O’zbek tili davlat tili bayon
Elbarsxon (1511-1524)
Sulton Hojixon (1524)
Husaynqulixon (1524)
Sufyonxon (1524–1536)
Hasanqulixon (1536-1539)
Aqatoyxon (1539-1556)
Yunusxon (1556-1557)
Do’stxon (1557-1561)
Hoji Muhammadxon (1561-1602)
Buxoro xonligi vassali (1593-1598)
Arab Muhammadxon (1602- 1622)
Elbars Sulton va Habash Sulton (1622-1623)
Asfandiyorxon (1623-1642)
Buxoro xonligi vassali (1642-1645)
Abulg’ozi Bahodirxon (1645-1663)
Anushaxon (1663-1687)
Xudoydodxon (1687-1689)
Ernak Muhammadxon (1689-1694)
Jo’ji Sulton (1694-1696)
Valixon (1696-1698)
Shohniyozxon (1698-1702)
2-Arab Muhammadxon (1702-1704)
Sayid Alixon (1704-1706)
Musaxon (1706-1708)
Yodgorxon (1708-1714)
Eshim Sulton (1714-1715)
Shergozixon (1715 -1728)
Elbarsxon (1728-1740)
Eron shohlari vassali (1740-174 7)
Tohirxon (1740-1741)
Nuralixon (1741-1742)
2- Abulg’ozixon (1742-1746)
Goyibxon (1746-1756)
Qoraboyxon (1756-1757)
Temurgozixon (1757-1763)
Tavkaxon (1763-1764)
Shoh G’ozixon (1764-1767)
Abulg’ozixon (1767)
Nuralixon (1767-1768)
Bulakayxon (1768-1769)
Jahongirxon (1769-1770)
Muhammad Amin Inok (1770-1790)
Avazmuhammad Inok (1790- 1802)
Abulg’ozixon Yodgorxon o’g’li (1802-1804)
Eltuzarxon (1804-1806)
Muhammad Rahimxon (1806-1825)
Ollokulixon (1825-1842)
Rahimkulixon (1842-1846)
Muhammad Aminxon (1846-1855)
O’zbek tili davlat tili bayon
Bugun poytaxtimizdagi “Turkiston” san’at saroyida 21-oktabr – O‘zbek tili bayrami kuni munosabati bilan tantanali marosim tashkil etildi. Tadbirda Prezident Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston.
21-oktabr – O‘zbek tili bayrami kuni
21/10/2022 – 22:39
Hazrat Navoiy aytganlar:
Hurmatli yurtdoshlar, 21-oktabr «O‘zbek tili bayrami kuni» muborak bo‘lsin!
21/10/2022 – 17:28
Hurmatli yurtdoshlar, 21-oktabr «O‘zbek tili bayrami kuni» muborak bo‘lsin!
Til – millat tayanchi
19/10/2022 – 18:24
Til – muqaddas tushuncha, har bir inson uchun aziz. Uning yordamida inson yangi tushunchalar va munosabatlarni anglay boshlaydi. Inson ulg‘aygan sayin atrofdagilar.
Sirdaryo viloyati hokimligining majlislar zalida viloyat iqtisodiy majmua xodimlari hamda oila va xotin-qizlar komissiyalari vakilalari ishtirokida ma’naviy-ma’rifiy tadbir bo‘lib o‘tdi
17/10/2022 – 17:42
Sirdaryo viloyati hokimligining majlislar zalida viloyat iqtisodiy majmua xodimlari hamda oila va xotin-qizlar komissiyalari vakilalari ishtirokida ma’naviy-ma’rifiy tadbir bo‘lib o‘tdi.
Davlat tilida ish yuritish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari ijrosini ta’minlash to‘g‘risida
30/09/2022 – 19:18
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 21-oktabrdagi “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi hamda “Mamlakatimizda o‘zbek tilini yanada.
Til – bu millat ruhi
26/09/2022 – 11:12
Har bir millatning Vatani kabi yana bir buyuk boyligi bor. Bu ham bo‘lsa uning tilidir. Aynan til odamlarni bir millatga mansub xalq.
Davlat tilida ish yuritishga oid navbatdagi seminar bo‘lib o‘tdi
28/04/2022 – 09:12
Joriy yilning 26-mart kuni Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosiga bosqichma-bosqich toʻliq oʻtishini taʼminlash chora-tadbirlari toʻgʻrisida” 2021-yil 10-fevraldagi 61-son.
ISH YURITISHDA LOTIN YOZUVIGA ASOSLANGAN OʻZBEK ALIFBOSI
09/04/2022 – 11:49
Xalqimizda, Vatanga muhabbat ona tiliga mehr qoʻyishdan boshlanadi, degan maqol bor. Bu bejiz emas, albatta. Maʼlumki, soʻnggi yillarda yurtimizda oʻzbek tilini yanada.
MAʼNAVIY PORTRET: OʻZBEK TILINING ISLOHI
28/03/2022 – 12:19
Har qanday millatda milliy uygʻonish, albatta, maʼnaviyatsiz roʻy bermaydi. Maʼnaviyat esa millat tilisiz yuksalmaydi. Til orqali muayyan millat oʻz maʼnaviy portretini yaratadi.
YASHIRIN XAZINA
14/02/2022 – 20:17
Turkiy xalqlarning “Shams-ul millat”, ya’ni “Millat shamchirog‘i” nomini olgan Hazrat Nizomiddin Mir Alisher Navoiy ijodi, shubhasiz, tiriklik ummonining fasohat dengizi tubidagi ma’nolar.
O‘zbek adabiyotining yorqin namoyandasi tavalludining 581 yilligi
09/02/2022 – 10:24
Alisher Navoiy – Sharq Renessansining yirik namoyandasi sifatida jahon sivilizatsiyasi tarixida, ayniqsa, turkiyzabon xalqlar madaniy va maʼnaviy hayotining rivojida alohida oʻrin tutadigan.
O’zbek tili davlat tili bayon
O’zDJTU Ingliz tili ikkinchi fakulteti Yoshlar ittifoqi BT tomonidan O’zbekiston Respublikasi prezidentining yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etishda 5ta muhim tashabbusning 2-qismiga bag‘ishlangan sport estafetamiz yakunlandi. Juda…
Universitetimiz teatr jamoasi yarim finalga chiqdi!
by Faculty II Press-service Aprel 13, 2019
12-aprel kuni Toshkent davlat to’qimachilik institutida oliy ta’lim muassasalari doirasida tashkil etilgan ,,Talabalar teatr studiyalari» festivalida» Eng yaxshi spektakl» nominatsiyasida O’zDJTU ning «Oltin davr ilhomlari» teatr truppasi tomonidan rejissor Ilyos…
Malay tilini o’rganamiz!
by Faculty II Press-service Aprel 5, 2019
Malay tilini o’rganuvchi talabalar uchun ajoyib imkoniyat. Malayziya elchixonasi, Malay tili va madaniyati markazi, Sulton Idris universiteti, O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti, Toshkent Sharqshunoslik instituti, shuningdek, O’zDJTU yoshlar ittifoqi boshlang’ich…
“Xalqaro yoshlar Sammiti”
by Faculty II Press-service Aprel 5, 2019
“Xalqaro yoshlar Sammiti”da ishtirok etmoqchimisiz? Joriy yilning 13-15 may kunlari “Yoshlar ijod saroyi”da «Xalqaro yoshlar Sammiti» boʻlib oʻtadi. “Yoshlar. Kasb-hunar. Kelajak” mavzularida yurtimiz va xorij yoshlari ishtirokida boʻlib oʻtadigan tadbir…
“Ўзбекистон – сеҳрли диёр!”
by Faculty II Press-service Aprel 5, 2019
Мамлакатимиз олий таълим муассасаларидан саралаб олинган 57 нафар иқтидорли талабалар учун илк маротаба жорий йилнинг 1 апрелидан бошлаб “Ўзбекистон – сеҳрли диёр!” ички туризм лойиҳаси ташкил этилди. Лойиҳа доирасида талабаларга…
2-ingliz fakulteti talabalari uchun ijobiy yangilik
by Faculty II Press-service Aprel 3, 2019
Bilasiz, har kuni davomatni tekshirish uchun dekanatdan odamlar har bir xonaga kirib yurishardi. Bu harakat asosan, dars bo’layotgan vaqtga to’g’ri kelardi. Tabiiyki, bunday paytda talabalarining hayoli chalg’ishi mumkin. Kecha fakultetimiz…
ЭЪЛОН: ИШ БЕРУВЧИЛАР ВА БИТИРУВЧИЛАРНИ “БИТИРУВЧИЛАР ЯРМАРКАСИ”ГА ТАКЛИФ ҚИЛАМИЗ!
by Faculty II Press-service Fevral 20, 2019
Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, бугуннинг ўзида ҳар бир битирувчини аниқ бир ташкилотга бириктиришни таъминлаш билан бирга, унинг бўлажак иш жойи, ишлаши ва ижтимоий шароитларини аниқ белгилаш зарур. Айни пайтда Ўзбекистон…
O’zbekiston kelajagi buyuk davlat (insho)
Vatan tuyg’usi bu Vatanni anglash har bir umr davom etadigan uzluksiz jaroyondir. Biz har gal o’lkamiz bahori, yozi, kuzi va qishiga ro’baro’ kelganda, uning tog’-u toshlari, daryo-yu o’rmonlari, bepoyon dalalari, tarixiy obidalari, obod shahar-u qishloqlarini ko’rganda, ko’nglimizda yangi-yangi tuyg’ular paydo bo’ladi.
Shuning uchun inson o’z atrofidagi narsa-hodisalar bilan doim muloqotda bo’ladi. Ana shu muloqot uning tuyg’ularini boyitadi, tasavvurlarini kengaytiradi.
Inson o’z Vatani bilan ham bir umr muloqotda bo’lib yashaydi. Eng quvonchli yoki qayg’uli damlarida ota-onasini eslagani kabi Vatanni ham yodga oladi.Ona yurtining xursandchilik yoki tashvishli kunlari uchun o’zini burchli deb biladi.
Biz buni Vatan oldidagi farzandlik burchi deymiz. Ana shu burch tuyg’usi ota-bobolarimizni yurtimiz ozodligi uchun da’vat etgan. Bu tuyg’u Vatanni anglashda alohida o’rin tutadi. Xuddi sen ta’til kunlari maktabingdan yiroqlashib, uning qadrini seza boshlaganing kabi, Vatanning qadri ham undan olis ketganimizda yaqqol bilinadi.Chunki inson o’z yurtidan uzoqlashar ekan, uning sog’inchi, hasrat-armoni yuraklarini o’rtaydigan darajada kuchayadi.
Dunyodagi har bir xalq Yaratganning beqiyos mo’jizasi hisoblanadi. Chunki ularning har biri o’zining tabiati, urf-odat va an’analari, tili va dini, milliy xarakteri hamda turmush tarzi bilan alohida ajralib turadi.
Xalqlarning mana shunday ko’pligi va rang-barangligi ular o’rtasida do’stona aloqalarning rivojiga, o’zaro muloqot qilish, bir-biridan o’rganish, tajriba almashishga asos bo’ladi.
Bizning xalqimiz ham jahon sivilizatsiyasiga salmoqli hissa qo’shgan eng qadimiy xalqlardan biri hisoblanadi. Bu haqda atoqli shoirimiz G’afur G’ulom shunday deb yozgan:
Qadim o’zbek xalqisan, asl odam avlodi,
Misr ehromlaridan tarixing qariroqdir.
O’zbeklar turkiy xalqlar oilasiga mansub millat. Turon va Turkiston deb atalgan ulkan hududda yashagan va u yerdan turli el-elat va millatlarga bo’linib, butun dunyoga tarqalib ketgan xalqlar qadimda turkiylar deb atalgan. Turkiy xalqlarga o’zbeklardan tashqari, qozoq, qirg’iz, qoraqalpoq, turkman, ozarboyjon, uyg’ur, tatar, boshqird, qorachoy, qolmiq, yoqut, turk, gagauz ( ko’k o’g’uz ) kabi millatlar kiradi.
Olimlarimizning aytishicha «o’zbek» atamasi o’ziga ishonadigan, mustaqil fikrlaydigan va ish tutadigan, botir, mard, yovqur, chekinmas singari ma’nolarni anglatadi. Shunday xususiyatlarni o’ziga fazilat qilib olgan insonlarga nisbatan o’zbek degan so’z qo’llangan. Shundan ham bilish mumkinki, ota-bobolarimiz qadim-qadimdan ozod va erkin yashagan, hech kimga qaram bo’lmagan.
Sen Prezidentimiz Islom Karimovning «O’zbek xalqi hech qachon hech kimga qaram bo’lmaydi” degan so’zlarini eshitgansan. Bu so’zlar ham o’zbek degan atamaning ma’no-mazmunini, ya’ni ona xalqimizning mard va tanti, o’z haq-huquqini birovga berib qo’ymaydigan, g’ururi baland, zo’r ekanini tasdiqlab turibdi.
O’zbek xalqi dunyoning eng qadimiy o’troq xalqlardan biri hisoblanadi.
O’troq hayot uchun muayyan shart-sharoitlar lozim bo’ladi.
Avvalo, qo’nim topgan yerga muhabbat , bu makonning tabiatiga mos milliy xarakter, turmush tarzi, kasb-u hunar, qadriyat va an’analar shakllangan bo’lishi lozim.
Shuningdek , o’troq hayot tashqi dushmanga, har xil qiyinchiliklarga qarshi birlashish, ularni yengish uchun g’oyaviy va davlatchilik asoslarining bo’lishini ham taqozo etadi.Demak, xalqimiz qadim-qadimdan ana shunday asoslarning barchasiga ega bo’lgan.
Shu haqda Prezidentimiz Islom Karimovning ko’plab asarlarida, xususan, « Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q “ nomli suhbatida ko’pgina ma’lumotlar berilgan.
Xalqimizning nomini ulug’lagan, uning shan’-u sharafini oshirgan yana bir fazilat borki, bu uning hamisha yuksak ma’naviyatga, ilm va ma’rifatga intilib yashashidir. Shu tufayli xalqimiz dunyo madaniyati xazinasiga ulkan hissa qo’shgan.
Bizning ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan boy va bebaho madaniy merosni butun dunyo tan oladi.
Bizning xalqimiz qadim-qadimdan dunyoga ko’plab allomalar, azizavliyolar, shoir va mutafakkirlarni yetkazib bergan. Ularning har biri nafaqat ulkan ilmiy, adabiy, diniy
merosi, balki noyob fazilatlari bilan ham millatimiz nomini, insonlik sharafini yuksaklarga ko’targan.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so’ng o’zining taraqqiyot yo’lini belgilar ekan, nafaqat buyuk va mislsiz voqealarga boy bo’lgan olis tariximizni, balki xalqimiz qariyb 130 yillik mustamlakachilik davrida boshidan kechirgan og’ir va murakkab davrni, undan chiqadigan saboq va xulosalarni ham nazarga olib ish tutiladi.
Albatta har bir xalq o’zining milliy tarixni boshqa xalqlar tarixdan kam deb bilmaydi. Lekin har bir xalq tarixining qadimiyligi va buyukligini belgilashda uning o’zi tomonidan berilgan baho emas, balki dunyoda umume’tirof etilgan bir qator omillar alohida o’rin tutadi. Bular- o’sha xalq yashayotgan zaminda odamzodning paydo bo’lishi bilan bog’liq eng ko’hna manzilgohlarning mavjudligi; ilk sivilizatsiya, ya’ni madaniy taraqqiyotning paydo bo’lishi bilan bog’liq yodgorliklarning borligi, ushbu zaminning milliy davlatchilik va yuksak sivilizatsiya an’analariga boyligi; dunyo tarixida butun bir davrni tashkil etadigan, jahon taraqqiyotiga beqiyos ta’sir ko’rsatgan, nafaqat milliy, balki umumbashariy ahamiyatga ega bo’lgan ulkan voqealar, buyuk shaxslar, noyob osori atiqalar hamda muqaddas ziyoratgohlarning ko’pligi va boshqalar.
Bizning tariximiz bu mezonlarning barchasiga to’liq javob berishini bugungi kunda nufuzli xalqaro tashkilotlar ham, taniqli mutaxassislar ham tan olgan.
Biz aynan ana shu haqiqatga tayangan holda o’z tariximizni buyuk va qadimiy deb bilamiz hamda u bilan haqli ravishda faxrlanamiz.
Yurtimizdan turli sabablar bilan chetga olib ketilgan milliy madaniyatimiz namunalarini qaytarib olib kelish masalasini o’rganish maqsadida Oliy Majlis huzurida maxsus kamissiya tuzildi. Ushbu komissiya a’zolari to’plangan malumotlarga ko’ra, dunyoning eng yirik madaniy markazlari- London, Parij, Berlin, Moskva, Sankt-
Peterburg, Nyu-York, Dehli, Tehron, Dushanbe, Qohira va boshqa qator shaharlarda milliy merosimizning o’n minglab noyob namunalari mavjud.
Bu nodir ashyolar nufuzli muzey va kutbxonalarda shunchaki bezak uchun saqlanayotgani yo`q, albata. Ular asrlar davomida avvalo buyuk tarix va sivilizatsiya dalolati sifatida asrab-avaylab kelinmoqda.
Ko’hna zaminimizda bundan uch ming yillar ilgari dunyo taraqqiyotiga katta ta’sir ko’rsatgan zardushtiylik dini va uning muqaddas kitobi bo’lmish «Avesto” shakllana boshlagani bizning yurtimizdagi sivilizatsiya qanchalik chuqur ildizga ega ekanini ko’rsatadi. 2001- yilda o’lkamizda « Avesto”ning 2700 yilligi xalqaro miqyosda keng nishonlangani bizning tariximizga bo’lgan qiziqish va hurmat-ehtiromning yana bir isboti bo’ldi.
Yoki Buxoro, Xiva, Termiz kabi shaharlarimizning 2500 yillik to’ylari bayram qilingani, Shahrisabzning 2700 yilligi jahon miqyosida nishonlanishi – bularning barchasi bizning tariximiz haqida so’raganlarga munosib javob bo’ladi.
Amir Temur ta’biri bilan aytadigan bo’lsak, kimki bizning qudratimizga, tariximizga shubha qilsa, ajdodlarimiz qurgan imoratlarga nazar solsin.
Tarix orqali mard va tanti, oqil donishmand, qahramon va fidoyi ajdodlarimiz bilan yuzma-yuz ko’rishib, suhbat qurmoq, dunyoning qanchadan-qancha sirlaridan barhamand bo’lmoq baxtiga ne yetsin! Bugun tariximiz qayta uyg’onib, bizning ismimizni aytib, o’z bag’riga chorlab turibdi. Ana shu da’vatga labbay deb javob bermoq farzandlik burchimizdir.
Aniqroq qilib aytsak, davlatchilik to’liq shakllanib bo’lmasidan avval ham uning ayrim belgilari, ba’zi funksiya, ya’ni vazifalari amal qilgan. Masalan, odamlar yagona xalq, yagona davlat bo’lib birikmasidan ilgari ular o’rtasidagi munosabatlarni qabilachilik va urug’chilik qoidalari tartibga solib turgan.
Qabila a’zolari orasidan sardor- boshliq saylangan, unga hamma bo’ysungan. Qabilaning o’z tili, yashash joyi, urf-odatlari, turli jang-u jadallarda ishtirok etadigan jangovor yigitlari bo’lgan. Bularning barchasi yillar va asrlar o’tishi bilan asta-sekin davlatchilikka asos bo’lib borgan.
Turli qabilalar birlashib, muayyan xalqqa asos solgan. Ularning boshqaruv tizimi esa davlat idoralarini shakllantirishda muhim o’rin tutgan. Demak, davlatchilik shakllanishidan oldingi davrlarda ham yurtimiz hududida o’ziga xos hayot nishonalari mavjud bo’lgan. Milliy davlatchiligimiz, boy ma’naviyatimiz namunalari ana shunday hayot negizida vujudga kelib, takomillashgan.
Olimlar bergan ma’lumotlarga ko’ra, yurtimiz hududidagi ilk shahar miloddan oldingi ikki minginchi yillarning o’rtalarida paydo bo’lgan ekan. Bu – miloddan 15-16 asr ilgari, bizning davrimizdan esa uch yarim ming yil muqaddan deganidir.
O’sha makon hozirgi Surxondaryo hududidagi Jarqo’ton shahri bo’lgan ekan. Ko’hna Samarqand zaminida olib borilayotgan tadqiqotlar esa bu yerda 3 yarim ming yil oldin ham shahar bo’lganidan dalolat bermoqda.
Bu qadimiy shaharlar bo’lajak davlatlarning o’ziga xos modeli, andozasi bo’lib xizmat qilgan. Shuning uchun ularni ilk shahar – davlatlar desak, xato bo’lmaydi. Ana shu dalillarga asosan, olimlar o’zbek davlatchilik tarixi uch ming yildan ziyodroq tarixga ega, degan xulosalarga kelmoqda.
Buyuk Turk xoqonligi vujudga keladi. U tarixda Turon deb ham ataladi. Bu davlat hozirgi kunda Yevraziya – Ovruosiyo deb ataladigan bepoyon yerlarni o’z ichiga olgan edi.Ya’ni, uning hududi sharqda hozirgi Mo’g’uliston chegarasidan boshlanib, g’arbda Azov va Qora dengiz bo’ylarigacha, janubda Fors ko’rfazigacha cho’zilgan edi. Bu davlat oltinchi asr oxirlarida ikkiga bo’linib ketadi. Turkiston degan atama esa Turonning hozirgi Markaziy Osiyo mintaqasidagi hududlarini anglatgan.
Bu yerda turli davrlarda goh markazlashgan yagona davlat, goh har xil mayda davlatlar hukmronlik qilgan. Masalan, Sohibqiron Amir Temur butun Turkiston hududini yagona davlat sifatida birlashtirgan va buyuk davlatga asos solgan.
Buyuk bobomiz o’zining oliy farmonlarini quyidagi so’zlar bilan boshlagani ham bejis emas: « Bizkim, maliki Turon, amiri Turkistonmiz…” Temuriylar davlatiga qadar ham yurtimiz hududida turli davlatlar bo’lgan. Ular asosan hukmron sulolalar nomi bilan atalgan: somoniylar, qoraxoniylar, xorazmshohlar kabi.
Davlatchilik haqida gap ketganda, bir narsani yodingda tutginki, uni qo’lga kiritgach, saqlab qolish, doimo mustahkamlash zarur.
Vatanimiz mustaqilligiga erishgach, xalqimizning azaliy xohishirodasi, azm-u qarori bilan milliy davlatchiligimiz qayta tiklandi. Bu tarixiy jarayonda O’zbekistonning birinchi Prezidenti Islom Karimov buyuk xizmat ko’rsatdi. U sho’ro davrida xalqimizga nisbatan bo’lgan barcha zulm va zo’ravonliklarga qarshi mardona kurashib, yurtimiz istiqlolini amalga oshirishda bosh bo’ldi, mustaqil mamlakatimizning taraqqiyot yo’lini belgilab berdi, uning Konstitutsiyasini yaratishda, qonuniy asoslarini mustahkamlashda, davlatimizning ichki va tashqi siyosatini ishlab chiqarishda, Qurolli kuchlarimizni barpo etishda, toptalgan milliy qadriyatlarimizni tiklashda bevosita rahbarlik qildi.
Xalqimiz asrlar davomida benihoya boy ma’naviyat meros yaratgan. U bizning ko’pmingyillik tariximiz, tilimiz va dinimiz, yozma va og’zaki yodgorliklarimiz, qadimiy shahar va qal’alarimiz, san’at va adabiyotimiz, ilm- fanimiz timsolida zamonlar osha yashab kelmoqda. O’ylaymizki, sen ularning har biriga o’zing ham misol keltira olasan, ular yordamida ma’naviyatimizning naqadar buyuk ekanini isbotlab bera olasan.
Milliy qadriyatlar millat va xalqning o’zi bilan birga asrlar, ming yilliklar mobaynida shakllanib, takomillashib boradi. Shuning uchun ularda orzu-intilishlar, ruhiyati va tafakkuri, hayot falsafasi, turmush tarzi to’liq mujassam bo’ladi.
Masalan, Navro’z bayramini olaylik. Navro’z bayramini xalqimiz o’troq hayotni boshlagan qadim davrlardan buyon yashab kelmoqda. Chunki bu bayram avvalo yerga, suvga, quyoshga, tabiatga, butun mavjudotga mehr uyg’otadi, olam bilan yashashga da’vat etadi, dunyoning go’zalligidan barhamand bo’lishga chaqiradi.
Biz bugungi kunda ham bu bayramning sumalak qaynatish, uloq chopish, kurash tushish, yer haydash, urug’ sochish, xonadonimiz, mahallamizni tozalash, tabiat bag’riga sayr qilish kabi marosimlarni ado etar ekanmiz, qalbimizda olis ajdodlarimizdan meros bo’lgan qadimiy tuyg’ular uyg’onadi: ona tabiatga yanada yaqinroq bo’lishga, uni sevib ardoqlashga, eng muhimi, ota-onalarimiz, yaqinlarimizga, shu tariqa barcha insonlarga mehr-oqibatli bo’lishga harakat qilamiz. Vatanni, kindik qonimiz tomgan diyor mohiyatini, uning qadrqimmatini teran anglash uchun biz birinchi galda yurtimizning boy va qadimiy tarixini, uning jo’g’rofiyasi, iqtisodi, siyosati, madaniyati, asrlar davomida shuyerda gullatib-yashnatibkelayotgan xalqimizning urfodatlari, marosimlari, turmush tarzi va qadriyatlarini yaxshi bilishimiz zarur.
MEN NECHUN SEVAMAN O’ZBEKISTONNI? (Abdulla Oripov she’ri)
Tuprog’in ko’zimga aylab to’tiyo,
Nechun Vatan deya yer-u osmonni,
Muqaddas atayman, atayman tanho?
Aslida dunyoda tanho nima bor,
Paxta o’smaydimi o’zga elda yo?
Yoki quyoshimi sevgimga sabab?
Axir quyoshli-ku butun Osiyo.
Men nechun sevaman O’zbekistonni?
Bog’larin jannat deb ko’z-ko’z etaman,
Nechun ardoqlarkan tuprog’ini men,
O’paman: «Tuprog’ing bebaho, Vatan…»
Aslida tuproqni odil tabiat
Taqsim aylagan-ku yer yuziga teng.
Nechun bu tuproq deb yig’ladi Furqat,
O, Qashg’ar tuprog’i, qashshoqmiding sen?!
Xo’sh, nechun sevasan O’zbekistonni?
Sababini aytgin desalar menga,
Shoirona go’zal so’zlardan oldin
Men ta’zim qilaman ona xalqimga:
Xalqim, tarix hukmi seni agarda
Mangu muzliklarga eltgan bo’lsaydi,
Qorliklarni makon etgan bo’lsayding,
Mehrim bermasmidim o’sha muzlarga?
Vatanlar,
Vatanlar,
Mayli, gullasin,
Bog’ unsin mangulik muzda ham, ammo,
Yurtim, seni faqat boyliklaring-chun
Sevgan farzand bo’lsa kechirma also!
Vatan g’oyasi uchun da’vat qilguvchi, uning yo’lida jasur kurashchi bo’l. Shudagina baxt-saodat senga yor bo’ladi.
Ushbu referatni men 2007 yilda nashr etilgan 6- sinf darslik VATAN TUYG’USI kitobidan foydalandim. Kelgusida Ushbu mavzuni mukammallashgan va kengaytirilgan xolda ochib berishga harakat qilaman.
O’zbek tili davlat tili bayon
1505 yili Temuriylar tasarrufida bo’lgan Xorazm hududini Shayboniyxon boshchiligidagi ko’chmanchi o’zbeklar egalladi. Shayboniyxon vafotidan keyin (1510) Xorazm Eron safaviylari tomonidan zabt etildi.
Ammo ularga qarshi ko’tarilgan xalq qo’zg’oloni nihoyasida safaviylar mamlakatdan quvib chiqarildi. Xorazmliklar taklifi bilan chaqirilgan shayboniylar etakchisi Elbarsxon 1511 yili Xorazm hukmdori deb tan olindi. Elbarsxon bilan birga Dashti Qipchoqdan kelgan ko’chmanchi aholi ham Xorazmda o’troqlashgan.
Xiva xonligiga Xorazm, shuningdek Manqishloq, Dehiston, Uzboy bo’yidagi turkmanlar ko’chib yuruvchi hududlar va Xurosonning shimoliy qismi kirgan. Poytaxti dastlab Vazir, keyinchalik Urganch va Xiva shaharlari bo’lgan. Elbarsxon tobe hududlarni o’g’illari va qarindoshlariga bo’lib bergan. Bu esa uning vafotidan keyin o’zaro taxt uchun kurashni kuchaytirib yuborgan. Natijada xonlar tez-tez almashib turgan.
O’zaro urushlardan foydalangan Buxoro xoni Abdulloxon II 1593 yili Xiva xonligini bosib oldi. Ko’p o’tmay xonlik yana mustaqillikka erishdi.
XVII asr boshlariga kelib Xorazm taxti uchun bo’lgan sulolaviy kurashlardan so’ng hokimiyatni egallagan Arab Muhammadxon davrida Xiva xonligida parokandalik yanada kuchaygan. Rus kazaklari, qozoqlar va qalmoqlarning talonchilik yurishlari, Arab Muhammadxonning o’g’illari Habash va Elbarslarning otalariga qarshi chiqishlari hokimiyatni kuchsizlantirgan. Bu kurash natijasida Arab Muhammadxon halok bo’ladi. Padarkush farzandlar esa oradan ko’p o’tmay akalari Asfandiyor tomonidan taxtdan tushirilib, qatl qilinadi.
Eron shohi Abbos I homiyligida taxtga chiqqan Asfandiyorxon davrida mamlakat hayotidagi keskinlik saqlanib qoldi. Orol bo’yidagi o’zbek qo’ng’irotlari Asfandiyorga bo’ysunmay qo’yishdi. Mamlakatda tarqoqlik va zulm kuchaydi. Bundan foydalangan yirik mulkdorlar Abulg’oziy Bahodirxonni xon qilib ko’tarishdi. Mamlakatda bir qadar barqarorlik tiklandi. Madaniyat va san’at rivojlandi.
Xiva xonligi Eron va Buxoro xonligining to’xtovsiz hamlalarini qaytarishga majbur bo’lgan. Elbarsxon davrida (1728- 1740) Eron shohi Nodirshoh Xiva xonligiga hujum qilib, uni o’ziga bo’ysundirdi (1740). Nodirshoh vafotidan so’ng (1747) xonlik yana mustaqil bo’lib oldi.
1804 yildan boshlab Xiva xonligida taxtni qo’ng’irot o’zbeklari sulolasi rasmiy ravishda egalladi. Muhammad Rahimxon davrida (1806—1828) qo’shni mayda bekliklar, Orol atrofidagi qabilalar Xiva xonligi tarkibiga qo’tttib olindi. Xonlik shaharlari – Xiva, Yangi Urganch, Hazorasp, Xo’jayli, Toshhovuz, Gurlan, Xonqa va boshqalarda hunarmandchilik rivojlandi, ular savdo markazlariga aylantirildi.
XVI-XIX asrlar davomida Xiva xonligi hududlari doimo o’zgarib turgan. Dastlab xonlik hududi Horazm vohasidagina joylashgan bo’lsa, keyinchalik uning chegarasi janubda Eron va Marvgacha, shimolda Ural daryosigacha bo’lgan erlarga cho’zilgan, sharqda Buxoro amirligi, g’arbda esa Kaspiy dengizi qirg’oqlarigacha etgan. Chor Rossiyasi istilosidan keyin Amudaryoning chap qirg’og’ida 62237,2 kv. km. er maydoniga ega kichik vassal davlatga aylanib qolgan. Aholisining soni ham doimo o’zgarib turgan. O’rtacha 1 mln. kishi atrofida aholi yashagan. Uning ko’pchiligini o’zbeklar, turkmanlar, qoraqalpoqlar, kam sonli forslar, arablar, ruslar va boshqalar tashkil qilgan.
Xonlikda davlat tili o’zbek tili bo’lib, Buxoro va Qo’qondan farqli o’laroq barcha farmonlar, davlat hujjatlari faqat o’zbek tilida yozilgan.
XIX asrda Xorazm hududida 1500 ga yaqin boshlang’ich maktab va 103 madrasa mavjud bo’lgan. Xiva shahrining o’zida 22 ta madrasa bo’lgan. Adabiyot, tarixnavislik, xattotlik, musiqa san’ati, me’morlik va madaniyatning boshqa sohalarida muayyan yutuqlar qo’lga kiritilgan.
Munis, Ogahiy, Feruz, Komil Xorazmiy, Kamron, Bayoniy, Xisraviy, Murodiy, Rojiy, Mutrib Xonaxarobiy, Laffasiy singari shoir va adiblar ijodi o’zbek adabiyoti rivojida o’ziga xos o’ringa ega. Tanbur chizig’i notasini yaratgan Komil Xorazmiy “Maqomi feruz Shohiy” asari va “Panjgoh” maqomi bilan o’zbek millati san’atiga katta hissa qo’shgan. Abulg’oziyxon “Shajarayi turk”, “Shajarayi tarokima” asarlari bilan Xorazm tarixnavislik maktabiga asos solgan bo’lsa, Munis va Ogahiylar “Firdavs ul-iqbol”, “Zubdat ut-tavorix”, “G’iyos ud-davlat”, “Jome ul-voqeoti sultoniy”, ”Shohid ul-iqbol” asarlari bilan tarix sohasini yanada rivojlantirdilar. Bayoniyning “Shajarayi Xorazmshohiy”, “Xorazm tarixi” asarlari O’zbekiston tarixini o’rganishda asosiy manbalar hisoblanadi.
Xiva shahrida saqlanib qolgan qadimiy me’morlik inshootlari, asosan, xonliklar davrida qurilgan. Bularga Anushaxon hammomi, Sherg’ozixon madrasasi, Muhammad Aminxon madrasasi, Ko’xna Ark, Toshhovli, Karvonsaroy, Islomxo’ja minorasi, Qal’a devori, Nurillaboy saroyi va boshqalar kiradi.
1830-1840 yillarda Orenburg harbiy gubernatori V.A.Perovskiyning Xivaga yurishi muvaffaqiyatsiz tugadi. 1842 yili Xiva xonligi bilan Rossiya o’rtasida o’zaro hamkorlik haqida bitim tuzildi. Ammo 1873 yili Fon Kaufman boshchiligidagi rus qo’shinlari uch tomondan hujum qilib, Xivani egalladi. Xiva Rossiyaning vassaliga aylandi.
Bu og’ir sharoitda mamlakatni boshqargan Muhammad Rahimxon II (Feruz) madaniyat va san’at rahnamosi sifatida tarixda qoldi. Uning o’zi va saroyda to’plangan Ogahiy, Komil, Tabibiy singari shoirlar o’zbek adabiyoti rivojiga munosib ulush qo’shdilar. Uning davrida Xivada bosmaxona tashkil etildi. Bu matbaada Alisher Navoiy va boshqa shoirlarning devonlari, tarjima asarlar chop etildi. Muhammad Rahimxonga Orenburg kazak qo’shinlarining general-leytenanti unvoni berilgan edi. Rossiya hukumati o’z to’qimachilik sanoatini xomashyo bilan ta’minlash uchun Xiva xonligida paxta etishtirishni kuchaytirdi. 1890 yil 200 ming pud, 1900 yil 400 ming pud paxta olindi.
1917 yilgi Oktyabr to’ntarishidan so’ng Xiva xonligida siyosiy kurash avj olib ketdi. 1920 yil 2 fevralida Qizil Armiya yordamida xon taxtdan tushirildi va Xiva xonligi hududi 1920 yil 26 aprelda Xorazm Sho’rolar Jumhuriyati deb e’lon qilindi.
Elbarsxon (1511-1524)
Sulton Hojixon (1524)
Husaynqulixon (1524)
Sufyonxon (1524–1536)
Hasanqulixon (1536-1539)
Aqatoyxon (1539-1556)
Yunusxon (1556-1557)
Do’stxon (1557-1561)
Hoji Muhammadxon (1561-1602)
Buxoro xonligi vassali (1593-1598)
Arab Muhammadxon (1602- 1622)
Elbars Sulton va Habash Sulton (1622-1623)
Asfandiyorxon (1623-1642)
Buxoro xonligi vassali (1642-1645)
Abulg’ozi Bahodirxon (1645-1663)
Anushaxon (1663-1687)
Xudoydodxon (1687-1689)
Ernak Muhammadxon (1689-1694)
Jo’ji Sulton (1694-1696)
Valixon (1696-1698)
Shohniyozxon (1698-1702)
2-Arab Muhammadxon (1702-1704)
Sayid Alixon (1704-1706)
Musaxon (1706-1708)
Yodgorxon (1708-1714)
Eshim Sulton (1714-1715)
Shergozixon (1715 -1728)
Elbarsxon (1728-1740)
Eron shohlari vassali (1740-174 7)
Tohirxon (1740-1741)
Nuralixon (1741-1742)
2- Abulg’ozixon (1742-1746)
Goyibxon (1746-1756)
Qoraboyxon (1756-1757)
Temurgozixon (1757-1763)
Tavkaxon (1763-1764)
Shoh G’ozixon (1764-1767)
Abulg’ozixon (1767)
Nuralixon (1767-1768)
Bulakayxon (1768-1769)
Jahongirxon (1769-1770)
Muhammad Amin Inok (1770-1790)
Avazmuhammad Inok (1790- 1802)
Abulg’ozixon Yodgorxon o’g’li (1802-1804)
Eltuzarxon (1804-1806)
Muhammad Rahimxon (1806-1825)
Ollokulixon (1825-1842)
Rahimkulixon (1842-1846)
Muhammad Aminxon (1846-1855)
O‘zbek tili, 9 sinf, Rafiyev A., Muxamedjanova G., 2019
O‘zbek tili, 9 sinf, Rafiyev A., Muxamedjanova G., 2019.
Учебник по узбекскому языку для 9 класса на узбекском языке.
O‘zbektilida erkin muloqotga kirishishni o‘rganib, bilinilaringizni yanada oshirishga intilyapsiz. 9-sinfda o‘zbek tilidan og‘zaki va yozma nutq ko‘nikmalaringizni o‘stirish maqsadida yangi nutqiy mavzular, ulami ifodalashga xizmat qiluvchi leksik va grammatik vositalarni o‘zlashtirasiz.
Nutqiy mavzulami izchil va oson o‘zlashtirishingizni ko‘zda tutib, mavzularni 2-3 darsga ajratgan holda tavsiya etdik. Mavzu doirasida unga xos nutqiy qoliplami aks ettirgan matn, matn yuzasidan topshiriq, dialog, mashqlar va uy vazifasini bajarasiz.
O‘quvchilar, nutqingizni yuqori darajada o‘stirish, awalo, o‘zingizga bog‘liq ekanligini aslo unutmang. Darsda faol bo‘lishga intiling!
Bu yurt – barchamizniki.
O‘zbekiston tuprog‘ida qadimdan turli elat va qabilalar, millatlar yashagan. Bular sak, massaget, eroniy (forslar), turk, qipchoq, qarluq, qo‘ng‘irot, mang‘it, uyg‘ur, tatar kabi yuzga yaqin nomlar bilan yuritilgan. Ular birgalikda mehnat qilishgan, yurt ozodligi uchun kurashganlar. Tarixdan bunga ko‘plab misollar keltirishimiz mumkin. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda yashovchi millatlar o‘rtasida do‘stlik yanada mustahkamlandi. Yurtimizda turli millat vakillari ahil va inoq yashashmoqda. O‘zbek, rus, qoraqalpoq, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman, tatar, koreys kabi turli millat vakillari bir jamoada ishlashsa, bir-birlariga mehribon bo‘lishsa, qanday yaxshi! Millatlar, xalqlar do‘stligi yengilmas kuchdir. Bu tinchlik va farovonlik ramzi hamdir.
O‘zbekistonda tug‘ilgan, unda yashayotgan har qaysi millat vakili shu yurtning farzandi hisoblanadi. Demak, bu yurt barchamiznikidir. Shuning uchun uning istiqboli, yer-u mulki, obodligi ham barchamizga birday daxldor.
MUNDARIJA.
O‘zbekiston – umumiy uyimiz (Shaxsi ma’lum gaplar).
Ilm – taraqqiyot negizi (Shaxsi topilmas gaplar).
Men yoqtirgan kasb (Shaxsi umumlashgan gaplar).
Mening tengdoshlarim (So‘z-gaplar).
Yaxshilik unutilmaydi (Gap bo’laklari. Ega va uning ifodalanishi).
Ekologiya va biz (Kesimning ifodalanishi. Ot-kesim, ularda -dir shaklining qo‘llanishi).
Mehnat baxt keltirar (Fe’l-kesim, ularda yordamchi fe’llarning qo‘llanishl).
Burch va huquqlarimiz (Izohlovchi, uning ifodalanishi).
Me’moriy obidalar (Aniqlovchi va uning ifodalanishi).
Vatan himoyachilari (Hol).
O’zbekiston sporti (Holning turlari va ifodalanishi).
Barkamollik (To’ldiruvchi, uning turlari).
Ayol – oila ko’rki (To’ldiruvchining ifodalanishi).
Milliy an’analarimiz (Gaplaming ajratilgan bo’laklari, ularda tinish belgilarining ishlatilishi).
Ma’rifatfidoyilaii (Kiiish bo‘laklar).
O‘zbekmusawirlari (Kiritma gap).
San’at olamida (Sifatning otlashishi).
Orzular qanotida (Undalma va uyushiq bo’laklar, ularning qo’llanishi va imlosi).
O‘zbekcha-tojikcha lug’at.
Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу O‘zbek tili, 9 sinf, Rafiyev A., Muxamedjanova G., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.
Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу