yilgacha bo’lgan 36000 ta unvonning 6000 tasini transkripsiyalashga urinish. Amerika bibliografiyasi, va yana mikrofilm nusxalaridan skaner qilingan sahifa tasvirlari sifatida tarqatildi Reeks, ning bo’linishi NewsBank, Inc. nomi bilan “Americana arxivi “(” Dastlabki Amerika izlari, I seriya: Evans, 1639–1800 “). Evans-TCP 5000 ga yaqin kitoblardan iborat elektron matnlarni yaratdi.

Oxirgi TCP loyihasi ECCO-TCP edi (2005-2010, ba’zi ishlar davom etmoqda), 136000 sarlavhalar orasida o’n sakkizinchi asr kitoblarini nusxalash uchun harakat. Tomson-Geyl veb-saytga asoslangan resurs, “On sakkizinchi asrning to’plamlari Onlayn” (ECCO). ECCO-TCP 2010 yilda 3000 ga yaqin (va 2400 ga yaqin tahrirdagi) sarlavhalarni transkripsiyalashdan so’ng mablag’siz qoldi.

Loyihaning umumiy tomonlari

Barcha to’rtta TCP matnli loyihalari juda o’xshash. Har holda:
1. TCP tijorat tasviriy fayllaridan matn ishlab chiqaradi, ular o’z navbatida dastlabki kitoblarning mikrofilm nusxalaridan yaratilgan.
2. Tijorat imidj provayderlari aslida o’zlarining mahsulot mahsulotlariga to’liq matnli indeksni o’zlarini ishlab chiqarish uchun sarflanadigan xarajatlardan ancha kamiga olishadi: mahsulotlariga qo’shilgan qiymat.
3. Hamkor kutubxonalar olingan matnlarni litsenziyalash o’rniga, aslida egalik qiladi va matnlarni o’zlari xohlagan tizimga o’rnatishi yoki matnlarni ichki ravishda stipendiya va o’qitish vositasi sifatida ishlatishi uchun bepul (ba’zi shartlar asosida).
4. Matnlar kutubxonada belgilangan standartlarga muvofiq yaratilgan, bir nechta ma’lumotlar to’plamida bir xil va potentsial o’zaro qidirish mumkin.
5. Ular hamkorlikda yaratilganligi sababli, matnlar nisbatan arzon (har bir kitob asosida) va sheriklikka qo’shilgan har bir kutubxona bilan yanada soddalashib boradi.
6. Matnlar oxir-oqibat keng jamoatchilik uchun erkin taqdim etiladi.
7. Loyihadan loyihaga farq qiladigan bo’lsa-da, konvertatsiya qilinadigan matnlarni tanlash har bir holatda o’xshash printsiplarga amal qiladi: xilma-xilligi, ahamiyati, vakili sifati, takrorlanmaslik; professor-o’qituvchilarning aniq talablari yoki a’zo tashkilotlarning ilmiy tashabbuslari ham odatda qondiriladi.
8. TCP shu paytgacha birinchi navbatda “mahsulot” yaratishdan emas, balki matnlarni yaratishdan manfaatdor edi; Michigan Universitetining kutubxonasidagi barcha uchta loyihaning matnlari serverlarga o’rnatilgan bo’lsa ham yoki o’rnatilsa ham, Michigan sayti rasmiy TCP sayti emas: etarli resurslar va himoya choralariga ega bo’lgan har qanday sherik kutubxonasi ham shunday qilishi mumkin. Masalan, EEBO-TCP matnlari Michigan, ProQuest, Oksford universiteti raqamli kutubxonasi va Chikago universiteti tomonidan xizmat qiladi.
Tashkilot

TCPni asosan sherik muassasalardagi katta kutubxona ma’murlari, korporativ sheriklar vakillari va direktorlardan tashkil topgan direktorlar kengashi nazorat qiladi. Kutubxona va axborot resurslari bo’yicha kengash (CLIR). Kengashga erta zamonaviy ingliz va amerika tadqiqotlari fakultetlarini o’z ichiga olgan akademik maslahat guruhi tomonidan tanlov va stipendiya masalalarida yordam beriladi.

TCP Universitetda joylashgan bir qator ilmiy matnli loyihalar bilan norasmiy aloqalar o’rnatadi, ayniqsa ularga ishlash uchun manba matnlarini taqdim etishga yordam beradi. Namunaviy institutlar qatoriga Shimoliy G’arbiy Universitet (IL), Oksford universiteti (Buyuk Britaniya), Vashington universiteti (Sent-Luis), Sidney universiteti (Avstraliya), Toronto universiteti (ON) va Viktoriya universiteti (miloddan avvalgi) kiradi. TCP har yili bakalavrlar o’rtasida o’tkazilgan insholar tanloviga homiylik qilib, TCP matnlaridan pedagogikada foydalanish bo’yicha tezkor guruhlarni chaqirib, olimlar va talabalarga tanlov va ulardan foydalanish bo’yicha fikrlar bilan murojaat qilib, talabalar bilan ham ish olib bordi.

Matn ishlab chiqarish Michigan universiteti orqali boshqariladi Raqamli kutubxona ishlab chiqarish xizmati (DLPS), SGML / XML bilan kodlangan elektron matnlarni ishlab chiqarish bo’yicha katta tajribaga ega. DLPS yordam beradi Oksford universiteti Bodleian Digital Libraries Systems & Services (BDLSS), shu jumladan kech Sebastyan Raxts. Yarim kunlik ishlab chiqarish operatsiyalari yana ikkita kutubxonada boshlandi: Lotin kitoblariga ixtisoslashgan Pratt kutubxonasidagi Reformatsiya va Uyg’onish tadqiqotlari markazi (Toronto universiteti Viktoriya universiteti); va Uels milliy kitobxonasi (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) Aberistvitda, uels kitoblarida ixtisoslashgan.

Standartlar

Barcha to’rtta TCP matnli loyihalari xuddi shu tarzda va bir xil standartlarda ishlab chiqarilgan bo’lib, ular TCP veb-saytida hech bo’lmaganda qisman hujjatlashtirilgan. [3]
1. Aniqlik. TCP imkon qadar aniq transkripsiyalangan, belgilangan aniqlik darajasi 99,995% yoki undan yuqori bo’lgan matnlarni ishlab chiqarishga intiladi (ya’ni 20000 belgiga bitta xato yoki undan kam).
2. Klaviatura. Materialning xususiyatini hisobga olgan holda, bunday aniqlikni iqtisodiy jihatdan ta’minlash uchun topilgan yagona usul – bu shartnoma asosida ma’lumot konvertatsiya qiluvchi firmalar tomonidan kitoblarning kalitlari bo’lishi.
3. Sifat nazorati. Transkripsiya aniqligi va belgilashning maqsadga muvofiqligi barcha holatlarda Michigan universiteti DLPS tomonidan boshqariladigan kutubxonaga asoslangan tekshiruvchilar va sharhlovchilar guruhi tomonidan baholanadi.
4. Kodlash. Natijada paydo bo’lgan barcha matnli fayllar tegishli SGML yoki XML-da (SGML arxivlanadi, XML eksport qilinadi) “P3 / P4” versiyasidan olingan “Document Type Description” (DTD) ga mos ravishda belgilanadi. Matnni kodlash tashabbusi (TEI) standarti.
5. Maqsadli belgilash. To’liq TEI bilan taqqoslaganda, TCP DTD juda sodda va faqat tushunarli displey, aqlli navigatsiya va samarali qidirish uchun eng foydali xususiyatlarni egallashga mo’ljallangan. TCP amaliyoti shundan iboratki, har bir kitobning umumiy ierarxik tuzilishini (qismlar, bo’limlar, boblar va hk) iloji boricha qo’lga kiritish; bo’linishlarning boshlari va oxirlarini belgilashga moyil bo’lgan xususiyatlar (sarlavhalar, aniq ma’lumotlar, salomlar, baholashlar, ma’lumotlar jadvallari, chiziqlar, epigraflar va boshqalar); nutq va tashkilotning eng muhim elementlari (nasrdagi paragraflar, oyatdagi satrlar va misralar, ma’ruzalar, ma’ruzachilar va dramadagi sahna yo’nalishlari, eslatmalar, blokirovkalar, barcha turdagi ketma-ket raqamlar); va faqat jismoniy formatlashning eng muhim jihatlari (sahifalar, ro’yxatlar, jadvallar, shriftlarni o’zgartirish).
6. Asl nusxaga sodiqlik. Har ikkala holatda ham, matn, iloji boricha, kitobni dastlab bosilgan holda namoyish etish uchun mo’ljallangan. Printer xatolari saqlanib qoladi, qo’lda yozilgan o’zgarishlar e’tiborga olinmaydi, takroriy skanerlar o’tkazilmaydi, buyurtma qilinmagan rasmlar belgilangan tartibda klaviatura bilan ta’minlanadi va asl nusxadagi g’ayrioddiy belgilarning aksariyati saqlanib qoladi.
7. O’qish va qidirish qulayligi. Shu bilan birga, transkripsiyalar har bir belgi bo’yicha amalga oshirilgan bo’lsa-da, TCP, barcha transkripsiyalar bir ramziy tizimdan boshqasiga tarjima qilishning o’ziga xos turi ekanligi nazariyasiga binoan, belgilarni ularning ma’nosiga qaraganda ko’proq ma’no jihatidan belgilashga intiladi. forma va eksantrik harf shakllarini mazmunli zamonaviy ekvivalentlarga, odatda “belgi” ta’rifiga muvofiq Unicode ta’rifiga moslashtirish.
8. Tillar. TCP matnlarining aksariyati ingliz tilida bo’lsa ham, ko’plari bunday emas. Ingliz tilida bo’lmagan kitoblar va kitoblarning bo’linmalari tegishli til kodi bilan belgilanadi, ammo boshqacha tarzda ajratilmaydi.
9. O’tkazib yuborilgan material. TCP lotin alifbosini ishlab chiqaradi matn. Matn bo’lmagan materiallar, masalan musiqiy yozuvlar, matematik formulalar va illyustratsiyalar (ular tarkibidagi barcha matnlardan tashqari) chiqarib tashlanadi va ularning joylari maxsus yorliq bilan belgilanadi. Lotin bo’lmagan alifbolarda (yunoncha, ibroniycha, forscha va boshqalar) kengaytirilgan matn ham chiqarib tashlangan.
Yutuqlar va istiqbollar

2011 yil aprel oyidan boshlab TCP dastlabki kitoblarning 40 mingga yaqin izlanadigan, navigatsiya qilinadigan, to’liq matnli transkripsiyalarini, ko’plab sohalar bo’yicha talabalarga mos bo’lmagan ko’lami, ko’lami va foydali ma’lumotlar bazasini yaratdi. So’nggi ulkan rejalariga kiritilgan (EEBO-TCP II bosqichi uchun) qolgan 38000 ta matnni ishlab chiqarishni davom ettira oladimi yoki yo’qmi, kutubxonalar bo’lish uchun hamkorlik qilishi mumkinligi va nazariyasidan kelib chiqadigan asl tasavvurining asosliligiga bog’liq bo’ladi. iste’molchilarga qaraganda ishlab chiqaruvchilar va standartlarni o’rnatuvchilar; va universitetlar va tijorat firmalari, ularning hayotiy tsikllari, cheklovlari va turtki turlicha bo’lishiga qaramay, barcha tomonlarga foyda keltiradigan mustahkam hamkorlik aloqalariga qo’shilishlari mumkin.

2015 yil 1 yanvardan boshlab EEBO I bosqichining to’liq matni Creative Commons litsenziyasiga asosan chiqarilgan va uni erkin yuklab olish va tarqatish mumkin.

2014 yilda II bosqich orqali 28 466 ta nom mavjud edi. 2015 yil iyul oyidan boshlab ProQuest EEBO-TCP II bosqichi to’plamini tarqatish bo’yicha besh yilga eksklyuziv huquqga ega edi. Ushbu besh yildan so’ng, matnlar jamoatchilikka erkin taqdim etiladi.

Shuningdek qarang
- Kitobni skanerlash
- Buyuk Britaniyadagi kitoblar
- Qo’shma Shtatlardagi kitoblar
Related posts:

TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Насимхон Раҳмонов. Тўғри матн яратиш маcъулияти (2011)

TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Shaxnoza Muxtarova, Humoyun Umaraliyev Abdulahad O’G’Li

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Shaxnoza Muxtarova, Humoyun Umaraliyev Abdulahad O’G’Li

IMPROVING STUDENTS’ WRITING SKILLS IN LANGUAGE TEACHING

Текст научной работы на тему «TIL TA’LIMIDA O‘QUVCHILARNING MATN YARATISH KO‘NIKMASINI O‘STIRISH»

Matn yaratish bo’yicha hamkorlik – Text Creation Partnership

Mundarija

Loyihalar

Loyihaning umumiy tomonlari

Tashkilot

Standartlar

Yutuqlar va istiqbollar

Shuningdek qarang

Related posts: