O‘quv audio va video materiallarini yaratish va ishlov berish

b) Charlz Darvin

2019 o‘quv yili uchun “Biologiya” dan mok uchun kirish va chiqish testi, oraliq nazorati topshiriqlari

*a) (S – fan, T – texnologiya, E – muhandislik, A – san’at, M – matematika) – ilm-fan, A – san’at, M – matematika) – ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv.

b) san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv

c) A – san’at, M – matematika) – ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv

d) A – san’at, M – matematika) – ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv
8. STEAM yondashuv qaysi davlatda ishlab chiqilgan?

d) Yaponiyada
9. STEAM o‘quvchilarning loyiha va o‘quv-tadqiqot faoliyati qaerda amalga oshiriladi?

*a) maktabda va maktabdan tashqarida

b) bitiruvchilarning keyingi faoliyatida

c) oliy o‘quv yurtlarida

d) kasb –hunar kollejlarida
10. TIMSS xalqaro tadqiqotlarining maqsadi nima?

*a) Matematika va tabiiy fanlarni o‘rganish natijasida olgan bilim va ko‘nikmalarini baholash

b) Matematika va tabiiy fanlarni o‘qtish bo‘yicha xalqaro an’analar deb nomlangan xalqaro tadqiqotlar

c) o‘qituvchilar uchun mavzu bo‘yicha o‘qitish vaqtini uzaytiradi.

d) Uyda topshiriqlar bajarish o‘quvchilarga maktabda o‘rganilgan materialni mustahkamlash imkonini beradi
11. TIMSS yordamida o‘quvchilarning qanday yutuqlari baholanadi?

*a) bilish, qo‘llash, mulohaza yuritish

b) mulohaza yuritish

d) bilish, qo‘llash
12. Biogeosenoz deb ni maga aytiladi?

*a) bir –biri bilan va atrof –muhit bilan o‘zaro muosabatga bo‘lgan organizmlarning populyasiyalariga

b) bir-biriga bog‘liq biotik qismlar majmuiga

c) bir-biriga bog‘liq abiotik qismlar majmuiga

d) bir-biriga bog‘liq ekotoplarga, edafotoplar majmuiga
13. Ergonomika qanday fan?

*a) inson va mashinalarning o‘zaro miunosabatlari to‘g‘risidagi fan

b) inson organizmini o‘rganuvchi fan

c) hayvonlar hatti –harakatini o‘rganuvchi fan

d) o‘simliklar va mashinalarning munosabatini o‘rganuvchi fan
14. PISA tadqiqotlari natijalari nimani aniqlashga imkon beradi?

*a) 15 yoshli o‘quvchilarning asosiy bilim va ko‘nikmalarini ifodalovchi miqdor ko‘rsatkichlarini

b) 15 yoshli o‘quvchilarning asosiy bilim va ko‘nikmalarini ifodalovchi sifat ko‘rsatkichlarini

c) 13 yoshli o‘quvchilarning asosiy bilim va ko‘nikmalarini ifodalovchi miqdor ko‘rsatkichlarini

d) o‘quvchilarning ta’lim natijalari va maktabda ishning yo‘lga qo‘yilishiga ta’sir etuvchi ko‘rsatkichlarni
15 “Tabiiy fanlardan savodxonlik” yo‘nalishida o‘quvchilarning fizika, biologiya, kimyo, geografiya fanlaridan egallagan bilim va ko‘nikmalarini kompleks holda tekshiradigan tadqiqotni aniqlang?

d) PISA, STEAM
16. Tirik organizmlarning uyushganlik darajasiga ko‘ra ekologiya qaysi bo‘limlarga bo‘linadi?

*a) Aut ekologiya va sin ekologiya

b) Dem ekologiya, bio ekologiya

c) Biosferalogiya, ekosferalogiya

d) Botanika, zoologiya
17. Ekologiya fanining o‘rganish predmetini toping?

*a) Populyatsiya, tur, biogeosenoz, biosfera

b) O‘simlik turlari, xayvon turlari

c) Biosfera, gidrosfera, atmosfera

d) Litosfera, noosfera, ekotizim
18. “Ekologiya ” tushunchasini fanga birinchi bo‘lib kiritgan olimni belgilang?

*a) Ernest Gekkey

b) Charlz Darvin

c) Vladimir Vernadskiy

d) Karl Ber
19. O‘zbekistonda uchraydigan zararli va foydali hashoratlar(ftofoglar va entomofoglar)tarqalishini biologiyasini o‘rgangan olim?

*a) Xamrayev Aloviddin Shamsitdinovich

b) Musayev Jo‘ra Azimboyevich

c) To‘raqulov Yolqin Xolmatovich

d) Raximov Muradxam Mirxakimovich
20. Biologiya fani bo‘yicha umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi muassasalari bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari?

*a) biologik obektlarni tanish ,ularda boradigan jarayolarni tushunish va izohlash, jarayonlarni kuzatish, tajribalar o‘tkazish va xulosa qilish, sog‘lom turmush tarsi va ekologik kompetensiyalarni shakllantirish

b) biologik obektlarni tanish ,ularda boradigan jarayolarni tushunish va izohlash kompetensiyalari

c) biologik jarayonlarni kuzatish tajribalar o‘tkazish va xulosa qilish kompetensiyalari

d) global mintaqaviy va mahalliy ekologik muammolarni anglab, ularni oldini olish malakalari
21. UO‘T muassasalarining pedagogik kengashlariga dars jadvalini tuzishda tayanch o‘quv rejadagi umumiy soatlar hajmidan oshmagan holda, ma’lum bir fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish maqsadida necha foizgacha o‘zgartirish kiritish huquqi beriladi?

d) 20 % gacha
22. umumiy o‘rta ta’lim maktablarining o‘quv dasturi qaysi tashkilot tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi?

*a) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.

b) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.

c) Respublika ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.

d) Ijodiy guruh tomonidan tomonidan ishlab chiqiladi va RTM tomonidan tasdiqlanadi.
23. Umumiy o‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan qanday tarkibiy qismlardan iborat?

*a) bilim, ko‘nikma, malaka, kompetentsiya;

b) nazariy bilim, ko‘nikma, malaka, kompetentsiya;

c) bilim, ko‘nikma, amaliy malaka, kompetentsiya;

d) bilim, amaliy ko‘nikma, malaka, tayanch va xususiy kompetentsiya
24.“Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risida” gi Nizom qachon va qaysi qaror asosida tasdiqlandi?

*a) O‘zbekiston Respublikasi VMning 2017 yil 15 martdagi 140- sonli qarori asosida

b) O‘zbekiston Respublikasi VM ning 1998 yil 13 maydagi 203- sonli qarori asosida

c) O‘zbekiston Respublikasi VM 1998 yil 15 yanvardagi 5- sonli qarori asosida

d) O‘zbekiston Respublikasi VM ning 1999 yil 12 yanvardagi 12 –sonli qarori
25. Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risida” gi nizom necha bob va necha banddan iborat?

*a) 10 bob 85 banddan iborat

b) 12 bob 94 banddan iborat

c) 8 bob 80 banddan iborat

d) 7 bob 65 banddan iborat
26. A1 standart darajasi qanday nomlanadi?

*a) Biologiya fanini o‘ rganishning boshlang‘ich darajasi

b) 1-4-sinf darajasi

c) Boshlang‘ich ta’lim darajasi

d) fanlarini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi
27. A2 standart darajasi qanday nomlanadi?

*a) Biologiya fanini o‘ rganishning tayanch darajasi

b) Umumiy o‘rta ta’lim fanlarini o‘rganish darajasi

c) Boshlang‘ich ta’lim fanlarini o‘rganishning tayanch darajasi

d)5-9 sinf fanlarini o‘rganish darajasi
28. Biologiya fanini o‘zlashtirilishida tayanch kompetentsiyalar necha turga bo‘linadi?

d) 5 ta
29. Biologiya faniga oid kompetentsiyalar nechta?

d) 5 ta
30. Kompetentsiya nima?

a) Mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni amalda qo‘llay olish qobiliyati.

b) Mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni amalda qo‘llay olish layoqati.

c) Mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish layoqati

*d) Mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati.
31. Interfaol jarayon bu-.

*a) o‘zaro faollashtirish jarayoni

c) internetdagi ma’lumot

d) barcha javoblar to‘g‘ri
32. 5-sinf Biologiya o‘quv dasturiga necha % o‘zgartirish kiritildi?

d) 15%
33. 5-sinf Biologiya dasturidan necha soat 6-sinf Biologiya dasturiga o‘tkazildi?

d) 40 soat
34. 6-sinf Biologiya dasturidagi umumiy o‘zgarishlar necha foizni tashkil qiladi?

d) 40.4%
35. 5-11 Sinflarda biologiya fanidan umumiy laboratoriya mashg`ulotlari necha soatni tashkil qiladi?

d) 43 soat
36. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasini belgilang?

*a) O‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar, tirik organizmlarning o‘ziga xos xususiyatlari, organizmlarning hujayraviy tuzilishini mustaqil o‘rganish.

b) O‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va tabiatdagi ahamiyatini anglash, biologiya fani o‘rganadigan ob’ekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib borish.

c) o‘quvchi kattalashtirib ko‘rsatuvchi asboblar buyumlarni necha marta kattalashtirishini hisoblay olishi, mikroskoplar bilan ishlay olish qobiliyatlarini rivojlantirgan bo‘lishi.

d) tirik organizmlarning o‘ziga xos jihatlarini bilishi, ularning salbiy tomonlarini o‘zidan kichik bo‘lgan yoshlarga o‘rgatish jarayonida faol ishtirok etishi.
37. “Smart education” qanday ta’lim texnologiyasi hisoblanadi?

*a) Smart education (aklli ta’lim) ochiq axborot resurslari yordamida interfaol virtual muhitda amalga oshiriladigan moslashuvchan va induviduallashtirilgan yangi global ta’lim texnologiyasidir

b) Smart education (aklli ta’lim) moslashuvchan va induviduallashtirilgan yangi global ta’lim texnologiyasidir

c) Smart education (aklli ta’lim) asosiy xususiyati uning butun dunyo miqyosida amalga oshirilishi va hammaga birdek axborot olish imkoniyatlarini yaratilishini ta’minlamaydigan texnologiyadir

d) Smart education (aklli ta’lim) global ta’lim texnologiyasidir
38. Smart (aklli) – jamiyatni milliy goya va asosiy siyosiy vazifa sifatida qaysi davlvtlarda e’lon qilindi?

*a) Gollandiya, Avstraliya, Koreya davlatlarida

b) AQSh, Avstraliya, Koreya davlatlarida

c) Finlandiya, Avstraliya, Koreya davlatlarida

d) Buyuk Britaniya, Avstraliya, Koreya davlatlarida
39. Elektron darslik nima?

*a) Ma’lum vositalar yordamida yaratilgan elektron shakldagi darsliklar

b) Darsliklarning kompyuter xotirasidagi nusxalangan ko‘rinishi

c) Ixtiyoriy elektron ma’lumotlar

d) Qog‘ozga chop etilgan darslik
40. Interfaol jihoz nima?

*a) maxsus rangli markerlar bilan yozish, o‘quv materialini namoyish qilish, ekrandagi tasvir ustiga yozma sharx berish

b) doska ichida urnatilgan video yozuvchi moslama yordamida yozib olinishi

c) ma’lumotlarni saklashning turli vositalarida saqlanishi

d) ekrandagi tasvir ustiga yozma sharx berish
41. Smart Classroom Suite dasturi qanday dastur?

*a) interfaol o‘quv dasturi kompyuterlashtirilgan sinflarda o‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan maxsus dasturiy paket

b) interfaol surovlarni amalga oshirish dasturiy ta’minoti.

c) hamkorlikda ta’lim olish dasturiy ta’minoti

d) o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan maxsus dasturiy paket
42. Biologiyada o‘quv filmlaridan foydalanishning afzalligi nimada?

*a) O‘quvchi ko‘radi, eshitadi tahlil qiladi, qo‘shimcha ma’lumot oladi

b) O‘quvchi eshitadi ko‘radi amalga oshiradi

c) O‘quvchi ko‘radi bajaradi

d) O‘quvchi ko‘radi ,eshitadi, chizadi, ma’lumot to‘playdi
43. Biologiyani o‘qitishda foydalaniladigan tasviriy o‘qitish vositalariga nimalar kiradi?

*a) Jadval, sxema, diagramma, mulyaj, modellar

c) Tabiiy, tasviriy jihozlar

d) Makro-mikro preparatlar, tabbiy ko‘rgazmalar
44. O‘q uv maqsadlari taksonomiyasi kim tomonidan ishlab chiqilgan?

*a) B.Blum tomonidan

c) Kerol G reyder

d) Z.Yu.Axmedova
45. O‘quv maqsadi faktlarni ularning mohiyatini to‘liq tushunmasdan ham eslab qolish va qaytadan aytib berish (reproduktsiya), o‘tilgan materialni eslab gapirib berish B.Blum taksanomiyasining qaysi bosqichiga kiradi?

d)Mulohaza yuritish
46. O‘quv maqsadini axborotni tarkibiy qismlarga bo‘lish va ular o‘rtasidagi boglanishlarni aniqlash B.Blum taksanomiyasining qaysi bosqichiga kiradi?

b) amalda qo‘llash

d) bilish
47. Respublikamizda g‘o‘za genetikasini o‘rganishi sohasida qilingan ishlarni dunyoga tanitgan olim kim?

d) Sh.Yunusxonov
48. O‘zbekistonda biokimyo maktabining asoschisini toping?

d) M.Miraxmedov
49. Biofizika ilmiy maktabiga asos solgan olim kim?.

d) A.I.Gagelgans
50. “Fitogelmintologiya” ilmiy maktabining asoschisini toping?

d) O.M.Mavlonov
51. Respublikamizda ovqat hazm qilish fiziologiyasi maktabiga asos solgan olim kim?

*a) Raximov Karim Raximovich

b) Raximov Miradxam Mirxakimovich

c) Musaev Jura Azimbaevichdir

d) Xamraev Aloviddin Shamsitdinovich
52. O‘zbekistonda uchraydigan zararli va foydali hasharotlar (fitofaglar va entomofaglar) tarqalishi, biologiyasini o‘rgangan olimni aniqlang?

*a) Xamraev Aloviddin Shamsitdinovich

b) Raximov Miradxam Mirxakimovich

c) Musaev Jo‘ra Azimbaevichdir

d) ) Raximov Karim Raximovich
53. Xromosomalarni himoya qiluvchi telomerlar (xromosoma oxirlardagi tuzilmalar)ni aniqlagan olimani toping?

*a) Elizabet Xelen Blekbon

b) Elen Margaret

c) Kerol G reyder

d) Z.Yu.Axmedova
54. SMART texnologiyalar orqali nimalarga erishish mumkin?

*a). Zamonaviy ta’lim tizimini shakllantirish orqali sifatli ta’limga erishish mumkin

b). Ta’lim tizimini shakllantirish mumkin .

c). Sifatli ta’limga erishish mumkin

D). Ta’lim tizimini shakllantirish orqali maqsadga erishish mumkin
55. Smartonlar, mobil telefonlar, planshetlar va boshqa aqlli qurilmalar maktab o‘quvchilariga qanday yordam berishi mumkin?

a) Barcha javoblar to‘g‘ri

b) Internetda onlayn rejimida test topshirish yoki anketa

savollariga javob berish;

c) Video ma’ruzalarni tomosha qilish, turli laboratoriya ishi va tajribalarini o‘tkazish.

d) Internet ensiklopediyalaridan ma’lumotlarni olish, tarjimon orqali so‘z yoki iboralarni tarjima qilish;

56. Biologik ta’limning asosiy g‘oyalarini belgilang?

*a) Organizm-biologik sistema, ekologik tizimlar, organik olam evolyusiyasi

b) Organizmlarning hujayraviy tuzilishi, modda va energiya almashinuvi

c) G.Mendel va Morganning irsiyat qonunlari

d) Organik olam evolyusiyasi, xromosoma nazariyasi
57. Tana massasi 70 kg bo‘lgan odam uchun bir kecha kunduzda asosiy moddalar almashinuvini taminlashda sarflanadigan energiya miqdorini belgilang?

d) 1780 kkal
58. Gomozigota dominant gen letal xususiyatiga ega deganda nimani tushunasiz?

*a) Organizmning nobud bo‘lishiga olib kelishini

b) Organizmning ko‘payishiga sabab bo‘lishini

c) Miqdoriy belgilar rivojlanishini

d) Miqdoriy organizmlar o‘zgarmasligini

59. Malla tolali g‘o‘za navi oq tolali g‘o‘za bilan chatishtirildi. F₁ fenotipini belgilang?

*a) Novvotrang tolali

d) Novvot va malla
60. Qaysi metod o‘quvchilar yoki qatnashchilarni mavzu bo‘yicha tayanch tushunchalarni o‘zlashtirish darajasini aniqlash, o‘z bilimlarini mustaqil ravishda tekshirish, baholash, shuningdek, yangi mavzu bo‘yicha dastlabki bilimlar darajasini tashxis qilish maqsadida qo‘llaniladi?

*a) “Tushunchalar ta h lili” metodi

b) “Muammoli vaziyat” metodi

c) “Kichik guru h larda ishlash” metodi

d) “Aqliy hujum” metodi

61. O‘quv-metodik majmua nima?

*a) darslik, mashq daftari, o‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma, darsliklarning multimediali ilovasidan iborat majmua.

b) darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash hamda o‘quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan shakli

c) darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko‘nikmalarni mustakkamlash hamda o‘quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiilgan shakli

d) axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida o‘quv faniga oid materiallarni davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturiga mos ravishda yorita oladigan, o‘quv fanini samarali o‘zlashtirishga mos ravishda ishlab chiqilgan shakli
62. Mashq daftari nima?

*a) davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash hamda o‘quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan, mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan topshiriqlardan iborat bo‘lgan didaktik vosita.

b) ta’lim oluvchilarning yoshi va psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladigan, nazariy ma’lumotlardan tashqari amaliy-tajriba va sinov mashqlarini qamrab olgan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

c) darsda foydalaniladigan vositalar va ulardan foydalanish usullari, darsning mazmuni, amaliy mashg‘ulotlar, qo‘shimcha topshiriqlar va boshqalar haqida metodik ko‘rsatmalar aniq bayon qilingan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

d) axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida o‘quv faniga oid materiallarni davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturiga mos ravishda yorita oladigan, o‘quv fanini samarali o‘zlashtirishga mos ravishda ishlab chiqilgan shakli
63. Davlat ta’lim standartining maqsadi nimadan iborat?

*a) umumiy o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

b) umumiy o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar hamda ilm-fan asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat

c) rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

d) rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.
64. O‘quv -uslubiy majmualarni yaratishga qanday zamonaviy talablar qo‘yiladi?

*a) Didaktik . i lmiy-metodik , p edagogik-psixologik , e stetik , g igienik talablar

b) Pedagogik-psixologik talablar:

c) Estetik talablar:

d) estetik ,gigienik talablar
65. 11-chi sinf “Biologiya” fanini o‘qitishda nechta labaratoriya mashg‘uloti o‘tkaziladi?

d) 5ta
66. Biologiya oʻquv fanining mazmuni nima orqali aniqlashtiriladi?

*a) oʻquv dasturlari, darsliklari, oʻquv qoʻllanmalari

b) Darsliklarning multimediali ilovalari

c) Oʻquv qoʻllanma

d) Metodik tavsiya

67. Biologiya o‘quv fanining asosiy biologik tushunchalariga nimalar kiradi?

*a) morfologik, anatomik, fiziologik, tsitologik, genetik, ekologik, gigienik, sistematik, embriologik, evolyutsion, shuningdek, agronomik tushunchalar

b) , tsitologik, genetik, ekologik, gigienik, sistematik tushunchalar

c) fiziologik, tsitologik, genetik, ekologik, gigienik, sistematik, embriologik, evolyutsion, shuningdek, agronomik tushunchalar

d) embriologik, evolyutsion, shuningdek, agronomik tushunchalar
68. Biologik ko‘nikmalarni umumiy holatda ko‘nikma guruhlariga kirmaydigan ko‘nikmani aniqlang?

*a) matematik ko‘nikmalar

b) morfologik ko‘nikmalar

c) anatomik ko‘nikmalar

d) ekologik ko‘nikmalar
69. Biologiya o‘quv fanining mazmuni bo‘lmish biologic qonunlar qaysilar?

*a) Irsiyat qonunlari, Ber qonuni, Xardi-Vaynberg qonuni, atomlarning biogenmigrasiyasi qonuni

b) Organik olamning evolyusion nazariyasi, irsiyat qonunlari, Ber qonuni

c) Filembriogenez nazariyasi, irsiyat qonunlari, atomlarning biogen migrasiyasi qonuni

d) Filembriogenez, irsiyat qonunlari,Xardi-Vaynberg qonuni
70. Anatomik ko‘nikmalarni belgilang?

*a) Hujayra organoidlarining tuzilishi va funksiyasini aniqlash, kattalashtiruvchi asboblarni ishlatish, mikropreparatlar tayyorlay olish

b) Tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlarni o‘rganishga oid oddiy tajribalar o‘tkazish, kuzatishlar olib borish

c) Tirik organizmlarda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlarni o‘rganishga oid oddiy tajribalar o‘tkazish, kuzatishlar olib borish

d) Tayanch harakatlanish organlarining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, tuzilishi va funksiyasini belgilash

71. Biologiya fanidan ijodiy faoliyat tajribalari qanday amalga oshiriladi?

*a) oʻquvchilarning avval oʻzlashtirgan bilim, koʻnikma va malakalarini yangi kutilmagan vaziyatlarda qoʻllash orqali tarkib toptiriladi

b) oʻquvchilar tomonidan oʻquv dasturida koʻzda tutilgan koʻnikmalarni egallashini qoʻllash orqali tarkib toptiriladi

c) oʻquvchilar tomonidan oʻquv dasturida koʻzda tutilgan koʻnikma va malakalarni egallashini qoʻllash orqali tarkib toptiriladi

d) kuzatish va tushunishni qoʻllash orqali tarkib toptiriladi
72. Yu.K.Babanskiy o‘qitish metodlarini nechta guruhlarga ajratgan?

d) 5 ta
73. “Interfaol” so‘zining lug‘aviy ma’nosini ayting?

*a) Interfaol” so‘zi (inglizcha «inter» – o‘zaro, «act» – harakat qilmoq)

b) Interfaol” so‘zi (lotincha «inter» – o‘zaro, «act» -harakat qilmoq)

c) Interfaol” so‘zi ( frantsuzcha«inter» – o‘zaro, «act» – harakat qilmoq)

d) Interfaol” so‘zi (inglizcha «act» – harakat qilmoq)
74. Biologiyani oʻqitishda foydalaniladigan faol metodlar guruhiga qaysilar kiradi?

*a) muammoli-izlanish metodlari, mantiqiy metodlar, mustaqil ishlash metodlari, oʻquvchilar faoliyatini ragʻbatlantirish va asoslash metodlari, nazorat va oʻz-oʻzini nazorat qilish metodlari

b) hikoya, muammoli-izlanish metodlari, mantiqiy metodlar, mustaqil ishlash metodlari, oʻquvchilar faoliyatini ragʻbatlantirish va asoslash metodlari, nazorat va oʻz-oʻzini nazorat qilish metodlari

c) Ma’ruza, hikoya, suhbat, induktiv, deduktiv metodlar

d) Reproduktiv metodlar
75. Interfaol oʻqitishning asosiy mohiyati nimadan iborat?

*a) muammolarni, voqea va hodisalarning rivojini tushunadi, muammoli vaziyatlarni anglaydi, uni hal etish yoʻllarini izlab, eng maqbul variantni tavsiya etadi.

b) Oʻqtuvchi barcha oʻquvchilarga individual topshiriqlar beradi

c) Oʻqtuvchi mashgʻulotlarni ma’ruza, hikoya, suhbat, induktiv, deduktiv metodlari orqali tashkil etadi

d) barcha oʻquvchilar muammoli vaziyatlarni anglaydi, uni hal etish yoʻllarini izlaydi
76. Mavjud nazariy bilimlar va amaliy tajribalarni tahlil qilish, taqqoslash orqali muammoni hal etish yo‘llarini topishga, bilimlarni mustahkamlash, takrorlash, baholashga, mustaqil, tanqidiy fikrlash, nostandart tafakkurni shakllantirishga xizmat qiladigan metodni toping?.

d) Tushunchalar tahlili.
77. Muammoli talim jarayoni deb nimaga aytiladi?

*a) oʻqituvchi tomonidan pedagogik ta’sir koʻrsatishning eng muqobil varianti yordamida fikr yuritish qonuniyatlariga tayangan holda, oʻquvchilarning bilimlarni oʻzlashtirish jarayonida fikrlash qobiliyatini rivojlantirish va bilish ehtiyojini qondirish maqsadiga yoʻnaltirilgan, shaxsning umumiy va maxsus rivojlanishiga zamin tayyorlaydigan jarayon

b) ta’lim oluvchi oʻziga taqdim etilgan individual oʻquv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik koʻradi. Bu oʻquv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi, oʻqitish natijalariga erishish boʻyicha aniq metodik tavsiyanomalar boʻlishi zarur

c) oʻqituvchi tomonidan pedagogik ta’sir koʻrsatishning eng muqobil varianti yordamida fikr yuritish qonuniyatlariga tayangan holda, oʻquvchilarning bilimlarni oʻzlashtirish

d) ta’lim oluvchi oʻziga taqdim etilgan individual oʻquv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik koʻradi. Bu oʻquv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi
78. “Aqliy hujum” metodi nechta bosqichda amalga oshiriladi?

d) 5 ta
79. Mantiqiy metodlarning xususiy tushunchalardan umumiy tushuncha hosil qilishi qaysi metodga kiradi?

d) sub’yektiv
80. Mantiqiy metodlarning umumiy tushunchadan xususiy tushunchalar hosil qilishi qaysi metodga kiradi?

d) sub’yektiv
81. Faqat bitta mavzuda rivojlantiriladigan tushunchalar qanday ataladi?

d) Umumiy
82. Nazoratning to‘liqliligi, haqqoniyligi, keng ko‘lamliligi, muntazamliligi barcha metodlar kabi bu metodlarning ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi va o‘quvchilarga tafovutlab yondashish kabi funktsiyalarini amalga oshirish imkonini beradigan metodni aniqlang?.

*a) O‘q itishda nazorat va o‘ z- o‘ zini nazorat metodlari

b) O‘q uvchilarning faoliyatini ra g‘ batlantirish va asoslash metodlari

c) Musta q il ishlash metodlari

d) Manti q iy metodlar
83. Didaktik o‘yin texnologiyasi nechta bosqichda amalga oshiriladi?

d) 5 ta
84. Biologiya fanini o‘qitishda modulli oʻqitishning mohiyati nimadan iborat?

*a) ta’lim oluvchi oʻziga taqdim etilgan individual oʻquv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik koʻradi. Bu oʻquv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi, oʻqitish natijalariga erishish boʻyicha aniq metodik tavsiyanomalar boʻlishi zarur

b) ta’lim oluvchi oʻziga taqdim etilgan individual oʻquv dasturi asosida mustaqil tayyorgarlik koʻradi. Bu oʻquv dasturini bajarish uchun harakatlar rejasi, axborotlar majmuasi bo‘lishi kerak

c) oʻqituvchi tomonidan pedagogik ta’sir koʻrsatishning eng muqobil varianti yordamida fikr yuritish qonuniyatlariga tayangan holda, oʻquvchilarning bilimlarni oʻzlashtirish jarayonida fikrlash qobiliyatini rivojlantirish va bilish ehtiyojini qondirish maqsadiga yoʻnaltirilgan, shaxsning umumiy va maxsus rivojlanishiga zamin tayyorlaydi

d) oʻqituvchi tomonidan pedagogik ta’sir koʻrsatishning eng muqobil varianti yordamida fikr yuritish qonuniyatlariga tayangan holda, oʻquvchilarning bilimlarni oʻzlashtirishdan iborat
85. Qaysi texnologiyalarda oʻquvchilarda aqliy faoliyat usullarini shakllantirish funksiyasi yetakchi oʻrin egallaydi?

*a) Muammoli ta’lim texnologiyalari

b) Loyihalash texnologiyalari

c) Didaktik oʻyin texnologiyalari

d) Modulli ta’lim texnologiyalari
86. Qaysi texnologiyalarda oʻquvchilarni ijodiy faoliyatga yoʻllash funksiyasi yetakchi oʻrin egallaydi?

*a) ) Loyihalash texnologiyalari

b) Muammoli ta’lim texnologiyalari

c) Didaktik oʻyin texnologiyalari

d) Modulli ta’lim texnologiyalari
87. Hamkorlikda o‘qitish texnologiyasining kichik guruhlarda o‘qitish metodi kim tomonidan ishlab chiqilgan?

b) D. Jonson va R. Jonson

d) SH. SHaran
88. Darsdan tashqari ishlarning o‘ziga xos xususiyatlarini toping?

*a) O‘quvchilar topshiriqlarni individual , guruhlarda, ommaviy bajaradilar

b) O‘quvchilar individualishlarni darsdan keyin yakka, individual bajaradilar

c) O‘quvchilar guruh topshiriqlarini birgalikda guruhda bajaradilar

d) O‘qitishning ixtiyori yshakli bo‘lib topshiriqlarni ommaviy bajaradilar
89. Biologiya darslarida maktabdan tashqari ishlarni belgilang?

b) Amaliy tajriba

c) kecha, amaliy mashg‘ulot

d) To‘garak ishlari
90. О’quvchilarning individual yoki guruhlarda belgilangan vaqt davomida, belgilangan mavzu bo‘yicha axborot yigish, tadqiqot o‘tkazish va amalga oshirish ishlarini olib borishida xizmat qiladigan metodni aniqlang?

*a) “Loyiha” metodi

b) “Muammoli vaziyat” metodi

c) “Kichik guru h larda ishlash” metodi

d) “Aqliy hujum” metodi

91. Mazkur metod ishtirokchilardagi umumiy fikrlardan xususiy xulosalar chiqarish, taqqoslash, qiyoslash orqali axborotni o‘zlashtirish, xulosalash, shuningdek, mustaqil ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi

b) “Muammoli vaziyat” metodi

c) “Kichik guru h larda ishlash” metodi

d) “Aqliy hujum” metodi

92. Xromosomalar kimyoviy tarkibiga ko‘ra qanday moddalardan tarkib topgan?

d) DNK va xromotin
93. Oqsil biosintezida nima ishtirok etadi?

*a) ferment va RNK

b) t-RNK i-RNK r-RNK

c) gormon ferment nukleotid

d) ferment va r-RNK.
94.Genlar bir xromosomada qancha yaqin joylashsa qanday holat kuzatiladi?

*a) to‘liq birikadi

c) chala birikadi

d) mustaqil irsiylanadi
95.DNK molekulasida 880 ta guanin aniqlangan. Guanin DNK tarkibidagi barcha nukleotidlarning 22% ini tashkil etadi. DNK tarkibidagi boshqa nukleotidlar soni (a) ni, DNK fragmentining uzunligi (b) ni aniqlang?

d) 2230 ta
96. Tirik organizmlarda boradigan qaysi jarayonda ko‘p miqdorda energiya ajralib chiqadi?

*a) aerob parchalanish

c) kislorodsiz parchalanish

d) glikoliz
97. ATFning qaysi molekulasi eng ko‘p energiyaga ega?

d) trifosfat,difosfat
98. Gen injeneriyasi nechta bosqichda olib boriladi?

d) 2 bosqich
99. Bir hujayra DNK bo‘lagining ikkinchi hujayra genomiga funksional faol holatda ko‘chib o‘tishi.

d) Reduplikatsiya
100. Biotexnologiya bu qanday texnologiya hisoblanadi?

*a) Biologik makromolekulalar va organizmlardan foydalanib mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi

b) genomidan biror genni olib chiqib ketish texnologiyasi

c) Gen yoki genlar yig`indisini maqsadga muvofiq o‘zgartirish texnologiyasi

d) Bakteriyalar klonini yaratish texnologiyasi

O‘quv audio va video materiallarini yaratish va ishlov berish

Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga o‘rgatuvchi dasturlar kiritilishi mumkin. Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga quyidagilar kiradi: elektron kitob (gipermatn, rasmlar, ovozli formatda izoh); baholash va bilimlarni sinash uchun modul (testlar, masalalar, javoblar); ma’lumotlar ombori va glosariy. Keltirilgan modullar tashqari multimediali o‘rgatuvchi kompleksga quyidagi qo‘shimchalar kiritilgan: metodik hujjatlar, ma’ruzalar taqdimotlari, o‘rgatuvchi dasturlar (kompyuterli modellar), bilimlarni yakuniy bahosi; maxsus sayt.

Salomov Ulmas, Nasirova Shaira, Maxmudova Maloxat

Содержимое разработки

5-MAVZU. O‘QUV AUDIO VA VIDEO MATERIALLARINI

YARATISH VA ISHLOV BERISH

1) Ovoz yozuvchi va ularga ishlov beruvchi dasturlar (Sound Forge).

2) Tovush fayl formatlarini zichlashtirish. Raqamli video. Windows OT muhitida ishlovchi video fayllarga ishlov beruvchi dasturlar va ulardan foydalanish. Videomontaj.

3) Android va iOS operatsion tizimida ovozli va video fayllarni yaratish. Konvertatsiya. Videopotokni zichlashtirish yoki kadrlar bo‘yicha zichlashtirish. Simmetrik va asimmetrik zichlashtirish. Ssenariy asosda mutaxssislik bo‘yicha mualliflik roliklar yaratish.

Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: FSMU texnologiyasi, Blis-so’rov texnologiyasi, Qor bo’ron metodi, «Nima uchun?» sxemasi texnologiyasi, Insert texnologiyasi, “bilaman. bilishni xohlayman. bilib oldim” metodi, Klaster.

Adabiyotlar: A1;A2; A4; Q1; Q2; Q3; Q4; Q5; Q6; E1; E2;

Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga o‘rgatuvchi dasturlar kiritilishi mumkin. Multimediali o‘rgatuvchi kompleks tarkibiga quyidagilar kiradi: elektron kitob (gipermatn, rasmlar, ovozli formatda izoh); baholash va bilimlarni sinash uchun modul (testlar, masalalar, javoblar); ma’lumotlar ombori va glosariy. Keltirilgan modullar tashqari multimediali o‘rgatuvchi kompleksga quyidagi qo‘shimchalar kiritilgan: metodik hujjatlar, ma’ruzalar taqdimotlari, o‘rgatuvchi dasturlar (kompyuterli modellar), bilimlarni yakuniy bahosi; maxsus sayt.

Ikki darajali ta’lim tizimi sharoitlarida multimediya-dasturlari turli qo‘llanishlari mumkin: multimediali o‘rgatuvchi vosita yakka tartibda foydalanish vositasi, multimediali o‘rgatuvchi kompleks esa – o‘qituvchi va magistrant quroli. Multimediali o‘rgatuvchi komlpeksning asosiy xususiyati interfaolligida, bu ta’limning ochiq tizimini tashkil etishni, o‘qituvchini shaxsiy ta’lim berish jarayonini tanlash imkonini beradi. Ikkala dastur bir birini to‘ldiradi. Bunday dasturlar talabalar mustaqil ta’limini tashkil etishda muhim o‘rin egallaydi.

O’rgatuvchi dasturlarda video materiallar(roliklar, video filmlar) ishlatilgani va ularni qayta ishlash imkonuyatlarini bo’lishini ta’minlash uchun Ulead Video Studio, Movie Maker, Camtasia Studio, Adobe Primiera kabi dasturlardan foydalanish mumkin.

Ushbu dasturlar yordamida video materialga ovozlar qo`shish yoki olib tashlash, filmni montaj qilish, xajmini kichraytirish, sifatini qisman yaxshilash hamda bir formatdan boshqa formatga (videoformatlar: AVI, DV, DVD, MPG, MP4, WMV, DAT, 3GP va hokazo) o`tkazish kabi ishlarini bajarish mumkin.

Kompyuter dasturlarini o`rgatishga doir o’rgatuvchi dastur yaratishda ushbu dasturlarda ishlash jarayonini to`g`ridan – to`g`ri hech qanday tasvirga tushiruvchi qurilmasiz yozib olish mumkin. Bu ishni Camtasia Studio, Adobe Captivate dasturlari yordamida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Bundan tashqari ushbu dasturlar yordamida kompyuterga ulanuvchi mikrofon qurilmasi orqali tasvirga olish bilan bir vaqtda, jarayonni sharxlab ketilishi (ovoz)ni ham yozib olish imkoniyati mavjud. Camtasia Studio va Adobe Captivate dasturlarining yana bir e`tiborga molik xususiyatlaridan biri bu – olingan tasvir va ovozni vektor formati(SWF)ga o`tkazishidir.

O’rgatuvchi dasturlar uchun audio materiallarni tayyorlash, montaj qilish (qisqartirish yoki orasiga ovoz va musiqa qo`shish), qayta ishlash(oshiqcha effektlardan tozalash, ovozni sozlash) kabi ishlarni, audio fayl formatini (audio fayl formatlari: wma, cda, mp3, mp4, wav, asf, rm va x.k.) bir formatdan boshqa formatga o`tkazish kabi amallarni Sony SoundForge, Fruity Loops, GoldWave, WaveLaB kabi dasturlar yordamida amalga oshirish mumkin.

Mustaqil ta’limni tashkil etishda o‘rgatuvchi dasturlardlan foydalanish maqsadga muvofiqdir. O‘rgatuvchi dasturlar talabalar mustaqil ta’lim tashkil etish komponentasi sifatida tugallangan mavzular bloki va ilovalar birligidir. O‘rgatuvchi dasturning har bir mavzusi asosiy tushunchalar kiritilgan nazariy ma’lumotlarga, mavzuga mos amaliy mashg‘ulotlarni bajarish algoritmiga ega bo‘lishi lozim. Nazariy ma’lumotlardan keyin o‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar ro‘yxati tavsiya etilishi kerak, bu talabalarni olgan bilimlarini aniqlab, qiynalgan qismlarni qayta o‘zlashtirishga imkon beradi.

Mavzularni mustahkamlash maqsadida mustaqil ishlash uchun nazariy bilimlarga asoslangan amaliy topshiriqlarga ega bo‘lishi kerak, bu esa talabalarda dastur bilan ishlash ko‘nikmasini hosil qiladi.

O‘rgatuvchi dasturlarda axborot texnologiyalarni modulli xolatlarda integrallashgan kompleks vazifalari bo‘lishi zarur. Ularni bajarish uchun nafaqat nazariy bilimlar talab etiladi, balki amaliy bajarish ko‘nikmasi, bir yoki bir necha fanlardan olingan bilimlar, qo‘shimcha ma’lumotlarni mustaqil izlash va boshqa axborot texnologiyalardan foydalanishi ham kerak, bu axborot texnologiyalardan foydalanish ko‘nikmasini yanada rivojlantiradi. Bundan tashqari o‘rgatuvchi dasturda savollarga to‘g‘ri javoblar, yordamchi ma’lumotlar va chuqurlashtirilgan ma’lumotlar bo‘lishi kerak, bulardan talaba xoxlagan vaqtda foydalanishi mumkin.

Bunday elektron ta’lim resurslarini yaratishda tayyor dasturiy mahsulotlardan, web dasturlash tillaridan hamda vizual dasturlash muhitlaridan keng foydalanilmoqda. Delphi dasturlash muhiti elektron darslik va o`rgatuvchi dasturlar tayyorlashda juda qulay va keng imkoniyatlarga ega. Delphi dasturlash tilining soddaligi, interfeysning qulayligi va unda yaratilgan dastur barcha operatsion tizimlarda ishlashi o`qituvchilarga qulaylik yaratadi. Delphi muhitida multimediali dastur yaratish uchun maxsus komponentalar mavjud bo`lib, ulardan foydalanish juda qulaydir.

Ushbu o’rgatuvchi dastur tuzishda Adobe Flash Pro CS5, Adobe Captivate CS5.5, Adobe Photoshop CS5, Delphi 7 kabi programmalardan foydalanilgan.

SoundForge pro 10.0 dasturi

Multimediali darslarni tashkil etish

1)AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VOSITASIDA TA`LIM JARAYONINI TASHKIL ETISH.

MULTIMEDIALI DARSLARNI TASHKIL ETISH.

3)TA’LIMDA ZAMONAVIY AXBOROT VOSITALARINING O’RNI.

4) TA’LIM JARAYONIDA ZAMONAVIY AXBOROT

5)AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI VA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING INTEGRATSIYASI.

Virtual laboratoriya mashg’ulotlarining imkoniyatlari. Virtual laboratoriyalarni yaratishning maqsadlaridan biri-o’rganish jarayonini har tomonlama to’liq vizuallashtirish, asosiy vazifalardan biri-o’quvchini jarayonining mazmun-mohiyati to’liq idrok etish va tushunishdir. Virtual laboratoriyaningvazifalari:

-ko’rgazmali illustratsiya va o’rganiladigan qonunlarning to’g’riligini isbotlash;

-o’tkaziladigan tajriba (eksperiment)larning mutlaqo xavfsizligi hamda

Sinfda havoning tozaligini ta’minlash;

-tajribalarni yakka tartibda bajarish imkoniyati, bu esa ta’lim oluvchilar

mustaqilligining, ularning konstruktorlik qobiliyati va texnik uddaburonligining

rivojlanishiga ta’sir o’tkazmay qolmaydi;

-dars vaqtida virtual laboratoriya ishlarini bajarish nazariy hamda amaliy

mashg’ulotlar o’rtasidagi to’siqlarni bartaraf etadi, bu o’qitish sifat va,

samaradorligi o’quvchilarning mustaqil bilish faolligi ortishiga ko’maklashadi;

-virtual axborot-ta’lim laboratoriyasi tadqiqotchilik harakteridagi

tadqiqotlarni o’tkazish uchun keng imkoniyatlar taqdim etadi,ma’lum metodik

jihatdan asoslangan vaziyatlarda ulardan real laboratoriya qurilmalariga qo’shimcha

sifatida foydalanish mumkin;

-kompyuterdagi laboratoriya nostandart va muammoli vaziyatlarda

o’quvchilarning subektiv tajribasini ta’minlaydi.

-ta’lim muassasasi o’quv jarayoniga ochiq dasturiy mahsulotlar va

axborot texnologiyalarini joriy qilish;

-seminar mashg’ulotlari doirasida amaliy topshiriqlarni bajarish;

-malaka oshirish bo’yicha mashg’ulotlarni o’tkazish.

Virtual laboratoriyalarningimkoniyatlari: qimmat laboratoriya asboblarini

sotib olishga ehtiyojning yo’qligi.

; Virtual jarayonni boshqarish kompyutеrning zimmasiga tushishini hisobga

olib, kiritilayotgan paramеtrlarni o’zgartirib, tajribalar sеriyasini o’tkazish

imkoniyati mavjudligi; o’tkazilayotgan laboratoriya tajribasini vaqtning

boshqa masshtablarida kuzatish mumkinligi. Bundan tashqari, virtual axborot-ta’lim

laboratoriyasi sharoitida o’quv modеllashtirish orqali bilimning yangi

sohalarini o’rganishda o’quvchilarning atrof olamdagi hodisalarni bilishga oid mustaqil

faolligi ortadi, hayotiy faoliyati davomida yuzaga kеladigan muammolarning yеchimi,

variantlarini mustaqil topish malakasi, olingan bilimlarni amaliyotda

Dеmak, o’quvchilarning mustaqilligini rivojlantirishga ko’maklashadigan

virtual laboratoriyalardan foydalanish, elеktron ta’limiy kompyutеr

mahsulotin ijoriy qilishda muvaffaqiyatning uzviy qismi sanaladi. Topshiriqlarning

elеktron shaklda: audio, vidеo, animatsiyalarni qo’llagan holda bеrilishi talabalarda

kuchli qiziqish uyg’otadi. Laboratoriya topshiriqlari natijalarining avtomatik

tarzda jamlanishi, o’qituvchiga yеngillik yaratadi. Laboratoriya mashg’uloti

topshiriqlarining talabalar tomonidan qayta takroriy bajarilishi asosida ko’nikma va malakalarningtarkib topish jarayoni jadallashadi.

Maktabgacha ta’lim muassasalarida multimediya vositalarini mashg’ulotlarda qo’llash

afzalliklari asosida bolalarga kompyuter texnalogiyasini o’rgatish, bolada

-har bir mavzu bo’yicha dinamik ko’rinishda aks etuvchi jarayonlarning animatsiyalarinitasavvur qilish.

O’qituvchilar komp’yuter texnologiyalaridan foydalanish ko’nikmasiga ega bo’lish

bilan birga quyidagilarni amaliyotda qo’llay olishi lozim:

Yangi o’quv materiallarini tushuntirishda kompyuterning namoyish imkoniyatlaridan

-internet, o’rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturiy mahusulotlar asosida darslarni

-darsga metodik tayyorlanish, qo’shimcha axborotlarni izlash va tizimlashtirish,

-kompyuter texnologiyalari asosida o’quv jarayonini tashkil etish va boshqarishda

foydalanish malakalari. Elektron taqdimot darsda slaydlardan ko’rgazmali material sifatida foydalanish o’qituvchi uchun keng imkoniyat yaratadi. O’quv materialining elektron taqdimotida animatsiyalar asosida o’tilayotgan materialning berilishi mavzuni o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishini yengillashtiradi va ko’rgazmalilikni oshiradi. Namoyish slaydlarini o’quvchilarga tarqatma material sifatida ham berish mumkin. Slaydlarga o’quvchilar o’zlarini munosabatini bildirishi,uni tahlil qilishi mumkin.

Bu orqali o’quvchilar quyidagi malakalarga ega bo’ladilar:

-grafika axborotlarni matn shakliga keltirish yoki aksincha;

-muhokama etilayotgan mavzu bo’yicha xulosalar va savollarni shakllantirish;

-o’zining o’quv- biluv faoliyatini rejalashtirish;

Boshlang’ich ta’lim o’quv darslarida axborot majmui-ma’lumotnomalar,

entsiklopediyalar, virtual kutubxonalar, geografik xaritalar, rasmlar, chizmalar,

animatsiyalar,matnlar, tasviriy axborotning statistik va dinamik ifodalari, ovozli obrazlar (yozilgan ovoz,musiqa va boshqalar) foydalanish mumkin.

Bugungi kun o’qituvchilariga qo’yilayotgan talab,dars jarayonida axborot

texnologiyalarni qo’llay olishi,o’quvchilarni kompyuterdan erkin

foydalanishga,zamonaviybilimlarni puxta egallashga,ma’nan yetuk shaxs bo’lib yetishiga o’rgatishdan iborat.

BOSHLANG’ICH TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA

MULTIMEDIALI DARSLARNI TASHKIL ETISH
Boshlang’ich ta’lim tizimida yangi pedagogik texnologiyalar, shu jumladan, axborot

texnologiyalari bilim olish motivini rivojlantirishga katta yordam beradi. Axborot

texnologiyalari asosida tashkil etilgan darslar tashkiliy usullari, o’tkazish metodlariga ko’ra o’quvchi ehtiyojiga mos tushishi kerak. Chunki bunday darslar bola ruhiyatiga

yaqinroq bo’ladi. O’quvchilarning o’quv materiallarini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqish, xohish va istaklarini qo’zg’atish asosida maqsadga erishish motivasiya bo’lib, bu o’qituvchi vao’quvchilarning o’zaro ichki yaqinlashuvidir.

Axborot kommunikatsion texnologiyalar – bu bilim, dalil va qonunlarni taqdim

etishda barcha imkoniyatlarni o’zida jamlab olgan usul va metodlar demakdir. Har qanday texnologiya- bu axborot texnologiyalari bo’lib, uning negizini ma’lumotlarni qabul qilish va qayta ishlash tashkil etadi.

Boshlang’ich sinf o’qituvchisi o’quv texnologiyasining bevosita yetkazuvchisi sifatida,

yangiliklardan boxabar bo’lgani holda, dars jarayonini qiziqarli olib borishi lozim.

.Boshlang’ich sinflarda axborot texnologiyalaridan foydalanish o’quvchilarning

kayfiyati,qiziqishlari, hayot tarzi, dunyoqarashi, tafakkuri, aqliy va kasbiy ko’nikmalarini namoyon qiladi.Internet texnologiyalarining kirib kelishi o’quvchilarga axborot manbalaridan foydalanish imkonini beradi, mustaqil ishlar samaradorligini oshiradi, ijodkorlik, malaka va ko’nikmalarni egallash va mustahkamlash uchun yangi imkoniyatlar beradi, ta’limning yangi shakllari va metodlarini amalga oshirishga sharoit yaratadi.

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining asosiy talablaridan biri axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga keng tatbiq etib, o’quvchilarni mustaqil bilim olishga, erkin fikrlashga o’rgatishdan iboratdir.

Boshlang’ich ta’lim jarayonida multimediyadan foydalanish o’qituvchiga:

– darsni zamonaviy tarzda modellashtirish;

– bilimlarni chuqurlashtirish uchun qo’shimcha ma’lumot va axborotlarga ega bo’lish;

– nazariy va mustaqil ishlashni tayyorlash imkonini beradi.

Boshlang’ich ta’lim jarayonida multimediyadan foydalanish o’quvchilarga:

– fanga qiziqish uyg’otish, o’z bilimlarini nazorat qilish va mustahkamlash;

– ensiklopedik ko’rinishdagi axborotlarni tezkor olish;

– mavzuni o’rganishda o’zi uchun qulay bo’lgan tezlik va o’zlashtirish darajasini

– zamonaviy axborot – kommunikatsion texnologiyalarga jalb qilish, uni egallash va

unga doimiy ishlashga bo’lgan ehtiyojni shakllantirish imkoniyatlarni beradi.

Multimedia – bu obyekt va jarayonlarni an’anaviy matn shaklida emas, balki fotorasm,video, chizma, animatsiya, ovoz yordamida namoyish qilishdir

Multimediali darslar quyidagi didaktik masalalarni hal qilishga yordam beradi:

– fan bo’yicha asosiy bilimlarni o’zlashtirish;

– o’zlashtirilgan bilimlar izchilligini ta’minlash;

-o’z – o’zini nazorat ko’nikmasini shakllantirish;

– bilim olishga bo’lgan ehtiyojini rivojlantirish;

– o’quvchilarni o’quv materiali ustida mustaqil ish olib borishlarida o’quv – metodik

Boshlang’ich sinflarda fanlarni multimedia texnologiyalari asosida o’qitish katta

samara beradi. Buning uchun esa mashg’ulotlarning har bir mavzusi bo’yicha dars

ishlanmalari yaratilishi lozim. Ana shu ishlanma asosida barcha mavzularga oid axborot texnologiyalari vositalari yordamida bayon etilishi lozim bo’lgan nazariy va amaliy materiallarning electron taqdimoti shakli tayyorlanadi. Dars ishlanmalariga taqdimot slaydlar tayyorlanib,videoproyektorlar orqali o’quvchilarga tushuntirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Multimediali taqdimot nafaqat matnli va ko’rgazmali balki ovozli, animatsiyali bo’lishi o’quvchilartomonidan mavzuni mukammal o’zlashtirishda katta ahamiyatga ega bo’ladi.

Axborot – kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy etilishidan

asosiy maqsad – aynan zamonaviy axborot muhiti uchun xarakterli bo’lgan o’quv

faoliyatlariningyangi turlarini yaratishdir.

Xulosa qilib shuni aytish joyizki, ta’lim-tarbiya jarayonini tubdan isloh qilishdan

ko’zlangan bosh maqsadimiz- barkamol insonni shakllantirish orqali o’z kelajagimizni ta’minlashdan iboratdir. Darhaqiqat, kelajagimiz egalari bo’lmish yosh avlodni tarbiyalash, biz pedagoglardan ma’suliyat talab qiladi. Ayniqsa, kelajak avlodda mustaqil fikrlash, mantiqiy fikr yuritish kabi ko’nikmalarni hosil qilish bugungi kun o’qituvchisining asosiy vazifasidir

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VOSITASIDA TA`LIM JARAYONINI

“Ta`lim to’g’risida”gi qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi“ belgilab bergan

vazifalarni amalga oshirish borasida ta`lim tizimida olib borilayotgan islohotlar

natijasida tashkil qilingan va qilinayotgan ta`lim muassasalari zimmasiga har tomonlama yetuk barkamol avlodni tarbiyalashda ulkan hissa qo’shish topshirilgan.

Ta`lim tizimiga pedagogik va axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini olib kirish

bugungi kunning muhim masalalari sirasiga kiradi. Ta`lim-tarbiya jarayoniga

axborot kommunikativ texnologiyalarni joriy etish orqali bir qancha qulayliklar yaratiladi. An`anaviy o’qitish texnologiyalarining kamchiliklari to’g’risida pedagogika

sohasidagi ko’pgina adabiyotlarda ba`zi fikrlar mavjud. Jumladan, V.I.Oneshinko va

M.N.Gendillarning fikricha, hozirgi vaqtda ma`ruza – bu umumlashtiruvchi jarayonni bildirib, bir tomondan o’qituvchining ma`lumotlarini jamlab berishini ta`minlasa, ikkinchi tomondan, talabalarning tushunish va fikrlash jarayonini ifodalaydi. Ma`ruza o’qishda o’qituvchi berilayotgan materialni har xil ko’rinishda (nutqning darajasi, past yoki baland, takrorlash, qo’shimcha namoyish qilish)

bayon qilishi mumkin. Boshqa tomondan, o’qituvchi talabalarga bunga qachon

ehtiyoj tug’ilayotganligini aniq bilmasligi mumkin. Ko’rgazmali qurollardan foydalanib

dars berish ta`limning ko’rgazmali metodlari qatoriga kiradi. Ko’rgazmali qurollarning xarakteri o’quv materiallarini tushunishga muhim ta`sir ko’rsatadi, talaba fikrining mazmuni va tuzilishini belgilaydi. Ta`lim jarayonining pedagogik-psixologik qonuniyatlari shu narsani ko’rsatadiki,o’qish – o’qitishdagi ko’rgazmalar, nafaqat surat vazifasini, shu bilan birga kognitiv (ko’z bilan kuzatiladigan) vazifani bajargan taqdirdagina o’zlashtirish unumdorligi oshadi. Aynan shuning uchun kognitiv grafika- su`niy intellect nazariyasiga asosan murakkab ob`yektlar kompyuter suratchalari ko’rinishida tasvirlanadi. Bunda o’quv materialining tarkibiy tuzilmasi sifatida

rangli ko’rinishdagi kognitiv – grafik o’quv elementlari (rasmlar bloki) xizmat qiladi.

Shuning uchun rasmlar o’quv materialining asosiy bosh elementi hisoblanadi. Bu esa, o’z navbatida birinchidan talabaning ko’rish va fazoviy fikrlash qobilyatini rivojlantiradi, chunki bunda o’rganish jarayoniga miyaning o’ng yarim shari boy imkoniyatlari qo’shiladi, ikkinchidan, o’quv materiali mazmunini o’zida zich joylashtirib, uni ravshan ifoda etuvchi surat (rasm) talabada tizimli bilim shakllanishiga
,yordam beradi. Uchinchidan, kompyuter ekranidagi rangli suratlar, o’quv – axborot materialini talaba tomonidan qabul qilish va eslash samarasini oshiradi hamda talabalarni estetik tarbiyalash vositasi bo’lib xizmat qiladi.

Axborot texnologiyalari vositasida talabaning bilim olishi, fikrlashida, xuddi ikkita

mexanizmdan foydalangandek bo’ladi: ularning biri belgili (simvolli) bo’lsa, ikkinchisi

geometric (algebrik)bo’ladi.Kognitiv grafikaning asosiy vazifasi bilim olish jarayonini faollashtiruvchi fikrlashning simvolli va geometrik mexanizmlarini o’z ichiga olgan, bilim berish-uyg’unlashgan modellarini yaratishdan iboratdir. Grafik axborot miyaning o’ng yarimsharlari imkoniyatlarini faollashtiradi, oliy ma`lumotli mutaxassis uchun zarur bo’lgan tasviriy fikrlash qobilyatini, intuitsiyani rivojlantiradi. Intuitsiyaning eng katta boylik ekanligi ta`kidlanib, A.Eynshteyn shunday degan edi: ”Mening ishonchim komilki, bizning fikrlashimiz asosan belgilar orqali,shu bilan birga biz anglamasdan kechadi”. Shuning bilan birga ko’rgazmali axborotning o’g’zakidan ko’ra ahamiyatliroq va samaraliroq ekanligini ta`kidlash lozim. Odam fiziologiyasi fanining ma`lumotlariga ko’ra, ko’rish analizatorining axborotni o’tkazish qobilyati, eshitish analizatoriga nisbatan juda yuqoridir. Bu esa, o’z navbatida, ko’rish tizimiga inson qabul qiladigan axborotning qariyib 90 foizini yetkazish imkoniyatini beradi. Shu bois ham o’quv

materiali (axborot) qabul qilish va eslashga og’zaki axborotni qabul qilish hamda

eslashga nisbatan kam vaqt sarf qilinadi.

Ta`lim jarayonida ko’rgazmali axborot ishlatilganda talabalarda taassurot hosil

bo’lishi uni og’zaki bayon qilishga nisbatan o’rtacha 5-6 marotaba tezroq kechadi.

Talabaning ko’rgazmali axborotdan ta`sirlanishi, hayratlanishi og’zaki yetkazilgan axborotga nisbatan ancha yuqori bo’lishini ta`kidlash joizdir. Ta`lim- tarbiya jarayonini tashkil etishda, o’quv materialini yetkazishning og’zaki usuliga qayta – qayta takrorlash osonligini va uning aniqligini hisobga olish zarurligini ta`kidlash lozim. Kompyuter texnologiyalari yordamida ta`lim jarayonini rejalashtirishda o’quv materialini talabaga ko’gazmali tarzda uzatishda uning yana bir muhim afzalligini, ya`ni ko’rgazmali axborotda, uning talaba tomonidan qabul qilinishi va eslash samarasi, mazkur axborot ko’rsatilgandan keyin o’tgan muddatning uzoqligiga bog’liq emasligini yodda tutish lozim. Ayni paytda, buni og’zaki axborotni o’zlashtirish uchun aytib bo’lmaydi. Shuning bilan bir qatorda ko’rgazmali metodlarni og’zaki metodlardan ajratib bo’lmaydi, chunki har bir ko’rgazmali qo’llanma tushuntiriladi, tahlil qilinadi, o’rganilayotgan

masalani yorituvchi qo’shimcha yoki asosiy axborot manbai hisoblanadi. Shuning

uchun ta`limning ko’rgazmali metodlari suhbatni ham, ta`rif- u tavsifni ham, hikoyani ham, tushuntirishni ham, mustaqil o’rganishni ham o’z ichiga oladi. Ko’rgazmali

qo’llanmalardan foydalanishda talabaning hissiy obrazlariga, sezgi va idrokiga ko’proq tayanib ish tutish, uning bilish faoliyatiga o’ziga xos struktura baxsh etadi. Talaba obrazli, konkret fikr yuritadi, bu holalarni tushuntirishga o’rganish uchun yaxshi negiz bo’ladi. O’qituvchi avvalo, talabaning ma`lum bir o’quv materialini o’zlashtirishi jarayonida hissiy obraz qanday o’rin egallashini va qanday ahamiyatga molik bo’lishini bilishi kerak. Nazariya qanchalik chuqurlashsa, hissiy idrokdan bilimlar shuncha ko’proq abstraktlashadi.

Talabalarning fikrlash faoliyatini kompyuter texnologiyalari yordamida ko’rgazmali

tashkil qilishda uch asosiy vazifani bajarish lozim. Birinchi vazifa – ko’rgazmali qurol

asosida o’rganilayotgan narsa yoki hodisaning original obrazini yaratish; Ikkinchidan,

ko’rgazmali qurolning o’zi talabalarning muayyan maqsad bilan kuzatishini tashkil etish; uchunchidan, vazifa – nazariy bog’liqlik va mazmuniga mos tushunchalarni hosil qilish yoki o’quv vazifalarini bajarish jarayonida obrazdan mohirona foydalanib, uning mazmunini ifodalovchi harakat kiritish va tushuntirishdir. Bundan ko’rinib turibdiki, kompyuter texnologiyalari yordamida o’quv materiallarini obrazlar yordamida o’quv materiallarini obrazlar ko’rinishida ifodalash orqali ta`lim metodlaridagi: og’zaki tushuntirish, ko’rgazmali va amaliy metodlarga xos xususiyatlarini amalga oshirish imkoniyatini yaratish mumkin ekan. Ta`lim metodlarining birgalikda bajarilishi talabalarning o’quv materialini o’zlashtirishni oshirish, tushunchalar ko’rinishida fikr mulohaza yuritishi va aqliy o’sishiga zamin yaratadi.

Kompyuter taqdimotini tayyorlashda o’qituvchi mavzuni aniq, qisqa va lo’nda tarzda

berishi, tezislardan foydalanishi, ko’proq uning multimedia xususiyatlari, ya`ni

ranglar, ovoz va suratlardan fodalanishi zarur. Birdaniga, juda ham ko’p mavzuga oid raqamlar va faktlarning berilishi o’quvchilarni charchatish bilan birga, ularni zeriktirishi ham mumkin. O’tilgan mavzuni qaytarish va uyga vazifa berishda ham o’qituvchi slaydlar orqali namuna sifatida yechilgan misollarni ko’rsatishi maqsadga muvofiqdir.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, kompyuterning didaktik imkoniyatlarini boshqa

hech qanday texnik vosita bilan taqqoslab bo’lmaydi. Shunday ekan, axborot

texnologiyalari ta`lim jarayonida quydagi vazifalarni yechish imkonini beradi: didaktik-kompyuter dasturlaridan ko’rgazmali qurol sifatida foydalanish, uslubiy-mavzuni tushuntirishda, dars natijalarini tahlil etishda kompyuterni ishlatish usullarini belgilash, tashkiliy-ta`lim jarayonini qisqa vaqt ichida samarali tashkillashtirish, ta`limiy -o’quvchilarda o’tilgan mavzuni mustahkamlash va ularda axborot texnologiyalari bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirish. Darsda kompyuterdan

foydalanish nafaqat ta`lim vaqtini tejaydi, shu bilan birgalikda ta`lim jarayonining

TA’LIM JARAYONIDA ZAMONAVIY AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI

QO`LLASH
Axborot obyektlar, hodisalar, jarayonlar haqidagi xabarlar to`plamidir. Olingan

axborotlar belgili, matnli va grafikli ko`rinishda ifodalanadi. Belgili ko`rinishdagi axborot asosan harflar,raqamlar, belgilar ko`rinishidan iborat bo`ladi. Undan turli hodisalar haqida murakkab bo`lmagan signallarni uzatish uchun foydalaniladi.. Jahonda juda ko`plab kitoblar, jurnallar, gazetalar matnli ko`rinishda chop etilmoqda. Axborotni tasvirlashning juda katta va murakkab ko`rinishi grafikali ko`rinish hisoblanadi. Bunga turli xil shakllarning tabiiy ko`rinishi,fotografiya, chizmalar, sxemalar va rasmlar kiradi.

XX asrning 70-yillarida mikroprotsessor texnologiyasini kashf etilishi va shaxsiy

kompyuterlarning hayotimizga keng kirib kelishi, yangi axborot inqilobini vujudga

keltirdi. Bu inqilob yangi soha hisoblanmish, ya’ni bilimlarni ishlab chiqish uchun yangi texnologiyalar,uslublar, kompyuter vositalarini ishlab chiqarish bilan bog`liq axborot sanoatini rivojlanishini ilgari surmoqda. Axborot texnologiyalari, xususan telekommunikatsiyaning barcha turlari axborot sanoatiningeng muhim tarkibiy qismlaridan biridir.

Axborot texnologiyasi – obyekt, jarayon va hodisaning holati haqidagi yangi sifat

axboroti olish uchun ma’lumotlar yozish, ishlov berish va uzatishning vosita va uslublarning jamlanmasidan foydalanadigan jarayondir.

Axborotlashgan jamiyat haqida olimlar turlicha fikr yuritadilar. Masalan, yapon

olimlarining hisoblashicha, axborotlashgan jamiyatda kompyuterlashtirish jarayoni

odamlarga ishonchli axborot manbaidan foydalanish, ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarda axborotni qayta ishlashni axborotlashtirishning yuqori darajasini ta`minlashga imkon beradi.

Jamiyatni rivojlantirishda harakatlantiruvchi kuch moddiy mahsulot emas, balki axborot ishlab chiqarish bo’lmog’i lozim.

Axborotlashtirilgan jamiyat – jamiyatning ko’pchilik a`zolari axborot, ayniqsa uning oliy shakli bo’lmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga

oshirish bilan band bo’lgan jamiyatdir.Axborotlashgan jamiyatga konpyuter va telekommmunikatsiya axborot texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi.

Zamonaviy axborot texnologiyasi komyuter texnikasi va aloqa vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi. Hozirda kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalarining gurkirab rivojlanishi turli xil axborotdan unumli foydalanishga qaratilgan axborot jamiyatining rivojlanishiga turtki bo`ldi. Bu jamiyatda ko`pchilik ishlovchilar axborot, uning oliy shakli bo`lmish bilimlarni ishlab chiqish, saqlash, ishlov berish va amalga oshirish bilan band bo`ladilar. Axborot jamiyatida kompyuterlashtirish jarayoni odamlarga ishonchli axborot manbalaridan foydalanish, ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarda axborotga ishlov berishni avtomatlashtirishning yuqori darajasini ta’minlashga imkon beradi. Bu jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish, balki butun turmush tarzi, qadriyatlar tizimi ham o`zgaradi. Jami faoliyat mahsulotlarni ishlab chiqarish va iste’mol etishga yo`naltirilgan sanoat jamiyatiga nisbatan axborot jamiyatida tafakkur, bilimlar ishlab chiqariladi va iste’mol etiladiki, bu holatlar aqliy mehnat ulushining oshishiga olib keladi. Har bir insondan ijodiyotga qobiliyat talab etiladiki,natijada bilimlarga bo`lgan ehtiyoj yanada oshadi. Ushbu jamiyatning moddiy va texnologik negizini kompyuter texnikasi va kompyuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari,telekommunikatsiya aloqalari asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi. Jamiyatni axborotlashtirish jarayonida eng muhim tushunchalardan biri axborot zahiralari hisoblanadi.

Axborot zahiralari – alohida hujjatlar, axborot tizimlari, ya’ni kutubxona, arxiv, fond,

ma’lumotlar banklari, shuningdek boshqa axborot tizimlaridagi hujjatlar to`plamidir.

Ta`limni axborotlashtirish esa quyidagilarga imkon beradi:

ta`lim tizimini avtomatlashtirilgan ma`lumotlar bazalari yordamida boshqarish,

axborot vositalari va texnologiyalari bilan ta`minlash;

ta`lim va tarbiyaning mazmuni, metodlari va mazmuniy shakllarini tanlash

ta`lim oluvchilarni aqliy rivojlantirishga, ularda mustaqil axborot izlash,

tajribalar o’tkazish, tadqiqotlar olib borish qobilyatini shakllantirishga yo`naltirilgan metodikalarni yaratish;

ta`lim oluvchilarning bilim darajasini obyektiv, tizimli va tezkor nazorat qilish va

baholashga imkon beruvchi testlar va diagnostik metodikalarni ishlab chiqish;

ta`lim oluvchilarning salohiyatini rivojlantirish, bilimlarni mustaqil egallash,

axborotlarniqayta ishlash ko’nikmalarini shakllantirishga qaratilgan o’qitish tizimlarini yaratish.
Multimedia – bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida axborotning an’anaviy va original turlari asosida o`quv materiallarini o`quvchilarga yetkazib berishning mujassamlashgan holdagi ko`rinishidir. Multimedia hozirda juda tez gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborot texnologiyasi bo`lib, u quyidagilarni o`z ichiga oladi: an’anaviy axborot turlari, ya’ni matn, jadval, turli xil bezaklar va original axborot turlari, ya’ni nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya (ob’ektlarning fazodagi harakati) ko`rinishidagi axborot turlarini bir dasturiy mahsulotda mujassamlashtirilganligi;

video va audio axborotlarini kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uning markaziy

protsessor tez harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o`tkazish qobiliyati,

operativ va video-xotira, katta hajmli tashqi xotira, hajm va kompyuter kirish-chiqish

kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;

“Inson-kompyuter” interaktiv muloqotining yangi darajasini ta’minlanishi.

Bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur holat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi. Ta’lim jarayonida multimedia vositalari yordamida darslarning samaradorligini

oshirish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Rivojlangan xorijiy davlatlarda

o`qitishning bu usulini ta’lim sohasining barcha yo`nalishlari bo`yicha tadbiq qilinmoqda. Hozirgi amaliyot shuni ko`rsatmoqdaki, multimedia vositalari yordamida o`quvchilarni o`qitish ikki barobar samarali bo`lmoqda. Mazkur vosita yordamida o`qitishda an’anaviy ta’lim usullariga nisbatan o`rtacha 30%gacha vaqtni tejash mumkin hamda olingan bilimlar o`quvchilar xotirasida uzoq muddat saqlanib qoladi. Ma’lumki, eshitgan materialning to`rtdan bir qismi xotirada qoladigan bo`lsa, o`quvchilarga beriladigan materialning video (ko`rish) orqali amalga oshirsak, axborotni xotirada saqlanib qolishi va tasavvur qilish imkoniyati 25-30%gacha ortadi. Shuningdek,mazkur o`quv materiallari audio, video, grafika ko`rinishida mujassamlashtirilgan holatda o`quvchilarga berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75%ga ortishi kuzatilmoqda. Ta’lim sohasida multimedia vositalari yordamida o`quvchilarga bilim berish quyidagi afzalliklarga ega: ta’lim jarayonida berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyatining mavjudligi;ma’lumotlarni vizuallashtirish imkoniyati; dars jarayonida bilim olish vaqtining qisqarishi natijasida vaqtni tejash imkoniyatiga erishuvi; olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo`lganda amaliyotda qo`llashimkoniyatiga erishuvi.

Xulosa qilib shuni aytish kerakki, har bir ta’lim vositasi talab darajasida ishlab

chiqilib,o`z o`rnida va samarali foydalanilsa, ta’lim jarayonida mazmunni o`zlashtirishga katta yordam beradi. Ta’lim jarayonidagi eng muhim vositalar yuqorida ta’rif berilgan kompyuter vositalari hisoblanadi. Bu vositalar dars jarayonini ko`rgazmali qilishga, o`quv materialining o`zlashtirilishini yengillashtirishga va ta’lim oluvchilarning motivatsiyasini oshirishga xizmat qiladi. “Yuz marta gapirgandan ko`ra, bir marta ko`rgan afzal” degan xalq iborasi bunga yaqqol misol bo`la oladi. Ko`rgazmalilik, tushunarlilik va misol-namunalardan foydalanish kabi didaktik tamoyillar bu iboraga javob beradi. Chunki bu vositalardan foydalanishning mohiyati,

ta’lim oluvchilarda bilimlarni ko`rgazmali va imkon qadar real hayotga yaqin holda

. Bu qobiliyatlar kеrakligicha yuqori darajada ro’yobga chiqishi uchun pеdagogning axborot tеxnalogiya soxasidagi bilimdonligi zarur. Pеdagoglarda bu bilimdonlikni rivojlantirishni oliy o’quv yurtlaridagi o’qish davomida boshlash kеrak. Axborot tеxnologiya soqasidagi bilimdonlikni quyidagilar bilan ifodalasa bo’ladi: zamonaviy axborot muqitida tajribani baholash va faoliyatda qo’llash qobiliyati: shaxsiy ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga harakat qilish: umumiy kommunikativ madaniyatining, axborot almashishni tashkillashtirishda tajriba va nazariy bilimlarning mavjudligi axborotni olish, tanlash, saqlash, qayta ishlash, o’zgartirish, taqdim etish, uzatish va qo’llash madaniyatini o’zlashtirish zarur. Ta’lim tarbiyaning asosiy maqsadlardan biri yosh avlodni ezgu fazilatlariga oshno qilib kamolga еtkazishdir. Yosh avlodni insonparvar, vatanparvar qilib tarbiyalashda estеtika fanlarining o’rni bеqiyos. Bu jihatlarga e’tibor qaratmoq lozim. Bolalarni estеtik ruhda tarbiyalashda milliy qadriyatlarimiz, an’ana va urf-odatlarimiz, odob-axloq normalariga amal qilish, estеtik did va go’zal odatlarni tarbiyalash, insonparvarlik asosini tashkil etuvchi saxovat, saxiylik va oliyjanoblik xislatlarini ochib bеrish juda muqim. Estеtika fanlari haqida gap kеtganda birinchi navbatda ko’z oldimizga musiqa,mеhnat ta’limi, tasviriy san’at kabi fanlar kеladi.Ayniqsa umumta’lim maktablarida musiqa fanini o’qititlishi va amalga oshiriladigan ishlar haqida gap kеtganda,o’qitishning nazariy va amaliy jihatlarinibir-biridan ayro qilmagan holda komplеks olib borish zarurligini esdan chiqarmagan ma’qul. Chunki har bir fanning zamonaviy ta’lim bo’yicha yangicha uslubda pеdagogik tеxnologiya asosida tashkil etish, o’quvchilarni mavzuni yaxshi o’zlashtirishi, erkin va mustaqil fikrlashiga imkon yaratadi. O’tilayotgan mavzuni o’quvchilar tomonidan yaxshi o’zlashtirilishi, albatta pеdagogik mahoratga boqliq. Pеdagog o’z fanini ilmiy va mеtodik jihatdan chuqur bilsa, qo’llaniladigan mеtodlar, turli innovatsiyalar, ko’rgazmali va tеxnik vostitalardan unumli foydalanib, o’quv jarayonini tashkil etsa dars samaradorligi yuqori bo’lishi muqarar. Mеtod tanlash nafaqat o’quv maqsadini balki mazuni va murakkabligiga ham bog’liq.

Ma’lumki musiqa darslari ham nazariy, ham amaliy olib borilishiga ko’ra

quyidagi to’rt bosqich amalga oshiriladi:

1. Musiqa tinglash

3. Musiqiy savodxonlik

Musiqa darslarida fan o’qituvchisi mohirlik va tеzkorlik bilan vaqtni to’g’ri taqsimlay olmog’i lozim. Aks holda o’z oldiga qo’ygan maqsadga aniq erisha olmaydi. Musiqa dars jarayonida tanlangan musiqani tinglash, kuylash va o’tiladigan mavzu bo’yicha musiqiy savodini chiqarishda aloqida mavzuga mos mеtodlarni tanlash zarur. Har bir mеtodni qo’llash vaqtida o’quvchilarni faolligini oshiruvchi , baxs-munozaraga va erkin fikrlashga undovchi mеtodlarni qo’llagan ma’qul.Zamonaviy dars o’tish tеxnologiyalari o’quvchilar dunyoqarashini , bilim doirasini, fanga bo’lgan qiziqishi, intilishini oshiribgina qolmay, tasavvurni boyitadi, mustaqil fikrlashga o’rgatadi. Hozirgi vaqtda o’quvchi yoshlarni e’tiborini jalb qiladigan vosita bu tеlеvidеniya bo’lib, unda bеriladigan qo’shiqlar, ma’lumotlar kеng jamoatchilikka erkin va ochiqnamoyish etilmoqda. Jumladan “Navo shou”, “Oltin mikrafon”, “Kaura uf”, “Yulduzcha”,“Do-mi-sol” va boshqa san’at haqidagi turli ko’rsatuvlar, kontsеrtlar, tеlе-shoular va tanlovlar har bir tomoshabinni bеe’tibor qoldirmasligi bilan birga musiqani his qilish, sеzish, eshitish va tinglash qobiliyatini kuchaytiradi, fikrlashga undaydi.

Axborot asri dеya ta’riflanayotgan XXI asrda o’quvchilarni oddiy ma’lumotlar,kundalik xabarlardan iborat darslar bilan qiziqtirish juda mushkul. Bu

esa har bir o’qituvchi oldiga aniq, maqsadli ta’lim-tarbiyani yеtkazishdеk ulug’vor

vazifani qo’yadi. Bu borada o’qituvchiga zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarga asoslangan noan’anaviy darslar va turli mеtodlar ko’makchi vazifasini o’taydi.

Quyida musiqa va ashula darslarida qo’llanilishi mumkin bo’lgan ayrim mеtodlarni tavsiya etmoqchimiz:

“Ovozidan top” o’yini

Bu o’yinda tеxnik vosita yordamida mikrafon orqali cholg’u sozida kuy eshittiriladi . Slayd orqali “ Bu qaysi soz” dеgan savol qo’yiladi. Bolalar ovozidan topadilar. To’g’ri topgan bolaga rag’bat kartochka bеriladi. Shu tariqa bir nеcha sozlarning ovozlari eshittiriladi va bolalar cholg’usozlarining nomlarini topadilar.

Xulosa o’rinda shuni aytish mumkinki, musiqa darslarida ilg’or pеdagogik va axborot tеxnalogiyalaridan foydalanib o’tilgan dars qiziqarli va samaradorligi yuqori

bo’lishi bilan kafolatlanadi.
TA’LIM JARAYONIDA PЕDAGOGIK TЕXNOLOGIYALAR
Mamlakatimiz rivojlanishining muqim sharti zamonaviy iqtisodiy, fan, madaniyat,

tеxnika tеxnologiya rivoji asosida kadrlar tayyorlashning takomillashgan

tiziminingamal qilishga erishishdir. Hozirgi kunda ta’lim samaradorini oshirish uchun

bilimlarni mustahkam egallashdan tashqari zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni va

intеrfaol usullarni biladigan, ulardan o’quv va tarbiyaviy mashg’ulotlarni tashkil

etishda foydalanish qoidalarni biladigan o’qituvchilar kеrak. Hozirgi kunda ta’lim

muassasalarda faoliyat ko’rsatadigan yosh iqtidorli pеdagog va ilmiy kadrlarda malaka

va ko’nikmalarni hosil qilish maqsadida turli trеyninglar, sеminarlar, pеdagogik

tеxnologiyalar maxsus kursi yo’lga qo’yildi. “Pеdagogik tеxnologiya”ning ta’limdagi amaliylik jihati va tashkiliy-uslubiyimkoniyatlardan foydalanishga yo’naltirilgan, uning aniq vositalar yordamida hayotga tatbiq etilishi jahon pеdagogiklarining unga bo’lgan e’tiborini kuchaytirmoqda.Tеxnologik yo’nalishga nisbatan turlicha qarashlar mavjud. Ba’zi pеdagoglar pеdagogiktеxnologiya” tushunchasi mazmunida ta’limni diffеrеnsiallash vositasini ko’rayotgan bo’lsalar, boshqalar undagi mеhnat sarflab yuqori natijalarga erishish imkoniyatlar ihamda barcha ta’lim oluvchilarni oldindan bеlgilangan bilim, ko’nikma va malakalar darajasiga yetkazish mumkinligi bilan qiziqmoqdalar. Ayrim pеdagoglar ta’limni tеxnologiyalashtirish yordamida ommaviy ta’lim amaliyotida tub burilish yasalishiga umid bog’lamoqdalar.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash lozimki, ta’lim muassasalarining o’quv tarbiyaviy jarayonida zamonaviy o’qitish uslublari intеrfaol uslublar pеdagogik tеxnologiyalarning o’rni va ahamiyati bеqiyosdir. Ta’lim muassasalari o’quv yurtlarida bo’lg’usi o’qituvchilarini ta’lim jarayoniga pеdagogik tеxnologiyalarni tatbiq etishga yo’naltirilgan faoliyat mohiyatidan ko’proq xabardor bo’lsa maqsadga muvofiq bo’ladi

.TA’LIMDA ZAMONAVIY AXBOROT VOSITALARINING O’RNI

Bugungi kun o’qituvchisiga barkamol avlodni tarbiyalash, voyaga yetkazishdek

mas’uliyatli vazifa yuklangan bo’lib, ta’lim mazmunini takomillashtirishga qaratilgan

vazifalarni belgilab olish, zamon bilan hamnafas bo’lib, ta’limning zamonaviy

texnologiyalarin ijoriy etgan holda o’quvchilarda o’z faniga qiziqish uyg’otishlari, hurmat-ehtirom tuyg’ularini shakllantirib borishlari talab etiladi.

Qadimdan inson savodini chiqarishda avlodlarimiz qaysi bir jamiyatda yashashidan

qat’i nazar vaqtlar o’tishi bilan ta’lim jarayonini sifat jihatdan o’zgartirishga va

rivojlantirishga harakat qilganligining guvohi bo’lib kelmoqdamiz. Mamlakatimizda yil sayin rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’lim tizimiga ham jadallik bilan kirib borayotganligi, ta’lim jarayonini sifat va mazmun jihatdan yanada yuqori bosqichga ko’tarish uchun xizmat qilayotganligining guvohi bo’lmoqdamiz. Ta’limda axborot texnologiyalari barkamollik asosi ekan, ta’lim tizimidagi xodimlarning zimmasiga ta’lim mazmunini sifat jihatdan rivojlantirish borasidagi dolzarb vazifalar turibdi. Bu esa, zamon shiddat bilan rivojlanayotgan davrda, o’qituvchilar bilan birga ta’lim muassasalari rahbarlari zimmasiga kechiktirilmasdan bajariladigan vazifalarni yuklaydi. O’quvchilarga beriladigan bilim esa fundamental asosga ega bo’lib, har qanday axborotlarni tahlil qila oladigan, mantiqiy to’g’ri xulosa chiqaradigan kuchga ega bo’lishi lozim. O’quvchilar ana shunday intellektual bilim olishda zamonaviy texnik vositalardan oqilona foydalanish, ta’lim tizimida sifat o’zgarishiga olib kelishi shubhasiz. Ayniqsa, ta’lim jarayonini mazmunli tashkil etish uchun zamonaviy texnik vositalardan unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu esa, ya’ni dars mashg’ulotlari jarayonida texnologiya, axborot, kompyuter, multimediya, internet va shunga o’xshash axborot kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish o’zining samarasini bermoqda. Shu o’rinda yuqoridagi texnik vositalar o’quvchining o’zlashtirish darajasini oshirish, berilayotgan bilimlarni tushunish darajasini, xotirada saqlash va uni qo’llashni yuksaltirish imkoniyatlarini ham bermoqda..Zamonaviy ta’lim tizimining xususiyatlaridan biri bilimlarni saralash, jamg’arish, tizimlashtirish va uzatish jarayonida yangi axborot tеxnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi. Insonning axborotni qayta ishlash bo’yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi zamonaviy tеxnologiyalar bilan qurollantirish – axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim vazifa hisoblanadi. Ta’limda axborot tеxnologiyalaridan foydalanish axborotlar sifati, uning aniqligi, obyеktivligi, tеzkorligini va buning natijasi sifatida esa boshqaruv qarorlarini o’z vaqtida qabul qilish imkoniyati oshishini ta’minlaydi. Dеmak, ta’lim olayotgan talaba yoki o’quvchi uchun bir qator imkoniyatlar yaratiladi.

Ta’lim sohasiga axborot tеxnologiyalarini joriy etish, asosan, quyidagi yangi

imkoniyatlarni bеradi: zaruriy o’quv va ilmiy axborotni izlash vaqtining qisqarishi va

ulardan foydalanish imkoniyati; yangi o’quv va uslubiy adabiyotlarni ishlab chiqishga

o’qituvchilar vaqtining qisqarishi hisobiga yangilash jarayonining jadallashuvi; ta’lim

oluvchilarda individual mustaqil ishlash uchun qo’shimcha vaqt paydo bo’lishi; ta’lim jarayonining sifatini oshirish vazifalarini hal qilish imkoniyatini bеradi. Chunonchi, yangi axborot tеxnologiyalari ta’limning har bir bosqichida uning sifatini kuzatib borish, ta’limning sifatiga innovatsion tеxnologiyalar ta’sirini aniqlashga imkoniyat yaratadi. Ta’limda axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish eng dolzarb talablardan biri ekan bugungi kun o’qituvchisidan, avvalo, kompyuter savodxonligi, matbuot va internet xabarlaridan voqif bo’lishi, o’z ustida tinimsiz ishlashi va izlanishi zamon bilan hamnafas bo’lishi talab etiladi. Aks holda bugungi kunning qiziquvchan va aqlli o’quvchisi kompyuter savodxonligi bo’yicha o’qituvchi-pedagoglardan ilgarilab ketishi mumkin. .Millatning innovatsion qobiliyati rivojlanishining yorqin misoli Rеspublikamizda Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o’z ijrosini topdi

Innovatsiya – lotincha so’z bo’lib, “yangilikni kiritaman, tadbiq etaman,

O’zgartiraman”, – dеgan ma’noni bildiradi.

Pеdagogik tеxnologiya – bu ta’lim shakllarini optimallashtirish maqsadida tеxnik vositalar, inson saloqiyati qamda ularning o’zaro ta’sirini inobatga olib,o’qitish va bilimni o’zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish vaqo’llashning tizimli mеtodidir.

Pеdagogik tеxnologiya o’qituvchining ta’lim-tarbiya vositalari yordamida

o’quvchilarga muayyan sharoitda ma’lum kеtma-kеtlikda ta’sir ko’rsatish va

aks ta’sir maqsuli sifatida ularda oldindan bеlgilangan shaxs sifatlarining

intеnsiv shakllantirish jarayonidir. Pеdagogik tеxnologiya davlat ta’lim standartlari talabi asosida intеnsiv ravishda o’quvchilarning mustaqil bilim olishlarini kafolatlaydigan didaktik jarayondir.

“Tеxnologiya tushunchasi tеxnikaviy taraqqiyot bilan boqliq bo’lgan holda fanga

1872 yilda kirib kеldi. U yunoncha ikki so’zdan “tеxno” san’at, hunar va “logos” – fan

so’zlaridan tashkil topib, “hunar fani” ma’nosini anglatadi. Bu ifoda zamonaviy

tеxnologiya jarayonini to’liq tavsiflab bеrolmaydi, albatta. Tеxnologik jarayon har

doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan holda opеratsiyalarning muayyan

kеtma-kеtlikda bajarishini ko’zda tutadi, yoxud tеxnologiya jarayoni – bu

mеhnat qurollari bilan mеqnat ob’еktlarini yaratish borasidagi ishchi (ishchi

mashina) ning faoliyatidir. Tеxnologiya bu u yoki bu ishni bajarish uchun kеrak bo’lgan opеratsiya, harakat va usullar kеtma-kеtligidir.

Pеdagogik tеxnologiya – o’qituvchiga o’quv faoliyatida ham zarur bo’lgan umumiy pеdagogik malakalar majmuidir.

Pеdagogik adabiyotlarda avval ham pеdagogik tеxnika to’g’risida ayrim ma’lumotlar bor. Bu o’qituvchining nutqi, mimikasi, holatini boshqarish, aktyorlik,dirеjyorlik va boshqa faoliyatlarini o’z ichiga oladi. Rеproduktiv ta’lim jarayonida o’quvchi passiv eshituvchi, o’qituvchi axborotlarni bayon qiluvchi sifatida namayon bўladi. Bu esa o’quv jarayonida o’qituvchilarning ma’suliyatini, javobgarlik hissini susaytiradi. Dеmak, ular mustaqil fikr yuritish,mushohada qilish, amaliy xulosa chiqarishdan yiroqda bo’ladi.Akadеmik V.P.Bеspalko pеdagogik tеxnologiyaga quyidagicha ta’rif bеradi: “Pеdagogik tеxnologiya – bu o’qituvchi maqoratiga boqliq bo’lmagan holda

Pеdagogik muvaffaqiyatlarni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsini shakllantirish

Jarayonining loyihasidir. Kompyuter grafikasida to’garak qatnashchilari axborotlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band bo’ladilar.
AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI VA ZAMONAVIY

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING INTEGRATSIYASI

O’zbekistonda ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri bu

ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bilan bog’liq bo’lib, respublikamiz birinchi prezidenti I.A.Karimov bu masalada “… bugun hayotimizga chuqur kirib borayotgan internet tizimini keng joriy etish, yoshlarimizni qadimiy va boy tarixi, ezgu qadriyatlarimiz, yuksak axloqiy fazilatlar ruhida tarbiyalashga hizmat qiladigan milliy axborot resurslarini shakllantirish va rivojlantirish, bu borada o’zbek tilining imkoniyatlaridan samarali foydalanish masalasi doimo e’tiborimiz markazida turishi lozim”ligini ta’kidlaydi.Texnologiyaning

integratsiyasi fanga ko’rgazmali yondashuvni kuchaytirishga, o’quv jarayonini

muammoli,fanni mazmunan yangilanishiga, o’quvchi bilan individual ishlashga, uning o’z ustida mustaqilishlashiga, o’qish jarayonini rivojlantirishga olib keladi.

Mustaqil bilim olish imkoniyatlarini oshirish, ta’limning elektron axborot resurslarini

shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur sharoitlarni yaratish ta’lim mazmunini

takomillashtirishning zaruriy shartlaridan biri sanaladi.

Zamonaviy ta’lim tizimining asosini sifatli va yuqori texnologiyali muhit tashkil etadi.

Uning yaratilishi va rivojlanishi texnik jihatdan murakkab, ammo bunday muhit

ta’lim tizimini takomillashtirishga, ta’lim jarayoniga axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishga xizmat qiladi. Ta’limda zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etilishi fan sohalarini axborotlashtirishni, o’quv faoliyatni intellektuallashtirishni, integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirishni, ta’lim tizimi infratuzilmasi va uni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirishga olib keladi. Pedagogik ta’lim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida samarali tashkil etish masofaviy o’quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi jamoaga pedagoglar, kompyuter dasturchilar, tegishli mutaxassislarning birlashuvini, pedagoglar o’rtasida vazifalarning taqsimlanishini, ta’lim jarayonini tashkil qilishni takomillashtirish va pedagogik faoliyatning samaradorligini monitoring etishni taqozo etadi.Zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’lim jarayonlariga joriy etilishi

tinglovchilarning kasbiy bilim va ko’nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirish,

o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni modellashtirish orqali fan sohasini chuqur

o’zlashtirilishiga, o’quv faoliyatining xilma-xil tashkil etilishi hisobiga tinglovchilarning mustaqil faoliyati sohasining kengayishiga, interaktiv muloqot imkoniyatlarining joriy etilishi asosida o’qitish jarayonini individuallashtirish va differentsiyalashtirishga, sun’iy intellect tizimi imkoniyatlaridan foydalanish orqali talabaning o’quv materiallarini o’zlashtirish strategiyasini egallashiga, axborot jamiyati a’zosi sifatida unda axborot madaniyatining shakllanishiga, o’rganilayotgan jarayon va hodisalarni kompyuter texnologiyalari vositasida taqdim etish, tinglovchilarda fan asoslariga qiziqishni va faollikni oshirishga olib kelishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.Axborot-kommunikatsiya tеxnologiyalari har bir bosqichda o’qituvchining eng

yaqin ko’makchisi, malakali pеdagogning darsga tayyorgarlik ko’rishidan tortib, uni

sifatli, qiziqarli va natijali o’tkazishgacha bo’lgan barcha jarayonlarda eng qulay

vositadir.O’qituvchi darsga tayyorgarlik ko’rishda kompyutеr orqali didaktik,

tarqatma matеriallar, ko’rgazmali qurollar, slayd va dars ishlanmalarini tayyorlashi,

intеrnеt yordamida esa ularni turli qo’shimcha ma’lumotlar, qiziqarli surat, audio,

vidеo lavhalar bilan boyitishi mumkin. So’nggi yillarda dеyarli barcha umumta’lim maktablari o’quv-laboratoriya jihozlari va zamonaviy kompyutеr tеxnikasi bilan ta’minlandi. Shu bilan bir qatorda ulardan ma’lum jarayonda unumli foydalanish yuzasidan ham kеng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda.

Bugungi kunda axborot-kommunikatsiya tarmoqlarida avtomatlashtirilgan izlash

vositalari kеng yo’lga qo’yilgan bo’lib, shu tarmoqlar vositasida global kompyutеr

tarmoqining informatsion rеsurslari haqida ma’lumot yig’ish bilan birga,

foydalanuvchilarga tеzkor izlash xizmatini taqdim qilish mumkin. Bu borada masofaviy ta’limning o’rni va ahamiyati o’sdi. Masofaviy ta’limning vidеokonfеrеntsiya, onlayn malaka oshirish va maxsus ma’ruza tizimlari

hozirgi vaqtdaoliy va o’rta maxsus kasb-hunar ta’limida kеng foydalanilmoqda.

Vidеomatеriallar va AKTning maxsus vositalari ko’p sonli talabalarga mahoratli profеssor-o’qituvchilarning ma’ruzalarini tinglash imkonini bеradi, bunda ma’ruza

yozilgan vidеotasvirdan maxsus auditoriyalarda bo’lgani kabi, uy sharoitida ham

foydalanish imkoni mavjud.

AKTning yana bir ta’limiy vositasi elеktron nashrlardir. Ular asosida

tashkil etiluvchi individual ta’lim matеrialini chuqur o’rganish va o’zlashtirishga

omil bo’la oladi. An’anaviy kitob shaklidagi o’quv matеrialidan farqli ravishda,

ta’limiy-elеktron nashrlar matеrialni dinamik-grafik shaklda uzatadi. .

Multimedia Nima

Multimedia – bu turli xil formatlarda: matn, grafik, tovush, video, animatsiya kabi ma’lumotlarni taqdim etishga imkon beruvchi apparat va dasturiy ta’minot to’plami. Interaktiv multimedia foydalanuvchiga jarayonga ta’sir o’tkazish imkoniyatini beradi. Multimedia nima Uskuna: – yuqori samarali protsessor; – tasodifiy kirish xotirasi (RAM); – saqlash vositalari – qattiq disklar va optik disklar; – mikserlar va musiqa sintezatorlari bilan ovoz kartalari; – video adapterlar va grafik tezlatgichlar; – akustik tizimlar va boshqalar: – grafik muharrirlar va video muharrirlar; – ovozli yozuvlarni qayta ishlashga oid professional dasturlar; – video tasvirga olish dasturlari; – animatsiyalar yaratish dasturlari va boshqalar. Multimedia texnologiyalari: – 3D grafikalar – uch o’lchovli grafik tasvirlar; – tovush effektlari; – MIDI – standart raqamli musiqa asboblarini kompyuterga ulash, ularning ovozini yozib olish va ko’paytirishga imkon beruvchi; – virtual haqiqat – yuqori darajadagi ishonch bilan haqiqiy dunyoni taqlid qiladigan kompyuter simulyatsiyasi. Shu bilan birga, foydalanuvchi bilan teskari aloqa o’rnatildi – u atrof-muhitga ta’sir o’tkazish qobiliyatiga ega.Hozirgi zamon deyarli barcha kompyuter o’yinlari multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda yaratilgan. Ularni mahalliy tarmoq yoki Internetda yakka holda yoki guruh bo’lib ijro etishingiz mumkin.Multimedia texnologiyalaridan o’quv qo’llanmalarini yaratish uchun ham foydalaniladi. Bir nechta kanallar orqali keladigan ma’lumotlar yaxshiroq so’riladi va xotirada uzoqroq saqlanib qoladi. Simulyatsiya simulyatorlari keng tanilgan, buning natijasida har qanday foydalanuvchi o’zini samolyot yoki poyga mashinasi rulida boshqarishi mumkin.Multimediyani ilmiy tadqiqotlari jarayonlarni modellashtirishda, sanoat va multimediya reklamalarida taqdimotlar va kadrlar tayyorlash uchun ishlatiladi. chunki ma’lumotlar ushbu texnologiyalar yordamida ifodalanishi mumkin.to’g’ri va ishonchli.

Ta’lim elektron resurs – bu nima?

Rossiya ta’lim o’qituvchilar modernizatsiya munosabati bilan nafaqat an’anaviy foydalanish ta’lim shakllarini, balki innovatsion metodlarni joriy etish. ning elektron ta’lim resurslari uchun talablar qanday haqida gaplashaylik.

ESM nima

Federal elektron ta’lim resurslari – bu elektron qurilmalar qayta tayyorlanadi o’quv materiallari, bo’ldi. Umuman, RAR bir futbolchi yoki yozuvchisi yordamida çalınabilir bir yozilgan va video, teng. eng samarali va ilg’or qo’ng’iroq ular raqamli qurilmalar yordamida qayta takrorlanishi mumkin, ya’ni, raqamli manbalari yozishni.

kitob va ESM o’rtasidagi farq

Ta’lim elektron resurs – sog’liqni saqlash muammolari (inklyuziv ta’lim) bilan masofaviy ta’lim talabalar uchun oson variant. Shunday qilib, odatdagi darslik, chunki talabalar ko’pincha uylarini “unutib” nima og’ir kitoblar, o’rgatish, ko’rish qobiliyati bilan maktab yaxshi emas.

ESM tasnifi

elektron ta’lim resurslarini aniq tasnifi mavjud. Ular bir necha guruhga bo’linadi:

1. matn va. moddiy bo’lmagan qog’ozda, kompyuter ekranidagi tasvirlar yoki matn shaklida paydo bo’ladi. Agar so’ralsa, har qanday vaqtda, kerakli maqola yoki tasvirni chop etishingiz mumkin.
2. moddiy orqali navigatsiya bilan Matn ESM. Bu holda, elektron ta’lim resurslari uchun kerakli sahifaga istalgan vaqtda harakat kompyuteringizda o’qish mumkin, masalan, kitoblar, o’z ichiga oladi. zarur muddatni diqqat qaratgan, iborani (keyphrase) ko’rsatib, uning javob (identifikatsiya) o’qib, yoki bir zumda ekranda mazmunini o’zgartirish uchun qo’shimcha kichik oyna bo’lishi mumkin. Matnda Navigatsiya chiziqli emas, va matn va ko’prik mahsulot nomi.
3. Uchinchi o’quv elektron resurs – bir Visual yoki ovoz luqma hisoblanadi. Animatsiya, talabalar uchun o’quv jarayoni kulgili va qiziqarli qilish ovoz.

multimedia ESM foydalanish

Ingliz tilida, so’zi “Multimedia” “yo’llar juda ko’p.» Degan ma’noni anglatadi Va bunday ta’lim, elektron resurs – grafika, ovoz, video, foto, animatsiya yordamida o’rganildi ob’ektlar bir vakillik. Boshqa so’zlar bilan aytganda, ta’lim, elektron resursdan – bu eshitish va ko’rish yordamida bir odamni o’tadi narsa.

Ayni paytda, “Multimedia” atamasi bu borada juda keng ishlatiladi, uni amalga oshirishni aniq nima tushunish kerak. Misol uchun, elektron ta’lim resurslari uchun projektörü va kompyuter yordamida mumkin kim ko’rishni nomli filmlar ta’lim Tabiat bor. Va multimedia ESM turli yo’llar bilan keltirilgan ob’ektlarni bir vaqtning o’zida kompyuter ekranida miqdorini o’ynash qobiliyatini anglatadi. Albatta, bu munosabatlarni yo’q ob’ektlarini hech ma’nosiz tartibsizlik va ayrim didaktik mavzu lozim ob’ektlarni tanlash nazarda tutadi. Ular mantiqiy o’rganib hodisaga yoki jarayoni haqida maktab o’quvchilari bir ko’rinishini shakllantirish, bir-biriga bog’liq bo’lishi kerak.

real-jahon o’tishidagi Taqdimot etarlilik ommaviy axborot vositalari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini xarakterlaydi. Agar Visual uch o’lchovli stereo tovush va bir qator o’z ichiga olgan multimedia komponentlari foydalanishni o’z ichiga oladi Innovatsion e’tirof ifodasi “virtual haqiqat”.

ESM taqdim yo’llari

elektron ta’lim resurslari ro’yxatini hisobga olgan holda, qayd va ularning tuzilishi lozim. ESM alohida bloklari singan ta’lim materiallar shaklida bo’lishi mumkin. Ularning har birida bir grafik misol, matn parchalarini, Gipermedia dasturi elementlarni ishlatiladi.

So’nggi yillarda, ta’lim muassasalarida elektron resurslar oddiy aylangan. standartlari Federal yangi avlod talabalariga o’rgatish ta’limi vazirligi tomonidan tavsiya etilgan o’quv qo’llanmalar marta ESM yakunlandi. didaktik xususiyatlari bilan asosan belgilanadi zamonaviy o’quv jarayonida ESM foydalanish funktsional:

• ta’sir o’tkazish;
• kommunikativ hajmi;
• ta’lim materiallar ta’minlash matn shaklida animatsiya, grafik, video, audio, multimedia resurslari;
• Foydalanish , kompyuter modellashtirish ta’lim muassasalari tahlil qilish;
• o’quv faoliyatining har xil turdagi avtomatlashtirish.

Maqsad ESM

o’quv jarayonida elektron o’quv resurslaridan foydalanish o’ylab ko’ring. ESM quyidagi vazifalarni amalga oshirish imkonini beradi:

1. Talabalarning mustaqil bilim olish faoliyatini tashkil etish.
2. professional o’qituvchilar tomonidan har bir o’quvchining individual ta’lim o’quv qo’llab-quvvatlash beradi.
3. guruh tashkil o’quv faoliyati yordamida resurslari, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari.

ESM xususiyatlari

o’quv jarayonida foydalanish qarab, barcha ESM bir necha turlarga ajratish mumkin:

• Uning joylashtiriladi resurslari, ajratish. Misol uchun, kompyuterda elektron ta’lim resurslari ta’lim veb-saytlari, elektron kutubxonalar, ma’lumotlar ombori joylashtirilishi mumkin. Ular masofaviy ta’lim, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari texnologiyalari masofaviy erkin foydalanish rejimi uchun zarur bo’lgan.
• ta’lim tashkilotlari va muassasalari mahalliy tarmoqlarda foydalanish uchun ESM.
• birinchi navbatda, shaxsiy kompyuterlarda foydalanish uchun mo’ljallangan yagona-foydalanuvchi resurslari. Bu guruh CD yoki DVD foydalanishni o’z ichiga oladi.

Yosh-tegishli ESM tuzishda

Bu hisobga maqsadli darajasi va ta’lim darajasi oladi, ayniqsa e-ta’lim resurslari bilan. Shunday qilib, maktabgacha, boshlang’ich, asosiy, umumiy o’rta ta’lim, kasb-hunar ta’lim uchun mo’ljallangan umumiy oliy ma’lumotli kishilar yanada belgilanadi.

ta’lim shaklida qarab, elektron ta’lim resurslari USUE portali to’la-vaqti bilan, to’la-vaqti bilan, bir qismi-vaqti bilan, oilaviy ta’lim, eksternat, o’z-o’zini ta’lim uchun resurslar taqdim etadi.

maqsadli auditoriyasi

Teng, elektron resurslar Abiturientlar, o’qituvchilar, uslubchi, olimlar, talabalar, texnik foydalanish.

Agar materiallar quyidagi turdagi topishingiz mumkin resurslarni turiga qarab:

• Training material. Bu virtual muammo kitoblar, laboratoriya seminarlar, tutorials, sinovlar, dars yozuvlari, o’rganish e-learning kurslari, sinovlar o’z ichiga oladi.
• kit o’rgatish. elektron shakli ko’rsatmalarni, o’quv dasturlari, dasturlari, dars rejalari olishingiz mumkin.
• Manbalar. Misol uchun, bir chegirma bazasi ESM, lug’atlar, qomuslar, entsiklopediyalar.
• Namoyish va namunali kit. Bu Visual xaritalar, atlaslar, albomlar, ko’rgazmali qurollar o’z ichiga oladi.
• Qo’shimcha ma’lumotlar material. elektron shakli bayozlarda, adabiyot, ilmiy-ommabop xarakterdagi nashr, reklama materiallarini o’rganib mumkin.
• Me’yoriy hujjatlar. O’qituvchilar, qoidalarga milliy pedagogik standart ish ta’rifini kashf qilishingiz mumkin.
• Vaqti-vaqti bilan elektron nashrlar.

uning to’g’ridan-to’g’ri maqsadga qarab, ESM ilmiy, o’quv, non-badiiy, mos yozuvlar, bo’sh, san’at, ommaviy-siyosiy, sanoat, amaliy va yozuvlar bo’linadi.

elektron ta’lim resurslarini vazifalari

o’quv jarayoni uchun yaratilgan ESM nima maqsadda qarab, ular bir necha turga bo’linadi:

• o’quv dasturlari;
• antologiyasi;
• maxsus ilmiy intizomga uchun to’plam o’rgatish;
• Lug’atlar;
• Bu katalog;
• dars yozuvlari;
• seminarlar.

ESM oxirgi guruh ikkinchi avlod federal davlat ta’lim standartlari joriy keyin ta’lim muassasalari o’qituvchilari tayinlangan vazifalarni amalga oshirish uchun alohida ahamiyat kasb etadi.

Bunday resurslar amaliy ish, laboratoriya, virtual seminarlar, ish simülasyonları, tadqiqot, loyiha faoliyati silsilasini o’z ichiga oladi. Trening dastlabki bosqichi keng namunali materiallari ishlatiladi da: animatsiya yoki slayd, audio va video qo’llab-quvvatlash darslari belgilab beradi. boshlang’ich va o’rta maktab o’quv kit kimyo, biologiya va fizika o’qituvchilari.

ESM laboratoriya va amaliy ishlarni o’tkazish bolalarning g’ayrati ziyoda tufayli, yosh avlodning aqliy faoliyatini rag’batlantiradi. didaktik dasturiy ta’minot darajasiga qarab, ESM quyidagi turlarini olishingiz mumkin:

• Mutaxassisligi;
• mavzu;
• Bo’lim intizom;
• mavzusi.

axborot bilan tartibga ko’ra, barcha zamonaviy elektron resurslar dasturiy mahsulotlar, multimedia ESM va grafik materiallardan bo’linadi. Va talabalar fiziologik va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda, podirayut faol, aralash tavsiflovchi yoki undefined ESM uchun o’quv jarayonining o’qituvchilar.

Bolalar e-kitoblar yoki qo’llanmalar bilan ishlash uchun ariza oldin, o’qituvchi amaldagi muvofiqligini tekshiradi federal davlat ta’lim standartlari , ikkinchi avlod.

Interaktiv karatahtadaki uchun foydalanish va aloqa turi, Internet taqsimlash atrof-muhit, shuningdek, resurslariga elektron resurslar tasnifi mavjud. texnik uskunalar ta’lim muassasasi qarab, o’qituvchi foydalanish muayyan vaziyatda optimal bo’ladi, RAR guruh tanlaydi. Va tarkib resurslari, multimedia ESM yoki maxsus ta’lim tizimini taqdimoti mazmunini foydalanish hisoblanadi.

so’nggi e’tibor Rossiya hukumati ma’lum sog’liqni saqlash muammolarga duch bolalar ta’lim berilgan, shuning uchun ular o’z tengdoshlari bilan birgalikda muntazam maktablarda sinflar ishtirok eta olmaydi. Bu ishlab chiqilgan va muvaffaqiyatli inklyuziv ta’lim bo’yicha maxsus dastur faoliyat etildi. Uning amalga oshirilishi har xil turdagi elektron ta’lim resurslaridan foydalanish mumkin emas. Bundan tashqari, ularning murabbiylar bilan bolalar qiziqarli vazifalarni bajarish uchun maxsus virtual maktabi, faoliyat ko’rsatmoqda. bevosita dars vaqtida elektron ta’lim resurslaridan foydalanish bilan bir qatorda, u erda bolalar va maktabdan keyin kirish. lug’at tarkibi ko’priklar asosida tashkil qidiruv tizimiga bilan ifodalanadi, bu bilan aloqa elektron darslik. elektron versiyasi qog’oz substrat o’tkazilgan bunday foyda.

o’quv jarayoniga RAR dasturlar misollar

Kimyo o’qituvchisi endi taqdimotlar, video kliplar faol foydalanish holda faoliyat, shuningdek, amaliy ish boshlashdan oldin, ekran bo’lib kirish xavfsizligini. mavjud bo’lsa kimyoviy o’qituvchi hech maktab ESM uchun tegishli kimyo foydalanib, “virtual” amaliy ish tutadi. federal darajada yaratilgan elektron yig’ish, tashqari, maktab laboratoriya bo’lib o’tadigan sil bilan taqiqlangan tajribalar namoyish resurslari bor. yorug’lik, issiqlik va energiya ozod hamrohlik zavq kuzatib tajriba bilan bolalar.

xulosa

Rossiya Federatsiyasi yilda milliy darajada ESM birinchi va ikkinchi avlod tashkil etilgan. Birinchi guruh raqamli ta’lim resurslari (DER), masalan, 1C platforma turli xil o’z ichiga oladi.

Ikkinchi avlod maxsus futbolchi HHB yordamida eshitiladi FTSIOR resurslarni taqdim etiladi. Ular sanoat standartlari Scorm, Flash, Java foydalanib qurilgan. Ikkinchi avlod elektron ta’lim resurslari o’qituvchilar yaratish eng o’qituvchilar uchun haqiqatdan yiroq dasturlash, bilim nazarda tutadi. Ko’pchilik o’qituvchilar Microsoft PowerPoint dasturi asosida o’z elektron resurslar yaratish uchun harakat.

Bugungi o’qituvchilar hayotini soddalashtirish maqsadida, har bir akademik intizomi uchun ta’lim maxsus raqamli yig’ish vazirligi ishlab chiqilgan. Linux uchun ESM qo’llash, biz ular hozir juda kamdan-kam hollarda ishlatiladi unutmang. sababi ko’p o’qituvchilar u qanday foydalanishni bilmaydi, deb. ta’lim muassasalarida foydalanish uchun taqdim etilgan barcha elektron resurslar, oldindan sinov qilingan. yangi federal standartlarga ilgari surilgan talablarga bajarmaganlik taqdirda, ESM maktab va kollejlarida foydalanish uchun tavsiya etilmaydi.