Nemis tili kitobi

chet tiliga o’tilishi va uni o’rganishni osonlashtirishi mumkin. Aynan shunday holatlar maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiya olgan o’quvchilarning maktab yoshiga yetib, maktabga qabul qilinganlarida yuz beradi. Bunday hollarda ingliz tilini ma’lum darajada o’rganib kelgan o’quvchilarni nemis tili darslariga qiziqtirish uchun ma’lum bir prinsiplarga e’tibor berish lozim.

NEMIS TILINI OʻQITISHDA KOMMUNIKATIV YONDASHUV Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Baxromjon Baxtiyor O‘G‘Li Jo‘Raboyev

Ushbu maqolada ikkinchi til sifatida ingliz tilini maʻlum darajada oʻzlashtirgan maktab oʻquvchilariga nemis tilini kommunikativ yondashuv asosida oʻrgatish prinsiplari haqida toʻxtalib oʻtilgan. Bu tillarning jihatlari misolida tilni oson oʻzlashtirish ahamiyati haqida soʻz yuritilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «NEMIS TILINI OʻQITISHDA KOMMUNIKATIV YONDASHUV»

NEMIS TILINI O’QITISHDA KOMMUNIKATIV YONDASHUV

Baxromjon Baxtiyor o’g’li Jo’raboyev Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Annotatsiya: Ushbu maqolada ikkinchi til sifatida ingliz tilini ma’lum darajada o’zlashtirgan maktab o’quvchilariga nemis tilini kommunikativ yondashuv asosida o’rgatish prinsiplari haqida to’xtalib o’tilgan. Bu tillarning jihatlari misolida tilni oson o’zlashtirish ahamiyati haqida so’z yuritilgan.

Kalit so’zlar: kommunikativ kompetensiya, kommunikativ-kognitiv prinsip

COMMUNICATIVE APPROACH TO GERMAN LANGUAGE TEACHING

Bakhromjon Bakhtiyor o’g’li Juraboyev Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent Region

Abstract: This article discusses the principles of teaching German through a communicative approach to schoolchildren who have mastered English as a second language. An example of the features of these languages is the importance of easy language acquisition.

Keywords: communicative competence, communicative-cognitive principles

Yosh avlod ta’lim tarbiyasi eng ustuvor vazifalardan biri sifatida katta e’tibor qaratib kelingan masalalardan biridir. Kelajak avlod har tomonlama barkamol tarbiyalanishi, har sohada yetuk mutaxassis bo’lishi uchun chet tillarini mukammal o’rgatishimiz, dunyoqarashini kengaytirishimiz lozim.

Xorijiy tillarni o’qitish jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish o’quvchining nutqiy faoliyati kommunikativ kompetensiyani har tomonlama rivojlantirishga asos bo’la oladi. Ma’lumki, kommunikativ kompetensiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o’zaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi1.

Hech kimga sir emaski, mamlakatimiz o’quvchilarining ko’pchiligida chet tillari orasida ingliz tilini o’rganishga bo’lgan e’tibor kuchli. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, nemis tilini o’rganayotgan to’rt kishidan uchtasi ingliz tilini birinchi xorijiy til sifatida o’rgangan va olingan tajriba, bilim, ko’nikmadan foydalangan holda ikkinchi

1 O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017-yil, 14-son, 230-modda, Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-sonqaroriga 3-ilova _

www.openscience.uz 215 i m^^bi

chet tiliga o’tilishi va uni o’rganishni osonlashtirishi mumkin. Aynan shunday holatlar maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiya olgan o’quvchilarning maktab yoshiga yetib, maktabga qabul qilinganlarida yuz beradi. Bunday hollarda ingliz tilini ma’lum darajada o’rganib kelgan o’quvchilarni nemis tili darslariga qiziqtirish uchun ma’lum bir prinsiplarga e’tibor berish lozim.

Ingliz tilidan keyin ikkinchi til sifatida nemis tilini o’rganayotganda, har qanday chet tilini o’qitishda qo’llaniladigan umumiy qoidalarga tayanish kerak. Ushbu prinsiplar ko’p o’xshashliklarga ega bo’lishiga qaramasdan, ular ikkinchi tilga nisbatan qandaydir modifikatsiyaga ega, masalan, o’quv sharoitlarining o’ziga xosligi, uchta tilning o’quv jarayoni bilan aloqada bo’lishi (ona tili, ingliz tili va nemis tili) va hokazolar. Har qanday chet tilini o’qitishda bo’lgani kabi, kommunikativ maqsadlar ham o’rganishga umumiy uslubiy yondashuvni oldindan belgilab beradi. Ammo o’quvchilar ingliz tilini o’rganishda allaqachon tajribaga ega bo’lganligi sababli, ular ingliz va nemis tillarini o’ziga xos jihatlarni taqqoslashga intilishadi. Shuning uchun ikkinchi chet tilini o’rganishda umumiy uslubiy prinsipni kommunikativ-kognitiv deb ta’riflash mumkin, bu yerda kognitiv tomon kommunikativ tomonga bo’ysunadi va u sizga o’rganishni yengillashtiradigan har qanday o’xshashlikni topish yoki aralashishga yo’l qo’ymaslik uchun farqlarni aniqlash kerak bo’lgan joyda o’zini namoyon qiladi [1].

Umuman olganda, ingliz tilini ma’lum darajada o’zlashtirgan o’quvchilar nemis tilini o’rganishni boshlashganda bu ikki til orasidagi quyidagi o’xshashliklarni sezishadi:

1) har ikki til ham lotin harflaridan foydalanadi;

2) lug’at va so’zlarning ishlatilish sohasi;

3) oddiy jumlalarning tuzilishidagi o’xshashlik (bog’lovchi fe’lning mavjudligi).

Deutsch: Mein Name ist Miller.

English: My name is Miller.

Deutsch: Sie ist krauk.

English: She is ill.

Deutsch: Er spricht Deutsch.

English: He speaks German.

4) Zamon shakllarini o’rganishda (fe’lning uchta asosiy shaklidan va yordamchi fe’ldan foydalanish haben = to have);

Deutsch: Kommen – kam – gekommen

English: come – came – come

Deutsch: Bringen – brachte-gebracht

English: bring – brought – brought

Deutsch: Sprechen – sprach – gesprochen

English: speak – spoke – spoken

www.openscience.uz 216 i m^^bi

Ammo shuni bilish muhimki, har bir yangi chet tilini o’rganish jarayonida, masalan, ingliz tili orqali nemis tilini o’rganish paytida o’quvchilar quyidagi ba’zi qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin [2]:

– ingliz va nemis tillaridagi ba’zi so’zlar bir-biriga o’xshash talaffuz qilinadi, ammo har xil ma’noga ega bo’lib, “tarjimonning yolg’onchi do’stlari” deb ataladi;

– murakkab grammatik qurilishlarda va boshqalar.

Statistikaga ko’ra, tilni o’qitishda faqatgina 15% muvaffaqiyat o’qituvchiga, 50% o’quvchining qobiliyatlari va harakatlariga bog’liq. Qolgan 35% foizlarga asoslangan motivatsiyaga bog’liq. O’qituvchining kuchi grammatik paradigmalarning murakkab tizimida yangi tilga bo’lgan qiziqishni tarqatishga imkon bermaydi [3].

Dars jarayonida o’quvchilar chet tilini oson o’zlashtirishi uchun quyidagicha qiziqarli hamda nutqni zamonaviy usulda rivojlantiruvchi mavzulardan foydalanish samara beradi. “Kennenlernen” (“Tanishuv”), “Mein Klasse” (“Mening sinfim”), “Tiere” (“Hayvonlar”), “Meine Familie” (“Mening oilam”) kabi mavzular, albatta, o’quvchilarimizning boshlang’ich bilimini hamda nutqini rivojlantirish uchun ko’mak beradi. Bolalarda kommunikativ ko’nikmalarni rivojlantirishda dialog, fikr almashishning tinglash, o’qish va yozish asosiy tajribalardandir. Masalan, yuqorida qayd etilgan “Mein Klasse” mavzusi asosida dars mashg’uloti o’tkazilayotgan jarayonda er/sie, ihr – shaxsiy olmoshlaridan, mein, dein – egalik olmoshlaridan, raqamlar, o’quv qurollar, fanlarning nomlaridan foydalanish qo’l keladi. Dialog -so’rov o’tkazish paytida esa fanlarning qaysi mavzulari sizga yoqadi, qaysi biri yoqmaydi; o’g’il bolalar qiz bola do’stingiz haqida gapiring; aloqa jarayonida esa faol lug’at bilan ishlash; o’rganilayotgan lingvistik materiallar asosida qurilgan audio yozuvlarda kichik hajmdagi kirish matnlarini tinglash; og’zaki ravishda eshitgan narsalarga munosabat bildirish yordam beradi.

Xulosa qilib aytish mumkinki, nemis tilini o’rganishni osonlashtirish uchun o’quvchilar e’tiborini ingliz va nemis tillardagi mosliklar va farqlarni topishga yo’naltirish kerak. Xorijiy tillarni o’qitish kompetensiyasi o’quvchining xorijiy til bo’yicha egallagan bilim, ko’nikma va malakalarini kundalik hayotda, aniq bir sohada amaliyotda qo’llay olish qobiliyatini shakllantiradi.

1. Shofqorov, A. M., & Shayxislamov, N. (2020). Ona tili ta’limda lingivistik mashqlarning o ‘rni. Science and Education, ^(Special Issue 2).

www.openscience.uz 217 | m^^wi

2. Shaykhislamov, N. Z., & Makhmudov, K. S. (2020). Linguistics and Its Modern Types. Academic Research in Educational Sciences, 1(1), 358-361.

3. Shayxislamov, N. (2020). Problems of sociolinguistics: status of the language. In O ‘zbekistonda ilm-fan va ta ‘lim, 3, (pp. 279-281).

4. MaHcypoBa, T. (2020). СПОСОБЫ АКТИВИЗАЦИИ РЕЧИ СТУДЕНТОВ НА ЗАНЯТИЯХ КРАТКОСРОЧНОГО КУРСА РУССКОГО ЯЗЫКА. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

5. Sergeyeva, E. S. (2020). ADABIYOT DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH SAMARASI. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

6. Shagiyeva, N. (2020). The role of information technologies to teach Russian language. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(7).

7. Shayxislamov, N. (2020). Lingvokulturologiyaning tarixiy va nazariy asoslari. In O’zbekistonda ilm-fan va ta’lim, 2, (pp. 186-188).

8. Shayxislamov, N. (2020). ONA TILI FANINI O’QITISHNING MUAMMOLARI. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

9. Shofqorov, A. M. (2020). O’ZBEK TILI DARSLARIDA INTERFAOL USULLARNING AHAMIYATI. Science and Education, 1(Special Issue 2).

10. Шайхисламов, Н. (2020). УКУВЧИЛАРНИНГ НУЩИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА НУТКДИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ИЗОХД Science and Education, 1(5).

11. Shaykhislamov, N. (2020). IN THE FIELD OF MODERN LINGUISTICS-LINGUOCULTUROLOGY. Мировая наука, (8), 33-36.

12. Махмудов, К. Ш., & Санакулов, З. И, & Каршиева, Д. Э., & Шайхисламов, Н. З. (2020). ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМДА «КЛАСТЕР». Science and Education, 1(7).

13. Saidov, O’. R. ONA TILIDAN DARS MASHG’ULOTLARINI TASHKIL ETISHDA TA’LIM TEXNOLOGIYALARINI JORIY ETISHNING DOLZARBLIGI. Science and Education, 1(7).

14. Matkasimova, D. B. K., & Makhmudov, K. S. U. (2020). IMPORTANCE OF INTERACTIVE METHODS IN THE ENGLISH LANGUAGE GRAMMAR TEACHING. Science and Education, 1(Special Issue 2).

15. Abduramanova, D. V. (2020). INNOVATIVE TECHNIQUES OF TEACHING VOCABULARY IN THE SECOND LANGUAGE CLASSROOM. Science and Education, 1(Special Issue 2).

16. Elmurodov, U. Y. (2020). THE IMPORTANCE OF MULTIMEDIA AND MOBILE APPLICATIONS IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

17. Toliboboeva, S. J. (2020). TEACHING INTERCULTURAL COMMUNICATION IN ENGLISH. Science and Education, 1(Special Issue 2).

18. Khakimova, K. B. (2020). THE SUBJECT AND PLACE OF TOPONYMICS IN THE SYSTEM OF SCIENCES. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

19. Yuldashev, A. A. (2020). ANIMAL METAPHOR PROVERBS IN UZBEK AND MALAY CROSS-CULTURE. Science and Education, 1(Special Issue 2).

20. Ashirbaeva, A. (2020). POSITIVE TRAITS OF TEACHING LANGUAGE THROUGH LITERATURE. Science and Education, 1(Special Issue 2).

21. Badalova, B. (2020). MODERN METHODS OF TEACHING RUSSIAN AND UZBEK AS A FOREIGN LANGUAGE TO STUDENTS. Science and Education, 1 (Special Issue 2).

22. Shayxislamov, N. Z. UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA ONA TILI FANINI O’QITISHDA SINFDAN TASHQARI ISHLARNI TASHKIL ETISH. Science and Education, 1(7).

23. Badalova, B. (2020). Lesson Competition Element in Russian. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research, 6(5), 535-537.

1. Shofqorov, A. M., & Shayxislamov, N. (2020). Ona tili ta’limda lingivistik mashqlaming o ‘rni. Science and Education, 1(Special Issue 2).