7-mavzu. Multimediya texnologiyalari

zamonaviy axborot infrastrukturasini yaratish, mutlaq y angi multimedia o‘quv dasturlarini yaratish va ta’limga tatbiq etish bosqichlari asta -sekin nihoyasiga yetib

Kompyuterdan oson foydalanish uchun eng muhim tezkor tugmalar kombinatsiyalari bilan tanishamiz

Biz sizga quyida keltirib o‘tadigan kombinatsiyalardan foydalangan holda ishdagi samaradorligingizni oshirishingiz mumkin bo‘ladi.

Umumiy tezkor tugmalar

Quyidagi kombinatsiyalar ko‘plab ommabop dasturlar, jumladan, Microsoft Office dasturlarida birdek ishlaydi.

Ctrl+A
Joriy jild, hujjat yoki sahifadagi barcha elementni blokka oladi.

Ctrl+C / Ctrl+Insert
Tanlangan matn, rasm yoki elementni bufferga nusxalaydi.

Ctrl+X
Tanlangan matn, rasm yoki elementni kesib, bufferga nusxalaydi.

Ctrl+B
Bufferdagi elementni joriy dastur yoki oynaga tushiradi.

Ctrl+F
Qidiruv oynasini ochadi. Microsoft Outlook’da esa xabarni boshqa birovga yo‘naltiradi.

Ctrl+S
Ochiq hujjat, fayl yoki veb-sahifani saqlaydi.

Ctrl+P
Joriy hujjat yoki sahifani chop etadi.

Ctrl+N
Yangi oyna ochadi.

Ctrl+W
Joriy oynani yopadi.

Microsoft Word uchun tezkor kombinatsiyalar

Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda quyida keltirilgan tezkor tugmalar bilan Microsoft Word dasturida tezkor amallarni bajarish mumkin.

Ctrl+B
Matnni to‘q qora rangga bo‘yaydi.

Ctrl+U
Matnning ostiga chizadi.

Ctrl+I
Matnni og‘ma shaklga o‘tkazadi.

Ctrl+L
Paragrafni chap tomonga suradi.

Ctrl+R
Paragrafni o‘ng tomongga suradi. Ushbu kombinatsiyani ikki marta bosish paragrafni chap tomonga suradi.

Ctrl+J
Paragrafni tekislaydi. Ushbu kombinatsiyani ikki marta bosish pragrafni chap tomonga suradi.

Ctrl+K
Giperhavola (ssilka) yaratadi.

F7 Key
Imloni tekshirishni boshlaydi.

Shift +F7 Key
Tezarusni ochadi.

Microsoft Excel uchun tezkor kombinatsiyalar

Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda quyida keltirilgan tezkor tugmalar bilan Microsoft Excel dasturida tezkor amallarni bajarish mumkin.

F2
Faol katakchani tahrirlaydi.

Alt+Enter
Katakchani tahrirlash payti ayni katak ichida qatorni bo‘ladi.

Ctrl+Space
Butun ustunni sariq rangga bo‘yaydi.

Shift+Space
Butun qatorni sariq rangga bo‘yaydi.

Ctrl+D
Eng yuqoridagi katakcha kontenti va formatini quyi tomonda belgilab qo‘yilgan barcha katakchalar ko‘chiradi.

Brauzer uchun tezkor kombinatsiyalar

Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda quyida keltirilgan tezkor tugmalar bilan Chrome, Firefox va Edge dasturlarida tezkor amallarni bajarish mumkin.

F5
Joriy sahifani yangilaydi.

Ctrl+(+ yoki -)
Sahifani kattalashtiradi/kichiklashtiradi.

Ctrl+Tab
Ochilgan brauzer yorliqlarining biridan ikkinchisiga o‘tadi

Ctrl+Shift +T
Oxirgi yopilgan yorliqni ochadi.

Ctrl+D
Joriy sahifani xatcho‘pga qo‘shadi.

Windows uchun tezkor kombinatsiyalar

Alohida dasturlar bilan bir qatorda Windows’ning ham alohida tezkor kombinatsiyalari mavjud.

Alt+Tab
Ochilgan dasturlarning biridan ikkinchisiga o‘tadi.

Windows tugmasi+D
Ishchi stolini ko‘rsatadi/yopadi.

Windows tugmasi+L

Windows tugmasi+E
Fayl menejerini ochadi.

7-mavzu. Multimediya texnologiyalari

2. Unigraphics dasturida multimediya fayllarini qayta ishlash. AdodeFlash dasturi texnik tizimdagi fayllarni dasturda taqdim etish va saytlarda, multimediya komplekslarida qo‘llash.

3.MS VISIO dasturi yordamida multimediya fayllarini yaratish taxrirlash va qayta ishlash.

Tovushlar va videoelementlar (video) bilan ishlash multimedia vositalari deb ataladigan maxsus texnik va uskunaviy qurilmalar bilan amalga oshiriladi. Bunday texnik vositalar bilan jihozlangan komputer multimedia – kompyuter deb ataladi.

Multimedia atamasining lug’aviy ma’nosi multimuhitni anglatadi. Ammo multimedia tushunchasining aniq ta’rifi mavjud emas. Odatda multimedia deganda turli shakldagi ma’lumotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi. Ayni vaqtda bu avvalo tovushlar, videoelementlarni qayta ishlovchi vositalardir. Shu bilan birga multiplikatsiya (animatsiya) va yuqori sifatli grafika hollarida ham multimedia haqida gapirish mumkin. Kelajakda multimedia vositalari ma’lumotning boshqa turlari, masalan, virtual voqelik bilan ishlash imkonini berishi ehtimoldan holi emas.

Informatsion ta’minotda multimedia.

Multimedia printsiplarida qurilgan elektron ma’lumotnomalar (spravochnik), entsiklopediyalar, tarjimonlar va lug’atlar kishini hayratga soladi. Tarix, geografiya, tibbiyot (meditsina), sport va boshqa sohalar bo’yicha turli entsiklopediyalar bor.

Ta’lim sohasida multimedia.

Ma’lumki, ma’ruzani talabalarning 25% iga yaqini o’zlashtiradi. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, bir vaqtning o’zida ham ma’ruzani eshitish, ham materialni kompyuter ekranida ko’rish va uni ekranga chiqarishni faol boshqarish o’zlashtirish sifatini oshiradi. Hozir multimedia o’quv dasturlaridan Math CAD, PLUS 6.0 kabi kuchli dastur mahsulotlari tarkibida foydalaniladi. Multimedia texnologiyalaridan foydalanadigan etarlicha jiddiy dasturlar hozircha yo’q. Asosiy muammo – professor-o’qituvchilarning multimedia imkoniyatlarini yaxshi biladigan programmistlar bilan birgalikda ishlashining tashkil etilmaganidir. Bunday o’quv dasturlarini ishlab chiqish va oliy o’quv yurtlarida keng tarqatish lozim.

Dasturlash texnologiyasida multimedia

Bu zamonaviy dastur mahsulotlarini yaratishdagi yangi texnologiyadir. Bu professional bo’lmagan foydalanuvchini muloqot tavsiyanomalari, chiroyli tasvirlar, sintezlangan tovushlar, musiqa tovushlari, dinamik grafika-ning turli samaralari kabi dastur ob’ektlarini dasturlashtirishdek murakkab ishdan ozod qiladi.

Multimediaga mansub texnik vositalar mos ma’lumotni, masalan, tovush va videoelementlarni, taqlidli, uzluksiz shakldan kompyuter tushunadigan raqamli shaklga o’tkazadi. Shu bilan birga saqlangan va qayta ishlangan mos ma’lumotni inson adekvat qabul qila olishi uchun multimedia qiziqtirayotgan raqamlardan zarur obrazlar, masalan tovush va videoelementlar yaratadi.

Multimedia – kompyuterlarning zaruriy elementi, tovushni qayta ishlovchi tovush platasidir. Tovush platasiga, tovush chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar, hamda audio ma’lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofonlar ulanadi. Tovush platasiga shuningdek magnitofon, elektr musiqa qurollari kabi boshqa audiokomplektlar ham ulanishi mumkin.

Video bilan to’laqonli ishlash uchun videoma’lumotni kompyuterga mos shaklga va asliga qaytaruvchi moslama – videokarta zarur. Unga videoka-mera, videomagnitofon va televizor kabi moslamalar ulanishi mumkin. Ammo videoshakllarni kompyuterda qayta ishlash bilan odatda tor doiradagi mutaxassislar shug’ullanadi xolos. Aksariyat foydalanuvchilar uchun videoelementlarni monitorda ifodalay olish etarli bo’ladi. Bunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy kompyuterda mavjud bo’lgan videoadapter va monitor etarlidir.

Tovushli (audio) va ayniqsa videoma’lumotni kompyuterda saqlash uchun taqqoslaganda nihoyatda kichik sig’imlar kerak bo’ladi. Shu bois multimedia sifatiga ega bo’lgan dasturiy mahsulotlar (o’quv qo’llanmalari, ma’lumotnoma, entsiklopediya, hordiq chiqarishga mo’ljallangan turli dasturlar) odatda kompakt disklarda tarqatiladi. Bunday mahsulotlardan foydalana olishimiz uchun CD-ROM deb ataladigan jamlovchi zarur bo’ladi. U bo’lmasa kompyuterni muhokama etilayotgan ma’nodagi imkoniyatlari, kompyuter o’yinlari bilan chegaralanadi.

Tovush va video bilan ishlashni istagan foydalanuvchilar multimedia mahsulotlari kompyuter ma’lumotlari uchun mo’ljallangan doimiy xotiraga hamda SHKning mikroprotsessori, operativ xotirasi va videotizimga yuqori talablarni qo’yishini bilishlari lozim. Bunday yuqori sifatlar ayniqsa videoma’lumotlar bilan ishlashda zarurdir. Tabiiyki kelajakda bu yo’nalishdagi talablar yanada ortadi.

Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarning imkoniyatlari keng ekranli videoma’lumotlarni to’laqonli tasvirlash uchun etarli bo’lmagani uchun bu ma’lumotlarni zichlashtirishga majbur bo’ladilar. Bu amal oddiy ma’lumotlarni zichlashtirishdan farqli o’laroq, mos ma’lumotning to’laqonligini yo’qotadi. Videomagnitofonlarni zichlashtirish uchun texnik hamda dasturiy vositalar mavjud audioma’lumotlarni ham zichlashtirish mumkin, mos hajmlar katta bo’lmagani uchun bu amal unchalik dolzarb emas.

Tovush va video bilan ishlashga mo’ljallangan bir qator dasturiy vositalar mavjud.

CD Plaer dasturi vositasida tovushli kompakt disklarni tinglash mumkin. CD-ROM turidagi jamlovchilarni yaratilishidan avval kuy, musiqiy va tovushli kompozitsiyalar kabi asarlar yozilgan kompakt disklar CD-ifodalovchi vositasida tinglanar edi. Hozirgi vaqtda o’zimiz yoqtiradigan musiqiy asarni asosiy ishimizdan chetlashmagan holda, bevosita kompyuterlarning o’zida tinglashimiz mumkin. Buning uchun kompakt disk jamlovchiga (disk yurituvchi) o’rnatiladi va Play klavishasi bosiladi. Tovush balandligi yuzadagi paneldagi o’rnatuvchi bilan boshqariladi. Bunday o’rnatuvchi bo’lmagan holda dasturiy vositalardan foydalanishga to’g’ri keladi. Yana yuzadagi panelda tovush platasi va akustik tizimdan yakka holda foydalanishga rejalashtirilgan maxsus tinglovchi moslama ulagichi mavjud bo’lishi mumkin. Tovush tinglashdagi minimal funktsiyalarni ta’minlovchi boshqa tugmalar yuzadagi panelda joylashgan, ulardagi belgilar standartlashgan bo’ladi va siz ular bilan quyida tanishasiz.

Tovushli kompakt disklarni tinglashda kengroq imkoniyatlarni WINDOWS 95 turkumiga kiradigan CD Plaer lazerli dasturi yaratadi. Ushbu opreatsion tizim shunday tashkil etilganki, undagi CD Plaer dasturi o’ta xayrixohlik bilan o’z xizmatlarini taklif etadi va kompakt disk o’rnatilishi bilan muttasil tarzda faollanib boradi. Bu esa maxsus choralar ko’rmasdan faqat texnik vositalar bilan chegaralanganda tinglash imkonidan mahrum etadi. Maxsus choralardan biri kompakt disk o’rnatilishi bilan Shift kla-vishasiga bosish zaruratidan iborat. WINDOWS 95 audio kompakt disklarni kompyuter disklari kabi qabul qiladi. Bunday sifat uchun aniqrog’i Autoplay funktsiyasi uchun tizim mualliflaridan minnatdor bo’lishimiz lozim. Agar CD Plaer dasturi ishga tushirilgan bo’lsa, zaruratiga ko’ra uni yopish kerak bo’ladi.

CD Plaer dasturini bosh tavsiyanomadan bevosita ishga tushirish esa Programmi /Standartnie multimedia Lazerniy proigrovatel Programs Accessories Multimedia CDPlaer buyrug’i bilan amalga oshiriladi.

Maksimal tarzdagi boshqarish imkoniyatlari va ko’rsatkichlarni o’zida mujassamlagan CD Plaer darchasi CD ifodalovchining birlamchi panelini eslatadi. Uning dasturiy taqlidchisi oddiy CD ifodalovchiga nihoyatda yaqin. Bu dastur darchasining tuzilishi tavsiyanomaning View (Vid) bandidagi buyruqlar turkumi bilan belgilanadi.

CD Plaer dasturini funktsional imkoniyatlari bo’yicha o’ta zamonaviy, keng ko’lamli kompakt disklarni ifodalovchisi bilan taqqoslash mumkin.

Kompakt disklarni tinglash uchun amalda har qanday CD ifodalovchida mavjud tugmalar mazmunini aniqlab olishimiz zarur:

Play (Vosproizvedenie)- kompakt diskning boshidan yoki Pause (Pauza) klavishasini bosishdan to’xtatilgan joyidan boshlab tinglash;

Pause (Pauza)-kompakt diskni ifodalashda rejali uzilish. Rejani davom ettirish uchun shu tugmani qayta bosish kerak yoki Play (Vosproizvedenie) klavishasini bossa ham bo’ladi;

Stop (Stop)- ifodalashni to’xtatish. Bu holda Play (Vosproizvedenie) klavishasi bosilsa disk boshidan ifodalanadi;

Eject (Izvlech)- kompakt diskni CD-ROM jamlovchidan chiqarish yoki teskarisini joylashtirish. Ba’zi jamlovchilargina kompakt disklarni joylash-tirish va chiqarishni dasturiy ta’minlaydi;

Previous Track (Predidushaya zapis)- avvalgi asarga o’tish. Ammo bu tugma ilk bor bosilganda ifodalanayotgan asarning boshiga siljishi sodir bo’ladi;

Next track (Sleduyushaya zapis) – keyingi asarga o’tish;

Skip Backwodrs (Peremotka nazad)- kompakt diskni teskariga \altaklash (aylantirish);

Skip Forwodrs (Peremotka vpered)- kompakt diskni oldiniga g’altaklash (aylantirish);

Tasvirlangan bu tugmalarni bosish sichqonchaning faol klavishasini mos holatda bosish bilan amalga oshiriladi. Ammo oxirgi ikkita g’altaklash tugmalarini ishlatganda jarayon tugamaguncha barmoqni sichqonchaning klavishasida bosilgan holda saqlab turish lozim. Odatda jamlovchining holatiga ko’ra muayyan tugmani bosish imkoni belgilangan bo’ladi. Tinglanadigan asarni almashtirish Play yoki Pause holatida amalga oshirilishi mumkin. Asarlarni almashtirish ketma-ket tarzda amalga oshirilishi ham mumkin. Aslida bunday almashtirishlarni diskret almashtirish deb atasa bo’ladi. Ifodalash, asarni almashtirish va g’altaklash jarayonlarini kuzatishda vaqt indikatori va ma’lumotlar zonasi ko’maklashadi.

Shu kabi, ammo biroz cheklangan tugmalar majmui CD-ROM jamlovchisining yuza panelida joylashgan bo’lib, ular kompakt disklarni CD Plaer dasturisiz tinglaganda ishlatiladi. Bu dastur ishlatilganda real tugmalarni unutsa ham bo’ladi.

– muayyan asarni tinglashga ketgan vaqtni (Track time Elepsed-Proshlo vremeni (zapis));

– tinglanayotgan asarning tugashigacha qolgan vaqtni (Track time Remaining-Ostalos vremeni (zapis));

– kompakt diskni tinglab bo’lish uchun qolgan vaqtni (Disc Time Remaining-Ostalos vremeni (disk) ko’rsatib turishi mumkin.

Keltirilgan birinchi va ikkinchi holatlarda qo’shimcha tarzda tanlangan asarning tartib raqami ham ko’rsatiladi (raqamlash birdan boshlanadi). Vaqt indikatorining holatini o’zgartirish uchun tavsiyanomaning View (Vid) bandi yoki qurollar paneli-ning mos tugmalaridan foydalanish mumkin. O’z vaqtida bu tugmalarni tavsiyanomaning View (Vid) bandidagi Panel instrumentov (Instrumentlar paneli) buyrug’i bilan mos satrga chiqarsa bo’ladi.

CD Plaer dasturining darchasida ma’lumotlar zonasi mavjudligini tavsiyanomaning View (Vid) bandidagi Disc Track info (Svedenie o diske i zapisi) buyrug’i ta’minlaydi. Bu zonada:

– ijrochining nomi (Artist-Ispolnitel);

– kompakt diskning nomi (Title-Nazvanie);

– asarning nomi va tartib raqami (Track-Zapis)

Agar siz avvaldan asarlar ro’yxatini tuzmagan bo’lsangiz, ma’lumotlar zonasidan faqat foydalanilayotgan jamlovchining nomi va asarning raqami aniqlashingiz mumkin.

Kompyuterda bir nechta CD-ROM jamlovchilari mavjud bo’lganda, ulardan biriga Artist (Ispolnitel) nomli ro’yxatdan murojaat qilish mumkin.

Track (Zapis) ruyo’ati unga kiritilgan ixtiyoriy asarni tezda topish va tinglash imkonini beradi. Bu ro’yxat siz tomondan maxsus tuzilgan bo’lmasa, unda kompakt diskdagi barcha asarlar yozilgan bo’ladi.

CD Plaer dasturining qo’shimcha imkoniyatlari:

-(Random Track Order-Proizvolniy poryadok)- asarlarni tasodifiy tarzda ifodalash (eshittirish)

-(Continuous Play-Neprerivnoe vosproizvedenie) kompakt disklarni uzluksiz eshittirish – asarlarning bosh qismlarini eshittirish (Into Play-Rejim oznakomleniya);

– eshittirish lozim bo’lgan asarlar ro’yxati va mos ketma-ketlikni belgilash.

Bu imkoniyatlarning birinchi uchtasi tavsiyanomaning Parametrlar bandining buyruqlari yoki «Qurollar paneli»dagi mos tugmalar vositasida amalga oshiriladi.

Asarlar ro’yxatini shakllash uchun tavsiyanomaning Disk(Disk) bandidan Edit Play List (Opisanie diska) buyru\idan foydalaniladi yoki bir xil nomli tugma bosiladi. Natijada muloqot darchasi ochiladi.

1. Ijrochi (Artist-Ispolnitel) nomini ko’rsatish;
2. Kompakt disk (Title-Nazvanie) nomini ko’rsatish;
3. Kompakt diskdagi asarlar nomini belgilash yoki o’zgartirish.

Kompakt diskdagi asarlar ro’yxatini qayta ishlashni yakunlagach Play List (Spisok vosproizvedeniy) ro’yxatidan mantiqiy kompakt disk hosil qilish mumkin. Bu ro’yxatda aslida tanlanadigan asarlar mos ketma-ketlikda ko’rsatilgan bo’ladi. Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro’yxatini o’zgartirish uchun quyidagi buyruq tugmalaridan foydalanish mumkin:

Add (dobavit)-Abailable Tracks (Zapis na diske) ro’yhatida ajratilgan asarlar Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro’yhatiga kiritilsin;

Remove (Udalit)-ajratilgan asarlar Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro’yhatidan o’chirilsin;

Clear All (Ochistit vsyo))-Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro’yhati kerakli tartibda shakllantirish maqsadida to’la tozalansin;

Reset (Sbros)-Play List (Spisok vosproizvedeniya) ro’yhati asli holatida, ya’ni Abailable Tracks (Zapis na diske) ro’yhati bilan ustma-ust tushadigan holatiga keltirilsin.

Tinglash vaqtida tovushlar balandligi, balansi va tembirini boshqarish uchun ViewControlVolume (VidGromkost) buyrugi beriladi va natijada Mikser deb ataluvchi ilova ishga tushadi. Bu dastur va parametrlarni o’rnatish uchun ishlatiladigan boshqa usullar quyida tavsiflanadi.

CD Plaer dasturini OptionsPreferens (Parametricheskaya nastroyka) buyrugi bilan ochiladigan muloqot darchasida muvofiqlashtitrish mumkin. Muloqot darchasidagi uch buyruq quyidagicha talqin qilinadi:

–Stop CD Playing on Exit (Zavershit vosproizvedeniya pri vhode) – dasturdan chiqish bilan kompakt diskni eshittirish to’htatilsin. Agar bayroqcha yo’q bo’lsa, kompakt disk dasturdan chiqilsa ham oxirigacha eshittiriladi.

–Save Settings on Exit (Sohranit parametri pri vhode)-amalga oshirilsa, barcha moslashishlar keyingi seanslarda ham ishlatiladi, ya’ni saqlanadi;

–Show tool Tips (Vvodit vsplivayushie podskazki)-sichqoncha ko’rsatkichi taqalganda uskuna tugmalarining nomlari bilan bir vaqtda ilova yoki izohlar ifodalanadi.

-Into Play Lengh (Oznakomitelnoe vosproizvedenie)-hisoblagichda sekundlarda ifodalanadigan, Into Play rejimida har bir asarni eshittirish uchun zarur bo’lgan vaqt saqlanadi.

-DisPlay font (Shrift) – sohasi vaqt ko’rsatkichida kichik (Small font – Melkiy) ¸yoki katta (Large font – Krupniy)shriftni tanlash imkonini beradi.

Sound Recorder vositasida tovyshli WAV-fayllar bilan ishlash.

Tovushli fayl o’z ichida audioma’lumot, ya’ni musiqiy asar, uning qismi yoki nutq yozuvini o’zida saqlaydi. Odatda aksariyat foydalanuvchilar tovushli fayllarni hosil qilish yoki tahrirlashdan ko’proq ularni tinglash masalasini o’z oldiga qo’yadilar.

Raqamlar ketma-ketligi shaklida tovushlar yozishning ikki tamoyiliga mos ravishda ikki turdagi tovushli fayllar mavjud: WAV (Wave form audio-to’lqinsimon audioma’lumotlar) va MIDI fayllar (kompakt diskda taqlidli tovushlar inikoslarini raqamlar shaklida saqlaydi). Shu bois WAV faylini tovush platasiga ulanadigan har qanday manbadan, xususan mikrofon, CD-ROM jamlovchisi, elektromusiqiy asbobdan yozib olish mumkin.

Tovush raqamli shaklining sifati ikki ko’rsatkich: inikoslash razryadligi va diskretlash zichligiga bog’liq.

Inikoslash zichligi – taqlidli tovush signali balandligini ifodalash uchun ajratiladigan ikkilik razryadlar soniga teng bo’ladi. U tovushlarni ifodalashdagi dinamik diapazonni belgilaydi. Odatda 8 va 16 razryadli in’ikoslar uchraydi. 8 razryadli inikoslashda 256 xil tovush balandligi, 16 razryadli inikoslashda esa – 65536 xil tovush balandligi ta’minlanadi. 8 razryadli tovush platalari hozirgi kun talabiga javob bermaydi.

Diskretlash zichligi taqlidli signalni raqamli shaklga aylantirish zichligini ifodalaydi. Diskretlash zichligi bevosita kodlangan tovushli signalni ifodalashdagi yuqori chegaraga bog’liqdir. Yuqori chiziqdagi tovush platalari, amaliy ehtiyojlarni qondiruvchi 44,1 yoki 48 Kgts zichligida tovushlarni in’ikoslaydi.

Tovush ifodalovchi moslamalarning sifati 44,1 Kgts zichlikda 16 razryadli va diskretlash zichligiga bog’liq. An’anaviy sifat ta’minlangan holda 1 sekund davomida tovush ifodalash uchun 176 Kbayt, 1 minut uchun esa 10 Mbayt xotira kerak bo’ladi. Bu hisoblar tovush stereofonik va ikki kanaldan uzatiladi deb faraz qilgan holda bajarilgan.

Tovushli WAV fayllar .WAV kengaytmasiga ega bo’lib, raqamlashtirilgan tovushlarni saqlash formati bilan farqlanadi. Ba’zi formatlar ma’lumotlarni zichlashtirish imkonini beradi. MIDI qisqartmasining, ya’ni Musical Instruments Digital Interface (Tsifrovoy interfeys dlya muzikalnix instrumentov) yozuvining ma’nosi – musiqali asboblar uchun raqamli interfeysdir. Tovushli MIDI fayl bevosita raqamli shaklga aylantirilgan tovushlarni emas, balki musiqa sintezatori uchun rejalashtirilgan ko’rsatma (buyruqlarni) saqlaydi. Ular tovush platasiga joylashtirilishi mumkin. Bu yozuvlarning notalar bilan taqqoslanishiga ma’noli o’xshatma deyish asoslidir. Musiqiy sintezator qo’shimcha model bo’lib, tovush platasida o’rnatilgan bo’lishi mumkin emas, ammo u MIDI fayllarni ifodalash maqsadida esa musiqa sohasidagi mutaxassislar uchun zaruriy moslamadir. Aniqrog’i, bunday fayllarni sintezatorlarsiz tovushga aylantirish mumkin emas. MIDI fayl sintezator vazifalarini bajaradigan maxsus ilovalar (dasturlar) vositasida yaratiladi. MIDI fayl kompyuterga ulangan elektromusiqiy asbob signallari asosida yoziladi. WINDOWS 95 da MIDI fayllarni hosil qilish imkonini beruvchi ilovalar yo’q. Tovushli MIDI fayllar turli shakllarda saqlanishi mumkin. Ular asosan .MID va .RMI kengaytmali bo’ladi. MIDI fayllar WAV fayllarga nisbatan kamroq sig’imlarni egallab, yuqori sifatli ifodalanishga ega. Bundan tashqari MIDI fayllarni eshitish sifatini tovush platasini tanlash evaziga yanada oshirish mumkin. Ammo WAV fayllar yozuvi sifatsiz bo’lsa, tovush platasi muammoni hal etmaydi.

WINDOWS 95 Sound Recorder (Fonograf) dasturiga ega bo’lib, u WAV fayllarni ifodalash, yozish va tahrirlash imkonini beradi. Bu dasturning ishlash tartibini ko’rib chiqamiz. O’z vaqtida MIDI fayllarni ifodalash (eshitish) uchun Media Plaer dasturidan foydalanish mumkin.

Sound Recorder dasturini WINDOWS 95 bosh tavsiyanomasidagi Program  Accessories  Multimedia  Sound Recorder (Programmi  Standartnie  Multimedia  Fonograf) buyrug’i bilan ishga tushiriladi.

Sound Recorder dasturi darchasi magnitofonning oldi panelini eslatadi. Bu darchaning tarkibini o’zgartirish mumkin emas, chunki View (Vid) tavsiyanomasi mavjud emas.

Mavjud tovushli faylni eshitish uchun uni ochib, Play (Vos­proizvedenie) klavishasini bosish kerak. Faylni ochish oddiy usullar bilan amalga oshiriladi. Ammo bu maqsadda Open (Otkrit) buyrug’i emas, balki bir vaqtda faylni ochish va avtomatik tarzda uning ifodalanishini ta’minlaydigan Play (Vosproizvedenie) buyrug’ini ishlatish lozim. Tovushli faylni eshitishda (Playback) tovushlar balandligini (Volume), tavsiyanomaning Edit (Pravka) bandidagi Audio Properties (Svoystva audio) buyrug’i bilan shu nomli darchadan foydalanib o’rnatib olish mumkin. Boshqarish faqat apparatli bo’lsa, Volume siljitkichini boshqarib bo’lmaydi. Bu erda tovushli faylning ifodalanishida balandlik bilan va tembrni o’rnatish uchun Volume control mikseridan foydalanish mumkin. Tovushli fayllar Sound Recorder dasturi bilan bir qatorda Media Plaer dasturi bilan ifodalanishi mumkinligini bilib qo’ygan yaxshi.

Tovushli fayllarni o’zgartirish

Sound Recorder dasturi tovushli fayllarni tahrirlash, ularga nisbatan maxsus effektlarni qo’llash va nihoyat, parametrlarni o’zgartirish imkoniyatini yaratadi. Bu amallarni bajarish uchun mo’ljallangan buyruqlar tavsiyanomaning File (Fayl), Edit (Pravka) va Effects (Effekti) bandlariga kiritilgan.

Tovushli fayl bilan ishlash uchun uni ochamiz. Bu amal odatdagi usul bilan bajariladi. Endigina yozilgan fayl ham ochilgan deb hisoblanadi. Bajarilgan o’zgartirishlar yo’qolmasligi uchun ularni Save (Soxranit) yoki Save as (Soxranit kak) buyruqlari bilan saqlab qo’yish lozim.

Tavsiyanomaning Edit (Pravka) bandidagi buyruqlar tovushli faylda quyidagi tuzatish amallarini bajarish imkonini beradi:

Paste Insert (Vstavit)-(klaviaturadagi muqobil tugmalar Ctrl+V) ochilgan tovushli faylga ma’lumot almashish buferidagi yozuvlarni joylashtirish;

Paste Mix (Smeshat buferom)-ochilgan fayl ustiga ma’lumot almashish buferidagi yozuvlarni yozish. Natijada audioma’lumotlarning aralashuvi hosil bo’ladi;

Insert file (Vstavit fayl)-ochilgan faylga boshqa faylni joylash;

Mix with file (Smeshat s faylom)-ochilgan faylni boshqa fayl bilan aralashtirib yuborish;

Delete Before current Position (Udalit do tekushey pozitsii) – ko’rsatilgan pozitsiyaga qadar ochilgan faylning qismini yo’qotish;

Delete After current Position (Udalit posle tekushey pozitsii) – ko’rsatilgan pozitsiyadan keyingi fayl qismini yo’qotish.

Ishlatilgan buyruqdan qat’i nazar joylashtirish joriy pozitsiyada sodir bo’ladi. Aralashtirish ham pozitsiyadan quyi qismda sodir etiladi.

Joriy pozitsiyani ajratib, Record (Zapis) klavishasini bosish bilan tovushli faylning kerakli qismini ixtiyoriy tovush manbaidagi audioma’lumotlarga almashtirish mumkin.

Tavsiyanomaning Effects (Effekti) bandida tovushli faylga nisbatan qo’llaniladigan bir qator maxsus effektlar bo’yicha buyruqlar jamlangan:

Increase Volume (25%) – tovush quvvatini (25% ) oshirish;

Decrease Volume (25%) – tovush quvvatini (25%) kamaytirish;

Increase Sheed (lg 100%) – ifodasi tezligini ikki barobar oshirish;

Decrease Volume – ifodalash tezligini ikki barobar kamaytirish;

Add Echo (Exo) – aks sado effektini qo’shish;

Revers – tovushli faylni qayta yo’naltirish. Bu amaldan so’ng fayl teskari tartibda ifodalana boshlaydi;

Ochilgan tovushli faylning bir yoki bir necha parametrlarini o’zgartirish uchun tavsiyanomaning File (Fayl) bandidagi Properties (Svoystva) buyrug’idan foydalanish mumkin. Bu almashtirishni tovushli faylni yozishdan avval bajarilgani kabi amalga oshiriladi.

Hujjatlarni tovushlar bilan to’ldirish

Ixtiyoriy tovushli fayl maxsus bo’lsada, muayyan hujjatni o’z ichiga oladi va uni boshqa, masalan, matnli fayl bilan tutashtirish mumkin. Natijada matnli fayl tovushlar bilan to’ldiriladi. Bunday tutashtirishni hujjatlarni tovushlar bilan to’ldirish deb talqin qilishimiz tabiiy albatta. Agar mos hujjatning piqtogrammasida sichqoncha klavishasi ikki marta bosilsa, mos tovushlar ifodalana boshlaydi. Tovushli to’ldirmalar bilan ishlash buyruqlari dastlabki tavsiyanomada joylashtiriladi. Xususan, agar sichqoncha bilan kerakli tovushlarni ifodalash ma’qul bo’lmasa, Play (Vosproizvesti) buyrug’idan foydalanish mumkin. Agar tovushli qism mos ravishda ajratilgan bo’lsa, Edit/Object (Pravka/Ob’ekt) buyrug’idan ham foydalanish mumkin.

Tovushli faylni muayyan matnli hujjat bilan tutashtirish, aniqrog’i, uning ichiga tovushli faylning nusxasini joylashtirish uchun Sounf Recorder dasturi vositasida audiofaylni ochamiz va tavsiyanomaning Edit (Pravka) bandidagi Copy (Kopirovat) buyrug’ini beramiz. Natijada tovushli fayl yozuvlari ma’lumot almashish buferiga joylashtiriladi va an’anaviy uslublardan foydalanib bu ma’lumotni hujjatga joylashtira olamiz.

Windows 95 tarkibiga kiruvchi Media Plaer dasturi multimedia fayllarini ifodalovchi universal vosita rolini o’ynay oladi. Shu bois ham u Windows 95 ning ruscha variantida Universalniy proigrivatel deb ataladi.

MIDI fayllarni ifodalash;

tovushli kompakt disklarni tiklash;

WAV fayllarni ifodalash imkonini beradi.

Dasturdan odatda birinchi va ikkinchi masalalarni echishda foydalaniladi. Qolgan masalalarni echish uchun yuqorida tavsiflangan CD Plaer va Sound Recorder dasturlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.

Media Plaer dasturini ishga tushirish uchun tizimning bosh tavsiyanomasidagi Programs/Accessories/Multimedia/Media Plaer (Programmi/ standartnie/ multimedia/ universalniy proigrivatel) buyrug’idan foydalanamiz.

Endi Media Plaer dasturi darchasini tavsiflaymiz. Darchadagi siljigich ochilgan multimedia fayl ichidagi holatni o’zgartirish imkonini beradi. Uning tagida o’lchash tasmasi mavjud. Undagi ko’rsatkichlar birliklarini o’zgartirish tavsiyanomaning Scale (Shkala) bandidagi buyruqlar bilan bajariladi.

Time (Vremya) – vaqt (minut va sekundlarda);

Frames (Kadri) – kadrlar raqamlari;

Tracks (Zapisi) – asarlar raqamlari.

O’lchov birliklarini o’zgartirish imkoniyatlari ochilgan faylga bog’liq.

Darchaning pastki qismida ma’nosi yuqoridagi tavsiflardan tushunarli bo’ladigan boshqarish tugmalari joylashgan. Pause (Pauza) klavishasi Play (Vosproizvedenie) klavishasi bilan tutashtirilgan va bular vaziyatga ko’ra biri-birini almashtiradi. Sound Recorder dasturidagi kabi Stop (Stop) klavishasi sifatida Esc klavishi ishlatilishi mumkin.

Muayyan multimedia fayli ochilgach, Media Plaer dasturi darchasining sarlavhasida sichqoncha chap klavishasini ikki marta bossak, ekrandagi joy shakllanadi. Natijada ekranda eng zarur boshqaruv belgilari qoladi.

Tavsiyanomaning Device (Ustroystvo) bandidagi Volume (Gromkost) buyrug’i bilan tovushning baland-pastligi, muvozanati va tembri boshqariladi.

Media Plaer dasturi holatlarini sozlash muloqot darchasidagi ikki bayroqcha bilan amalga oshiriladi. Bu darcha o’z vaqtida tavsiyanomaning Edit (Pravka) bandidagi Options (Parametri) buyrug’i bilan ochiladi va quyidagi ko’rinishlarga ega:

Auto Revinel (Avtoperemotka) – multimedia fayli oxirigacha ifodalanasin, so’ng avtomatik tarzda qayta g’altaklab qo’yilsin.

O‘quvchilar uchun adobe photoshop dasturini o‘rgatuvchi video darslar yaratish texnologiyasi (camtasia studio dasturi yordamida)

О‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ОLIY VА О‘RTА MАXSUS TА’LIM VАZIRLIGI
NIZОMIY NОMIDАGITОSHKЕNT DАVLАT PЕDАGОGIKА UNIVЕRSITЕTI
TEXNOLOGIK TА’LIM FАKULTЕTI
5111000-Kаsb tа’limi (5330400 –Kоmpyutеr grаfikаsi vа dizаyn)
bаkаlаvriаt tа’lim yо‘nаlishi
KGD-401 guruh talabasi
SULTONMURODOV ANVAR ASOMIDDIN O‘G‘LI
O‘QUVCHILAR UCHUN ADOBE PHOTOSHOP
DASTURINI O‘RGATUVCHI VIDEO
DARSLAR YARATISH TEXNOLOGIYASI
(CAMTASIA STUDIO DASTURI YORDAMIDA)
mаvzusidаgi
BITIRUV MАLАKАVIY ISHI

3.

MUNDARIJA
BILAN TANISHING
KIRISH
01
BOB
02
BOB
03
BOB
O‘RGATUVCHI VIDEODARSLAR HAQIDA
NAZARIY MA’LUMOTLAR
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarida videodarslarni o‘rni
O‘rgatuvchi video darslarning yaratishga mo‘ljallangan dasturiy
ta’minot
CamtasiaStudio video darslar tayyorlash uchun qulay dasturiy
vosita
«ADOBE PHOTOSHOP DASTURIDA
ISHLASH» MAVZUSIDA VIDEODARSLARNI
YARATISH TEXNOLOGIYASI
Adobe Photoshop dasturida ishlash asoslari.
Adobe
Photoshop
dasturini
o‘rgatuvchi
CamtasiaStudio dasturida yaratish texnologiyasi
Adobe photoshop dasturini o‘rganish kursi
ishlanmalar
videodarslarni
bo‘yicha
dars
UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA O‘QUVCHILAR
UCHUN ADOBE PHOTOSHOP DASTURINI
O‘RGATUVCHI VIDEO DARSLAR YARATISH
TEXNOLOGIYASI BО‘YIСHА TАJRIBА SINОV
ISHLАRINI TАSHKIL QILISH
Pеdаgоgik tаjribа-sinоvni tаshkil qilish vа uni о‘tkаzish bоsqiсhlаri
Pеdаgоgik tаjribа-sinоv ishlаri vа ulаrning nаtijаlаri tаhlili
XULOSA

4.

KIRISH
Mavzuning
dolzarbligi
Ta’lim sohasidagi barcha islohotlarning asosiy maqsadi
ma’naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonlarni tarbiyalash, ularni
voyaga yetkazish, ta’lim tizimini takomillashtirish, dars jarayonlarini
yangi pedagogik va axborot texnologiyalari asosida har tomonlama
hozirgi zamon talablariga mos ravishda amalga oshirishdan iboratdir.
“Professional ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga doir
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” PF-5812 sonli farmoni (06sentabr 2019-yil); “Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni
yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi PF5653 sonli farmoni (2 fevral 2019-yil); “O‘zbekiston Respublikasi
Ta’lim to‘g‘risidagi qonuni” (23 sentabr 2020-yil); “Ta’lim-tarbiya
tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida” PQ-4884 sonli qaror (06 noyabr 2020-yil).

5.

BITIRUV MALAKAVIY ISHNING
MАQSАDI
VAZIFALARI
Adobe photoshop
dasturini mustaqil
ravishda o‘zlashtiri
sh uchun Camtasia
Studi dasturida
o‘rgatuvchi video
darslar yaratish.
Adobe photoshop
dasturida ishlashni
o‘rgatuvchi video
darslar hosil qilish.
Video darslarni
ta’lim jarayoniga
Integratsiyasini
ta’minlashni
tаkоmillаshtirish.
OB’EKTI
Rеspublikаmizdаgi
ta’lim maskanlari
hamda mustaqil
o‘zlashtiruvchilar
uchun adobe
photoshop dasturi
PREDMETI
O‘rgatuvchi
Videodarslarni
CamtasiaStudio
dasturida yaratish

6.

BITIRUV MALAKAVIY ISHNING
VAZIFALARI
O‘quvchilar uchun adobe photoshop dasturida
ishlashni o‘rgatuvchi video darslar hosil qilish.
Adobe photoshop dasturida ishlash uchun yaratilgan video darslarimiz, o‘quvchilar uchun
bosqichma-bosqich ishlab chiqilgan bo‘lib, undagi mavzular quyidagilardan iborat:
Adobe photoshop dasturining interfeysi bilan tanishuv;
Adobe photoshop dasturining uskunalar paneli;
Adobe photoshop dasturida fayllar bilan ishlash;
Qatlamlar bilan ishlash;
Tekstlar bilan ishlash;
Yuqoridagi mavzular dasturni o‘rganishni boshlagan o‘quvchilar uchun boshlang‘ich
ko‘nikmalarni olishlariga to‘la imkoniyat yaratib beradi.

7.

BITIRUV MALAKAVIY ISHNING
METODOLOGIK
ASOSI
ilmiy-uslubiy
mаnbааlаrni pеdаgоgik
tаhlili, kuzаtish,
pеdаgоgik еksprimеnt,
tаjribа-sinоv ishlаrigа
mаtеmаtik-stаtistik
ishlоv bеrish.
YANGILIGI
AMALIY
AHAMIYATI
TUZILISHI VA
HAJMI
Elektron ta’lim resurslaridan
foydalanish bilan bir qatorda
barcha multimedia hususiyatlarin
i o‘zida jamlagan video darslar
yaratilganlig; mavzu bo‘yicha
Youtube sayti orqali erkin tarzda
video darslarni kuzatish
mkoniyati; video darslarimizni is
talgan joyda va istalgan vaqtda k
uzatish imkoniyati mavjudligi.
mustaqil o‘zlashtirish va
mustaqil
o‘rgatuvchi video
darslar samaradorligini
oshirish va
foydalanuvchilarga qulay
liklar yaratish
Bitiruv mаlаkаviy ish
kirish, uсhtа bоb,
xulоsа, fоydаlаnilgаn
аdаbiyоtlаr rо`yxаti vа
glоssаriydаn tаshkil
tоpgаn.

8.

O‘RGATUVCHI VIDEODARSLAR
HAQIDA NAZARIY MA’LUMOTLAR
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarida videodarslarni
o‘rni
O‘rgatuvchi video darslarning yaratishga mo‘ljallangan
dasturiy ta’minot
CamtasiaStudio video darslar tayyorlash uchun qulay
dasturiy vosita
Birinchi bob bo‘yicha xulosa

9.

O‘qitish jarayonida, pedagogik texnologiyalar talablari asosida
ifoda etilgan, o‘quv maqsadlariga erishiladi. Ilmiy-texnik taraqqiyot
jadallashganva rivojlangan bir
davrda o‘qitish samaradorligi,
asosan, o‘quvchining o‘qitish jarayonidagi ro‘li, pedagoglarning
unga
bo‘lgan
munosabatiga
bog‘liqdir.
Bu
yerda
o‘qitish
jarayonlarini video darslar orqali amalga oshirish orqali o‘qitish
samaradorligini oshirishimiz mumkin.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarida
videodarslarni o‘rni

10.

Video darslarda pedagog yagona subyekt sifatda namoyon bo‘ladi, o‘quvchilar esa
faqatgina kuzatuvchi vazifasini bajaradi. Bunda o‘quvchining tashabbusi va mustaqilligi
yo‘qoladi, ammo ularning erkin va hohish istaglariga mos holda an’anaviy o‘qitish va video
dars orqali o‘qitishni solishtirma nazariya orqali ko‘rib chiqaylik. Buning uchun avvalo
an’anaviy darslar haqida malumot olaylik. Odatdagi an’anaviy o‘qitish, avtoritar yakka
hokimlik texnologiyaga taalluqlidir. Bunda, avvalo Y.A. Komenskiy tomonidan oldinga
surilgan, didaktika tamoyillariga asoslangan o‘qitishning «sinf-dars» tizimida tashkil etish
nazarda tutiladi. Hozirgi kungacha bu usul dunyoda eng ko‘p tarqalgan o‘qitishning «sinf-
dars» tizimi hisoblanadi, u quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarida
videodarslarni o‘rni

11.

• Yoshi va tayyorgarlik darajasi o‘rtacha bir xil bo‘lgan o‘quvchilar sinfni (guruhni)
tashkil etadi:
• Sinf (guruh, oqim) yagona o‘quv reja, yagona o‘quv dasturlar va yagona mashg‘ulotlar
jadvali (butun bir yosh darajasida) bilan shug‘ullanadi;
• Mashg‘ulotlarning asosi dars hisoblanib, u bitta fanning bitta mavzusiga bag‘ishlanadi va
pedagog tomonidan boshqariladi;
• O‘quv kitoblari uy ishlari uchun foydalaniladi. Bular an’anaviy darsga hos bo‘lgan
hususiyatlardi.
• An’anaviy o‘qitish asosan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishga qaratiladi va
shaxsning rivojlanishini ko‘zda tutmaydi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarida
videodarslarni o‘rni

12.

ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARIDA VIDEODARSLARNI O‘RNI
DARS BERISH
JARAYONI
DARSLARNI
SURATGA
OLAMIZ
O‘QUVCHILARGA
HAVOLA ETAMIZ
MUSTAQIL
O‘ZLASHTIRISH
UCHUN KATTA
IMKONIYAT

13.

O‘rgatuchi video darslarni yaratishga mo‘ljallangan bir qancha dasturlar
mavjud. Ular yordamida
foydalanuvchilar tomonidan iliq kutb olinadigan hamda keng yoritilgan video darslarni ishlab chiqishimiz
mumkin. Foydalanuvchilarning bilish darajalari va ularning talablaridan kelib chiqqan holda video darslarni
yaratish uchun dastur tanlaymiz. Men ham bir qancha dasturlarni tahlil qilgan holda adobe photoshop
dasturini o‘rgatuvchi video darslar tayyorlashni boshlayman. Quyidagi 1-jadvalda video darslar tayyorlash
uchun qulay bo‘lgan dasturlarning ro‘yxatini keltirganman. Videodarslar tayyorlash uchun mo‘ljallangan
dasturlar hilma hil. Lekin ularning solishtirma farqlarini ajratib olib ularning samarasi va foydali jihatlari bilan
birma-bir tanishib chiqamiz. Ularning ichida videodarslar tayyorlash uchun eng maqbulini hamda o‘quvchilar
uchun qiziqarli jihatlari mavjudligi, videodarslarga joziba bag‘ishlay olish darajasini o‘rganib chiqamiz.
Hozirgi kun talabi o‘quvchilarda
o‘rganilish ob’ektiga qaratilgan kuchli motivatsion jarayonlarni
shakllantirish hamda mavjudlarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi lozim.
O‘rgatuvchi video darslarning yaratishga
mo‘ljallangan dasturiy ta’minot

14.

Dastur nomi
Ishlab
chiqaruvchi
Qo‘llash tili
Kerak bo‘luvchi
Kompyuter imkoniyatlari
SmartCapture
DeskSoft
English
Windows XP va yangi verdiyalari
ActivePresenter
BinaryNow, Inc.
English, русский
Windows XP va yangi verdiyalari
SMRecorder
Video2Down
English
Windows XP va yangi verdiyalari
Weeny Free Video
Recorder
Weeny Software
English
Windows XP va yangi verdiyalari
PremierPro
Adobe
Ko‘p tilli, va. русский
Windows XP va yangi verdiyalari
Camtasia Studio
TechSmith
Corporation
English
Windows XP va yangi verdiyalari
Movavi Screen
Capture Studio
MOVAVI
Ko‘p tilli, va. русский
Windows XP va yangi verdiyalari
Bandicam
Bandisoft
Ko‘p tilli, va. русский
Windows XP va yangi verdiyalari
O‘rgatuvchi video darslarning yaratishga
mo‘ljallangan dasturiy ta’minot

15.

Camtasia Studio dasturi – bu kompyuter monitori ekranidagi tasvirlarni yozib olish imkonini
beruvchi juda ham qulay kuchli dastur hisoblanadi. Ushbu dastur yordamida biz ekrandagi
jarayonlari oson tasvirga olishimiz, vebkameralar orqali videoga olishimiz, PowerPoint
taqdimotlarini, hamda audio yozuvlarni yaratishimiz mumkin. Dastur videoni tahrirlash imkonini
beradi: turli effektlar berish, to‘g‘rilash, ravshanlik, ularning o‘lchamlarini almashtirish, kerakli
formatlarda saqlash va boshqalar. Camtasia Studio – video darsliklar, taqdimotlar va boshqa shunga
o‘xshash kuzatuvchilarga namoyish etiladigan materiallar yaratish uchun mo‘ljallangan. Camtasia
Studio dasturida monitor ekranidagilarni video tasvirga olishdan tashqari videoni tahrirlash
imkoniyati ham mavjud.
CamtasiaStudio video darslar tayyorlash uchun
qulay dasturiy vosita

16.

1. Monitor ekranidagi va veb-kameralar orqali kuzatilayotgan jarayonlarni, mikrofondagi
ovozni sifatli yozib olish. Bu jarayonni mikrafon hamda quloqchin bir juftligida
foydalansangiz yanada qulayroq ekan.
2. Videolavhalarga turli xil vizual effektlar berish. Bu jarayon ekranni video tasvirga olib
bo‘lganimizdan so‘ng yanada samarali ekan.
3. Videoyo‘laklarni kesib olish, birlashtirish, o‘chirish va qo‘shish. Bunga esa so‘z bo‘lishi
mumkin emas. Dastur shu darajada qulayki buni foydalanmay turib aytib berish juda qiyin.
4. Audio yozuvlar qo‘yish va tahrirlash. Bunda siz videoga olish jarayonida yozilgan
ovozning o‘rniga boshqa yangi ovoz qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘lasiz.
CamtasiaStudio video darslar tayyorlash uchun
qulay dasturiy vosita

17.

CamtasiaStudio video darslar
tayyorlash uchun qulay
dasturiy vosita

18.

19.

«ADOBE PHOTOSHOP DASTURIDA ISHLASH»
MAVZUSIDA VIDEODARSLARNI
YARATISH TEXNOLOGIYASI
Adobe Photoshop dasturida ishlash asoslari.
Adobe Photoshop dasturini o‘rgatuvchi videodarslarni
CamtasiaStudio dasturida yaratish texnologiyasi
Adobe photoshop dasturini o‘rganish kursi bo‘yicha dars
ishlanmalar
Ikkinchi bob bo‘yicha xulosa

20.

Adobe photoshop dasturi bir so‘z bilan aytganda foydalanuvchiga foto suratlar
bilan ishlashda katta qulayliklar taklif qiluvchi, suratlarni boshqarish ular ustida amallar
bajarish, ularni tahrirlash, ularga nom berish hamda ko‘rimlilik darajasini oshirishda
katta samarali dasturdir. Asosan Adobe photoshop dasturi jurnalistlar, reklama
agentliklari uchun ko‘p samarali dastur hisoblanadi. Dastur yordamida suratlarni
o‘zlarining maqolalari uchun ajoyib fon yaratishlari, kerakli suratlarni joylashlari hamda
tekstlarni ham istalgan ko‘rinish, o‘lcham va dizaynda joylash imkoniyatlari mavjud.
Dastur haqida fikrlarimizni u bilan tanishish jarayonida birma bir boyitib boramiz.
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

21.

Video darslarning samarasini ochib
beramiz
SAN’ATNI
RAQAMLASHTIRING
YANGI METOD
YANGI KELAJAK

22.

DASTUR INTERFEYSI
• MENYULAR QATORI
• HOLATLAR SATRI
• USKUNALAR PANELI
• PALITRALAR
• ISHCHI SOHASI
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

23.

DASTUR USKUNALAR PANELI
• ASOSIY USKUNALAR
• SINFIY USKUNALAR
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

24.

Tasvirning bosma shakldagi o‘lchami (Размер печати) Adobe Photoshop dasturi
tasvirning printerda chop qilingandagi korinishini chop qilmasdan awal ekranda
ko‘rish imkonini beradi. Buning uchun Menyular satrida Изображение menyusi
tarkibidagi Размер изображения buyrug‘ini tanlanadi. Ammo tasvirning
ekrandagi ko‘rinishi bilan chop etilgandagi o‘lchamlari hamma vaqt ham aynan
mos tushavermaydi. Tasvir kattaliklari 0,2% dan 16 000%gacha miqdor
o‘rtasidagi sonlar bilan belgilanadi.
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

25.

Tasvirning bosma shakldagi o‘lchami (Размер печати) Adobe Photoshop dasturi
tasvirning printerda chop qilingandagi korinishini chop qilmasdan awal ekranda
ko‘rish imkonini beradi. Buning uchun Menyular satrida Изображение menyusi
tarkibidagi Размер изображения buyrug‘ini tanlanadi. Ammo tasvirning
ekrandagi ko‘rinishi bilan chop etilgandagi o‘lchamlari hamma vaqt ham aynan
mos tushavermaydi. Tasvir kattaliklari 0,2% dan 16 000%gacha miqdor
o‘rtasidagi sonlar bilan belgilanadi. Navigator darchasi bilan ishlash
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

26.

Tasvir formatlari – Adobe Photoshop dasturi 20 dan
ortiq formatdagi fayllar bilan ishlash imkoniga ega.
Eng ko‘p qo‘llaniladigan formatlar:
Adobe Photoshop dasturida
ishlash asoslari.

27.

ADOBE PHOTOSHOP
DASTURINI O‘RGATUVCHI
VIDEODARSLARNI
CAMTASIA STUDIO
DASTURIDA YARATISH
TEXNOLOGIYASI

28.

O‘rgatuvchi
video
darslarni
tayyorlashni
boshlashdan avval eng maq’ul dasturiy ta’minotni tanlab
olishimiz
lozim.
Biz
yuqoridagi
video
darslarga
moshlashgan dasturlar orasidan Camtasia Studio dasturini
afzal ko‘rdik.
Uning interfeysining soddaligi, ishlash jarayoni ommaviyligi, dasturning kerakli
qismlarga ajratilganligi hamda video darslarni tasvirga olingandan so‘ng qayta tahrir
qilish
hususiyatlari
mavjudligi
sabab
biz
CamtasiStudi
CamtasiaStudio dasturining 2020 yilgi versiyasidan foydalanamiz
Adobe Photoshop dasturini o‘rgatuvchi
videodarslarni CamtasiaStudio dasturida
yaratish texnologiyasi
dasturini
tanladik.

29.

Dasturni ishga tushir
Va record tugmasini bo
Dastur interfeysi
h jarayonini davom ettirish,
Dastur ekranni suratga olm
Biz ish jarayonini amalga oshirm

30.

31.

Youtube sayti orqali
video darslar ulashilmoqda
5-dars
Textlar bilan ishlash.
3-dars
Fayllar bilan ishlash

32.

Video darslarning afzalliklari
01
AFZALLIK
Bir vaqtning o‘zida
Katta hajmdagi auditoriyani
Qamrab olish imkoniyati
02
Istalgan vaqtda ta’lim olish
imkoniyati
04
03
AFZALLIK
Maxsus-ana’naviy darslarga
Integratsiyalashtirilgan video
darslar yaratilishi
AFZALLIK
AFZALLIK
O‘quvchining bir ma’lumot
ustida qayta va qayta
kuzatish imkoniyati mavjud
bo‘lishi

33.

MAVZU: PhotoShop dasturli grafik muharririda ishlash asoslari. PhotoShop interfeysi.
FAN: Informatika va axborot texnologiyalari.
DARSNING MAQSADI:
TA’LIMIY:
O‘quvchilarga photoShop dasturli grafik muharririda ishlash asoslari.
PhotoShop interfeysini o‘rgatish.
RIVOJLANTIRUVCHI:
O‘quvchilarni mustaqil fikrlarini oshirish va rivojlantirish.
TARBIYAVIY: Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish,
odob-axloq qoidalariga rioya qilishni singdirish.
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar

34.

TAYANCH VA FANGA OID KOMPETENSIYALAR:
TK: kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish,
o‘z xatti-harakatini muqobil baholas;
FK: tasvirlarni grafik uskunalar yordamida to‘plashni biladi, amaliyotda qo‘llay oladi;
DARS USULI: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi, “Rasmli boshqotirma” , “Aqliy
hujum”.
DARS TURI: Yangi bilim berish. O‘quv jarayonining amaliga oshirish texnologiyasi:
O‘QITISH USULLARI: blits-so‘rov, savol-javob.
O‘QITISH SHAKLLARI: guruhlara ishlash, frontal, jamoaviy.
O‘QITISH VOSITALARI: 11-sinf darsligi, mavzuga oid dars taqdimoti,
baholash: og‘zaki va test nazorati, amaliy vazifalar.
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar
Monitoring va

35.

AQLIY HUJUM
METODINING
TUZILMASI
MUAMMOLI SAVOL BERILADI
FIKR VA G‘OYALAR BILDIRILADI VA JAMLAB BORILADI
FIKR VA G‘OYALAR GURUHLANADI
ANIQ VA TO‘G‘RI JAVOBLAR TANLAB OLINADI
Adobe photoshop qanday grafik dasturlar turiga kiradi?
Tasvirlarning o‘lchamlari qanday ko‘rinishlarda bo‘ladi?
Kompyuter grafikasi necha turga bo‘linadi?
Adobe photosh dasturida nechta uskunalar mavjud?
Dasturning interfeysi nechta qismdan iborat?
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar

36.

DARSNING BORISHI:
TASHKILIY QISM: O‘quvchilar bilan salomlashish. Xonani va o‘quvchilarni darsga
tayyorliklarini kuzatish. Yo‘qlamani aniqlash. Navbatchi axboroti. Siyosiy daqiqa.
Darsning maqsad va vazifalarini qo‘yish. Tayanch bilimlarning faollashtirish.
UYGA
VAZIFALARINI
TEKSHIRISH
VA
O‘TILGAN
MAVZUNI
MUSTAHKAMLASH.
1. Ikki o‘lchamli kompyuter grafikasi turlarini, ulaming afzalliklarini
2. Rastrli grafika o‘lchami nima va uni saqlash uchun qancha xotini kerak bo‘ladi?
3. Fraktallar haqida nimalami bilasiz?
4. Uch o‘lchamli grafika haqida nimalami bilasiz?
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar

37.

NAZARIY QISM:
Kvadrat chizing. Uni to‘qqizta kvadratga ajrating. Burchaklardagi to‘rtta
kvadratni olib qolib, qolganlarini o‘chirib tashlang. Qolgan kvadratlami ham shu usulda
qayta ishlang. Dars materiallarini tushuntirish (materiallarni tushuntirish dars
prezentatsiyasi va videorolik, amaliy harakatlar, tayyor ishlar ko‘rgazmasini namoyish
qilish bilan birgalikda olib boriladi).
Rastrli grafikani, masalan, fotosuratlami, tahrirlash ko‘p uchraydigan amal.
Fotosuratlami olish paytida yo‘l qo‘yilgan xatoliklami tuzatish, mav> jud
fotosuratlardan yangisini montaj qilish, fotosuratlardagi ortiqcha narsa- lami olib
tashlash, fotosuratlaming muammoli joylarini boshqa qismi bilaii almashtirish mumkin.
Fotosuratga jilo berish, fotosuratga turli filtrlami qo‘l- lab ulami yangi ko‘rinishga
o‘tkazish, fotosuratlarga matn qo‘shish, fotosuratlami boshqa sirtlarga, masalan, ko‘za
sirtiga o‘tkazish uchun shaklini o‘z- gartirish bu amallardan ba’zilari xolos.
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar

38.

DARSGA YAKUN YASASH:
O‘quvchilarni olgan bilimlari hamda qilgan ishlarini nazorat qilib baholash, ularni yo‘l
qo‘ygan kamchiliklarini to‘g‘irlash.
UYGA VAZIFA BERISH:
Dars mavzusi bo‘yicha 6 ta test tuzing
Adobe photoshop dasturini o‘rganish
kursi bo‘yicha dars ishlanmalar

39.

III-BOB. UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA O‘QUVCHILAR UCHUN
ADOBE PHOTOSHOP DASTURINI O‘RGATUVCHI VIDEO DARSLAR
YARATISH TEXNOLOGIYASI BО‘YIСHА TАJRIBА SINОV ISHLАRINI
TАSHKIL QILISH
287
2 ta
sinf
04
2-hafta
11 C
Pedagogik
sinov
Nazorat sinfi
11 A
Tajriba sinf
2 hafta

40.

PЕDАGОGIK TАJRIBА-SINОVNI
TАSHKIL QILISH VА UNI О‘TKАZISH
BОSQIСHLАRI
Nаzаriy izlаnishlаr tugаgаndаn sо‘ng yaratilgan adobe photoshop
dasturini o‘rgatuvchi video darslar оrqаli yаngi о‘qitish mеtоdlаridаn
fоydаlаnishni tаsdiqlаsh uсhun pedаgоgik tаjribа-sinоv ishi tаshkil еtildi.
Tаjribа sinоv ishlаri bо`yiсhа оlib bоrilgаn izlаnish jаrаyоnidа 11sinflarda informatika fanining kоmpyutеr grаfikаsi bo‘limini о`qitishdа
video darsli о‘quv qо‘llаnmаlаrini о‘quv jаrаyоni bо‘yiсhа ishlаr
о`gаnildi vа mаvzugа dоir mа’lumоtlаr, fаktlаr, vоsitаlаr hаmdа video
darsli о‘quv qullаnmаlаrini о`quv jаrаyоnigа qо`llаsh bо`yiсhа ishсhi
fаrаz аniqlаb оlindi. Tаjribа sinоvning dаstlаbgi bоsqiсh video darsli
о‘quv qo‘llаnmаlаrini о`quv jаrаyоnigа qо`llаshning mеtоdik jihаtlаri
о`rgаnildi.

41.

PЕDАGОGIK TАJRIBА-SINОVNI
TАSHKIL QILISH VА UNI О‘TKАZISH
BОSQIСHLАRI
Pеdаgоgik tаjribа-sinоv Tоshkеnt shahri 287-maktabda
tаshkil qilindi. Bu sinflarda dаrslаr ikki xil mеtоdikа аsоsidа
о`tkаzildi. 29 vа 30 tа nаfаr о‘quvсhilаrdаn ibоrаt bо‘lgаn
tаjribа vа nаzоrаt sinflari tаnlаb оlindi.
Tаjribа sinfida mаshg`ulоtlаr – yаrаtilgаn video darsli
tа`lim rеsurslаri аsоsidа, nаzоrаt sinfida еsа аn’аnаviy
mеtоdikа bilаn оlib bоrildi.
29
TAJRIBA-SINOV ISHLARIGA JALB
QILINGAN O‘QUVCHILAR
30

42.

PЕDАGОGIK TАJRIBА-SINОVNI
TАSHKIL QILISH VА UNI О‘TKАZISH
BОSQIСHLАRI
TAJRIBA-SINOV ISHLARI
QANDAY OLIB BORILADI ?
Tаjribа sinоv sinflarida video darsli qо`llаnmаlаrni о‘quv
jаrаyоnigа qо‘llаsh bо‘yiсhа kоmplеks mеtоdikаdаn fоydаlаnildi tаjribаsinоv sinfida nаzаriy dаrslаri video darsli rеsurslаri аsоsidа оlib bоrildi.
Kоmpyutеr grаfikаsi bо‘yiсhа nаzаriy vа аmаliy dаrslаrdа “Adobe
photoshop” dasturini o‘rganish hаqidа mа’lumоtlаr Camtasia Studiо
dаsturidа yаrаtilgаn video darslar yоrdаmidа tushuntirish оrqаli tаjribа
sinоv guruhlаridа dаrs о`tkаzildi.

43.

Pеdаgоgik tаjribа-sinоv ishlаri vа ulаrning
nаtijаlаri tаhlili
Maktab raqami
Tаjribа sinfi
Nаzоrаt sinfi
287-maktab
29
30

44.

Pеdаgоgik tаjribа-sinоv ishlаri Boshlangan davrda tekshirish natijasida
Olingan baholar
Tajriba sinov boshida
О‘quv
Guruhlаr
сhilаr
sоni
Tаjribа
sinfi
Nаzоrаt
sinfi
Bаhоlаsh mеzоnlаri
14
12
10
5
4
3
8
6
29
9
10
10
4
2
0
5
30
7
11
12
4
Tajriba sinfi
3
Nazorat sinfi

Aхборот технологиялари

ikki xil ko’rinishda amalga oshiriladi. Birinchi sharti bu texnik jihozlar bo’lsa, ikkinchi sharti esa maxsus dasturiy ta’minotlar bilan ta’minlanganligidir.

Texnik jihozlar bilan ta’minlanganlik : kompyuterlar, tarmoq qurilmalar i,

yuqori tezlikdagi Internet tarmoqlari, videokonferentsiya jihozlari va hokazo.

Dasturiy ta’minotga: mavjud qurilmalarni ishlatadigan dasturiy ta’minotlardan tortib, shu soha uchun mo’ljallangan dasturlar to’pami kiradi.

So’nggi yillarda G’arbda ta’lim tizimini boshqarishda qo’llanilib kelinayotgan Internet yoki Intranet tarmog’i orqali elektron shakldagi ta’lim turi e-learning

(elektron ta’lim) atamasi bilan kirib keldi. Elektron ta’lim – axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosidagi ta’limning turli ko’rinishlarini angl atuvchi keng

tushunchadir. Elektron ta’limni tashkillashtirishning ko’pgina manbalari orasidan quyidagilarni k o’ rsatish mumkin:

• Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);

• Virtual ta’lim jarayonini bosh qaruvchi tizimlar LMS (Learning

• Ichki kontentni boshqaruvchi tizimlar CMS (Content Management

MOODLE tizimining asosiy xususiyatlari

MOODLE tizimi masofadan turib o’qitish kurslari va web -saytlarni yaratishni dasturiy ta’minlash paketidan iboratdir. Tizimning asosiy xususiyatlari

– Tizim hozirgi zamon pedagogika yutuqlari va o’quvchilar orasidagi hamkorlikka bo’lgan ehtibor, muhokamani hisobga olingan holda loyihalashtirilgan.

– Masofadan turib o’qitish uchun ham, kunduzgi o’qitish uchun ham

– Oddiy va samarali web-interfeysga ega.

– Dizayn modul strukturasiga ega va osongina modifikatsiya qilinadi.

– Ulanadigan til paketlari to’liq mahalliylashtirish imkoniyatini beradi. Ayni ‘aytda 43 ta til qo’llab -quvvatlanoqda.

– Talabalar o’zlari hisob yozuvlarini tahrir etishlari, fotosuratlar qo’shishlari va ko’plab o’z shaxsiy ma’lumotlar va rekvizitlarini o’zgartirishlari mumkin.

– Har bir foydalanuvchi o’z mahalliy vaqtini ko’rsatishi mumkin. Bunda tizimdagi barcha sanalar uni ng uchun mahalliy vaqtga o’tkaziladi (forumlarda xabar

berish vaqtlari, topshiriqlarni

bajarish vaqtlari va boshqalar).

“kalendarniy” (taqvimiy), “forum”, “tematik”.

– Har bir kurs qo’shimcha ravishda kod so’zi bilan himoyalanishi mumkin.

– Chat, O’ros (So’rov), Forum, Glossariy, Rabochaya tetrad (Ish daftari), Urok

(Dars), Test, Anketa, Scorm, Survey, Wiki, Seminar, Resurs (matn yoki web sahifa yoki katalog ko’rinishida) kurslari uchun modul tuzuvchilar boy to’pami mavjud.

– Foydalanuvchi oxirgi marta kirganidan keyingi kursda ro’y bergan o’zgarishlar, kurs birinchi varag’ida aks ettirilishi mumkin.

– Deyarli barcha teriladigan matnlar (resurslar, forumga xabarlar, daftarlarga yozuvlar) ichiga joy lashtirib qo’yilgan WYSIWYG Rich Text – muharrir tomonidan

tahrir etilishi mumkin.

– Barcha baholar (Forumlardan, Ish daftarlaridan, Testlar va Topshiriqlardan) bitta sahifada to’’lanishi mumkin (yoki fayl ko’rinishida).

– Foydalanuvchining tizimga kirishi va ishi bo’yicha, jadvallar va turli

modullar detallari (jihatlari) ustida olib borgan ishlari to’g’risidagi to’liq hisobot (oxirgi kirish, o’qish sonlari, xabarlar, daftarlardagi yozuvlar) ni olish mumkin.

– E- mail ni yo’naltirish mumkin – xabarlar, forumlar va o’qituvchilar baho va sharhlarini jo’natish mumkin.

LMS MOODLE tizimining strukturasi

Tizim imkoniyatlaridan foydalanish uchun Internet tarmog ’ iga ulangan kom з yuterga ega bo ’ lish lozim, Ishni boshlash uchun qatorda web – brauzer URL server adresini terish lozim. Unda CDO – http:// localhost o ’ rnatilgan bo ’ lishi kerak.

So ’ rovga ishlov berilgandan keyin brauzer tizim start sahifa sini ko ’ rsatadi.

Hozirgi kunda o’quv jarayonini tashkil etishda masofaviy ta’lim

texnologiyalaridan keng foydalanilmoqda. Masofaviy texnologiyalarni tizimli tarzda tadbiq etish ta’lim samaradorligini yanada oshirishda muhim ahamiyatga ega. O’quv

jarayoniga masofaviy texnologiyalarni tizimli tarzda joriy etish uchun eng avvalo, maqsad va vazifalarni aniqlash, kerakli usul va v ositalarni tanlash, qo’yilgan

vazifalarni amalga oshirish hamda erishilgan natijalarni tahlil qilish va kamchiliklarni bartaraf etish bosqichlari amalga oshiriladi.

MOODLE platformasining masofaviy ta’limni boshqarish imkoniyatlari

MOODLE platformasining masofaviy ta’limni boshqarishdagi

MOODLE tizimi. MOODLE (http://www.moodle.org) – web- saytda o’qitish va online rejimidagi darslarni tashkil qiluvchi ilova. Bu proekt ta’limga sottsio –

konstruktiv qarashni tarqatish uchun ishlab chiqarilgan.

Qisqacha qilib quyidagilarni aytish mumkin:

• Yangi bilimlar oldingi olingan bilim va individual tajribalar asosida

• O’quv jarayonida o’quvchi olgan bilimini boshqalarga tushuntirib

berishida ko’proq samaraga ega. Bu qarashni qo’llaganda siz o’quvchining tajribasiga suyanasiz, bu kerakli o’quv materialini o’zlas htirishdagi eng samarali usul. Bu usul

o’quv jarayonidagi o’quvchini ham o’quvchi ham o’qituvchi sifatida qatnashishini ta’minlaydi.

• O’qituvchining funktsiyasi o’zgarishi mumkin: bilim manbai o’rniga, “ta’sir markaziga” va sinf madaniyatining modeliga aylanadi. O’qituvchi har bir

o’quvchining bilim talabiga qarab individual munosabatda bo’lishi kerak.

MOODLE tizimining umumiy interfeysi

LMS MOODLE tizimlari masofaviy ta’lim jarayonini tashkil etishda quyidagi funktsiyalarni o’z ichiga oladi:

• o’quvchilarni (o’qituvchilarni, kurs yaratuvchi pedagoglarni va boshqalarni) ro’yxatga olishi;

• foydalanuvchilarni o’quv kurslardan chetlashtirish, o’quvchilarning mustaqil

ta’lim olish muhitini yaratish;

• o’quvchi va o’qituvchilarning o’zaro individual yoki guruh bo’lib, hamkorlikda ishlashini (Web elementlarini ishlatish orqali) tashkil etish;

• guruhlar yaratish va ularni boshqarish;

• oraliq, joriy va yakuniy nazoratlarni tashkillashtirish va elektron nazorat turlarini yaratish (elektron nazorat turlariga yopiq turdagi test, ochiq turdagi nazorat,

moslikni to’ishga oid, ketma – ketlikni to’g’ri joylashtirish, bo’sh qoldirilgan joyni to’ldirish va boshqa turlari k iradi);

• har xil turdagi ijtimoiy so’rovlar tashkillashtirish , o’quvchilarning bilim darajasini monitoring qilish;

• sertifikatlar (diplomlar) berish imkoniyati;

• elektron axborot resurslarini ( elektron kutubxonalar ) tashkillashtirish;

• elektron o’quv resurslarini eksport/import qilish imkoniyatlari;

• tizim foydalanuvchilarining (o’quvchilar, o’qituvchilar -tyutorlar, kurs yaratuvchi pedagoglarning) tizimga qachon, qancha vaqt davomida o’quv kontentlar

bilan tanishganligi, qaysi IP-manzil orqali kirganligini (bu esa qaysi davlatdan tizimga kirganligini aniqlashga yordam beradi), brauzer va qaysi operatsion tizim orqali kirganligi, tizimda mavjud foydalanuvchilarning faolligini maxsus grafiklar orqali monitoring qilish imkoniyati;

• o’qituvchi (tyutor yoki elektron kurs yaratuvchi pedagoglar) tomonidan elektron o’quv resurslarni yarat ishi ;

• Authoring tools larda SCORM , TinCan yoki boshqa standartlar asosida yaratilgan elektron o’quv resurslarini yuklashi;

• o’quvchilarning boshqa o’quvchilar/o’qituvchilar bilan ( Chat, Forum,

videokonferentsiya, umumiy elektron doskalar yoki tizimning ichki/tashqi xabarlar almashish moduli orqali ) muloqotini tashkillashtirish;

• o’quv jarayonida bo’ladigan yangiliklarni barcha foydalanuvchilarga ommaviy xabar yuborib turuvchi modullarning mavjudligi;

• iqtisodiy va marketingga oid operatsiyalarni boshqarish va boshqa imkoniyatlarni sanab o’tish mumkin.

MOODLE tizimidagi o’qitish modullari

MOODLE masofaviy o’qitish jarayonini to’la qo’llab -quvvatlash uchun keng

doiradagi imkoniyatlarni beradi – o’quv materiallarini turli usullarda berish, bilimlarni tekshirish va o’zlashtirish nazorati alohida tahkidlab o’tish maqsadga

MOODLE da 15 turdagi interaktiv o’quv modullari mavjud bo’lib, ularning

soni oshib bormoqda. Kurs yaratuvchisi tizimning bunday imkoniyatidan foydalangan holda o’qitiladigan fanni talabalarga (bilim oluvchilarga) interaktiv ko’rinishda

taqdim etish imkoniyatini yaratadi.

Tizimda mavjud o’qitish modullari:

Student tracking va ancha ko’p bo’lgan boshqa modullari mavjud. Boshqa LMS lar singari IMS, SCORM va boshqa standartlarni qo’llab

quvvatlaydi. Tahlillar shuni ko’rsatadiki, boshqa LMS tizimlarga qaraganda eng ko’p

qo’shimcha plagin va modullari mavjud bo’lgan dasturiy majmua aynan, MOODLE dasturiy majmuasi hisoblanadi.

SCORM yoki AICC standart paketlari

Bu o’quv materiallari orqali bilim oluvchining o’rganilayotgan o’quv kontent

ustida bajaradigan xarakatlarini tizimga hisobot ko’rinishda yuborib turadi.

Masalan bilim oluvchi kontentda mavjud bo’lgan slayd(bet)larning hammasi

bilan tanishgan yoki tanishmaganligi, har bir slayd(bet)ni talaba qancha vaqt davomida o’rganganligini, bu standartda (ya’niy SCORM yoki AICC) yaratilgan

o’quv kontentni boshqa LMS tizimiga eksport qilish imkoniyati ham mavjud.

Hozirgi vaqtda mavjud

bo’lgan taniqli muallif lik uskunalarining (authoring

tools) ko’pchiligi yaratiladigan

o’quv kontentni aynan SCORM yoki AICC standarti

ko’rinishda eksport qilish imkoniyati mavjud. LMS tizimlari uchun elektron ta’lim resurslarini aynan SCORM yoki AICC standart paketlari asosida yaratish tavsiya etiladi.

MOODLE tizimi masofaviy o’quv kursiga qo’yiladigan resurs va elementlar

Wiki (Viki) – bir nechta foydalanuvchi tomonidan elektron materiallar ni qo’shishi, kengaytirishi va o’zgartirish imkoniyatini beruvchi, Web 2. Kontseptsiyasi

asosida yaratilayotgan hujjat ustida bir vaqtda hamkorlikda ishlash imkoniyatini

So’rovlar – tizimdagi foydalanuvchilar orasida o’quv maqsadidan kelib chiqqan holda har xil ko’rinishdagi so’rovlarni tashkillashtirish imkoniyatini beradi.

Ma’lumotlar bazasi – o’rganilayotgan fan bo’yicha ma’lumotlar bazasini

xamkorlikda yoki yakka tartibda shakllantirish imkoniyatini beruvchi modul.

Glossariy – kursning barcha hujjatlari bo’yicha havolalarni avtomatik tashkil qiladigan tahriflar ro’ yxati. Agar tahrif glossariyga kiritilgan bo’lsa, u holda agar u

kurs matnlarida uchrasa, havola glossariyning yordamchi elementiga avtomatikta’minlanadi. Yaratilgan glossariy orqali elektron nazorat turlarini

tashkillashtirish imkoniyatini beradi.

Topshiriq – o’qituvchi javobni elektron ko’rinishda olish uchun ishlatish

mumkin (ixtiyoiy formatda).

Ma’ruza – har bir sahifasi talaba javob berishi lozim bo’lgan savol bilan tugaydigan sahifalar to’plami. Javobning to’g’riligiga bog’liq holda, talaba keyingi sahifaga o’tadi yoki oldingi sahifaga qaytadi.

Bu Ta’lim yo’nalishini aniqlashni va o’qitiladigan fan tushunarsiz bo’lib qolmasligini ta’minlaydi. Shu bilan bir qatorda ta’limni individulalashtirish

imkoniyatini beradi. Bu turdagi o’quv element orqali bilim oluvchining shaxsiy tayyorgarligidan kelib chiqqan holda o’rganilayotgan o’quv kursi tizim orqali tanl ab

Sharh – kurs sahifasidagi ixtiyoriy matn va grafika.

Ish daftari – berilgan mavzu bo’yicha talaba fikrini bildiradigan joy.

Resurs – avtomatik tasvirlanadigan turli fayllarni yuklash va tasvirlash vositasi. Masalan, Ma’ruza audioyozuvini yukla shda u mediapleyr sifatida

Seminar – qatnashchilar bir-birining ishini baholaydigan topshiriq.

Testlar – turli variantli testlar to’plami. Savollar bir nechta variantli

javoblardan, to’g’ri/noto’g’ri tanlovdan, qisqa matnli javobdan va boshqa lardan iborat bo’lishi mumkin.

Forum – forumning 3 ko’rinishi mavjud (savol – javob, hammaning o’z mavzusi, standart muzokara).

Chat – real vaqtdagi muzokara olib borish imkoniyatini beradi.

MOODLE ning asosiy yutuqlari:

Keng tarqalgan: 160 mamlakatda 72 xil tilda(o’zbek tilini ham qo’shgan holda) 37.000 versiyasi joriy qilingan

Yuqori hajimda (masshtabda): Oksford universiteti (OUUK), Kaliforniya universiteti (HSU California ) va Yangi Zelandiya ochiq politexnik (Open polytechnic

NZ) markazlari tomonidan 100,000 dan ortiq foydalanuvchilar qayd etilgan Bepul

imkoniyat: GpL Code(kod) Ta’lim maskanlariga litsenziya uchun hech qanday haq to’lamasdan, uzoq muddatli egalik qilish, hatto kelgusida yangilab turish imkonini

beruvchi qurilmani o’rnatishga ruxsat beradi.

1. Internetga asoslangan o’quv muhiti: tartiblashtirilgan o’quv mashqlari va o’quv mazmuni bilan ta’minlash.

2. O’qishni Boshqaruv Tizimi (OpBT): Kursning dizayni va o’tkazilishini qo’llab quvvatlash( tyutorlik, monitoring va sertifikatsiya).

Boshqa LMS lar singari IMS, SCORM va boshqa standartlarni qo’llab quvvatlaydi. Tahlillar shuni ko’rsatadiki, boshqa LMS tizimlarga qaraganda eng ko’p

qo’shimcha plagin va modullari mavjud bo’lgan dasturiy majmua aynan, MOODLE

dasturiy majmuasi hisoblanadi.

Hozirgi vaqtda dunyoning aksariyat ta’lim muassasalari o`z masofaviy ta’lim

tizimilarini tashkil etishda MOODLE dasturiy majmuasini joriy etmoqdalar.

Ochiq kodli MOODLE dasturiy majmuasi o’quv jarayonini boshqaruvchi Web ga yo’naltirilgan maxsus tizim bo’lib, Internet (interanet) tarmog’ida foydalanishga

Tizimni yaratishda ochiq kodli dasturiy ta’minotlardan

foydalanilgan. Uni ishlatish uchun ma’lumotlar omborini boshqarish dasturi (MySQL yoki postgreSQL), pHp protsessori, Web xizmati dastur (Apache yoki IIS) lari sozlangan server zarur. Opertsion tizim sifatida ixtiyoriy keng tarqalgan tizimlardan biridan foydalanish mumkin (Windows, Linux, Mac OSX, Novwll Netware).

1. Wiki (Viki) – bir nechta foydalanuvchi tomonidan elektron materiallar ni qo’shishi, kengaytirishi va o’zgartirish imkoniyatini beradi.

2. So’rovlar – tizimdagi foydalanuvchilar orasida so’rovlarni

tashkillashtirish imkoniyatini beradi.

3. Glossariy – kursning barcha hujjatlari bo’yicha havolalarni avtomatik tashkil qiladigan tahriflar ro’yxati.

4. Topshiriq – o’qituvchi javobni elektron ko’rinishda olish uchun

5. Ma’ruza – har bir sahifasi talaba javob berishi lozim bo’lgan savol bilan tugaydigan sahifalar to’plami.

6. Sharh – kurs sahifasidagi ixtiyoriy matn va grafika.

7. Ish daftari – berilgan mavzu bo’yicha talaba fikrini bildiradigan joy.

8. Resurs – avtomatik tasvirlanadigan turli fayllarni yuklash va tasvirlash

9. Seminar – qatnashchilar bir-birining ishini baholaydigan topshiriq.

10. Testlar – turli variantli testlar to’plami.

11. Forum – forumning 3 ko’rinishi mavjud (savol – javob, hammaning o’z

mavzusi, standart muzokara).

12. Chat – real vaqtdagi muzokara olib borish imkoniyatini beradi.

1. MOODLE qanday dasturiy majmua hisoblanadi?

2. MOODLE –abbrеviaturasi nima?

3. Tizim qanday munosabatini tashkillashtirishga yo’natirilgan ?

4. MOODLE avtori kim?

5. Qanday operatsion tizimlarda ishlay oladi?

6. SCO, SCORM nima?

7. MOODLE qanday obhektlari va standartlar bilan ishlay oladi?

9. Virtual ta’limni boshqaruvchi tizimla rning qanday funktsiyalari mavjud?

10. MOODLE tizimi qanday xususiyatlardan tashkil topgan?

11. LMS MOODLE tizimi qanday strukturadan iborat?

12. MOODLE platformasining masofaviy ta’limni boshqarish ning qanday

13. LMS MOODLE tizimlari masofaviy ta’lim jarayonini tashkil etishda qanday funktsiyalarni o’z ichiga oladi?

14. MOODLE tizimida qanday o’qitish modullari mavjud?

15. SCORM yoki AICC standart paketlari deb nimaga aytiladi?

16. LMS MOODLE tizimlari masofaviy ta’lim jarayonini tashkil etishda qanday funk tsiyalarni o’z ichiga oladi?

17. MOODLE tizimi masofaviy o’quv kursiga qanday resurs va elementlar

18. So’rovlar deb nimaga aytiladi?

19. Wiki deb nimaga aytiladi?

20. Ma’lumotlar bazasi deb nimaga aytiladi?

21. Glossariy deb nimaga aytiladi?

22. Topshiriq deb nimaga aytiladi?

23. Ma’ruza deb nimaga aytiladi?

24. Sharh deb nimaga aytiladi?

25. Ish daftari deb nimaga aytiladi?

26. Resurs deb nimaga aytiladi?

27. Seminar deb nimaga aytiladi?

28. Testlar deb nimaga aytiladi?

29. Forum deb nimaga aytiladi?

30. Chat deb nimaga aytiladi?

31. MOODLE ning asosiy yutug’i nimadan iborat?

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati

1. Agaponov S. V. i dr.Sr е dstva distantsionnogo obuch е niya. M е todika, t ех nologiya, instrum е ntariy. / Avtor ы : Agaponov S. V., Djaliashvili 3. O., Kr е chman D. L., Nikiforov I. S, CH е nosova Е . S, Yurkov A. V. / Pod r е d. Z.O. Djaliashvili. — SPb.: B Х V-P е t е rburg, 2003. — 336 s: il.

2. B е gimqulov U.Sh. Zamonaviy a х borot t ех nologiyalari muhitida p е dagogik ta’limni tashkil etish.// “Pеdagogik ta’lim” jur, № 1, 2004.– 25-25 b е tlar.

3. Nishonov A. Х. va boshqalar. Ta’lima erkin va ochiq kodli dasturiy ta’minotlar, Aх borot t ех nologiyalari va t е l е kommunikatsiya muammolari, r е spublika

ilmiy-t ех nik konf е r е ntsiyasi, Toshk е nt 2012.121-123 b.

4. Х amidov V.S. Erkin va ochiq kodli LMS tizimlar tahlili, infocom.uz jurnali №7,8. 14 bе t, 2013 y.

5. Hamdamov R.H., Masofadan o’qitish tizimlarini yaratishdagi yuzaga

k еladigan muammolar haqida. «Fan va ta’limda aх borot-kommunikatsiya t ехnologiyalari» Rе spublika ilmiy-t ех nik konf е r е ntsiyasining mat е riallari. Toshk е nt.

6-7 apr е l 2006 y.

VI. Intеrnеt saytlari

6-MODUL. SMART-O’QITISHNI RIVOJLANISH TENDENTSIYALARI

1. Elektron o’qitish haqida:

a. Elektron o’qitish muhiti, elektron o’quv hamjamiyati,

b. elektron o’quv muhitining boshqa elektron muhitlar bilan bog’lanishi,

c. Smart-kitob, elektron darslik,

d. Smart-o’quv jarayoni, Onlayn Smart o’qitish muhiti,

e. Smart texnologiyalari,

f. elektron o’qitish muhitini yaratish va foydalanish tartibi.

2. Turli Smart texnologiyalari tasnifi va ulardan foydalanish usul va

3. Smart-o’quv muhiti uchun elektron kontent yaratish usullari.

Smart ta’lim texnologiyasi

Axborot asrining kirib kelish davri haqida so‘z borganda, axborot – kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), ularni real o‘quv jarayoniga qo‘llash,

zamonaviy axborot infrastrukturasini yaratish, mutlaq y angi multimedia o‘quv dasturlarini yaratish va ta’limga tatbiq etish bosqichlari asta -sekin nihoyasiga yetib

Shu o‘rinda, tabiiy bir savol paydo bo‘ladi: ortirilgan bilim va tajribalarni qanday

baholash mumkin, keyingi qo‘yiladigan qa dam qanday bo‘lmog‘i kerak?! Masalan, an’anaviy o‘quv jarayonlarining AKT qo‘llash bilan bog‘liq muammolari, jumladan:

dunyo internet tarmoqlarida tobora taraqqiy etib borayotgan turli ko‘ri nishdagi noformal ta’lim birlashmalari, «real» ta’lim maskanlarini «virtual» lari bilan

masofaviy ta’lim va boshqalar.

nafaqat klassik ta’lim

texnologiyalari, balki elektron

ta’lim (e -learning) ham

ehtiyojlar kuzatiladi. Ayni vaqtda e-learning tizimidan Smart (engl. — aqilli, mushohadali, harakatchan) e-learning hamda Smart Education (aqilli ta’lim) ga

o‘tish jarayoni bormoqda. Bu konsepsiya ta’lim sohasining barcha jarayonlarini, shuningdek, bu jarayonda qo‘llaniluvchi barcha usul va texnolo giyalarni kompleks

Smart konsepsiyasi ta’lim kesimida o‘zi bilan birga, «aqilli taxta», «aqilli ekran», ixtiyoriy nuqtadan Internetga chiqish kabi texnologiyalarni

shakllantiradi. Ushbu texnologiyalarning har biri kontentni ishlab chiqish jarayonini yangidan qurish, yetkazib berish va aktuallashtirish imkonini beradi. Natijada ta’lim

olishni nafaqat sinfda, balki uyda, ish joyida, jamoat joylarida, dam olish joylarida ham amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Bunda ta’lim ja rayonini baholovchi asosiy element

sifatida faol ta’lim beruvchi kontent maydonga chiqadi. Uning asosida vaqt va fazo tushunchalari to‘sig‘idan holi qiluvchi yagona repozitor yaratiladi.

Smart ta’lim konsepsiyasi — mavjud manbalarga tez moslashuvchanlik, multimedianing maksimal xilma-xilligi, tinglovchining saviyasi va talabi

darajasiga tezkorlikda moslashuvchanlikdan iborat. Kompetentlikning uzluksiz rivojlanishi, bilimlarni doimiy o‘sishi va yangilanib borishi zamonaviy ta’lim

tizimidagi dolzarb muammolardan hisoblanadi . Sababi bilimni rivojlantirish uchun endi inson kapitalining ta’siri kamlik qila boshlaydi.

Bu kabi masalalarni hal qilishda nafaqat ta’lim muhitining o‘zini, balki ta’lim

tizimining tarkibi, instrumentlari, usullari tubdan o‘zgartiril ishi shart. Analitik kompetensiyalar, kompleks muammolarni yechish mahorati, yangi g‘oyalarni

rivojlantiruvchi — innovatsion xususiyatlar, o‘zaro kommunikatsiya madaniyati kabi bilimlarni takomillashtirish zarur. Chunki an’anaviy ta’lim parametrlari asosid a bilim

berish insonlarni Smart — jamiyat uchun tayyorlamaydi (1- rasm). O‘z navbatida,

Smart — texnologiyasisiz, innovatsion faoliyat yuritib bo‘lmaydi. Agar ta’lim shu

yo‘nalishda ortda qolsa, u tormozlanib, qotib qoladi.

Hozirgi kunda, o‘quv darslarida, multimedia vositalaridan foydalangan holda,

Microsoft Power Point yoki Macromedia Flash dasturiy paketlarida tayyorlangan taqdimotlarni qo‘llash oddatiy holga aylanib bormoqda, biroq shu bilan birga, ta’lim

sohasiga shunday interfaol texnologiyalar kirib kelmoqdaki, ular slayd-shou turkumidagi taqdimotlarni siqib chiqarmoqda. Axborotlarni talabalarga yangi

interfaol uskunalar (i nterfaol taxta — Smart Boards, interaktiv displey — Sympodium) yordamida uzatish, ma’ruzachiga dars jarayonining o‘zida taqdimotla r

yaratish imkonini beradi.

Interfaol Smart Boards taxtalariga maxsus markerlar yordamida yozish, o‘quv materiallarini namoyish etish, ekrandagi tasvir ustidan yozma sharhlar

berish mumkin . Shu bilan birga, interfaol Smart Board taxtasiga yozilgan ma’lumotlarni magnit tashuvchilarda saqlanib qolib, ularni bosib chiqarish, darsga

kelmagan talabaning elektron pochtasiga yuborish amalga oshiriladi. Ma’ruza davomida Smart Board taxtasida yarati lgan o‘quv materiallini esa, o‘rnatilgan

videokoderga yozib olib, ko‘p martta qayta qo‘llanishi mumkin.

Albatta bugungi kunda interfaol smart taxtalar imkoniyatlaridan maksimal foydalanish uchun maxsus dasturiy ta’minotlar (Smart Notebook, Bridgit, Synhro n

C++ Fayllar

C++ dasturlash tili nafaqat boshqa dasturlash tillarida ham fayllar bilan ishlash juda katta ahamiyatga ega hisoblanadi. C++ dasturlash tilida fstream standart kutubxonadan foydalaniladi. fstream dan foydalanish uchun va standart kutubxonalardan foydalaniladi.

#include #include 

#include #include using namespace std; ​ int main() < // Faylni yaratadi yoki ochadi. ofstream MyFile("filename.txt"); // Faylga yozadi. MyFile "Hello World. MasterSherkulov.Uz"; // Faylni yopadi. MyFile.close(); >

#include #include #include using namespace std; ​ int main () < // Faylni yaratish ofstream MyWriteFile("filename.txt"); ​ // Faylga yozish MyWriteFile "Hello World. uzbekdevs.uz"; // Faylni yopish MyWriteFile.close(); ​ // String tipiga tegishli o'zgaruvchi yaratish string myText; ​ // Text faylni o'qish ifstream MyReadFile("filename.txt"); ​ // getline() funksiyasidan foydalanib faylni o'qish while (getline (MyReadFile, myText)) < // O'qilgan faylni qora ekranga chiqarish cout ​ // Faylni yopish MyReadFile.close(); >