Oliy ta lim

Magistrning professional faoliyat sohasi va turi xarakteristikasi, kvalifikatsion talablar va o`quv fanlari bo`yicha talablar, ta’lim dasturining struktura va tarkibi, uni amalga oshirish mexanizmi va sifatini nazorat qilish magistraturaning aniq mutaxassisligi bo’yicha davlat ta’lim standartlari orqali belgilanadi.

Milliy istiqlol g’oyasi 8 sinf pdf

O‘zbekiston 1991 yilda mustaqillikka erishgach, oradan 3 yil o‘tib muomalaga kiritilgan va ayni paytgacha o‘zgarmay kelayotgan milliy valuta — so‘m respublikaning barcha hududida yagona to‘lov vositasi sifatida amal qilib kelmoqda. So‘mning dunyoga kelish tarixi barchaga qiziqligini inobatga olib, u haqidagi 8ta faktni e’tiboringizga havola etamiz.

1. Qirqib olinadigan bir martalik kupon

O‘zbekiston Respublikasi 1991 yil 31 avgustda mustaqillikka erishgani e’lon qilingach, mamlakatda sovet rubli pul birligi sifatida muomalada qolavergan edi. 1992 yilning yanvaridan iste’mol bozorini himoyalash va mahsulotlarni faqat O‘zbekiston fuqarolariga sotish uchun bir martalik kuponlar bosib chiqarilgan. 1993 yilning 15 noyabrida so‘m-kupon chiqarilganidan so‘ng 1 hafta o‘tib — 22 noyabrgacha gazeta qog‘ozida chop etilgan va tashkilotining muhri uriladigan kartochkasi qirqib olinuvchi bir martalik kuponlar amal qilgan.

Oziq-ovqat do‘konlari, umumiy ovqatlanish korxonalarida kuponlarning naqd pulda to‘lanishi kerak bo‘lgan hisobga yarasha qismi qaychida qirqib olingan. Bunday kuponlar 10+25=35, 50, 100, 150, 200, 350, 500, 1000, 2000, 3000, 5000 rublga yarasha kartochkalar bilan chop etilgan.

2. So‘m-kupon davri

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston Respublikasi hududida parallel to‘lov vositasi sifatida «so‘m-kuponlar»ni muomalaga kiritish to‘g‘risida»gi 1993 yil 12 noyabrdagi №550-sonli qaroriga ko‘ra, ichki bozorni ortiqcha rubl massasidan himoyalash, aholiga pul mablag‘larini to‘lashni o‘z vaqtida ta’minlash maqsadida 1961–1992 yillarda amalda bo‘lgan sovet rubliga 1:1 nisbatda 1993 yil 15 noyabrdan boshlab muomalaga kiritiladi.

1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000, 10000 so‘mlik pullarning barchasining old qismida O‘zbekiston gerbi va pul nominali, orqa qismida esa Samarqanddagi Registon maydonida joylashgan Sherdor madrasasining surati tushirilgan edi. 1, 3, 5, 10, 25 so‘mlik pullar 120 x 61 mm o‘lchamda, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000, 10000 so‘mlik pullar 144 x 69 mm o‘lchamda yasalgan. So‘m-kupon Angliyadagi «Harrison & Sons Ltd» bosmaxonasida chop etilgan.

So‘m-kuponlar 9,5 oy muomalada bo‘lib, 1994 yilning 1 iyulidan boshlab O‘zbekistonning milliy valutasi — so‘m muomalaga kiritilganidan so‘ng ham, 1994 yilning 1 avgustiga qadar amal qilgan.

3. So‘mning muomalaga kiritilishi

O‘zbekistonning amaldagi milliy valutasi so‘m — O‘zbekiston Respublikasi Oliy kengashining 1993 yil 3 sentabrdagi №952-XII qaroriga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 16 iyundagi PF-870 sonli farmoniga binoan, 1994 yilning 1 iyulida, o‘zigacha amalda bo‘lgan so‘m-kuponga 1:1000 nisbatda muomalaga kiritilgan.

So‘m dastlab 1, 3, 5, 10, 20, 50 tiyinlik tangalar hamda, 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100 so‘mlik qog‘oz kupyuralar bilan bir vaqtning o‘zida muomalaga kirgan. 1 so‘m 100 tiyinga maydalangan. Aytish joizki, so‘m muomalaga kiritilgan kunda valuta birjasida 1 AQSh dollarining qiymati roppa-rosa 7 so‘m bo‘lgan.

4. So‘mlar qayerda zarb etiladi?

1994 yilda muomalaga kiritilgan 100 so‘mgacha bo‘lgan jamiki qog‘oz pullar Germaniyaning «Giesecke & Devrient» firmasida chop etilgan. (Hozir bu yerda YeI valutasi — yevro ham chop etiladi). 1997 yili muomalaga kiritilgan 200 so‘mlikdan boshlab, keyingi barcha kupyuralar Toshkentdagi «Davlat belgisi» DIChB davlat korxonasida bosilmoqda.

5. So‘m dizayni va undagi shaharlar

So‘m dizaynida qadimiy naqshlarga, yurtimizdagi osori atiqalar tasviriga katta e’tibor berilgan. 1 so‘mlikning orqa tarafida Toshkent shahridagi Alisher Navoiy nomidagi davlat akademik Katta teatri, 3 so‘mlikda — Buxorodagi Chashmai Ayyub maqbarasi, 5 so‘mlikda — O‘zbekiston milliy bog‘idagi Alisher Navoiy sharafiga o‘rnatilgan haykal va me’moriy kompozitsiya, 10 so‘mlikda — Samarqanddagi Go‘ri Amir maqbarasi, 25 so‘mlikda — Samarqanddagi «Shohi Zinda» tarixiy-me’moriy ansambli, 50 so‘mlikda Samarqanddagi Registon tarixiy-me’moriy ansambli, 100 so‘mlikda — Istiqlol saroyi (sobiq Xalqlar do‘stligi saroyi) tasvirlangan.

Keyinchalik, Toshkentda 144 x 78 mm o‘lchamda chop etilgan katta kupyuralarning dizayni o‘zgartirilgan. Old qismida O‘zbekiston Respublikasining kattalashtirilgan gerbi, orqa qismida asosan mustaqillik yillarida barpo etilgan inshootlar tasvirlangan.

Chunonchi, 200 so‘mlikda Samarqanddagi Registon ansamblining Sherdor madrasasida tasvirlangan, quyosh orqalagan sherning ramziy tasviri, 500 so‘mlikda Toshkentda Amir Temurga o‘rnatilgan haykal, 1000 so‘mlikda Toshkentdagi Temuriylar tarixi muzeyi binosi, 5000 so‘mlikda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonunchilik palatasi binosi, 10000 so‘mlikda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi senati binosi tasvirlangan.

6. Eng yirik kupyura — 50 ming so‘mlik

Ayni paytda eng yirik kupyura bo‘lib turgan 50 ming so‘mlik pul mutlaqo zamonaviy dizaynga ega bo‘ldi. Uning old tarafida Toshkentdagi «Ezgulik arkasi», orqa tarafida Toshkentdagi Forumlar saroyi tasvirlangan.

U 2017 yilning 22 avgustidan muomalaga kiritilgan. AQSh dollariga ayriboshlansa, hozirgi o‘rtacha kurs bilan qariyb 6,10 dollarga teng bo‘ladi.

Milliy valutadan foydalanishda qulaylikni oshirish maqsadida joriy yilda yirikroq nominaldagi banknotlarni muomalaga chiqarish masalasi ham ko‘rib chiqilmoqda, degan Kun.uz’ga Markaziy bank raisi birinchi o‘rinbosari Timur Ishmetov.

7. Tanga so‘mlar

So‘m qadri tushib borishi bilan past nominaldagi qog‘oz pullar muomalada ko‘proq ushlab turilishi uchun tanga ko‘rinishidagi so‘mlarga almashtirib borilgan. Jumladan, 1997 yilda ilk marta 1, 5 va 10 so‘mlik tangalar muomalaga kiritilgan. Bunday ko‘rinishdagi tanga so‘mlar 1998, 1999 yillarda ham ishlab chiqarilgan. 2000 va 2001 yillarda 1, 5 va 10 so‘mlik tangalarning hajmi kichraytirilgan va dizayni o‘zgartirilgan.

Bundan tashqari, po‘lat, mis va nikel qotishmali 50 so‘mlik (2001) va 100 so‘mlik (2004) tangalar ham muomalaga kiritilgan.

Rasmiy xabarga ko‘ra, Markaziy bank 2018 yil mobaynida mayda kupyuralarni 50, 100, 500 so‘mlik yangi namunadagi tangalarga almashtirish hamda 200 so‘mlik tangalarni chiqarish masalasi ko‘rib chiqadi.

8. Esdalik tangalari

Markaziy bank tomonidan turli yubiley sanalari va boshqa shaxslarga atab esdalik tanglari ham chiqarilgan. Jumladan, qimmatbaho bo‘lmagan metallar — nikel bilan qoplangan po‘latdan Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligiga atab 25 so‘mlik (1999), Shahrisabz shahrining 2700 yilligiga atab 50 so‘mlik (2002), Toshkent shahrining 2200 yilligiga atab ikki xil 100 so‘mlik (2009), O‘zbekiston Mustaqilligining 20 yilligiga atab 500 so‘mlik (2011) esdalik tangalari katta tirajda chiqarilgan va real muomalaga ham kiritilgan.

2001 yilda Alisher Navoiy tavalludining 560 yilliga atab 100 so‘mlik jyez tanga chiqarilgan;

Tilla qoplangan qimmatbaho bo‘lmagan metallardan ishlab chiqarilgan tangalar:

1994 — Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligiga bag‘ishlangan 1 so‘mlik tanga;
1994 — O‘zbekiston Mustaqilligining 3 yilligiga bag‘ishlangan 10 so‘mlik tanga;

1999 yilda chiqarilgan «Buyuk siymolar» seriyasidagi kumush tangalar (1999):

Ularning barchasi kumushdan tayyorlangan va ramziy 100 so‘mlik qiymatga ega. Har biri 31,1 gramm og‘irlikdagi 999 sifatdagi kumushdan 1000 donadan tayyorlangan.

Tangalarda Abu Ali ibn Sino, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon Beruniy, Muso al-Xorazmiy,
Mirzo Ulug‘bek, Bobur, Amir Temur, Alisher Navoiy siymolari tasvirlangan.

«O‘zbekiston mustaqilligiga 10 yil» seriyasidagi kumush tangalar (2001):

Bu tangalarning ham barchasi kumushdan tayyorlangan va ramziy 100 so‘mlik qiymatga ega. Har biri 31,1 gramm og‘irlikdagi 999 sifatdagi kumushdan 1000 donadan tayyorlangan.

Tangalarda Toshkentdagi Alisher Navoiy haykali, Toshkentdagi Amir Temur haykali, Toshkent kuranti, Samarqanddagi Registon maydoni, Oq saroy, Oliy Majlis binosi, Temuriylar tarixi muzeyi, Toshkentdagi Mustaqillik maydonidagi monument, Toshkent tennis korti fonidagi tennischi, Milliy kurash tushayotgan polvonlar, futbol maydoni fonidagi futbolchi, Olimpiya shon-shuhrati muzeyi fonida mash’ala ushlagan sportchi tasvirlangan.

Bundan tashqari, turli yillarda biror seriya bilan umumlashtirilmagan, 10, 50, 100 so‘mlik kumush tangalar cheklangan muomalaga chiqarilgan.

Tilla qoplangan kumush tangalar 1996 yilda — 50 so‘mlik Mustaqillikning 5 yilligiga atab, 100 so‘mlik pul Amir Temurning 660 yilligiga atab chiqarilgan. Albatta, ular keng muomalaga chiqmagan va numizmatlar kolleksiyasidan o‘rin olgan.

999 sifatdagi, 31,1 gramm sof oltindan 1997 yilda ishlab chiqarilgan cheklangan seriyadagi 100 so‘mlik tanga Amir Temurga atalgan.

Oliy ta’lim

“Oliy ta’lim” atamasi zaminida iqtisod, fan, texnika va madaniyat sohasida faoliyat olib boruvchi, ish mobaynida ilm-fan, madaniyat, texnika yangiliklarini qo`llagan va o`z ustida ishlagan holda nazariy va amaliy muammolarni bartaraf etuvchi yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash tushuniladi.

Oliy ta’limning asosiy maqsadi zamon talablariga javob bera oladigan malakali, raqobatbardosh, yuksak bilimli, oliy ta’lim mutaxassisi talablariga o`zi tanlagan yo`nalishi yuzasidan talabga javob bera oladigan respublikaning ilm-fan, madaniyat, iqtisod, ijtimoiy sohalarini rivojlantirishda o`z hissasini qo`shadigan, mustaqil fikrlaydigan, yuksak ma’naviyatga bo`lgan yuqori salohiyatli mutaxassislarni tayyorlashdir.

Oliy ta’lim tizimi
Oliy ta’lim tizimi quyidagicha tuzilgan:

xususiy yoki davlat qaramog`ida ekanligidan qat’iy nazar ta’limiy hamda kasbga tayyorlash dasturlarini davlat ta’lim standarti asosida tatbiq etuvchi oliy ta’lim muassasalari;

oliy ta’limni rivojlanishiga zarur bo`lgan ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boruvchi ilmiy-tadqiqot institutlari;

davlat tomonidan ta’limni boshqaruvchi idoralar, shuningdek, ularga qarashli bo`lgan korxona, tashkilot va muassasalar.

Oliy ta’lim ikki bosqichdan iborat: bakalavriat va magistratura .

Bakalavriat — bu to`rt yil davom etuvchi yo`naltirilgan nazariy va amaliy bilim beruvchi oliy ta’limning birinchi bosqichi hisoblanadi. Bakalavr dasturini o`qitish niho siga etgach talaba davlat attestatsiyasining yakuniy xulosasiga muvofiq o`qitilgan yo`nalish asosida “bakalavr” darajasiga loyiq deb topiladi hamda davlat namunasida ko`rsatilgan diplom beriladi.

Magistratura — bu ikki yil davom tadigan aniq yo`nalish asosida nazariy hamda amaliy bilim beruvchi, bakalavrni bitirgachgina tanlov asosida ta’lim olish davom ettirilishi mumkin bo`lgan oliy ta’lim bosqichi.

Magistraturada o`qish yakunlangach bitiruvchilarga davlat attestatsiyasi kommisiyasining yakuniy xulosasiga muvofiq aniq mutaxassisligi ko`rsatilgan “magistr”lik darajasi va magistrlikni tasdiqlovchi davlat namunasida ko`rsatilgan diplom beriladi.

Davlat namunasidagi bakalavr va magistr diplomlari diplom egalariga mutaxassisliklari bo`yicha kasbiy faoliyat bilan shug`ullanish yoki o`quv muassasasida kelgusida o`qishni davom ettirish imkonini beradi.

Oliy ta’lim muassasalari

Oliy ta’lim muassasalari yuridik maqomga ega. Respublikamizda oliy ta’lim muassasalarining quyidagi ko’rinishlari bor:

universitet — oliy ta’lim dasturini bajarishda talabalarga egallayotgan sohasi bo’yicha yoki keyinchalik o`qishlarini davom ettirishlari uchun keng qamrovli bilim berishga e’tibor qaratiladi; akademiya — oliy ta’lim dasturini bajarishda oliy ta’lim berish bilan bir qatorda keyinchalik o`qishlarini davom ettirishlari uchun aniq bir yo`nalishga tayyorlaydi; institut — barcha oliy ta’lim muassasalari kabi oliy ta’lim dasturini bajaradi, bilim berishda bir yo`nalishga qaratilgan bilim beriladi.

Oliy ta’lim olish uchun nodavlat muassasalarini tuzishga qonunchilik ruxsat beradi. Ushbu muassasaga davlat akkreditatsiyani attestatsiya dan tegishli tartibda o`tgachgina bersa u o`qitish huquqiga ega.

Oliy ta’lim muassasalarining Attestatsiya u davlatga tegishli yoki xususiyligidan qat’iy nazar, kadrlar tayyorlash sifatini nazorat qilish Boshqarmasi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi tasdiqlagan, Davlat test markazi tomonidan qabul qilingan pedagogik kadrlar va ta’lim muassasalarining attestatsiyadan o`tkazish Nizomi asosida oliy ta’lim muassasalarining professor-o`qituvchilar jamoasi attestatsiyasidan o`tkaziladi. Attestatsiya natijalariga ko`ra istalgan oliy o`quv muassasasi davlat akkreditasisidan mahrum etilishi mumkin.

Eksternat — oliy ta’lim dasturiga muvofiq oliy ta’lim muassasasining o`qitiluvchi tartibini keyingi (joriy va yakuniy) attestatsiyagacha tanlangan yo`nalish (mutaxassislik) bo`yicha mustaqil o`rganish.

Masofaviy ta’lim — asosiy faoliyatdan uzilmagan holda ta’lim muassasasidan uzoqda o`quv dasturidagi mavjud bilimlarni o`zlashtirish. U zamonaviy axborot texnologiyalari va telekommunikatsiyaning texnik vositalaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi.

Kunduzgi o`qitish bo`yicha mutaxassislarni tayyorlashning yo`nalishlari ro`yxati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Oliy ta’limning maqsad va vazifalari

Oliy ta’limning asosiy maqsadi zamon talablariga javob bera oladigan malakali, raqobatbardosh, yuksak bilimli, oliy ta’lim mutaxassisi talablariga o`zi tanlagan yo`nalishi yuzasidan talabga javob bera oladigan respublikaning ilm-fan, madaniyat, iqtisod, ijtimoiy sohalarini rivojlantirishda o`z hissasini qo`shadigan mustaqil fikrlay oladigan, yuksak ma’naviyatga bo`lgan yuqori salohiyatli mutaxassislarni tayyorlashdir.

Oliy ta’limning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:

davlat ta’lim standartiga muvofiq zamonaviy dasturlar asosida o`qitishning sifatini ta’minlash; oliy malakali ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash; ilm-fan, madaniyat, iqtisodning zamonaviy tuqlari, mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy istiqbolini tuqlarini hisobga olgan holda kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish; oliy ta’limning insonparvarligini ta’minlash maqsadida yoshlar tarbi siga milliy istiqlol g`oyasi asosida milliy va umuminsoniy qadriyatlar, Vatanga, oilaga, atrof-muhitga muhabbatni singdirish; o`qitishning interfaol usullarini, pedagogik innovasion hamda axborot kompyuter texnologiyalarini, mustaqil ta’lim olish, masofaviy ta’lim tizimini amaliyotga joriy qilish; oliy ta’limda fan va ishlab chiqarish mexanizmlarining uyg`unligi mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotda qo`llash; ilmiy-pedagogik kadrlar va talim oluvchilarning ilmiy-ijodiy faoliyati, ilmiy tadqiqotlari yordamida fan, texnika, texnologiyalarni rivojlantirish, ta’lim jarayoni orqali mamlakat iqtisodining rivojlanishiga hissa qo`shish; davlat va nodavlat oliy o`quv muassasalarini rivojlantirish asosida ta’lim xizmatlari bozorida raqobatni zaga keltirish; oliy o`quv muassasalarini boshqarish va kengaytirishni takomillashtirish uchun jamoat boshqaruvining vasiylik va kuzatuvchi kengashlarni kiritish; ta’lim va kadrlar tayyorlash sifatini tekshirish uchun marketing tadqiqotlarini olib borish, yo`nalishi bo`yicha belgilangan mehnat bilan ta’minlash monitoringini tuzish; oliy ta’lim sohasida ikki tomonlama foydali xalqaro aloqalarni rivojlantirish.

Oliy ta’lim tuzilishi

Oliy ta’lim tizimi quyidagicha tuzilgan:

davlat va nodavlat oliy ta’lim muassasalarida ta’lim dasturining bajarilishi davlat ta’lim standartiga muvofiq yo`nalishlar va mutaxassisliklar asosida olib boriladi; ilmiy-tadqiqot muassasalari ilmiy tadqiqot ishlarini oliy ta’limni huquqiy-normativ va ilmiy-metodik jihatdan ta’minlash uchun erishadi; oliy ta’limni boshqarish davlat organlarining vakillari, shuningdek, ularga tegishli korxona, muassasa, tashkilotlar orqali amalga oshiriladi.

Oliy ta’lim ikki bosqichdan iborat: bakalavriat va magistratura.

O`zbekiston Respublikasida oliy ta’lim muassasalarining quyidagi turlari mavjud: universitet, akademiya, institut (ular bilan teng mavqegayaga bo`lgan o`quv muassasalari).

oliy va undan keyingi ta’lim uchun ta’limni bir necha yo`nalishda beradi; turli sohalardagi mutaxassislarning malakasini oshiradi va qayta tayyorlaydi; fanning turli yo`nalishlarida fundamental va amaliy tadqiqotlarni olib boradi; ilm sohasi bilan chambarchas bog`liq ilmiy va metodik markaz hisoblanadi.

ta’lim sohasida ma’lum belgilangan oliy va oliy ta’limdan so`nggi ta’lim berishga mo`ljallangan o`quv dasturini bajaradi; mutaxassislarning bilimlarini belgilangan tartibda malakasini oshiradi va qayta tayyorlaydi; fan, madaniyat, san’at sohasida fundamental va amaliy ilmiy tadqiqot ishlarini olib boradi; o`z faoliyati doirasida etakchi ilmiy, metodik markazi hisoblanadi.

oliy va oliy ta’limdan keyingi o`quv dasturlarini bajarishni ta’lim va fanning ma’lum bir me’yorida amalga oshiradi; mutaxassislarni ma’lum bir sohada qayta tayyorlash va malakasini oshirish bilan shug`ullanadi; fundamental va amaliy tadqiqot ishlarini olib boradi.

Oliy ta’lim muassasasining davlat ta’lim standartini mutaxassislik yo`nalishlari bo`yicha bajarilishini, kadrlar tayyorlash sifati davlat tomonidan tayinlangan organ oliy ta’lim boshqarmasi tomonidan nazorat qilinadi. Pedagogik kadrlar va o`quv muassasalarini attestatsiya dan o`tkazish, kadrlar tayyorgarligi sifatini nazorat qilish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi Davlat test markazi bilan hamkorlikda amalga oshiriladi.

“Ta’lim to`g`risida” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarining bakalavriatiga talabalarni qabul qilish tartibi “Oliy ta’lim muassasalarining bakalavriatiga talabalarni qabul qilish tartibi to`g`risida Nizom” bilan, oliy ta’lim muassasalari talabalari o`qishini ko`chirish, qayta tiklash va o`qishdan chetlashtirish tartibi “Oliy ta’lim muassasalari talabalari o`qishini ko`chirish, qayta tiklash va o`qishdan chetlashtirish tartibi to`g`risida Nizom” bilan belgilanadi.

Bakalavriat – fundamental bilimlar beriladigan asosiy oliy ta’lim bo`lib, to`rt yil davom etuvchi oliy ta’limning yo`nalishlaridan biri. Bakalavriyatda ishlab chiqarishdan ajratmagan holda ta’lim jarayonining davom etish muddati bir yildan kam bo`lmagan vaqtga uza edi.

Bitiruvchilarga davlat attestatsiya natijalariga ko`ra, bakalavriyat ta’lim daturining oxirida tayorlov yo`nalishiga ko`ra “bakalavr” akademiyak unvoni, munosib ko`krak nishoni va davlat namunasidagi diplom va uning ilovasi beriladi.

Ta’lim dasturining tarkibiy qismiga, bakalavr tayorlashning kerakli darajasiga, o`quv vazifalarning maksimal hajmiga, kadrlar tayyorlash sifat nazoratining prosedura va mexanizmlariga umumiy talablar, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 16 avgust 2001 yilda tasdiqlangan № 343-chi “Oliy ta’limning davlat ta’lim standartlari. Asosiy nizomlar” qarori bilan belgilanadi. (№ 15-16, O`zbekiston Respublikasi qonunlar majmuasi, 104 bet).

Bakalavrning professional faoliyat sohasi va turi xarakteristikasi, kvalifikatsion talablar va o`quv fanlari bo`yicha talablar, ta’lim dasturining struktura va tarkibi, uni amalga oshirish mexanizmi va sifatini nazorat qilish aniq tayorlov yo`nalishi bo`yicha davlat ta’lim standartlari orqali belgilanadi.

Bakalavriyatning mos yo`nalishlari uchun, davlat ta’lim standartlari asosida, oliy ta’limni boshqarish bo`yicha davlatning vakolatli organi tomonidan tasdiqlangan o`quv reja va dasturlar, o`quv fanlari ishlab chiqiladi.

Bakalavriyatda bir xil profilli (umumiy kasb xunar tayyorgarligi o`xshash) o`rta maxsus, kasb xunar ta’limiga ega bo`lgan shaxslarga, oliy ta’limning shu yo`nalishidagi o`quv rejalariga bog`liq (ketma-ketlikni ta’minlovchi) ta’lim dasturini to`liq gallashning tezkor imkoniyatlari beriladi.

O`quv rejasiga bog`liq yo`nalish ro`yxati va kadrlar tayyorlash sharoitlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan belgilanadi.

yo`nalish bo`yicha lavozimga tayyorlangan oliy ma’lumotga ega bo`lgan shaxslar bilan almashtirilishi kerak bo`lgan ishga; bakalavriyatning mos keluvchi yo`nalishlar doirasida tanlagan mutaxassislik bo`yicha magistraturada oliy ta’limini davom ettirishga; qo`shimcha professional ta’limni kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida olishga tayor.

Bakalavrlarni ngi yo`nalishlari bo`yicha tayyorlash huquqi oliy ta’lim muassalarining oliy ta’limni boshqarish bo`yicha davlat vakolatli organi rasmiy iltimosiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasiga belgilangan tartibda taqdim etiladi.

“Ta’lim to`g`risida” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarining magistraturasiga talabalarni qabul qilish tartibi “Oliy ta’lim muassasalarining magistraturasiga qabul qilish tartibi to`g`risida Nizom” bilan belgilanadi.

Magistratura – bakalavriyat asosidagi ikki yildan kam bo`lmagan aniq mutaxassislik bo`yicha oliy ta’limning davomi hisoblanadi. Magistraturada o`qishning davomiyligi ishlab chiqarishdan ajralmagan xolda olti oydan kam bo`lmagan vaqtga uza edi.

Bitiruvchilarga davlat attestatsiya natijalariga ko`ra, magistratura ta’lim daturining oxirida aniq mutaxassislik bo`yicha “magistr” akademiyak unvoni, munosib ko`krak nishoni va davlat namunasidagi diplom va uning ilovasi beriladi.

Ta’lim dasturining tarkibiy qismiga, magistr tayyorlashning kerakli darajasiga, o`quv vazifalarning maksimal hajmiga, kadrlar tayyorlash sifat nazoratining protsedura va mexanizmlariga umumiy talablar, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 16 avgust 2001 yilda tasdiqlangan № 343-chi “Oliy ta’limning davlat ta’lim standartlari. Asosiy nizomlar” qarori bilan belgilanadi. (№ 15-16, O`zbekiston Respublikasi qonunlar majmuasi, 2001 yil, 104 bet).

Magistrning professional faoliyat sohasi va turi xarakteristikasi, kvalifikatsion talablar va o`quv fanlari bo`yicha talablar, ta’lim dasturining struktura va tarkibi, uni amalga oshirish mexanizmi va sifatini nazorat qilish magistraturaning aniq mutaxassisligi bo’yicha davlat ta’lim standartlari orqali belgilanadi.

Magistraturaning mos mutaxassisligi uchun, davlat ta’lim standartlari asosida, oliy ta’limni boshqarish bo`yicha davlatning vakolatli organi tomonidan tasdiqlangan o`quv reja va dasturlar, o`quv fanlari ishlab chiqiladi.

aniq mutaxassisik bo`yicha mustaqil ilmiy tadqiqot, ilmiy pedagogik va boshqaruv, professional foaliyatini olib borishga; magistraturaning mos keluvchi mutaxassisligi doirasida oliy ta’limidan keyingi aspiranturada davom ettirishga; qo`shimcha professional ta’limni kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida olishga tayor.

Oliy ta’lim muassasasida magistratura yo`nalishini ochishning asosiy sharti – bu o`quv tarbiyaviy jarayon bilan bog`liq va yuqori malakali mutaxassislarni tayorlanishini ta’minlovchi mos kafedralarning ilmiy pedagogik potentsiali mavjudligi va ilmiy tadqiqot ishlarini yuqori darajada olib borish imkoniyatining bo`lishi.

Magistrlarni yangi mutaxassisliklari bo`yicha tayyorlash huquqi oliy ta’lim muassalarining oliy ta’limni boshqarish bo`yicha davlat vakolatli organi rasmiy iltimosiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasiga belgilangan tartibda taqdim etiladi.

Oliy ta’lim muassasasi strukturasida magistraturaning maxsus bo`limi (fakultet, markaz) ochiladi va unga quyidagi vazifalar beriladi:

talabalarning o`quv-tarbiyaviy jarayonini tashkillashtirish va nazorat qilish, o`quv-uslubiy xujjatlar va o`quv-uslubiy ta’minotni ishlab chiqish; magistrlar yetishtirib beruvchi kafedralar faoliyatini koordinatsiyalash; magistrlar tayyorlash prosessining monitoringi.

Oliy ta’lim tizimini boshqarish

O`zbekiston Respublikasida oliy ta’lim tizimining boshqaruvi Vazirlar Maxkamasi va O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi doirasida oliy ta’limni boshqarish davlat vakolatli organlari tomonidan amalga oshiriladi.

Oliy ta’lim boshqaruv organi O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi hisoblanadi.

Oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligiga, tarkibida oliy ta’lim muassasalari mavjud bo`lgan vazirliklar va boshqarmalar bilan birgalikda quyidagi vazifalar beriladi:

bakalavr yo`nalishlari va magistratura mutaxassisliklari uchun davlat ta’lim standartlarini, o`quv reja va o`quv fanlari dasturlarni ishlab chiqish, tasdiqlash va bosqichma-boqich kiritib borish, hamda respublika oliy ta’lim muasalarini ular bilan ta’minlash; oliy ta’lim yo`nalish va mutaxassislik Klasifikotoriga zarur bo`lganda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi bilan kelishilgan holda o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritish; oliy ta’lim muassasi faoliyatining normativ-huquqiy ta’minotini ishlab chiqish va o`quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish; O`zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalari o`quv-uslubiy boshqaruvini amalga oshirish; Oliy va o`rta maxsus kasb xunar ta’limi kadrlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish masalalarini muvoqlashtirish; Ta’lim, fan va ishlab chiqarishning normativ-uslubiy integratsiyasini ta’minlash.

Oliy ta’lim sifatini boshqarishning ijtimoiy shaklarini rivojlantirish maqsadida oliy ta’lim muassasalarining rektorlar kengashi tashkil qilingan bo`lib, uning faoliyati belgilangan nizom bilan tartibga solinadi.

Oliy ta’lim muassasalarining boshqaruvi O`zbekiston Respublikasi qonunchiligi va mazkur nizom asosida amalga oshiriladi.

Oliy ta’lim muassasining bevosita boshqaruvi rektor tomonidan amalga oshiriladi. Davlat oliy ta’lim muassasasi rektori O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan, nodavlat oliy ta’lim muassasalari rektorlari ta’sischilar tomonidan tayinlanadi.

Oliy ta’lim muassasasining ish natijalari uchun to`liq javobgarlik rektor zimmasida turadi. O`zbekiston Respublikasi qonunchiligiga va oliy ta’lim muassasa Nizomiga ko`ra, rektor oliy ta’lim muassasasi nomidan barcha organ va tashkilotlarda faoliyat yuritadi, mol-mulkga belgilangan tartbda egalik qiladi, shartnomalar tuzadi, ishonchnomalarni taqdim etadi, bankda oliy ta’lim muassasasining hisob raqamini ochadi va kreditlar boshqaruvchisi hisoblanadi.

Oliy ta’limning davlat ta’lim standartlarini amalga oshirilishining aloxida javobgarligi rektor zimmasiga yuklatilgan.

Oliy ta’lim muassasasi vakolatlari doirasida rektor:

oliy ta’lim muassasasi ishchilar va talabalari uchun majburiy bo`lgan buyruq va topshiriqlarni chiqaradi; prorektorlarning aniq majburiyatlarini va mas’uliyatlarini belgilab beradi; ishchi va xizmatchilarni, hamda ilmiy pedagogik xizmatchilarni O`zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilagan tartibda ishga qabul qiladi va ishdan bo`shatadi; oliy ta’lim muassasa tarkibiga kiruvchi boshqa tashkilotlar va bo`limlarining ilmiy tadqiqot, tajribiy-eksperimental kompetentsiyasini aniqlab beradi, va ularning nizomlarini tasdiqlaydi; oliy ta’lim muassasalari ishchilari lavozimli maoshlarini orttiradi yoki qo`shimcha to`lovlarni belgilab beradi; kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki boshqa davlat organi bilan kelishilgan holda ishchilarning ichki tartib qonun qoidalarini tasdiqlaydi; Qonunchilikda ko`rsatilgan boshqa vakolatlarni bajaradi.

Rektor byudjetdan ajratilgan va oylik maosh fondi mablag`lari chegarasida, oliy ta’lim muassasasi xizmatchilarining lavozim maoshlari tarif setkasi va oyliklarga o`rnatilgan limitlardan kelib chiqqan holda:

oliy ta’limni boshqarish bo`yicha davlatning vakolatli organi bilan kelishilgan holda ilmiy kengashning maslaxatiga ko`ra fakultetlarni ochish va yopish huquqiga ega; O`zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalariga ajratilgan shtatlarga dekan va dekan o`rinbosarlarini tayinlash huquqiga ega.

Oliy ta’lim muassasasi faoliyatining asosiy masalalarini ko`rib chiqish uchun ilmiy kegash tashkil qilinadi.

Ilmiy kengashning tarkibi, vakolatlari, tartibi va faoliyati oliy ta’imni boshqarish bo`yicha davlatning vakolatli organi tomonidan tasdiqlangan Tipovoy qarori bilan tartibga solinadi.

Oliy ta’lim muassasasida ijtimoiy boshqaruv organi bo`lgan vasiylar kengashi tashkil qilinadi. Uning tarkibiga ta’sischilar, mahalliy hokimiyat organlari, vazirlik va idora sohalari, muassasa va tashkilotlar, boshqa ta’lim muassasalari, ijtimoiy tashklotlar, fondlar va xomiylarning vakillari kiradi.

Oliy ta’lim muassasasi shu oliy ta’lim muassasasi qoshida tashkil topgan akdemik litseylarning boshqaruvini va bir xil profilli kasb-xunar kollejlarning homiyligini amalga oshiradi.

Oliy ta’lim muassasasi haqidagi amaldagi qonunchiligiga va Nizomiga ko`ra unda ijtimoiy tashkilotlar, ilmiy va ko`ngilli jamiyatlar, dissertatsiyani himoya qilish kengashlari, ilmiy-uslubiy va ilmiy-texnik kengashlar, hamda yosh olimlar kengashini va shunga o`hshashlarni tashkil qilinishi taqiqlanadi.

Oliy ta’lim muassasasi tasdiqlangan ishchilar miqdori va byudjet chegarasida (davlat byudjeti va byudjetdan tashqari mablag`lar), talabalarning miqdoridan kelib chiqqan holda belgilangan tartibda o`z strukturasini shakllantiradi.

Maqolani foydali yoki qiziqarli deb hisoblasangiz ijtimoiy tarmoqlardagi do`stlaringizga matnni belgilab tavsiya qiling!
Agarda Siz maqolada xatoni uchratgan bo’lsangiz, unda xato matnni belgilab, CTRL + ENTER klavishasini bosing va sayt ma’muriga xabarnoma jo’nating.

Milliy istiqlol g’oyasi va ma’

RAHMON QO‘CHQOROV, SANOBAR NISHONOVA,
OYNISA MUSURMONOVA, MURTAZO QARSHIBOYEV
MILLIY ISTIQLOL G‘OYASI VA
MA’NAVIYAT ASOSLARI
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining
8-sinflari uchun darslik
To‘ldirilgan va qayta ishlangan 7-nashri
Toshkent «Ma’naviyat» 2015
Muharrir B. Umarov
Rassom S. Soin
Texn. muharrir S. Shuhrat
Musahhihlar O. Pardayev, Sh. Hakimova
Kompyuterda tayyorlovchi Sh. Sohibov
Litsenziya AI ¹189, 2011-yil 10-mayda berilgan.
Bosishga 11.05.2015-yilda ruxsat etildi. Bichimi 60½901/16. Òayms garniturasi.
Ofset bosma usulida bosildi. Shartli bosma tabog‘i 8,0. Nashr tabog‘i 7,64.
Adadi 366182 nusxa. Buyurtma ¹15-314.
«Ma’naviyat» nashriyoti. Toshkent, Taraqqiyot 2-berkko‘cha, 2-uy.
Shartnoma ¹ 47–15.
O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining «O‘zbekiston» nashriyot-matbaa ijodiy
uyida chop etildi. 100129. Òoshkent, Navoiy ko‘chasi, 30-uy, 2015.

o’zbekiston tarixi. milliy istiqlol davri

QAMARIDDIN USMONOV O‘ZBEKISTON TARIXI Milliy istiqlol davri Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining 2-kurs talabalari uchun darslik „O‘QITUVCHI“ NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI TOSHKENT — 2007 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI To‘ldirilgan beshinchi nashri www.ziyouz.com kutubxonasi

Post on 13-Feb-2017

Documents

• QAMARIDDIN USMONOV OZBEKISTONTARIXI Milliy istiqlol davri Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining 2-kurs talabalari uchun darslik OQITUVCHI NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYITOSHKENT 2007 OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTAMAXSUS TALIM VAZIRLIGI ORTA MAXSUS, KASB-HUNAR TALIMI MARKAZI Toldirilgan beshinchi nashri www.ziyouz.com kutubxonasi
• M a s u l m u h a r r i r M. Sharifxojayev, akademik. Mazkur darslik Ozbekiston Fanlar Akademiyasi tarix institutiqoshidagi Tarixiy adabiyotlarni nashrga tayyorlash va chop etish boyichaRespublika ekspert guruhining xulosasiga binoan nashr etishga tavsiyaetilgan. T a q r i z c h i l a r : E. Nuriddinov, tarix fanlari doktori, OzR FA Tarixinstituti Ozbekistonning istiqlol davri tarixi bolimimudiri.S. Atabekova, tarix fanlari nomzodi, M. Ulugbeknomidagi OzMU tarix fakulteti dotsenti. Oqituvchi NMIU, 2007, tuzatishlar bilan Qatiy buyurtma 2007U0503020904 57353(04) 2007 Oqituvchi 2003. ISBN 978-9943-02-047-4 www.ziyouz.com kutubxonasi
• KIRISH Aziz oquvchi!Qolingizdagi darslik Vatanimizning milliy istiqlol davri tari- xini yoritishga bagishlangan. Ozbekiston xalqi XX asrningsonggi on yilligi boshlarida sovet tuzumiga qaramlikdan ozodbolib, oz taqdirini ozi belgilash huquqini qolga kiritdi. 1991-yil 31- avgustda Prezident Islom Karimov Oliy Kengashningnavbatdan tashqari oltinchi sessiyasida Ozbekistonning davlatmustaqilligini elon qildi. Xalqimizning asriy orzusi royobgachiqib, siyosiy mutelik va zugumdan qutuldi. Dunyo xaritasidayana bitta mustaqil davlat Ozbekiston Respublikasi paydoboldi. Mustaqillik yillarida Ozbekistonda demokratik-huquqiy dav-lat qurish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish, tartibga solinadi-gan bozor iqtisodiyotiga otish maqsadida keng qamrovlidemokratik islohotlar amalga oshirildi. Mazkur darslikni oqish,organish jarayonida Siz mustaqillik yillarida milliy-huquqiy dav-lat qurilishi jarayonini markaziy va mahalliy davlat hokimiyatiorganlari barpo etilishi va ularning faoliyatini, shuningdek,ochiq fuqarolik jamiyati asoslarining yaratilishi, ozini oziboshqarish organlari, nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishiva ularning faoliyatini bilib olasiz. Mazkur darslik mustaqillik yil-larida amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning mazmun-mohiy-atini, ijtimoiy yonaltirilgan bozor iqtisodiyotiga otish jaray-onini idrok etishda, kop ukladli iqtisodiyot va mulkdorlartabaqasining shakllanishini, yuksak texnologiyalar asosidabunyod etilgan yangi zamonaviy korxonalar va ularning faoliya-tini, sanoat, transport, aloqa, qishloq xojaligi sohasidaerishilgan yutuqlarni organishda Sizga yordam beradi. Shuning-dek, Siz mamlakatimizning manaviy-madaniy hayotida sodirbolgan chuqur ozgarishlarni, bu sohada erishilgan yutuqlarnibilib olasiz. Qolga kiritilgan yutuqlarimizga Yurtboshimiz Is-lom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan taraqqiyotningozbek modeli asos bolib xizmat qilganini, bu yolning maz-mun-mohiyatini qalban anglab yetasiz, deb umid qilamiz. 3 www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 Mustaqillik yillarida ona-Vatanimiz Ozbekiston jahonhamjamiyatiga qoshildi. Dunyodagi yirik, rivojlangan mamla-katlar bilan siyosiy-diplomatik, iqtisodiy, madaniy aloqalarornatildi, ozaro manfaatli aloqalar tobora kengayib bormoqda.Ozbekiston xalqaro muammolarni hal etishdagi qatiy siyosativa amaliy faoliyati bilan xalqaro maydonda obro-etibor qozon-di. Ozbekiston jahon hamjamiyatida munosib orin egallagan,ozining mustaqil ovoziga ega bolgan davlat darajasiga kotarildi.Qolingizdagi darslik Ozbekiston tarixining bu sohadagi yorqinsahifalarini bilib olishda Sizga komaklashadi, albatta. Mazkur darslik Ozbekiston Respublikasi Oliy va orta max-sus talim vazirligi, orta maxsus, kasb-hunar talimi markazitomonidan tasdiqlangan Ozbekiston tarixi fani oquv dasturiasosida tayyorlandi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 5 I B O B Mustaqil Ozbekiston davlatiningtashkil topishi 1- . Ozbekiston Respublikasi mustaqilligining elonqilinishi va umumxalq tomonidan maqullanishi 1990- yil 18- iyun kuni XII chaqiriqrespublika Oliy Kengashining ikkinchisessiyasi ochildi. Deputatlarning taklifi bilan Ozbekistonning Mustaqillik Deklaratsiyasini qabul qilishmasalasi sessiya kun tartibiga kiritildi. Oliy Kengashning doimiykomissiyalari, faol deputatlar va huquqshunos mutaxassislar to-monidan ishlab chiqilgan Mustaqillik Deklaratsiyasi matni sessi-yada qizgin muhokama qilindi va 20- iyun kuni qabul qilindi. Mustaqillik Deklaratsiyasida xalqimizning xohish-irodasigatola mos keladigan oliy maqsad 12 moddadan iborat bolib,ularda quyidagicha muhim tartib-qoidalar belgilab qoyildi: Ozbekiston SSR Oliy Kengashi: ozbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajriba- si va tarkib topgan boy ananalari; har bir millatning oz taqdirini ozi belgilash huqu- qini taminlashdan iborat oliy maqsad haqi; har bir kishining farovon hayot kechirishini tamin- lashni oliy maqsad deb bilgan holda; Ozbekiston xalqlarining kelajagi uchun tarixiy masuliyatni chuqur his etgan holda; xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qad- riyatlarga va demokratiya prinsiplariga asoslanibOzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining davlatmustaqilligini elon qiladi. Ozbekiston SSR ning davlat mustaqilligi Ozbekiston SSRdemokratik davlatining oz hududida, barcha tarkibiy qismlaridava barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligidir . Ozbekiston SSR davlat hududi chegarasi daxlsiz va buhudud xalqning muhokamasiga qoyilmay turib ozgartirilishimumkin emas. Mustaqillik Deklaratsi-yasi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 6 SSSR Oliy Soveti qabul qiladigan qarorlar Ozbekiston SSRKonstitutsiyasiga muvofiq Ozbekiston SSR Oliy Kengashi to-monidan tasdiqlangandan keyingina Ozbekiston hududidakuchga ega boladi. Ozbekiston SSR davlat hokimiyati vakolatiga OzbekistonSSR ichki va tashqi siyosatiga tegishli barcha masalalar kiradi. Ozbekiston SSR xalqaro huquqning asosiy prinsiplarini tanoladi, hurmat qiladi va hokazo. Mustaqillik Deklaratsiyasining qabul qilinishi mamlakatimiz-ning tom manodagi haqiqiy mustaqillikka erishish yolidamuhim ahamiyatga ega boldi. Shundan etiboran mamlaka-timizning siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayotiga doir masalalarmustaqil tarzda hal etila boshlandi. Ozbekistonning mustaqillik sari inti-layotgani uning yangi Ittifoq shart-nomasini ishlab chiqish jarayonigarespublika manfaati nuqtayi nazaridankelib chiqqan holda, qatiylik bilan yondashayotganida yaqqol namoyon boldi.Sobiq Ittifoqqa kiruvchi respublikalar rasman teng va suve- ren deb yuritilsa-da, amalda qaram edilar. Ular oz yerlari,suvlari, ormonlari va yer osti boyliklariga, kopdan kopkorxonalariga ozlari egalik qilolmas edilar. 80- yillarningoxirlari, 90- yillarning boshlarida kopchilik respublikalarmavjud vaziyatni ozgartirish talablarini ilgari sura boshladilar.Ozbekiston Respublikasining rahbari I. A. Karimov 1989- yil20- sentabrda Moskvada bolib otgan KPSS MQ sining ple-numida sozlagan nutqida respublikalar bilan Ittifoq ortasidagivakolatlarni aniq-ravshan ajratib qoyishni kozda tutadiganyangi shartnoma ishlab chiqish zarurligi togrisida oz fikrinibildirib: Biz Ittifoq va respublikalarning vazifalarini,burchlarini va ozaro majburiyatlarini aniq-ravshan belgilabqoyish, respublikalar mustaqilligini har jihatdan mustah-kamlash tarafdorimiz, degan edi. Biroq markaziy hokimiyat respublikalarga erkinlik berish ha-qidagi talab-takliflarni etiborga olishni istamas, togrirogiularga erkinlik berishni xohlamas edi. Markazning qaysarligihamda respublikalar jamoatchiligining tasiri ostida markazdanajralish harakati kuchayib bordi. 1990- yil bahorida Boltiqbo-yidagi Latviya, Litva, Estoniya Respublikalari, keyinroq Gru-ziya va Ozarbayjon Respublikalari Ittifoq tarkibidan chiqqan-ligini elon qildilar. Ozbekistonning Itti-foq shartnomasini yan-gilashga munosabati www.ziyouz.com kutubxonasi
• 7 Ittifoq boyicha oz milliy davlat tuzilmalaridan tashqaridayashayotgan 60 milliondan ortiq aholi milliy-etnik muammo-lar, mojarolarga duchor boldi. Rossiya, Ukraina, Belarus parlamentlari davlat suverenitetitogrisida Deklaratsiya qabul qildilar. Ittifoqdosh respublikalarketidan RSFSR ga kiruvchi muxtor respublikalar ham suvere-nitet haqida deklaratsiyalar qabul qilishdi. Markazda va joylardaSSSR Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi yoki respublikaKonstitutsiyasi va qonunlari ustunmi, degan masalada bahs vamunozaralar kuchaydi. Markazdagilar Kuchli markaz kuchli respublikalar desa, joylardagilar Kuchli respublika- lar kuchli markaz der edilar.Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq shartnomasini yangilash zarurligini etirof etishga majbur boldi.SSSR Oliy Soveti mazkur masala bilan shugullanuvchimaxsus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini tasdiqladi. 1990- yiliyulda Moskvada markaz vakillari bilan respublikalar delegat-siyalari yangi shartnoma matnini tayyorlashga kirishdilar. 1990-yil avgust oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi. Dasturda respublikalar oz hududlaridagi butun milliy boylik-larga egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish huquqiga ega ekanligitakidlangan edi. Ammo shartnomaga bunday yondashuvmarkazdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy Soveti mazkur dasturni qabulqilmadi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va manfaatlarinibatamom inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib respub-likalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan Ozbekiston,markaz loyihasini qabul qilmadi. Shu tariqa, shartnoma loyihasinituzish harakatining birinchi bosqichi natijasiz tugadi. 1991- yil fevral mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustidaishlashning ikkinchi bosqichi bolib otdi. Unda Boltiqboyi respub-likalari, Gruziya, Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi,Ozarbayjon kuzatuvchi bolib qatnashdi. Bu bosqichda Ittifoq bilanrespublikalar vakolatlarini farqlab qoyishga harakat qilindi. Nihoyat,Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab qoyilgan yangi shartnomaloyihasi matbuotda elon qilindi. Respublikalarda mazkur loyihamuhokama qilindi. Respublikalar, jumladan Ozbekiston, markaziyidoralar hali ozining eskicha hukmron mavqeyini saqlash ruhisingdirilgan bu hujjatdan qanoatlanmaganliklarini bildirdilar. SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini ozgartirish, SSSRniteng huquqli suveren respublikalar Federatsiyasi sifatida yangi-lash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991- yil17- mart kuni Butunittifoq referendumini otkazishga qaror qildi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 8 1991- yil 20- fevralda Ozbekiston Oliy Kengashining rayosatiham referendum otkazishni maqulladi va SSSR Oliy Sovetitomonidan tayyorlangan byulleten bilan birga yana bittaqoshimcha byulletenni ovozga qoyishga qaror qildi. Qoshimcha byulletenga Siz Ozbekistonning mustaqilteng huquqli respublika sifatida yangilangan Ittifoq(Federatsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz? degan savolqoyildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovchilarning 93foizi bu savolga Ha deb javob berdilar. Demak,ozbekistonliklar oz mamlakatini mustaqil davlat sifatidaFederativ Ittifoqda bolishini, Ozbekistonning suverenrespublika sifatida rivojlanishini yoqlab ovoz bergan edi-lar. Ozbekiston rahbariyati referendum natijalariga asoslanib,respublikalarga tola mustaqillik berishni kozlamaydigan shart-noma loyihasini rad etdi. Ozbekiston Respublikasi PrezidentiI. A. Karimov Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Qomita-sining 1991- yil 12- martda bolgan IV plenumida sozlagannutqida: Ittifoq shartnomasini imzolash uchun eng qulay paytqoldan boy berib qoyildi. Ikki yil muqaddam bu masalanikotargan kishilarning ovoziga hech kim quloq solmadi.Markaz 1922- yildagi shartnomaga mahkam yopishib olib,oqilona takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi, de-gan edi. Bu fikrning togriligini hayot tola isbotladi. 1991- yil aprelda Kiyevda Ukraina, Rossiya, Belarus, Ozbe-kiston, Qozogiston Respublikalari rahbarlarining uchrashuviboldi. Uchrashuvda mustaqil respublikalar manfaatlariga moskeladigan Ittifoq shartnomasini tuzishga yondashish yollariishlab chiqildi va tegishli bayonot imzolandi. Bu hujjatniQirgiziston, ojikiston, urkmaniston Respublikalari hamimzolashga rozilik bildirdi. Markaz yon berishga majbur boldi. 1991- yil aprelda Novo-Ogoryovoda SSSR PrezidentiM.S.Gorbachyovning 9 respublika rahbarlari bilan uchrashuviboldi. Ishtirokchilar tomonidan Mamlakatdagi vaziyatni bar-qarorlashtirish va tanglikni bartaraf etishga doir kechiktirib bol-maydigan choralar togrisida qoshma Bayonot imzolandi. Buhujjat 9+1 (9 respublika + markaz) degan nomni oldi. Uningmazmuni markazning yon berganini, Kiyevda bildirilgan fikr-mulohazalarga rozi bolganini korsatadi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 9 1991- yil 3- iyunda Novo-Ogoryovoda SSSR Oliy Soveti vakil-lari bilan Respublika rahbarlari ortasida uchrashuv boldi. Mulk, tilva yangi shartnomani tasdiqlash tartibi togrisida keskin munozaraboldi. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov mavjudIttifoq, uning tuzilmasi, markaz bilan respublikalar ortasida vako-latlar taqsimoti hech kimni qoniqtirmasligini keskin qilib qoydi,markazchilik nuqtayi nazarini otkazishga urinuvchilarni qattiqtanqid qildi. Uchrashuvda ishtirokchilarning fikr-mulohazalariasosan inobatga olingan Mustaqil davlatlar ittifoqi togrisidashartnoma loyihasi ishlab chiqildi. Loyiha barcha RespublikalarOliy Kengashlariga muhokama uchun jonatildi. Mazkur shartnoma loyihasi Ozbekiston Oliy Kengashida1991- yil 14- iyunda muhokama qilindi. Kengash Federatsiyatamoyillari asosida Mustaqil davlatlar ittifoqini tuzish tarafdoriekanligini bildirdi. Shu bilan birga respublikalar vakolatlariniyanada kengaytirishga doir takliflarni ilgari surdi. 1991- yil iyul oyining oxirlarida Novo-Ogoryovoda yangishartnoma loyihasini uzil-kesil tayyorlash uchun markaz vakil-lari va respublika rahbarlarining uchrashuvi boldi. Markazniham, respublikalar rahbarlarini ham qanoatlantiradigan Mus-taqil davlatlar ittifoqi togrisida shartnoma loyihasi tayyorlandi.Ammo hamma rozi bolgani holda Mustaqil davlatlar ittifoqitogrisidagi shartnomani imzolash 1991- yil 20- avgust kunigaqoldirildi. SSSR Prezidenti M. S. Gorbachyov Foros (Qrim)gadam olish uchun jonab ketdi. Markaziy hokimiyatni saqlabqolish, respublikalarga mustaqillikni bermaslik payida yurganlaruchun qandaydir bir imkoniyat vujudga kelgan edi. Moskvada markaziy hokimiyatni saq-lab qolishga, respublikalar jilovini ozqolida ushlab qolishga urinuvchilar to- monidan fitna tayyorlandi. Fitnachilar 1991- yil 18- avgust kunitayyorlangan va 19- avgustda matbuotda elon qilingan Sovet rah-bariyatining Bayonotida M. S. Gorbachyovning salomatligi yo-monlashdi, shu sababli uning SSSR Prezidenti vazifalarini ijroetish imkoniyati yoq, degan soxta axborot bilan chiqdilar. Bayo-notda Prezident vakolatlari vitse-prezident G. I. Yanayevga otka-zilganligi elon qilindi. Aslida esa Prezident M. S. Gorbachyovsog-salomat edi, ammo ozini himoya qila olmadi. Fitnachilar unimamlakatdan, xalqdan, dunyodan ajratib, barcha aloqavositalarini uzib, 72 soat qamal qilib qoygan edi. Fitnachilartomonidan mamlakatni idora qilish uchun quyidagi tarkibdaSSSRda favqulodda holat davlat qomitasi (FXDQ) tuzildi: 1991- yil avgust www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 0 O. D. Baklanov SSSR Mudofaa Kengashi Raisining birinchiorinbosari, V. A. Kryuchkov SSSR Davlat xavfsizligi qomita-sining raisi, V. S. Pavlov SSSR Bosh vaziri, B. K. Pugo ichki ishlar vaziri, V. A. Starodubsev SSSR dehqonlar uyush-masi raisi, I. izyakov SSSR sanoat, qurilish, transport va aloqadavlat korxonalari hamda inshootlari uyushmasining Prezidenti,D. . Yazov SSSR mudofaa vaziri, G. I. Yanayev SSSRPrezidenti vazifasini bajaruvchi. Shu tariqa fitnachilarM.S.Gorbachyovni noqonuniy yol bilan hokimiyatdan chetlash-tirib, ozlari hokimiyatni egallab oldilar. Mazkur qomita sovet rahbariyatining Bayonoti, sovet xalqigamurojaatnoma, davlatlar va hukumatlarning boshliqlariga hamdaBM Bosh kotibiga murojaat va boshqa qarorlarni elon qildi. Butunittifoq doirasida mortlashib qolgan ijtimoiy-siyosiyvaziyat yanada taranglashdi. Mamlakatdagi siyosiy kuchlar vazi-yatga turlicha munosabat bildirdilar. Qaltis vaziyatda 1991- yil 19- avgustda Ozbekiston Preziden-ti I. A. Karimov Hindistonga qilgan rasmiy tashrifidan qaytibkeldi va oshkent shahri faollari bilan uchrashuv otkazdi. Uch-rashuvda Prezident Ozbekistonning nuqtayi nazarini bildirib,respublikamizda favqulodda holat joriy etishga hojat yoqligi,Ozbekistonda vaziyat barqarorligi, qonunga xilof korsatmalarbajarilmasligini qatiy takidladi. 1991- yil 20- avgust kuni oshkentda Ozbekiston SSR OliyKengashi rayosati va Ozbekiston Prezidenti huzuridagi VazirlarMahkamasining Qoraqalpogiston, viloyatlar va oshkentshahar rahbarlari ishtirokidagi qoshma majlisi bolib otdi. Majlismamlakatda vujudga kelgan vaziyatni muhokama qilib Bayonotqabul qildi. Bayonotda Ozbekiston Respublikasi tinch vaqtdakuch, avvalo, harbiy kuch ishlatishga qarshi ekanligi takidlandi.Unda tinchlik, osoyishtalikni saqlash va mustahkamlash, harqanday igvogarona harakatlarning oldini olish, hamma joydaqattiq intizom va tartibni saqlash, mish-mishlar va ehtiroslargaberilmaslik vazifalari ilgari surildi. Bayonotda Ozbekiston davlatmustaqilligi togrisidagi Deklaratsiya qoidalarini ogishmay vaizchil amalga oshirish yolidan boraveradi, deb korsatildi. Ozbekiston Prezidenti I. A. Karimov 1991- yil 20- av-gust kuni respublika aholisiga ozining murojaatini elonqildi: Hozircha mamlakatning hokimiyat doiralari qan-day yol bilan, nimalar orqali, qanday siyosat orqali bu www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 1 maqsadlarga erishish mumkinligi haqida toliq, hozirchabatafsil malumot berganicha yoq. Bu malumotlar bilanchuqur tanishganimizdan keyingina bolayotgan ozga-rishlarga ozimizning munosabatimizni albatta bildira-miz. Prezident xalqqa: Biz birovning gapiga kirib ishtutmaymiz, biz ozimiz tanlagan yolimizdan va belgilabolgan maqsadimizdan qaytganimiz yoq. Ishonamanki, buogir sinovlardan ham eson-omon otamiz, deb muro-jaat qildi. Xalqni ogir sinovlardan otayotgan bir paytdasabr-toqatli, bardoshli va vazmin bolishga, tinchliknisaqlash maqsadida jipslashishga chaqirdi. I. A. Karimovning Respublika aholisiga murojaatidan. SovetOzbekistoni gazetasi, 1991- yil, 21- avgust soni. 1991- yil 21- avgustda Ozbekiston Respublikasi Prezidentioz farmoni bilan Ozbekiston hududida hokimiyat vaboshqaruv idoralari, korxonalar, tashkilotlar hamda muas-sasalarning qabul qilgan barcha qarorlari va ularning ijrosi SSSRva Ozbekiston SSR Konstitutsiyalariga hamda qonunlariga,Ozbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlariga va VazirlarMahkamasining qarorlariga sozsiz mos kelishi kerak, deb belgi-lab qoydi. Farmonda SSSR da favqulodda holat davlat qomitasi-ning SSSR Konstitutsiyasi hamda qonunlariga, OzbekistonSSR Konstitutsiyasi hamda qonunlariga zid keladigan farmonlariva qarorlari haqiqiy emas, deb belgilab qoyildi. Fitnachilarning qonunga xilof ravishda urinishlari natijasida1991- yil 1921- avgust kunlari Moskvada fojiali hodisalar royberdi. Rossiya Federatsiyasi rahbariyati tashabbusi bilan demokra-tik kayfiyatdagi Moskva aholisi tomonidan fitna bostirildi. Fitnaniuyushtiruvchilar qamoqqa olindi. M.S.Gorbachyov Prezidentliklavozimiga qaytib keldi. Biroq mamlakatdagi siyosiy vaziyat tangahvolga tushib qoldi. Markaziy hokimiyat falaj bolib qoldi. SovetIttifoqi Kommunistik partiyasi ham halokatga uchradi. I. A. Karimov favqulodda holat davlat qomitasi faoliyatigaoz munosabatini bildirmagan qorqoq va prinsipsiz mavqedaturgan KPSS Markaziy Qomitasi Siyosiy Byurosi va Kotibiyatiyuz minglab kommunistlarning shani va qadr-qimmatini zarbaostiga qoyganini qoraladi. Buning ustiga respublika kommu-nistlarini chalgitishga va davlat tontarishini qollab- quvvat-lashga majbur qilishga urinish bolganini oshkora aytdi.I. A. Karimov bundan keyin KPSS Markaziy Qomitasi Siyo- www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 2 siy Byurosining tarkibida qola olmasligi togrisida bayonot berdi.Mazkur Bayonotni Ozbekiston Kompartiyasi MQ byurosi vaMarkaziy nazorat komissiyasi rayosati maqulladi. 1991- yil 25- avgustda Ozbekiston Prezidentiningmaxsus farmoni elon qilindi. Farmonga binoan Respubli-ka ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizlik qomitasiOzbekiston SSRning qonuniy tasarrufiga olindi. Respublika hududida joylashgan SSSR ichki ishlar va-zirligining ichki qoshinlari bevosita Ozbekiston Prezi-dentiga boysundirildi. Respublika ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizligi qomitasi,prokuraturasi va adliya organlari, shuningdek, respublika hududidajoylashgan ichki qoshinlar, urkiston harbiy okrugi qismlari vaqoshilmalari partiyadan butunlay holi qilindi. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov OliyKengash rayosatiga juda qisqa muddatda Respublikaning davlatmustaqilligi togrisidagi qonun loyihasini tayyorlash va uni OliyKengashning navbatdan tashqari sessiyasi muhokamasigataqdim etishni taklif qildi. Respublika Oliy Kengashining rayosati 1991- yil 26- avgustkuni Ozbekistonning davlat mustaqilligi togrisida qonun loyi-hasini tayyorlash haqida farmoyish chiqardi. 1991- yil 28- av-gustda Ozbekiston Oliy Kengashining rayosati Respublika OliyKengashining navbatdan tashqari oltinchi sessiyasini 1991- yil31- avgust kuni chaqirish haqida qaror qabul qildi va sessiyadaOzbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi haqidagi masa-lani muhokama qilish belgilab qoyildi. 1991- yil 28- avgust kuni Ozbekiston Kompartiyasi MQ vaMarkaziy nazorat komissiyasining qoshma plenumi bolib otdi.Plenumda Prezident I. A. Karimovning mamlakatda 1921- avgustkunlari sodir bolgan voqealar va respublika partiya tashkilotlariningvazifalari togrisidagi axboroti tinglandi va muhokama qilindi. PlenumRespublika Kompartiyasini KPSS MQ bilan har qanday aloqalarnitoxtatishga, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqishga, uningmarkaziy organlaridagi oz vakillarini chaqirib olishga qaror qildi. 1991- yil 31- avgust kuni OzbekistonRespublikasi Oliy Kengashining nav-batdan tashqari oltinchi sessiyasi bolibotdi. Ozbekiston davlatmustaqilligining elonqilinishi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 3 Sessiyada Ozbekiston Prezidenti I. A. Karimov nutq soz-lab, sobiq Ittifoqda songgi paytlarda yuz bergan ijtimoiy-siyosiyvoqealarni, davlat tontarishiga antikonstitutsiyaviy urinish oqi-batlarini tahlil qilib, ular Ozbekiston taqdiriga, xalqimiz taq-diriga bevosita daxldor ekanligini har tomonlama asoslab berdi. Prezident I. A. Karimov Ozbekiston Respublikasiningdavlat mustaqilligini elon qildi va uni mustaqillik togri-sidagi qonun bilan mustahkamlashni taklif etdi. Sessiyada Ozbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligitogrisida Oliy Kengash Bayonoti qabul qilindi. Otmishdan saboq chiqarib va SSR Ittifoqining siyosiyhamda ijtimoiy hayotidagi ozgarishlarni etiborga olib, xalqaro huquqiy hujjatlarda qayd etilgan oz taqdi-rini ozi belgilash huquqiga asoslanib, Ozbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas-uliyatni anglab, shaxsning huquq va erkinliklari, mustaqil davlatlarortasidagi chegaralarning buzilmasligi togrisidagiXelsinki shartnomalariga qatiy sadoqatini bayon etib, millati, diniy etiqodi va ijtimoiy mansubligidanqatiy nazar, respublika hududida yashovchi har birkishining munosib hayot kechirishini, shani va qadr-qimmatini taminlaydigan insonparvar demokratik huquqiydavlat barpo etishga intilib, Prezident I. A. Karimov Ozbekiston Respublikasiningdavlat mustaqilligini elon qilmoqda. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 4 Mustaqillik Deklaratsiyasini amalga oshira borib,Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Ozbekistonningdavlat mustaqilligini va ozod suveren davlat Ozbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda elon qiladi.Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi togrisidagi Oliy Kengash Bayonotidan. Ozbekiston Respublikasi, deb takidlanadi Bayonotda, tola davlat hokimiyatiga ega, xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, oldindan hech qanday shart qoymagan holda barchasheriklar bilan teng huquqli, ozaro manfaatli bitimlar hamdashartnomalar tuzish uchun ozini ochiq deb elon qiladi. Oliy Kengash sessiyasi Ozbekiston Respublikasining dav-lat mustaqilligini elon qilish togrisida qaror qabul qilib,Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi togrisidagiOliy Kengash Bayonotini tasdiqladi va respublikani bundankeyin Ozbekiston Respublikasi deb atashni belgilab qoydi. 1- sentabr Ozbekiston Respublikasining Mustaqillikkuni deb belgilansin va 1991- yildan boshlab bu kun bay-ram va dam olish kuni deb elon qilinsin. Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qaroridan. Oliy Kengash Ozbekiston Respublikasining davlat musta-qilligi asoslari togrisida Qonun qabul qildi. Bu qonun 17moddadan iborat bolib, Ozbekiston Respublikasining davlatmustaqilligini huquqiy jihatdan mustahkamlab berdi. Qonunning birinchi moddasida: Ozbekiston Respublikasi oztarkibidagi Qoraqalpogiston Respublikasi bilan birga, mustaqil,demokratik davlatdir, deb qonunlashtirib qoyildi. Qonunda Ozbekiston Respublikasining xalqi suverendir varespublikada davlat hokimiyatining birdan-bir sohibidir. U ozhokimiyatini ham bevosita, ham vakillik idoralari tizimi orqaliamalga oshiradi, deb belgilab qoyildi. Mustaqillik asoslari togrisidagi qonunda Ozbekiston Res-publikasi tola davlat hokimiyatiga ega, ozining milliy davlat vamamuriy-hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruvidoralari tizimini mustaqil belgilaydi, davlat chegarasi, hududi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 5 daxlsiz va bolinmas bolib, uning xalqi oz xohish-irodasini er-kin bildirmasdan turib ozgartirilishi mumkin emas, deb qatiyqonunlashtirib qoyildi. Mazkur qonunda respublika hududidagi yer, yer osti boylik-lari, suv va ormonlar, osimlik va hayvonot dunyosi, tabiiy vaboshqa resurslar, respublikaning manaviy boyliklari Ozbe-kiston Respublikasining milliy boyligi, mulki hisoblanadi, debbelgilab berildi. Ozbekiston Respublikasi oz hududida oltin, boshqa qim-matbaho metallar va toshlarni qazib chiqarish, qayta ishlash vasaqlashni mustaqil amalga oshiradi hamda nazorat qiladi, oz ol-tin zaxirasini yaratadi, deyiladi bu qonunda. Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VII sessiyasi1991- yil 30- sentabr kuni Ozbekiston Respublikasining dav-lat mustaqilligi asoslari togrisidagi Qonunga Konstitutsiyaviyqonun maqomini berishga qaror qildi. Qarorda Ozbekiston Res-publikasining amaldagi Konstitutsiyasi moddalari OzbekistonRespublikasining davlat mustaqilligi asoslari togrisidagiQonunning moddalariga zid kelgan hollarda mazkur qonungaamal qilinsin, deb belgilab qoyildi. Ozbekiston Respublikasi Oliy Ken-gashining 1991- yil noyabrda bolgan VIIIsessiyasi davlat mustaqilligi masalasiboyicha referendum otkazish haqidagi masalani korib chiqdi. Oliy Kengash sessiyasi 1991- yil 18- noya-br kuni Ozbekiston Respublikasi referendumini otkazishtogrisida qaror qabul qildi. Qarorda 1991- yil 29- dekabr, yak-shanba kuni Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligitogrisidagi masala boyicha referendum otkazish belgilandi. Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidanelon qilingan Ozbekiston Respublikasining davlat mus-taqilligini maqullaysizmi? Referendumda ovoz berish byulleteniga kiritilgan savol anashunday tariflangan edi. Referendumga puxta tayyorgarlik korildi. Markaziy saylovkomissiyasi, 13 saylov okrugi, 7ming uchastka saylov komissi-yasi tuzildi. 1991- yil 29- dekabr kuni bolib otgan referen-dumda 9.898.707 kishi yoki saylov royxatiga kiritilganlarning MustaqilliktogrisidaReferendum. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 6 94,1 foizi qatnashdi. Ovoz berishda qatnashganlarning 98,2 foizireferendumda qoyilgan savolga Ha, yani, Ozbekiston Re-spublikasi mustaqilligini maqullaymiz, deb ovoz berdi. Markaziy saylov komissiyasi Ozbekiston Respublika-si referendumi togrisidagi qonunning 26- moddasigaasosan Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomoni-dan elon qilingan Ozbekiston Respublikasining davlatmustaqilligi umumxalq tomonidan maqullandi deb topdi. Markaziy saylov komissiyasi bayonnomasidan. Shunday qilib, xalqimizning asriy orzusi royobga chiqdi.Mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy qaramlikdan, asorotdan qutuldi. Davlat mustaqilligining qolga kiritilishi Ozbek xalqininghayotida muhim tarixiy voqea boldi. Mustaqillik xalqimizga oztaqdirini ozi belgilash, ozlari uchun munosib turmush yara-tish erkinligini berdi. arixdan bizga malumki, qadim zamonlardan boshlab u yokibu mintaqalarda yirik imperiyalar vujudga kelib, koplabxalqlarni oz manfaatlariga boysundirgan, asoratga solgan. Biroqularning barchasi mazlum xalqlarning ozodlik, mustaqillikuchun kurashlari natijasida parchalanib ketgan. Bu tarixiy jarayon XX asrda ham takrorlandi. Mazlumxalqlarning milliy-ozodlik harakati natijasida jahon mustam-lakachilik tizimi barbod boldi, imperiyalar quladi. Dunyodagiyirik imperiyalardan biri bolmish SSSRning parchalanishi hamana shu tarixiy-qonuniy jarayonning natijasi boldi. Ozbekiston Mustaqillik xalq tomonidan olqishlanmoqda. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 7 Respublikasi davlat mustaqilligining qolga kiritilishi ham qonuniy-tarixiy jarayon bolib, xalqimizning uzoq yillar davomidagi milliyistiqlol uchun olib borgan qahramonona kurashining natijasidir. 1991- yil 31- avgustdan etiboran Vatanimiz tarixida yangidavr milliy istiqlol davri boshlandi. Ozbekiston xalqi oztaqdirini oz qoliga oldi, siyosiy, manaviy mutelikdan qutuldi.Dunyo xaritasida yana bitta mustaqil, tola huquqli, suveren dav-lat Ozbekiston Respublikasi paydo boldi. Ozbekiston xalqi va rahbariyatining donishmandligi, sabot-liligi va qatiyatligi, uzoqni kora bilishi natijasida uning davlatmustaqilligi tinch, demokratik, parlament yoli bilan, ijtimoiylarzalarsiz, qurbonlar va vayronagarchiliksiz amalga oshdi. Mustaqil Ozbekiston dunyoga, jahonga yuz tutdi, qariybyuz yildan ortiq vaqt davomida yopib qoyilgan chegaralariochildi. Jahon hamjamiyati Ozbekistonni quchoq ochib qabulqildi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq Ozbekiston Res-publikasini suveren davlat sifatida urkiya, Amerika QoshmaShtatlari, Kanada, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Saudiya Ara-bistoni, Eron, Pokiston, Hindiston, Xitoy singari yirik davlat-lar tan oldilar. Qadrli janob Prezident, mamlakatingizda yuz bergantarixiy ozgarishlarni va sobiq Sovet Ittifoqi respublikala-rini birlashtirib turgan Ittifoqning tugaganligini hisobgaolib, Qoshma Shtatlar hukumati Ozbekistonni mustaqildavlat sifatida taniganligini Sizga xabar qilishdanmamnunman. AQSH Prezidenti Jorj Bushning Ozbekiston RespublikasiPrezidenti I. A. Karimovga yollagan shaxsiy maktubidan. Savol va topshiriqlar 1. Nima sababdan ittifoqdosh respublikalar SSSR tarkibidan chiqaboshladilar? 2. SSSR orniga qanday ittifoq tuzish masalasi kotarildi, u qandayprinsipda tuzilishi kerak edi? 3. Referendumning manosini bilasizmi?4. 9+1 deb nom olgan hujjat qachon imzolangan, uning mazmuni nima?5. Qanday kuchlar, nima maqsadda Moskvada fitna uyushtirdilar?6. Ozbekiston Prezidenti I.A.Karimovning 1991- yil 20- avgustdagi Bayonotida nimalar deyilgan edi? ? 2 Q. Usmonov www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 8 7. 1991- yil 25- avgustda Ozbekiston Prezidentining qanday farmonielon qilindi? 8. Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991- yil 31- avgustdabolgan sessiyasida qanday hujjatlar qabul qilindi? 9. Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi togrisidagi OliyKengash Bayonoti haqida sozlab bering. 10. Oliy Kengashning Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqil-ligini elon qilish togrisidagi qarorining mazmunini bilasizmi? 11. Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari togrisi-dagi Konstitutsiyaviy qonunni kutubxonadan toping va dafta-ringizga yozib oling. 12. Mustaqillik togrisidagi referendum va uning natijalarini bilasizmi?13. Ozbekiston Davlat mustaqilligini qolga kiritishning tarixiy aha- miyati nimalardan iborat? 2- . Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiva davlat ramzlarining qabul qilinishi Dunyoda suveren deb etirof etilgan har bir mamlakat ozi-ning Konstitutsiyasi, davlat ramzlari gerbi, bayrogi, madhi-yasiga ega. Ozbekiston Respublikasi mustaqillikning dastlabkikunlaridanoq ozining davlat ramzlarini yaratishga alohida etiborbilan qaradi. Oliy Kengash Davlat bayrogi, Davlat gerbi va Davlatmadhiyasi haqida qonun loyhalarini tayyorlash, Oliy Kengashsessiyasi muhokamasiga taqdim etish togrisida qaror qabul qildi. Oliy Kengash Qomitalari Konstitutsiya komissiyasi bilanhamkorlikda ozbek xalqining tarixi, manaviy qadriyatlari,mustaqil davlatimiz siyosatining mazmun-mohiyatiga mos dav-lat ramzlari variantlari tayyorlandi. Jahon tajribasi korsatadiki, mus-taqil demokratik, huquqiy davlat-ning tashkil topishi va rivojlanishi-ning asosiy sharti Konstitutsiyaningmavjudligidir. Mustaqillik qolga kiri- tilgach, bir qator omillar respublika Konstitutsiyasini yaratishnizarur qilib qoydi. Mamlakatimizda milliy huquqiy davlat qurish, demokratikjamiyat barpo etish, bozor munosabatlarini shakllantirish kabidolzarb vazifalar mustaqil Ozbekiston Konstitutsiyasini ishlabchiqishni taqozo etardi. Vujudga kelayotgan yangi siyosiypartiyalar, jamoat harakatlari, jamoat tashkilotlarining yuridikmanfaatlari, jamiyatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni, milliytotuvlikni taminlash masalalari yangi Konstitutsiya qabul qi- Ozbekiston Respublika-sining Konstitutsiyasimustaqil davlatningAsosiy qonuni www.ziyouz.com kutubxonasi
• 1 9 lishga ehtiyoj tugdirdi. Shuningdek, Ozbekiston Respublikasi-ning xalqaro huquq subyektiga aylanishi, mustaqil davlat sifatidajahonga tanilishi ham Konstitutsiya qabul qilinishini talab qilardi. Mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilingan OzbekistonOliy Kengashining 1990- yil 20- iyunda bolgan ikkinchi sessi-yasidayoq yangi Konstitutsiya ishlab chiqish lozim, degan xulo-saga kelingan edi. Sessiya Ozbekiston Prezidenti Islom Karimovboshchiligida 64 kishidan iborat Konstitutsiya loyihasini tay-yorlash boyicha komissiya tuzish togrisida qaror qabul qiladi.Komissiya tarkibiga Oliy Kengash deputatlari, QoraqalpogistonRespublikasi va viloyatlar vakillari, davlat, jamoat tashkilotlariva xojaliklarning rahbarlari, olimlar, mutaxassislar kiritildi. Konstitutsiyaviy komissiya Ozbekiston RespublikasiningKonstitutsiyasini ishlab chiqish ustida qariyb 2,5 yil ishladi.Konstitutsiyaviy komissiyaning 1991- yil 12- aprelda bolganyigilishida komissiya azolari hamda yetakchi mutaxassislar vaolimlardan iborat 32 kishilik ishchi guruhi tuzildi. Konstitutsiyabolimlarini tayyorlash boyicha 50 kishidan iborat 6 ta kichikguruhlar tuzildi. 1991- yil 31- avgustda Ozbekiston davlat mus-taqilligining elon qilinishi va Ozbekiston Respublikasiningdavlat mustaqilligi asoslari togrisida gi Qonunning qabulqilinishi, bu qonunga Konstitutsiyaviy maqom berilishi Konsti-tutsiyaviy komissiya masuliyatini yanada kuchaytirdi. Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda konstitutsiyaviyrivojlanishning jahon tajribasi organildi, inson huquqlari, de-mokratiya va qonunchilik sohasida jahonda qolga kiritilgan yutuq-lar hisobga olindi. Milliy davlatchiligimizning tajribasi, Amiremur va boshqa allomalarimizning davlatni idora qilish so-hasidagi goyalari yangi Konstitutsiyaga asos qilib olindi. 1992- yil 26- sentabrda Ozbekiston Respublikasining Kons-titutsiyasi loyihasi umumxalq muhokamasi uchun matbuotdaelon qilindi. Muhokama 2 oycha davom etdi. Muhokama jarayo-nida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan loyiha1992- yil 26- noyabrda matbuotda ikkinchi marta elon qilindi.Umumxalq muhokamasi davrida 6 mingdan ortiq taklif va mulo-hazalar bildirildi, ular inobatga olindi. Konstitutsiyamiz xal-qimizning siyosiy dahosi va tafakkurining mahsuli boldi. Prezi-dent I. A. Karimov Ozbekiston Konstitutsiyasini ishlab chi-qishga rahbarlik qildi va ozining katta hissasini qoshdi. Oliy Kengashning 1992- yil dekabrda bolgan XI sessiyasiOzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilishmasalasini muhokama qildi. Shuni alohida takidlashimiz www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 0 kerakki, degan edi Prezident I. A. Karimov sessiyada sozlagannutqida, yangi Konstitutsiya loyihasini yaratishda BirlashganMillatlar ashkiloti hujjatlariga, Inson huquqlari umumjahonDeklaratsiyasiga, xalqaro huquqning barcha etirof etgan qoidala-riga amal qilindi. Shuningdek, rivojlangan demokratiya mamlakat-lari hisoblanmish Amerika Qoshma Shtatlari, Yaponiya,Kanada, Germaniya, Fransiya, Portugaliya, Italiya, Shvetsiya,urkiya, Ispaniyaning hamda Sharq mamlakatlari Hindiston,Pokiston, Misr davlatlarining Konstitutsiya tajribasidan ijodiyfoydalanildi. (I. A. Karimov. Asarlar, t.1, 127- bet.) Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin ozgartirish, qoshimchava aniqliklar kiritdilar. Shunday qilib, 1992- yil 8- dekabr kuniOzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi. Mustaqil Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiqabul qilinganligini nishonlash maqsadida Konstitutsiyaqabul qilingan kun 8- dekabr umumxalq bayrami Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi kuni debelon qilinsin. 8- Dekabr dam olish kuni hisoblansin.Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingan kunini umumxalq bayrami deb elon qilish togrisidagiqarordan. Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 6 bolim, 128moddadan iborat. U Mustaqillik Deklaratsiyasi, OzbekistonRespublikasining davlat mustaqilligi asoslari togrisida gi Qo-nunda mustahkamlangan tamoyillar va goyalarni ozida tolamujassamlashtirdi, ularni rivojlantirdi. Ozbekiston Respublikasining Asosiy qonuni, pasportihisoblanuvchi Konstitutsiya sobiq Ittifoq davridagi barchaKonstitutsiyalardan tubdan farq qiladi. Birinchidan, yangi qabulqilingan Konstitutsiya mustaqil Ozbekiston RespublikasiningKonstitutsiyasi bolib, barcha moddalari haqiqiy mustaqillikgoyalari bilan sugorilgan. Ilgarigi Konstitutsiyalar esa Ozbe-kistonning mustaqilligini taminlay olmaydigan, respublikaningsuveren ligi haqida quruq sozlar yozilgan, huquqiy qoidalariqogozda qolib ketadigan, rasmiy bir hujjat edi. Ikkinchidan, yangi Konstitutsiya ijodkor xalqimizning xo-hish-irodasi va dono fikr-mulohazalari asosida va jahonda top-langan eng ilgor Konstitutsiyaviy rivojlanish tajribasini va www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 1 milliy davlatchiligimiz xususiyatlarini hisobga olgan holda mus-taqil ishlab chiqildi. Ilgarigi Konstitutsiyalar esa Markaziyhokimiyat tomonidan tayyorlangan Ittifoq Konstitutsiyasi nus-xalaridan kochirib olinar edi. Shu boisdan ham yangi Asosiyqonunimiz mustaqil Ozbekistonning birinchi Konstitutsiyasihisoblanadi. Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini organishjarayonida uning mohiyatini ochib beruvchi asosiy tamoyillarinibilib olishga ahamiyat berish zarur. Ozbekiston Konstitutsiyasi-ning birinchi tamoyili davlat suverenitetidir. 16- moddalardaOzbekiston suveren demokratik respublika, davlat xalqmanfaatlariga xizmat qiladi, mustaqil ichki va tashqi siyosatyuritadi, ozbek tili davlat tilidir, deb belgilab qoyilgan.Konstitutsiyada davlatning Ozbekiston Respublikasi vaOzbekiston degan nomlari bir manoni anglatadi, deb belgi-lab qoyilgan. Ikkinchi Konstitutsiyaviy tamoyil xalq hokimiyatchiligidir.714- moddalarda xalq davlat hokimiyatining birdan bir man-bayidir, Ozbekiston xalqini millatidan qatiy nazar uning fu-qarolari tashkil etadi, davlat oz faoliyatini inson va jamiyatfarovonligini kozlab amalga oshiradi, deb korsatilgan. Uchinchi Konstitutsiyaviy tamoyil davlat hokimiyatininguch tarmoqqa bolinishidir. Ozbekiston davlat hokimiyati tizimihokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimi-yatlariga bolinishi qonunlashtirildi. Uch hokimiyatdan har birifaoliyatda mustaqil bolib, faqat qonunga boysunadi.Ozbekistonda qonun chiqaruvchi hokimiyat Oliy Majlis, ijroetuvchi hokimiyat Prezident rahbarligida faoliyat korsatuvchiVazirlar Mahkamasidir. Sud hokimiyati Konstitutsiyaviy Sud,Ozbekiston Respublikasining Oliy Sudi va Oliy xojalik Sudi,Qoraqalpogiston Respublikasining Oliy Sudi va Oliy xojalikSudi, viloyatlar, oshkent shahar, tuman va shahar sudlari vaxojalik sudlaridan iborat. Konstitutsiyaning 7688- moddalari-da Oliy Majlisning tuzilishi, vakolatlari, qonunlarni ishlab chi-qish va qabul qilish qoidalari belgilab berilgan. 8898- modda-larda Ozbekiston Respublikasi Prezidenti davlat va ijro etuvchihokimiyat boshligi ekanligi, uning vakolatlari va vazifalari, Va-zirlar Mahkamasining faoliyat yuritish qoidalari qonunlash-tirilgan. ortinchi Konstitutsiyaviy tamoyil bu demokratiyaga so-diqlikdir. Konstitutsiyada demokratiya va ijtimoiy adolatga sadoqatelon qilinadi hamda insonparvar demokratik-huquqiy davlat www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 2 barpo etish nazarda tutiladi. Konstitutsiyada umuminsoniydemokratik tamoyillarning, xalqaro huquq sohasida umumetirof etilgan qoidalarning ustunligi tan olingan. OzbekistonKonstitutsiyasida inson hayoti, erkinligi, or-nomusi, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari eng oliy qadriyat ekanligibelgilab qoyilgan. Beshinchi Konstitutsiyaviy tamoyil Konstitutsiya va qonun-larning ustuvorligidir. Konstitutsiyaning 15- moddasida Ozbe-kiston Respublikasida Ozbekiston Respublikasining Konsti-tutsiyasi va qonunlarining ustunligi sozsiz tan olinadi. Davlat,uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari,fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish koradilar,deb belgilab qoyilgan. Konstitutsiyaning 16- moddasida birorta ham qonun yokiboshqa normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari vaqoidalariga zid kelishi mumkin emasligi qayd etilgan. Oltinchi Konstitutsiyaviy tamoyil xalqaro andazalar dara-jasida ifodalangan fuqarolar huquqlari, erkinliklari va majburi-yatlarining tengligi va daxlsizligidir. Ozbekiston fuqarolarininghuquqlari muhim xalqaro hujjatlar Inson huquqlari butunjahon Deklaratsiyasi, Iqtisodiy, sotsial va madaniy huquqlartogrisida xalqaro Pakt, Fuqarolik va siyosiy huquqlartogrisida xalqaro Pakt va boshqalar asosida bayon etilgan.Konstitutsiyaning 1852- moddalari inson va fuqarolarningasosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bagishlangan.Ozbekiston davlati tomonidan fuqarolarning huquqlari vaerkinliklarini oliy qadriyat sifatida tan olingan va ular himoyaqilinadi. Konstitutsiya boyicha har bir shaxsning oz huquq vaerkinliklarini sud orqali himoya qilishi kafolatlanadi. Konstitutsiyada har bir shaxs mulkdor bolishga haqli ekan-ligi, Ozbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakldagimulk tashkil etishi, barcha mulk shakllarining teng huquqliekanligi belgilab qoyilgan. Konstitutsiyaning 21- moddasiga binoan Ozbekiston Res-publikasining butun hududida yagona fuqarolik ornatilgan.Ozbekiston Respublikasining millati, elatidan qatiy nazarbarcha fuqarolari Ozbekiston xalqini tashkil etadi. Yettinchi Konstitutsiyaviy tamoyil qonuniylikdir. Qonuniylikjamiyatning bir maromda hayot kechirishini, davlat organlari-ning maromli faoliyat korsatishini taminlaydi. Davlat, uningorganlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqaro-lar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish korgandagina jami-yatda barqarorlik va taraqqiyot boladi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 3 Mazkur tamoyil davlatga va uning organlariga, siyosiy par-tiyalar va jamoat uyushmalariga oz faoliyatlarini OzbekistonRespublikasi qonunlari asosida amalga oshirishlarini talab qilu-vchi Konstitutsiyaviy normadir. Konstitutsiyada siyosiy partiya-lar, jamoat birlashmalari, ommaviy axborot vositalarining tuzi-lishi va faoliyatining huquqiy jihatlari asoslab berilgan. Sakkizinchi Konstitutsiyaviy tamoyil Ozbekiston Respub-likasi tashqi siyosatining asosiy qoidalarini aniq belgilabqoyilganligidadir. Konstitutsiyaning 17- moddasida: Ozbekis-ton Respublikasi xalqaro munosabatlarning tola huquqli sub-yektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi,kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegara-larning daxlsizligi, nizolarni tinch yol bilan hal etish, boshqadavlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqarohuquqning umum etirof etilgan boshqa qoidalari va normalarigaasoslanadi, deb belgilab qoyilgan. Konstitutsiyada davlat xalqning manfaatlari va xavfsizliginitaminlash maqsadida boshqa davlatlar bilan ittifoq va dostonaaloqalar ornatishi hamda davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ul-ardan ajralib chiqishi mumkinligi qonunlashtirilgan. oqqizinchi Konstitutsiyaviy tamoyil mahalliy ozini oziboshqarishdir. Ozbekistonda ozbek davlatchiligi rivojining tari-xiy tajribasiga tayangan holda mahalliy hokimiyat boshligibolgan hokim instituti joriy etildi. Viloyatlar, tumanlar va sha-harlarda hokimiyatning vakillik organlari xalq deputatlari ken-gashlari bolib, ularga viloyat, tuman va shahar hokimlari bosh-chilik qiladilar. Konstitutsiyaning 99104- moddalarida mahalliydavlat hokimiyati asoslari, hokimlarni tayinlash va tasdiqlashtartiblari, ularning vazifalari belgilab berilgan. Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati qurishning muhim omilibolgan fuqarolarning ozini ozi boshqarish organlarini tuzishtartiblari belgilangan. 105- moddada: Shaharcha, qishloq vaovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda sha-harlardagi mahallalarda fuqarolarning yiginlari ozini oziboshqarish organlari bolib, ular ikki yarim yil muddatga raisni(oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi, deb belgilabqoyilgan. Oninchi Konstitutsiyaviy tamoyil odil sudlov, sudyalarningmustaqilligi va daxlsizligidir. Sudya faqat qonunga boysunadi.Konstitutsiyaning 106116- moddalarida Ozbekistonda sudtizimi va ularning vazifalari belgilab berilgan. Konstitutsiyadasudya deputatlikka saylana olmasligi, siyosiy partiyalar va hara- www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 4 OZ BE KIS TO N R ESP UB LIK ASI KO NST ITU TSI YA VIY T UZ UM ININ G P RIN SIPL AR I Fuqa rolik jam iyat i tu rmus hini tas hkil qilis h as osla rini ng p rins ipla riIj tim oiy hoki miy atni tas hkil qilis h as osla rini ng p rins ipla riD avla t ho kim iyat ini tash kil qilis h as osla rini ng p rins ipla ri Jaho n ha mja miy atig a un ing bir azo si s ifat ida kiri shi Mul k sh akll arin ing xilm a-xi lligi va teng huq uqlil igi Maf kura viy va s iyos iyko pfi krlil ik ( plyu raliz m) Dav latn ing duny oviy xusu siya ti Iqtis odiy fao liyat erk inlig i Siyo satn ing ijti moi yyo nal ganl igi Inso nhu quql ari vaer kinl ikla rini oliy qad riya tsi fatid a ta nol ish Dav latn ing asos iy v azifa si inso n va fuq aro huqu qlar i va erki nlik lari nihi moy a qi lish ham da u larg ari oya etis h 1-ch izm a Dav lat suve reni teti Hok imiy at v akol atla rini ngbo lin ishi Huq uqni ng u stun ligi Xal q ho kim iyat chil igi OZ BE KIS TO N R ESP UB LIK ASI KO NST ITU TSI YA VIY TU ZU MIN ING P RIN SIP LA RI www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 5 2- chizma KONSTITUTSIYA NORMALARI KONSTITUTSIYA NORMALARI Quyidagilarni belgilabberadi: OzbekistonRespublikasi Konstitutsiyaviytuzuminingasoslarini Inson vafuqaro-larningasosiy huquqlari ,erkinlik- lari vaburchlarini Fuqarolikjamiyati- ningtarkibiy qismlarini OzbekistonRespublikasi- ning davlattuzilishini Davlathokimiyativa mahalliyozini oziboshqarish tizimini 3- chizma QORAQALPOGISTON RESPUBLIKASINING OZIGA XOSBELGILARI QORAQALPOGISTONRESPUBLIKASINING OZIGA XOS BELGILARI Oz Konstitutsiyasigaega Respublika parlamentimavjud Respublikaning maqomiOzbekiston Konstitutsiyasiva Respublika Konstitutsiyasi tomonidan belgilanadi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 6 katlarning azosi bola olmasligi qonuniylashtirilgan. Sud majlisiochiq va oshkora olib boriladi, sud ishlari davlat tilida yuritiladi vazarur holda boshqa tilda yuritilishi ham mumkin. Sud hokimiyati davlat hokimiyatining muhim bir tarmogibolib, Konstitutsiyada sudning hujjatlari barcha davlat organ-lari, jamoat birlashmalari, muassasalar va tashkilotlar, mansab-dor shaxs va fuqarolar uchun majburiy ekanligi qonunlashtiribqoyilgan. Ozbekiston Respublikasida Qoraqalpogiston Respublikasi-ning huquqiy maqomi, Ozbekiston bilan ozaro munosabatlar-ning huquqiy asoslari belgilab berilgan. Hur Ozbekistonimizning tarixida birinchi Konstitut-siyani qabul qilish jumhuriyatimizning yangidan tugili-shidir, haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevorqurishdir. Qabul qilingan Konstitutsiyamiz asosiy qonunimiz si-fatida davlatni davlat qiladigan, millatni millat qiladiganqonunlarga asos bolishi muqarrar. Islom Karimov. Asarlar, 1- jild, 128- bet. Darhaqiqat, Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiningqabul qilinishi mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega boldi.U mamlakatimizda qonunchilikning rivojlanishi uchun, huqu-qiy islohotlar uchun asos bolib qoldi. Yuzlab qonunlar, ko-dekslar, milliy dasturlar ishlab chiqildi, umumxalq muhoka-masidan otdi, qabul qilindi va hayotimizning barcha jabhalaridaamal qilinmoqda. Ozbekiston Konstitutsiyasi davlatimiz suverenitetini ro-yobga chiqardi. Ozbekistonni dunyodagi barcha nufuzli davlatlartan oldi, ular bilan siyosiy, diplomatik, iqtisodiy, madaniy,aloqalar ornatildi. 2003- yil 2425- aprel kunlari bolibotgan Ikkinchi chaqiriq OzbekistonRespublikasi Oliy Majlisining onbirinchi sessiyasida Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ozgartishlar va qoshimchalarkiritish togrisidagi Qonun loyihasi muhokama qilindi va qabulqilindi. Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga jamiyatniyanada erkinlashtirish va demokratiyalash, ikki palatali Asosiy Qonunga kiritil-gan ozgartishlar va qo-shimchalar www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 7 parlament tuzish zaruriyatidan kelib chiqqan holda ozgar-tishlar va qoshimchalar kiritildi. Asosiy Qonunimizning maz-mun va mohiyati, maqsad va vazifalariga daxl qilmagan holda,avvalo Oliy Majlisning roli va ahamiyatini kuchaytirish, uningpalatalari maqomi va vakolatlariga doir 7688- moddalargaozgartishlar va qoshimchalar kiritildi (bu haqda II bobning 7-ida tanishasiz). Ozbekiston Respublikasi Prezidenti vakolatlari hamdavazifalariga doir 89, 90, 93, 95, 96, 97- moddalarga ham oz-gartishlar kiritildi. 89- moddaning Ozbekiston RespublikasiPrezidenti ayni vaqtda Vazirlar Mahkamasining Raisi hisob-lanadi deyilgan ikkinchi qismi olib tashlandi (bu haqda IIbobning 8- ida tanishasiz). Muxtasar aytganda, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sudhokimiyatlari ortasidagi vakolatlar yanada demokratik ravishdaqayta taqsimlanadi. Kiritilgan ozgartish va qoshimchalarOzbekiston Respublikasi Bosh vazirining, hukumatning mas-uliyatini kuchayishiga, jamiyat siyosiy hayotining faollashu-viga, saylov tizimining yanada takomillashuviga xizmat qiladi. Ozbekiston Respublikasi davlatbayrogi togrisidagi Qonun 1991-yil 18- noyabrda Ozbekiston Res- publikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida qabul qilindi.Ozbekiston Respublikasining davlat bayrogi ramzi mam- lakatimiz hududida ilgari mavjud bolgan goyat qudratli salta-natlar bayroqlariga xos bolgan eng yaxshi ananalarni davomettirgan holda respublika tabiatiga xos xususiyatlarni, xalqimiz-ning milliy va madaniy ozligini ham aks ettiradi. Ozbekiston Respublikasining Davlat bayrogi. Davlat bayrogi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 8 Bayroqdagi moviy rang mangu osmon va musaffo suvramzidir. Yaxshilikni, donishmandlikni, shon-shuhratga sadoqat-ni bildiruvchi moviyrang Sharqda azaldan qadrlanadi, oz vaqtidabuyuk Amir emur ham oz bayrogiga bu rangni tanlagan. Oq rang tinchlik va poklik timsolidir. Yosh mustaqil davlatoz yolida baland dovonlardan oshib otishi kerak. Bayrogi-mizdagi oq rang yolimizning musaffo va charogon bolishiuchun yaxshi niyat ramzidir. Qizil yollar bu har bir tirik jonning qon tomirida uribturgan hayotiy kuch, tiriklik ramzidir. Yashil rang sernemat va orombaxsh tabiat timsoli. Hozirgivaqtda butun dunyoda atrof-muhitni muhofaza qilish harakatlarikeng yoyilmoqda, uning ramzi ham yashilrangdir. Yarim oy Ozbekiston xalqining kop asrlik ananalarigamuvofiq keladi. Yarim oy va yulduzlar musaffo osmonning vatinchlikning ramzlaridir. Bayrogimizda 12 yulduz tasviri bor, bu olkamizda qadim-dan buyon barkamollik, mukammallik timsoli hisoblanadi. Davlat bayrogi bizning otmishimiz, bugungi kunimiz vakelajagimiz ramzidir. Ozbekiston Respublikasining davlat bayrogi Nyu-York shahridajoylashgan Birlashgan Millatlar ashkiloti qarorgohida dunyodagisuveren davlatlar bayroqlari qatorida turibdi. Ozbekiston bayrogixorijiy mamlakatlarda Prezidentimiz boshliq davlat delegatsiyasiniqabul qilish marosimlarida, chet el davlat delegatsiyalariniOzbekistonda qabul qilish marosimlarida kotariladi. Ozbekiston bayrogi Ozbekiston Prezidenti qarorgohi Oqsa-roy binosi, Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisi binosi tepasiga ilibqoyilgan. Ozbekiston sportchilari jahon sport musobaqalaridagoliblikni qolga kiritib, shohsupaga kotarilgan paytlarda hamOzbekiston bayrogi kotariladi. Shu boisdan mamlakatimizda va ja-hon uzra Ozbekiston bayrogining kotarilishi, bir tomondan,davlatimiz shon-shuhratini kotarsa, ikkinchi tomondan, bar-chamizga quvonch, faxrlanish, gurur bagishlaydi. Ozbekiston Respublikasiningdavlat gerbi togrisidagi Qonun1992- yil 2- iyulda Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasida qabul qilingan.Gerbning markazida tasvirlangan qanotlarini keng yozib turgan Humo qushi baxt-saodat va erksevarlik ramzidir. Buyukbobokalonimiz Alisher Navoiy Humo qushini barcha tirikmavjudotlar ichida eng saxovatlisi deb tariflagan. Davlat gerbi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 2 9 Gerbning yuqori qismida res-publikamizning sobit va bar-qarorligining ramzi sifatida sakkizqirrali yulduz tasvirlangan. Uqutlug degan manoni ang-latadi. Uning ichida yarim oy vabesh qirrali yulduz ifodalangan. Quyosh tasviri davlatimiz-ning yoli hamisha nurli bolishiuchun bildirilgan yaxshi niyattimsoli. Ayni paytda u respub-likamizning noyob iqlim sha-roitini ham korsatib turadi. Boshoqlar rizq-rozimizbolmish gallaning timsoli, oppoq bolib ochilayotgan paxtachanoqlari tasvirlangan goza shoxlari serquyosh yurtimiz-ning dongini butun dunyoga taratgan asosiy boyligimiz ram-zidir. Bugdoy boshoqlari va paxta chanoqlarining davlatbayrogiga oxshagan lenta bilan orab qoyilganligi bu res-publikada yashayotgan xalqlar yakdilligining timsolidir. Gerb rangli tasvirda bolib, Humo qushi kumushrangda;quyosh, boshoqlar, paxta chanogi va Ozbekiston degan yo-zuv tillarangda; goza shoxlari va barglari, vodiylar yashilrang-da; toglar havorangda; chanoqdagi paxta, daryolar, yarim oyva yulduz oqrangda; Ozbekiston Respublikasining davlatbayrogi tasvirlangan lenta tort xil rangda berilgan. Gerb suveren davlatimiz ramzi sifatida ijtimoiy-siyosiy hayot-da keng qollaniladi. Ozbekistonning xorijiy mamlakatlar bilantuzilgan bitim va shartnomalarida, davlatlararo aloqa va diplo-matik hujjatlarda Ozbekiston Respublikasining davlat gerbi tas-viri tushirilgan boladi. Shuningdek, gerb davlat ahamiyatigamolik ichki hujjatlarda, davlat korxonalari va muassasalariningmuhrlarida, ozaro aloqa hujjatlarida ham gerb tasviri boladi.Milliy valutamiz somda ham davlat gerbi oz ifodasini topgan. Ozbekiston Respublikasi davlatmadhiyasi togrisida gi Qonun 1992- yil 10- dekabrda Ozbekiston Respublikasi Oliy Ken-gashining XI sessiyasida qabul qilindi. Shoir Abdulla Oripov va bastakor Mutal Burhonov tomo-nidan tayyorlangan variant tasdiqlandi. Davlat madhiyasi Ozbekiston RespublikasiningDavlat gerbi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 0 Davlat madhiyasi davlat mustaqilligining timsoli bolib, uOzbekiston fuqarosida vatanparvarlik tuygularini uygotadi. Ozbekiston Respublikasining davlat madhiyasi jamoatchilikoldida ijro etilganida ishtirokchilar uni tik turib, qolini koksigaqoyib kuylaydilar va tinglaydilar. OZBEKISTON RESPUBLIKASINING DAVLAT MADHIYASI Abdulla Oripov sozi Mutal Burhonov musiqasi Serquyosh, hur olkam, elga baxt, najotSen ozing dostlarga yoldosh mehribon,Yashnagay to abad ilm-u fan, ijod,Shuhrating porlasin toki bor jahon! Naqarot Oltin bu vodiylar jon OzbekistonAjdodlar mardona ruhi senga yor!Ulug xalq qudrati josh urgan zamonOlamni mahliyo aylagan diyor! Bagri keng ozbekning ochmas iymoni,Erkin, yosh avlodlar senga zor qanot!Istiqlol mashali, tinchlik posboni,Haqsevar, ona yurt, mangu bol obod! Naqarot Oltin bu vodiylar jon Ozbekiston,Ajdodlar mardona ruhi senga yor!Ulug xalq qudrati josh urgan zamon,Olamni mahliyo aylagan diyor! Mustaqil, erkin davlatning asosiybelgisi, asl poydevori milliy valu-tadir. Oz valutasiga ega bolmagandavlat oz manfaatlarini kozlab mustaqil ravishda moliya-kredit, bank siyosatini yurita olmaydi,oz taqdirini, tashkilotlar, xojaliklar va fuqarolar taqdirinibelgilay olmaydi. Ichki bozorni naqd pul bilan taminlash, pulchiqarish miqdori, uning xarid kuchi, kelajak istiqboli uchunsarmoya ajratish, kimga qarz berish va kimdan qarz olish, qarzni Milliy valuta somningmuomalaga kiritilishi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 1 tolash va undirib olish, foiz stavkalarini belgilash kabi masa-lalarni mustaqil hal qila olmaydi. Pirovardida bunday davlatboshqa kuchli davlatlar korsatmalariga qaram bolib qoladi, unihech kim haqiqiy mustaqil davlat deb tan olmaydi. Shu boisdanmilliy valutaga otish Ozbekiston uchun oliy maqsad edi. Biroq milliy valutaga otish oson kochmaydi, yangi valutanimuomalaga kiritish inqilob bilan teng. Dunyo tajribasi korsa-tadiki, davlatlar oz milliy valutasiga erishish uchun uzoq vamashaqqatli yollar bosib otgan, bor qudratini safarbar etgan. Ozbekistonda milliy valutani muomalaga kiritish uchun hammalum vaqt, tajriba kerak edi. Avvalo, haqiqiy mustaqil iqtisodi-yotga erishish lozim edi. Shu boisdan Ozbekiston mustaqillik-ning dastlabki payti 19911993- yillarda sobiq Ittifoqdan merosqolgan rubl zonasida bolib turdi. Biroq sovetlardan keyingi ma-konda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning keskin pasayishinatijasida rublning qadri ham shunga mos ravishda tushib bordi.1993- yil may oyi boshlarida 800900 rublning qadri 1 AQSHdollari darajasiga tushib ketgan edi. Shu yili Rossiyada oldingirubl kursiga tenglashtirilgan yangi namunadagi rubl chiqarildi.Rossiya hukumati 1993- yil 26- iyulda Ozbekiston mutasaddivakillarini Moskvaga taklif qilib, birgalikda rubl zonasida bolamizdeb aytdi. Keyinroq Rossiya, Ozbekiston va Qozogiston rah-barlari Moskvada uchrashib, rubl zonasini saqlashga, Ozbekis-ton va Qozogistonni 1993- yilgi yangi rubl namunasi bilantaminlashga qaror qilindi. Biroq, amalda boshqacha yol tutildi, togrirogi Rossiya hu-kumati bu tadbirlardan oz manfaati yolida foydalanmoqchiboldi. Rossiya hukumati Ozbekiston oldiga oz shartlariniqoydi. Birinchidan, kerakli rublni davlatlararo qarz sifatida,keyinchalik boylik yoki mahsulot bilan tolash sharti qoyildi.Ikkinchidan, rublni olishdan oldin uning 50 % miqdoridagiAQSH dollari yoki Ozbekiston oltinini garovga qoyish talabqilindi. Uchinchidan, Ozbekistonda muomalada bolgan 19611992- yilgi namunadagi pulni (rubl) yangi 1993- yil namu-nasidagi rublga uchga bir nisbati bilan almashtirish shartiqoyildi. ortinchidan, birorta shart bajarilmay qolsa, tovon pulitolash majburiyati belgilandi. Beshinchidan, OzbekistonMarkaziy Banki Rossiya Markaziy Bankiga hisobot berishi,yani tobe bolishi kerak edi. Ozbekiston bunday shartlarga rozi bololmas edi, rozibolmadi ham. Shu boisdan muomalaga yangi milliy valuta kiri- www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 2 tish ishiga jiddiy kirishildi. Ozbekiston rahbariyati katta oganing oyinlariga qarshi oldindan chora-tadbirlar korib qoyganedi. 1992- yildayoq muomalaga chiqarishga moljallangan som-kupon nusxalari tayyorlab qoyilgan edi. Nihoyat, 1993- yil 1noyabrda Ozbekistonda som-kupon muomalaga kiritildi, uningkursi oldin muomalada bolib kelgan rublga tenglashtirilgan edi.Shu yil noyabr oyi davomida aholi qolidagi rubl namunasidagipullarini jamgarma banklari orqali som-kuponga almashtirishtaminlandi. Som-kupon joriy etilayotgan dastlabki paytlardachetdan rubl oqib kelmoqda, degan mish-mishlar kopaydi. Bo-zorda narxlar osmonga chiqdi. oshkent bozorlarida bir kg gosht25 ming som-kupongacha kotarildi. Hukumat buning oldiniolish choralarini kordi. Aholi ortiqcha tashvish, aziyat chekma-di, aksincha aholi, iqtisodiyot himoya qilindi. Ozbekiston rah-bariyati som-kuponlar asosida zarur tajriba orttirdi, haqiqiymilliy valutani joriy qilish tadbirlarini kordi. 1994- yil 16- iyundagi Ozbekiston Respublikasining milliyvalutasini muomalaga kiritish togrisida gi Prezident farmoniva Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan 1994- yil 1- iyuldanboshlab milliy valuta som muomalaga kiritildi. 1 som kursi1000 som-kuponga tenglashtirilgan holda joriy qilindi. Milliy valuta som Ozbekiston Respublikasi Markaziybankining qiymati 1,3,5,10,25,50,100 som bolgan bankqogoz pullari (banknotlar) holida muomalaga chiqarildi. Aholiqolidagi som-kuponlar jamgarma banklari orqali 1000 ga 1qiymatda almashtirildi. Keyinroq 200, 500, 1000 somlik qogozpullari ham muomalaga kiritildi. Shuningdek, qiymati har xilmiqdordagi tangalar ham naqd pul holida muomalaga chiqarildi. Milliy valuta milliy iftixor, davlat mustaqilliginingramzi, suveren davlatga xos belgidir. Bu respublikagategishli umumiy boylik va mulkdir. Islom Karimov. Asarlar. 3- jild, 331- bet. Milliy valutaning muomalaga kiritilishi mamlakatimiz hayoti-da muhim voqea boldi. Ozbekistonning xalqaro maydondamavqeyi oshdi, ozining pul-kredit, moliya siyosatini amaldamustaqil yuritadigan boldi. Bu iqtisodiy islohotlarni yanadachuqurlashtirish uchun qulay imkoniyat yaratdi. 2003- yil 15-oktyabrdan boshlab, som qisman konvertatsiyalanadigan valutamaqomiga kotarildi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 3 Oquvchilar uchun malumotlarDavlat mukofotlari 1993- yil 7- mayda Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashitomonidan birinchi orden birinchi va ikkinchi darajali Sog-lom avlod uchun ordeni tasis etildi. 1994- yil 5- mayda quyidagilar tasis etildi: Ozbekiston Qahramoni unvoni va Oltin Yulduz medali. Mustaqillik ordeni. Dostlik ordeni. Jasorat medali. Shuhrat medali. 1995- yil 30- avgustda quyidagilar tasis etildi: Mehnat shuhrati ordeni. Birinchi va ikkinchi darajali Shon-sharaf ordeni.1996- yil 26- aprelda: Amir emur ordeni. Buyuk xizmatlari uchun ordeni.1998- yil 17- avgustda: El-yurt hurmati ordeni.2000- yil 30- avgustda: Jaloliddin Manguberdi ordeni1996- yil 26- aprelda Ozbekiston Respublikasining quyidagi faxriy unvonlari tasis etilgan:Ozbekiston Respublikasi sanat arbobi.Ozbekiston Respublikasi fan arbobi.Ozbekiston Respublikasi xalq yozuvchisi.Ozbekiston Respublikasi xalq artisti.Ozbekiston Respublikasi xalq rassomi.Ozbekiston Respublikasi xalq shoiri.Ozbekiston Respublikasi xalq oqituvchisi.Ozbekiston Respublikasi xalq hofizi. Ozbekiston Respublikasi xalq baxshisi (2000- yil).Ozbekiston Respublikasi xalq ustasi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan aloqa xodimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan artist.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan jurnalist.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan irrigator.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan ixtirochi va ratsionalizator.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan qishloq xojalik xodimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan iqtisodchi. 3 Q. Usmonov www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 4 Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan quruvchi. Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan memor.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan madaniyat xodimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan yoshlar mu- rabbiysi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan paxtakor.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan pillachi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan sanoat xodi- mi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan sogliqni saqlash xodimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan sportchi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan sport ustozi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan xalq talimi xodimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan transport xo- dimi.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan fuqaro aviat- siyasi xodimi (1996- yil 27- dekabrda tasis etilgan).Ozbekiston Respublikasida kommunal, maishiy, savdo so- hasida xizmat korsatgan xodim.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan chorvador.Ozbekiston Respublikasida xizmat korsatgan yurist. Ozbekiston iftixori (1998- yil 25- avgustda tasis etilgan).Ozbekiston Respublikasining 1992- yil 2- iyunda qabul qilin- gan Bayram kunlari haqida gi qonuniga va 1995- yil 21- de-kabrda qabul qilingan Ozbekiston Respublikasi Mehnatkodeksining 137- moddasiga muvofiq Ozbekiston Respublikasihududida quyidagi kunlar bayram dam olish kunlari debbelgilandi: 1- yanvar Yangi yil.8- mart Xotin-qizlar kuni.21- mart Navroz bayrami.9- may Xotira va qadrlash kuni.1- sentabr Mustaqillik kuni.1- oktabr Oqituvchilar va murabbiylar kuni.8- dekabr Konstitutsiya kuni.Roza hayiti (Iyd al Fitr) diniy bayramning birinchi kuni.Qurbon hayiti (Iyd al Adha) diniy bayramning birinchi kuni. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 5 Savol va topshiriqlar 1. Ozbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini ishlab chiqish,qabul qilish jarayonini tushuntirib bering. 2. Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy tamoyillarinibilasizmi? 3. Davlat ramzlari deganda nimalarni tushunasiz?4. Ozbekiston Respublikasining davlat bayrogini tasvirlab bering, u qanday hollarda kotariladi?5. Ozbekiston Respublikasining davlat gerbini tasvirlang, undan qan- day paytlarda foydalaniladi?6. Ozbekiston Respublikasining davlat madhiyasini yoddan bilasizmi?7. Milliy valuta nima. Uni muomalaga kiritish zarurati-chi?8. Ozbekiston Respublikasida milliy valutani muomalaga kiritish jarayoni qanday boldi?9. Ozbekiston Respublikasida qanday davlat mukofotlari mavjud? 10. Ozbekistonning faxriy unvonlarini bilasizmi? 3- . Ozbekistonning mamuriy-hududiy tuzilishi,aholisi va moddiy imkoniyatlari Ozbekiston Respublikasi oziningmilliy davlat hududiga ega bolib,uning mamuriy-hududiy tuzilishiniozi mustaqil belgilaydi. Ozbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo mintaqasining ortasida, Amu-daryo bilan Sirdaryoning oraligida joylashgan. Ozbekistonhududi shimoli-garbda uron pasttekisligining, janubi-sharqdayanshan va Olay toglarining va janubi-garbda Qizilqum cholla-rining bir qismini egallaydi. Ozbekiston Respublikasining hududi448,9 ming kv. km. ni tashkil etib, sharqdan garbgacha 1425 kmga, janubdan shimolgacha 930 km ga chozilgan. Uning hududi vachegaralari daxlsiz, davlat tomonidan qoriqlanadi. Ozbekistonqadimda ham, hozir ham sharq va garb, shimol va janub orasidagikopdan kop xalqlar va mamlakatlar orasidagi aloqalarni bir-biribilan boglovchi mamlakatdir. Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 6869- mod-dalarida Ozbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shahar-lar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek, Qoraqal-pogiston Respublikasidan iborat bolib, ularning chegaralariniozgartirish, shuningdek viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkilqilish va ularni tugatish Ozbekiston Respublikasi Oliy Majli-sining roziligi bilan amalga oshiriladi, deb belgilab qoyilgan. ? Ozbekistonningmamuriy-hududiytuzilishi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 6 Ozbekiston Respublikasi tarkibiga Qoraqalpogiston Res-publikasi va 12 ta mamuriy viloyat kiradi. Uning poytaxtioshkent shahridir. Quyidagi jadval Ozbekiston Respublikasi-ning mamuriy-hududiy tuzilishini aniq va yaqqol korsatadi. Qoraqalpogiston Respublikasi (sobiq Qoraqalpogistonmuxtor respublikasi) 1992- yil 9- yanvarda suveren respublikamaqomini oldi. Uning maydoni 166,6 ming kvadrat kilometrgateng bolib, 1530,2 ming kishi yashaydi. Qoraqalpogiston Res-publikasi tarkibiga 14 ta qishloq tumani (Amudaryo, Beruniy,Kegayli, Moynoq, Nukus, axtakopir, ortkol, Xojayli,Chimboy, Shumanay, Ellikqala, Qonlikol, Qoraozak,Qongirot) va 12 ta shahar (Nukus, Beruniy, Boston, Mangit,Moynoq, axiatosh, ortkol, Xalqobod, Chimboy, Shumanay,Xojayli, Qongirot) kiradi. Qoraqalpogistonning poytaxti Nukusshahri bolib, unda 236700 kishi yashaydi. Andijon viloyati (1941- yil 6- martda tashkil etilgan) may-doni 4,2 kv. km ni tashkil etadi, aholisi 2222,6 ming kishi. And-ijon viloyati tarkibida 14 ta qishloq tumani (Andijon, Asaka,Baliqchi, Buloqboshi, Boz, Jalolquduq, Izboskan, Marha-mat, Oltinkol, Ulugnor, Xojaobod, Shahrixon, Qorgon-tepa, Paxtaobod) va 11 ta shahar (Andijon, Asaka, Marhamat, 159 ta qishloq tumanlari, 120 ta shahar bor. Tumanlar tasarrufidagi 116 shaharcha, 1470 qishloq va ovullar bor. Ozbekiston Respublikasi Toshkentshahri Viloyatlar Andijon SirdaryoBuxoro SurxondaryoJizzax ToshkentNavoiy FargonaNamangan XorazmSamarqand Qashqadaryo QoraqalpogistonRespublikasi 4- chizma www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 7 Oxunboboyev, Paxtaobod, Poytug, Xonobod, Xojaobod,Shahrixon, Qorasuv, Qorgontepa) mavjud. Viloyatningmarkazi Andijon shahridir. Buxoro viloyati (1938- yil 15- aprelda tashkil etilgan)maydoni 40,3 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi, aholisi1442,2 ming kishi. Buxoro viloyati tarkibida 11 ta qishloq tumani(Buxoro, Vobkent, Jondor, Kogon, Olot, Peshku, Romiton,Shofirkon, Qoravulbozor, Qorakol, Gijduvon) va 11 ta sha-har (Buxoro, Kogon, Gijduvon, Galaosiyo, Vobkent, Olot,Gazli, Romiton, Shofirkon, Qorakol, Qorovulbozor) bor.Viloyatning markazi Buxoro shahridir. Jizzax viloyati (1973- yil 29- dekabrda tashkil etilgan) may-doni 21,2 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi, viloyatda 996,9ming kishi yashaydi. Viloyat tarkibida 12 ta qishloq tumani (Arna-soy, Baxmal, Dostlik, Jizzax, Zarbdor, Zafarobod, Zomin,Mirzachol, Paxtakor, Forish, Yangiobod, Gallaorol) va 7 tashahar (Dashtobod, Dostlik, Jizzax, Marjonbuloq, Gagarin,Paxtakor, Gallaorol) mavjud. Viloyat markazi Jizzax shahridir. Navoiy viloyati (1982- yil 20- aprelda tashkil etilgan, 1988-yil 6- sentabrda tugatilib, 1992- yil 28- iyunda qayta tiklandi) may-doni 110,9 ming kvadrat kilometrga teng bolib, 794,1 ming kishiyashaydi. Viloyat hududida 8 ta qishloq tumani (Konimex, Navba-hor, Karmana, Nurota, omdi, Uchquduq, Xatirchi, Qiziltepa)va 6 ta shahar (Zarafshon, Navoiy, Nurota, Uchquduq, Karma-na, Qiziltepa) mavjud. Viloyat markazi Navoiy shahridir. Namangan viloyati (1941- yil 6- martda tashkil etilgan,1960- yil 25- yanvarda tugatilib, 1967- yil 18- dekabrda qayta tik-langan) maydoni 7,4 ming kvadrat kilometr bolib, 1959,2 mingkishi yashaydi. Viloyat tarkibida 11 ta qishloq tumani (Kosonsoy,Mingbuloq, Namangan, Norin, Pop, oraqorgon, Uychi,Uchqorgon, Chortoq, Chust, Yangiqorgon) va 8 ta shahar(Kosonsoy, Namangan, Pop, oraqorgon, Uchqorgon,Chortoq, Chust, Haqqulobod) mavjud. Viloyat markazi Na-mangan shahridir. Samarqand viloyati (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan)maydoni 16,8 ming kvadrat kilometr bolib, 2718,7 ming kishiyashaydi. Viloyat hududida 14 ta qishloq tumani (Bulungur, Jom-boy, Ishtixon, Kattaqorgon, Narpay, Nurobod, Oqdaryo,Payariq, Pastdargom, Paxtachi, Samarqand, oyloq, Urgut,Qoshrobod) va 11 ta shahar (Bulungur, Jomboy, Juma, Ish-tixon, Kattaqorgon, Nurobod, Oqtosh, Payariq, Samarqand,Urgut, Chelak) mavjud. Viloyat markazi Samarqand shahridir. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 8 Sirdaryo viloyati (1963- yil 16- fevralda tashkil etilgan)maydoni 4,3 ming kvadrat kilometr bolib, 653,6 ming kishiyashaydi. Viloyat tarkibida 8 ta qishloq tumani (Boyovut, Gulis-ton, Sardoba, Mirzaobod, Oqoltin, Sayxunobod, Sirdaryo,Xovos) va 5 ta shahar (Baxt, Guliston, Sirdaryo, Shirin,Yangiyer) bor. Viloyat markazi Guliston shahridir. Surxondaryo viloyati (1941- yil 6- martda tashkil etilgan)maydoni 20,1 ming kvadrat metr bolib, 1774,4 ming kishiyashaydi. Viloyat hududida 14 qishloq tumani (Angor, Bandixon,Boysun, Denov, Jarqorgon, Muzrabod, Oltinsoy, Sari-osiyo, Termiz, Uzun, Sherobod, Shorchi, Qiziriq, Qum-qorgon) va 8 ta shahar (Boysun, Denov, Jarqorgon, Ter-miz, Shargun, Sherobod, Shorchi, Qumqorgon) mavjud.Viloyat markazi Termiz shahridir. oshkent viloyati (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan)maydoni Toshkent shahri bilan birga hisoblaganda 15,6 ming kvadratkilometr bolib, 4520,4 ming kishi yashaydi. Viloyat tarkibida 15 taqishloq tumani (Bekobod, Boka, Bostonliq, Zangiota, Oqqor-gon, Ohangaron, Parkent, Pskent, oshkent, Chinoz, YuqoriChirchiq, Yangiyol, Orta Chirchiq, Qibray, Quyi Chirchiq) va 16ta shahar (Angren, Bekobod, Boka, Dostobod, Keles, Olma-liq, Ohangaron, Oqqorgon, Parkent, Pskent, oytepa, Chinoz,Chirchiq, Yangiobod, Yangiyol, Gazalkent) mavjud. Viloyatmarkazi oshkent shahrida joylashgan. Fargona viloyati (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan)maydoni 6,7 ming kvadrat kilometr bolib, 2709,3 ming kishiyashaydi. Viloyat tarkibida 15 ta qishloq tumani (Beshariq,Bagdod, Buvayda, Dangara, Yozyovon, Oltiariq, Oxun-boboyev, Rishton, Sox, oshloq, Uchkoprik, Fargona,Furqat, Ozbekiston, Quva) va 9 ta shahar (Fargona, Mar-gilon, Quva, Quvasoy, Qoqon, Beshariq, Rishton, Yaypan,Hamza) bor. Viloyat markazi Fargona shahridir. Xorazm viloyati (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan)maydoni 6,1 ming kvadrat kilometr bolib, 1350,1 ming kishiyashaydi. Viloyat hududida 10 ta qishloq tumani (Bogot, Gur-lan, Urganch, Xiva, Hazorasp, Xonqa, Shovot, Yangiariq,Yangibozor, Qoshkopir) va 3 ta shahar (Drujba, Urganch,Xiva) mavjud. Viloyat markazi Urganch shahridir. Qashqadaryo viloyati (1943- yil 20- yanvarda tashkil etilgan)maydoni 28,6 ming kvadrat kilometr bolib, 2215,8 ming kishi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 3 9 yashaydi. Viloyat hududida 13 ta qishloq tumani (Dehqonobod,Kasbi, Kitob, Koson, Mirishkor, Muborak, Nishon, Chiro-qchi, Shahrisabz, Yakkabog, Qamashi, Qarshi, Guzor) va 12 tashahar (Beshkent, Kitob, Koson, Muborak, ollimarjon,Chiroqchi, Qamashi, Guzor, Yakkabog, Yangi Nishon,Shahrisabz) mavjud. Viloyat markazi Qarshi shahridir. oshkent shahrida 2156,5 ming kishi yashaydi. oshkentda 11ta Uchtepa, Bektemir, Mirzo Ulugbek, Mirobod, Sirgali,Sobir Rahimov, Chilonzor, Shayhontohur, Yunusobod,Yakkasaroy, Hamza tumanlari mavjud. Ozbekiston aholisi tez osib bora-yotgan mamlakatlar qatoriga kiradi.1991- yilda Ozbekiston aholisining soni 20,7 mln. kishini tashkil etgan bolsa, mustaqillikdan key-ingi 14 yil davomida aholi soni 125,6 foizga osdi va 2006- yilning1- yanvarida 26 mln.dan oshdi. Ozbekistonda 120 dan ortiq millat va elatlarning vakillariyashaydi. Aholi sonida ozbeklarning salmogi yildan yilga osibbormoqda. Aholi tarkibida ozbeklarning salmogi 1989- yilda71,4 foizni tashkil etgan bolsa, 1997- yilda 78- foizga yetdi. Ozbekistonning haqiqiy boyligi uning mehnatsevar, saxiy vamehmondost xalqidir. Ozbekistonni yoshlar mamlakati deyishmumkin, negaki bolalar, osmirlar, yoshlar aholining uch-dan ikki qismini tashkil etadi, mamlakat aholisining ortachayoshi 24 yoshga teng. Ozbekiston qudratli mehnat salohiyatiga ega. Uning mehnatzaxiralari butun aholining deyarli 50 foizini tashkil etadi vamehnatga yaroqli aholi soni har yili ortacha 210220 mingkishiga kopayib bormoqda. Respublika aholisining savodxonlikdarajasi 99,06 foizni tashkil etadi. 15 va undan katta yoshdagi harming kishiga hisoblaganda, oliy va toliqsiz oliy malumotlilarsoni 143 kishini, orta maxsus malumotlilar soni 200 kishinitashkil etadi. Bilim darajasi jihatidan respublikamiz haqli suratdaoqimishli mamlakatlar qatoridan orin oladi. Ozbekistonning iqlim sharoiti qulay,uning zaminida ulkan yoqilgi, ener-getika, mineral xomashyo, strategik vaqurilish materiallari zaxiralari mavjud. Ozbekiston hududida goyat muhim strategik manbalar neft va gaz kondensati, tabiiy gaz boyicha 155 ta kon, qimmat-baho metallar boyicha 40 dan ortiq, rangli, nodir va radioaktiv Aholisi Ozbekiston boyimkoniyatlar mamlakati www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 0 metallar boyicha 40 ta, konchilik-kimyo xomashyosi boyicha15 ta kon qidirib topilgan. Gaz zaxiralari 2 trln. kubometrga ya-qin, komir 2 mlrd. tonnadan ortiq. Eng yirik gaz va neft konlari Ustyurt, Buxoro-Xiva, Janubi-garbiy Hisor, Surxondaryo, Fargona mintaqalarida joylashgan.Fargona, Oltiariq va Buxoro neftni qayta ishlash zavodlaridaxilma-xil neft va gaz mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. KomirAngren, Shargun va Boysun konlarida qazib chiqarilmoqda. Mamlakatimiz katta gidroenergiya salohiyatiga ega. Chorvoq,Gazalkent, Farhod GESlari, jami 28 gidroelektroenergetikstansiyalari ishlamoqda. Shuningdek, Sirdaryo, Navoiy, An-gren va boshqa issiqlik elektrostansiyalari mavjud. Ozbekistonda dunyoda juda katta oltin, kumush, mis,qorgoshin, rux, volfram va boshqa qimmatbaho hamda yerbagrida kam uchraydigan metal zaxiralariga boy konlar topilganva ulardan foydalanilmoqda. Oltinning asosiy zaxiralari, konlariMarkaziy Qizilqumda joylashgan. Muruntov oltin konidunyodagi eng yirik konlar jumlasiga kiradi. Ozbekistonda 40dan ortiq oltin konlari topilgan bolib, ulardagi zaxiralar boyi-cha respublikamiz dunyoda tortinchi orinda turadi. Ozbekistonda kumush qazib olinayotgan koplab kumushkonlari mavjud. Shulardan eng yirigi Namangan viloyatidagi Oqtepakumush konidir. Shuningdek, rangli metallar mis, qor-goshin, rux, volfram, molibden, kadmiy, reniy, nikel va bosh-qalar qazib olinadi. Rangli metallar zaxiralari Olmaliq rudakonlarida koproq jamlangan. Olmaliq kon metallurgiya kombinatiOzbekistondagi eng yirik inshootlardan bolib, unda Qalmoqqir vaboshqa konlardan qazib olinayotgan rangli metallar qayta ishlanadi.Qorgoshin-rux, asosan, Jizzax viloyatining Uchquloch va Sur-xondaryo viloyatining Xondiza konlarida qazib olinadi. Respublikada 20 ta marmar,15 ta granit va gabbro koni topil-gan. Ulardan eng yiriklari Gozgon, Nurota, Forish va Zar-band konlaridir. Xalq xojaligida oqrangdan to qoraranggachaxilma-xil bezakbop toshlardan keng foydalanilmoqda. Ozbekiston fosforitlarga boy bolib, fosfat ogitlar ammo-fos va ammoniylashtirilgan superfosfat ishlab chiqaradigan yirikkorxonalar ishlab turibdi. Shulardan eng kattasi Qizilqum fosfaritkombinatidir. Shuningdek, katta miqdordagi zaxiralarga ega kaliytuzi, tosh tuzi konlari mavjud bolib, ulardan kaliyli ogitlar,kalsiy va kaustik sodalar ishlab chiqarilmoqda. Qongirot sodazavodi eng yirik korxonalardan biri hisoblanadi. www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 1 Respublika kimyo korxonalarida goyat qimmatli yarim tay-yor mahsulot kaprolaktam ishlab chiqarish yolga qoyilgan.Kaprolaktamni qayta ishlash natijasida kapron tolalari vaiplari, ulardan gazlama, gilam, notoqima materiallar va boshqaxalq istemoli mollari tayyorlanmoqda. Xulosa qilib aytganda, Ozbekiston oz yer osti boyliklari bi-lan haqli suratda faxrlanadi bu yerda mashhur Mendeleyevdavriy sistemasining deyarli barcha elementlari topilgan. Hozirgaqadar 2700 dan ziyod turli foydali qazilma konlari va madanmavjud bolgan joylar aniqlangan. Umumiy mineral xomashyopotensiali 3,3 trln. AQSH dollaridan ortiqroq baholangan. Ozbekiston tuprogi unumdor, sugorma-dehqonchilik ri-vojlangan. Ozbekistonning yer fondi 44,74 mln. gektarni tashkiletadi, shulardan 32 mln. gektari qishloq xojalik ishlab chiqa-rishida foydalaniladi. Qishloq xojalik yerlarining katta qismi (83,5foizi) otloq va yaylovlardan iborat. Sugoriladigan yerlarningumumiy maydoni 4,3 mln. gektar bolib, ular, asosan, Fargonava Zarafshon vodiylari, Qashqadaryo, Surxondaryo va Xorazmvohalari, Mirzachol massivida joylashgan. Ozbekistonda tashqi bozorda talab katta bolgan mahsulot paxta tolasi yetishtiriladi. Buxoro, Andijon va Fargona toqi-machilik kombinatlari, 30 dan ortiq ip yigiruv-toquv fabrika-lari, koplab paxtani qayta ishlash va yog zavodlari ishlamoqda.Respublika paxta tolasi ishlab chiqarish boyicha dunyodatortinchi va uni eksport qilish boyicha ikkinchi orinda turadi. Ozbekiston meva-sabzavot, uzum, qorakol teri, jun yetish-tirish boyicha dunyodagi yetakchi mamlakatlar qatoridan orinegallaydi. Ekologik jihatdan sof, kop miqdorda qimmatli oziqmoddalari va darmondorilarga boy uzum, anjir, anor, olma, nok,shaftoli kabi xaridorgir mevalari bilan ham jahonda tanilgan. Haryili 16,5 mln. dekalitr hajmida 30 dan ortiq xildagi vino, shampan,konyak ishlab chiqariladi. Ozbekiston vinolari xalqaro yarmarka,tanlov va korgazmalarda 92 ta medal bilan taqdirlangan. Muxtasar qilib aytganda, Ozbekistonning noyob mineral-xomashyo va qishloq xojalik resurslari xorijiy mamlakatlar bilanozaro manfaatli hamkorlik qilish, respublika iqtisodini rivojlan-tirishning muhim omili bolib xizmat qiladi. Savol va topshiriqlar 1. Ozbekiston Respublikasi tarkibiga qanday respublika va viloyatlarkiradi? Ularni xaritadan korsatib bering. 2. Ozingiz yashayotgan viloyatda qanday shahar va tumanlar joylashgan? ? www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 2 3. Ozingiz yashayotgan shaharda qanday mahallalar bor? Shahringizxaritasini tuzing. 4. Ozingiz yashayotgan tumandagi qishloq, ovullarning nomlarini bi-lasizmi? umaningiz xaritasini tuzing. 5. Ozbekistonda qancha aholi yashaydi, aholining milliy, etniktarkibini bilasizmi? 6. Ozbekiston aholisi yiliga 2 foizdan osib borsa, 2005 va 2010-yillarda aholi soni qanchaga yetadi? Hisoblab koring. 7. Nima uchun Ozbekistonni yoshlar mamlakati deb atash mumkin?8. Ozbekistonning qaysi mintaqalari neft, gaz, komir zaxiralariga boy?9. Nodir va rangli metallarning qaysi turlari Ozbekistonda bor, ularning nomlarini ayting.10. Siz yashayotgan hududda qanday konlar va ular bilan bogliq kor- xonalar mavjud?11. Siz yashayotgan hududda yerdan qanday maqsadlarda foydalaniladi? 4- . Islom Karimov Ozbekiston Respublikasiningbirinchi Prezidenti Ozbekistonda davlat boshqaruvining yangi, demokratik tizi-mini shakllantirishga kirishildi. Huquqiy demokratik davlat barpoetish yolini tanlagan Ozbekiston uchun tabiiy ravishda davlatboshligi Prezidentning umumxalq tomonidan saylanishinitaminlash zarur edi. Ozbekiston Respublikasi Oliy Ken-gashining 1991- yil 18- noyabrda bol-gan VIII sessiyasida Ozbekiston Res- publikasi Prezidenti saylovi togrisida Qonun qabul qilindi. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti qilib yoshi 35 dankam va 65 dan ortiq bolmagan, davlat tilini yaxshi biladi-gan, saylovgacha kamida 10 yil Ozbekiston hududidamuqim yashagan Ozbekiston fuqarosi saylanishi mumkin.Ozbekiston Prezidenti 5 yil muddatga saylanadi, birfuqaroning ozi ketma-ket ikki muddatdan ortiq Ozbekis-ton Prezidenti bolishi mumkin emas. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi qonundan. Ozbekiston Prezidentisaylovi www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 3 Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991- yil 18-noyabrda bolgan VIII sessiyasida Ozbekiston RespublikasiPrezidenti saylovini tayinlash togrisida qaror qabul qilindi vaOzbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 1991- yil 29- dekabr,yakshanba kuniga belgilandi. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini otkazishgatayyorgarlik korish va uni otkazish Ozbekiston Respublikasixalq deputatlari saylovini otkazuvchi Markaziy saylov komis-siyasining zimmasiga yuklandi. Saylovga puxta tayyorgarlikkorildi. 13 ta okrug va qariyb 7 mingta uchastka saylov komis-siyalari tuzildi. Ozbekiston Prezidenti saylovi respublikadabirinchi bor otayotganligi inobatga olinib, bu tadbirni uyush-qoqlik bilan otkazish maqsadida saylov komissiyalari Xalq de-mokratik partiyasidan, Ozbekiston kasaba uyushmalari Fede-ratsiyasidan, yozuvchilar uyushmasi va boshqa jamoat tashki-lotlaridan kopgina vakillar kiritildi. Markaziy saylov komissiyasi 1991- yil 22- noyabrda Ozbe-kiston Prezidentligiga Ozbekiston xalq demokratik partiyasi vakasaba uyushmalari Federatsiyasidan korsatilgan IslomAbduganiyevich Karimov hamda Erk demokratik partiyasi-dan korsatilgan Salay Madaminov nomzodlarini royxatga oldiva yashirin ovoz berish byulleteniga kiritdi. Markaziy saylov komissiyasi saylovga doir barcha hujjatlar-ni, 11 mln. nusxadagi Prezident sayloviga doir byulletenlarni 5- chizma OZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINISAYLASHNING ASOSIY PRINSIPLARI umumiy teng togridan togri yashirin ovozberish bilan fuqarolarningsaylovdaixtiyoriy qatnashishi OzbekistonRespublikasiningsaylov kunigacha18 yoshga tolganfuqarolarningsaylovdaqatnashishi OZBEKISTONRESPUBLIKASIPREZIDENTINISAYLASHNING ASOSIYPRINSIPLARI www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 4 markazlashtirilgan tartibda tayyorladi hamda okrug va uchastkasaylov komissiyalari ular bilan oz vaqtida taminlandi. Prezi-dentlikka nomzodlar uchun saylovoldi kompaniyasida, ularningsaylovchilar bilan uchrashuvlarida va oz dasturlarini ommaviyaxborot vositalarida elon qilishlariga keng sharoit yaratildi. Say-lovchilarning royxatlarini tuzish, binolarni ovoz berish uchunjihozlash ishlari amalga oshirildi. Prezident saylovi jarayonidaMustaqil Davlatlar Hamdostligi tashkilotiga teng huquqli vaerkin azolar sifatida qatnashuvchi mustaqil mamlakatlardan,Amerika Qoshma Shtatlari, urkiya, Malayziya va boshqa dav-latlardan, xalqaro tashkilotlardan kelgan kuzatuvchilar qat-nashdi. Ular Ozbekiston Prezidenti saylovi puxta tashkil etil-ganligini tasdiqladilar. 1991- yil 29- dekabrda demokratik meyor va tartiblarga mosravishda, umumiy, teng, togridan togri saylash huquqi aso-sida tarixda birinchi marta Ozbekiston Respublikasi Prezidentigamuqobillik asosida umumxalq saylovi bolib otdi. Saylovda 9 mln.900 ming 958 kishi yoki ovoz berish huquqiga ega bolganfuqarolarning 94,2 foizi ishtirok etdi. Islom Abduganiyevich Karimov nomzodi uchun 8 mln. 514ming 136 saylovchi yoki saylovda qatnashganlarning 86 foiziovoz berdi. 1991- yil 30- dekabr kuni Markaziy saylov komissiyasiokrug komissiyalari majlis bayonlarini korib chiqib, Ozbe-kiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi qonunning35- moddasiga asosan Islom Abduganiyevich KarimovniOzbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan debhisoblashga qaror qildi. 1992- yil 4- yanvarda bolib otgan Ozbekiston RespublikasiOliy Kengashining navbatdan tashqari IX sessiyasida Ozbe-kiston Prezidenti saylovi yakunlari haqidagi masala korib chi-qildi va mazkur masala boyicha Markaziy saylov komissiyasi-ning qarori tasdiqlandi. Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisi-dagi qonunning 38- moddasiga muvofiq Islom Abduga-niyevich Karimov 1991- yil 31- dekabrdan boshlab Ozbe-kiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishgan debhisoblansin. Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining qaroridan. 1992-yil 4- yanvar www.ziyouz.com kutubxonasi
• 4 5 Oliy Majlisning mazkur sessiyasida Islom Karimov sozgachiqib, oziga bildirilgan ishonch uchun butun respublika xalqigasamimiy minnatdorchilik bildirdi va qasamyod qildi. Ozbekiston Respublikasi Prezidentining qasamyodi: Ozbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimini baja-rishga kirishar ekanman, respublikamiz xalqlariga sado-qat bilan xizmat qilishga, fuqarolarning huquq va erkin-liklariga kafolat berishga, zimmamga yuklangan yuksakvazifalarni vijdonan bajarishga qasamyod qilaman. 1992- yil 4- yanvar Islom Abduganiyevich Karimov Ozbekiston Respu

Milliy g‘oya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Milliy g‘oya fanining predmeti. Ob’ekti Inson va jamiyat taraqqiyotida g‘oya va mafkuralarning o‘zaro munosabati. Mustaqil O‘zbekistonda milliy g‘oya shakllanishining ilmiy- nazariy va tarixiy asoslari. Uning xalq ishonchi va e’tiqodiga aylanishi. Milliy rivojlanish va milliy g‘oya bilan bog‘liq konuniyatlarning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish.

Milliy g‘oyaning asosiy tushunchalari: «g‘oya», «mafkura», «milliy g‘oya», «milliy istiqlol g‘oyasi», «milliy istiklol g‘oyasining ma’naviy negizlari», «milliy rivojlanish g‘oyasi», «milliy istiqlol mafkurasi», «milliy istiqlol g‘oyasining bosh g‘oyasi», «milliy istiqlol g‘oyasining asosiy g‘oyalari», «Vatan ravnaki», «yurt tinchligi», «xalq farovonligi», «millatlararo totuvlik», «diniy bag‘rikenglik», «ijtimoiy xamkorlik», «komil insonning shakllanishiga ko‘maklashish» va b. Milliy g‘oyaning «sinfiylik», «partiyaviylik» tamoyillaridan begonaligi. Milliy g‘oyaning maqsadi va vazifasi. Yoshlarda milliy g‘oyaga ishonch va e’tiqodni singdirish. Milliy – ma’naviy meros va umumbashariy qadiryatlarga tayangan xolda milliy g‘urur, vatanparvarlik, millatparvarlik fazilatlarini shakllantrish.

Milliy g‘oyani o‘rganishning asosiy qonuniyatlari. Jamiyat rivojining g‘oyalar va mafkuralar bilan bog‘liqligi. Inson va jamiyatning o‘z maksadi va taraqqiyot yo‘lining mavjudligi. Globallashuv jarayonining milliy g‘oyadap aks etishi. Inson ongi va qalbi uchun kurash. Jamiyatda g‘oyaviy bo‘shlikning bulmasligi. Milliy g‘oya xar bir xalkning o‘zligini saklab qolish va o‘ziga xos rivojlanish extiyoji xamda kafolati ekanligi.

1. I. A. Karimov «Imperiya davrida bizni ikkinchi darajali odamlar deb hisoblashadi». 2005 y 14 yanvar ( Nezavisimae gazetasi muxbiri V. Panfelovaning savollariga javob ).
2. I. A. Karimov «Bizni tanlagan yo‘limizdan xech kim qaytara olmaydi». 2005 y 14 may «Xalq so‘zi».
3. I. A. Karimov «O‘zbek xalqi hyech qachon, hyech kimga qaram bo‘lmaydi». Toshkent «O‘zbekiston» 2005 y.
4. I. A. Karimov «Bizning bosh maqsadimiz jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir». T. «O‘zbekiston» 2005 y.
5. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: «O‘zbekiston» 2003 y.
6. Korakalpogiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Nukus: Qoraqalpog‘iston, 1993 y.
7. Karimov I. A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.6. – T.: «O‘zbekiston», 1997. 31 – 40 , 125 – 135, 149 – 162 – b.
8. Karimov A. I. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.6. – T.: «O‘zbekiston» 1997. 324 – 346 – b.
9. Karimov I. A. Milliy istiklol mafkurasi – xalk e’tikodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T.8. – T.: «O‘zbekiston», 2000. 489 – 508 – b.
10. Karimov I. A. O‘zbekiston XXI asrga intilmokda. – T.: «O‘zbekiston», 2000. 6 – 12, 14 – 26, 28 – 38, 47 – 48 – b.

Related posts:

1. Biologiya akademik litsey va kasb hunar kollejlari uchun darslik skachat
2. Online maktab 11 sinf ingliz tili
3. 3 sinf matematika javoblari 2022
4. 1 sinf ona tili va o qish savodxonligi mashq daftari