Nзбекистоннинг янги тарихи и к к и н ч и к и т о б йзбепистон cobet мустамлакачилиги

Tog’larning aksariyati mayin qiyaliklarga ega. Yo’llar tizmalar orqali o’tadi, mamlakatning turli mintaqalarini bog’laydigan dovonlar mavjud.

O’zbekiston tog’lari: qisqacha tavsifi, tarixi va qiziqarli faktlari

O’zbekiston davlati Markaziy Osiyoda joylashgan. Tog ‘tizimlari dunyoning ushbu qismida joylashgan ko’plab mamlakatlar orqali o’tadi: Pomir, Kun-Lun, Tyan-Shan, Himoloy. Ammo men hayronmanki, O’zbekistonda tog’lar bormi? Keling, ushbu mavzuni batafsil ko’rib chiqaylik.

O’zbekistonning tog ‘tizimlari

Respublikaning asosiy qismi tekisliklarda joylashgan, ammo tog’li hudud mamlakatning butun hududining 21 foizidan sal ko’proq qismini egallaydi. Tog’larning balandligi o’rtacha 2 dan 3 ming metrgacha. Pomir va Tyan-Shan tog ‘tizimlari mamlakat bo’ylab sharqdan g’arbga cho’zilgan. O’zbekiston tog’larining umumiy maydoni 96000 km 2 .

Balandligi 500 m dan oshmaydigan past tog’lar, masalan, Sulton-Uvais va to’rt minglik – Hisor tizmasida joylashgan abadiy qor bilan qoplangan cho’qqilar.

Geologik ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekistonning tog’lari juda qadimgi. Millionlab yillar davomida cho’qqilaridan oqib tushgan daryolar manzarali manzarali kanyonlar hosil qilgan. Ularning eng mashhurlari Kulsayskiy va Langarskiy hamda Gulkamski daralari.

Tog’larning aksariyati mayin qiyaliklarga ega. Yo’llar tizmalar orqali o’tadi, mamlakatning turli mintaqalarini bog’laydigan dovonlar mavjud.

O’zbekistondagi eng baland tog ‘

Pomir-Oloy tog ‘tizimiga kiruvchi Hisor tizmasi O’zbekiston hududidagi eng baland. U Amudaryo va Zaravshan o’rtasida suv havzasi vazifasini bajaradi. Tog’ning uzunligi 200 km gacha.

Xazret-Sulton cho’qqisi – O’zbekistondagi eng baland. Ilgari u butunlay boshqacha nomga ega edi – KPSSning XXII qurultoyi nomidagi cho’qqisi. Uning balandligi 4643 m.Tepa o’zbek-tojik chegarasida joylashgan.

Hisor tizmasi

Ushbu tog ‘tizmasining asosiy qismi Tojikiston hududida joylashgan bo’lib, O’zbekistonda tog’ tizmasi mamlakat janubini kesib o’tadi. Eng yuqori nuqta ushbu davlatlarning chegarasida joylashgan. Hisor tizmasi boshqacha manzaraga ega. G’arbiy qismida, asosan, tog ‘yon bag’irlari bor va sharqqa yaqinroq ular kuchli tosh massivlarga aylanadi. Katta daryolar hosil qilgan kanyonlar million yillar davomida shakllanib kelgan.

Tog’ning markaziy qismida xuddi shu nomdagi qo’riqxona mavjud. Bu erda siz Qizil kitobga kiritilgan ko’p sonli hayvonlar va qushlarni topishingiz mumkin. Hisor tizmasining hududida yashaydi:

Snow leopards;
oltin burgutlar;
oq tirnoqli ayiqlar;
Turkiston tilovatlari va boshqalar.

O’simlik dunyosi kam emas. Nishablarda ko’plab chinor, kul va archa bog’lari uchraydi. Cho’llarda turli xil o’tlar va gullar o’sadi.

Ushbu mintaqada turizm unchalik rivojlangan emas, shuning uchun Hisor tizmasi unchalik mashhur emas. Bu erda biron bir narsani ko’rish mumkin bo’lsa-da. Eng mashhur diqqatga sazovor joylar:

Maydanak rasadxonasi tog’li hududda joylashgan zamonaviy yuqori texnologik inshootdir.
Teshik-Tosh g’ori o’zbeklar uchun muqaddasdir.
Boysun qishlog’i – yo’q bo’lib ketgan Yunon-Baqtriya madaniyati va Kushon podsholigi xotirasi saqlanib qolgan hudud.
Kulasai kanyoni – bu millionlab yillar oldin yashagan ulkan sudralib yuruvchilarning toshga aylangan izlarini shaxsan ko’rishingiz mumkin bo’lgan go’zal hudud.

Chotqol tizmasi

Tyan-Shan tog ‘tizimi Markaziy Osiyodagi eng yirik tizimlardan biridir. Uning g’arbiy tarmog’i – Chotqol tizmasi – Qirg’iziston, Qozog’iston, Rossiya va O’zbekiston kabi davlatlar hududi bo’ylab cho’zilgan. Ushbu mintaqadagi tog’lar 3000 metrga etadi. Eng katta cho’qqilar:

Katta Chimyon (3309 m).
Babaytag (3555 m).
Chotqol (4503 m).
Qizilnur (3267 m).
Aukashka (3099 m).

Chotqol tizmasining uzunligi taxminan 200 km. Uning yon bag’irlarida, Toshkentdan uncha uzoq bo’lmagan joyda, “Beldersoy”, “Yangiobod”, “Chimyon” turistik bazalari joylashgan. Tog’larda dam olish eng mashhur bahor-kuz davrida. Turli xil qiyinchiliklarga ko’tarilish uchun ajoyib relyef mavjud, shuning uchun bu alpinistlar uchun eng sevimli joylardan biri. Chotqol tizmasining etagida siz o’zbek xalqining etnik ta’mini saqlab qolgan qishloqlarga tashrif buyurishingiz mumkin. Nevich, Sukok va Brichmulla qishloqlari ayniqsa mashhur.

Bu yerlar chindan ham noyobdir: manzarali yaylovlar, qizil ko’knorlar bilan o’ralgan dalalar, ko’p sonli uzumzorlar, chuqur kanyonlar . Ammo asosiy marvarid – Chotqol tizmasining etagida joylashgan Chorvoq suv ombori.

Nurota tog’lari

O’zbekiston tog’larining bu qismi Chotqol tizmasiga nisbatan unchalik baland emas. Nurota tog’larining eng baland nuqtasi 2169 m ga etadi va u Xayatboshi deb nomlanadi. Ushbu tizma shtatning markaziy qismi bo’ylab: sharqdan Jizzax aholi punktidan g’arbga, Navoiy viloyatida joylashgan Nurota shahriga qadar cho’zilgan. O’zbekistondagi tog’larning nomi ikkinchisi bilan bog’liq.

Tog’ning nisbatan past balandligiga qaramay, ko’plab toshloq joylar mavjud. Samarqand bu hududga eng yaqin yirik shahar. Ammo shimoliy yon bag’irlarida joylashgan qishloqlar aholisi unga faqat aylanma yo’l orqali Nurota tog’lari orqali etib borishlari mumkin. Tog’lar orqali bitta yo’l yo’q, shuning uchun yo’l Nurota va Jizzax shaharlari bo’ylab o’tadi.

Ushbu mintaqadagi tog’lar unchalik baland bo’lmaganligi sababli, aprel oyining o’rtalariga kelib qor qoplamlari deyarli butunlay yo’q bo’lib ketadi. Qizilqum cho’l yaqinida joylashgan, shunga qaramay tog’larda iqlim asosan mo”tadil kontinentaldir.

Ushbu mintaqaning o’simlik va hayvonot dunyosi juda xilma-xildir. Bu erda shuningdek flora va faunaning endemik turlari mavjud. Tog’ning markaziy qismida 1975 yilda tashkil etilgan Nurota qo’riqxonasi joylashgan. Tog’larda qora tulporani, Qizilqum tog ‘qo’chqorini, oltin burgutni va boshqalarni uchratish mumkin. Bahorda Qizil kitobga kirgan o’simliklar o’tloqlarda: Nuratav Eremurus, Korolkov va Turkiston lolalari va boshqa ko’plab gullarni gullaydi.

Zomin tog’lari

Turkiston tizmasining shimoli-g’arbiy qismi Jizzak shahri yaqinida, shuningdek Zomindan bir oz janubda joylashgan. U Zomin tog’lari deb nomlanadi. Tog’ning katta qismi geografik jihatdan Tojikistonga tegishli. O’zbekiston tomonidan chiroyli manzara ochiladi: o’rmon bilan qoplangan tog ‘yonbag’irlari. Ushbu hududda “Zomin” deb nomlangan sog’lomlashtirish majmuasi mavjud.

Zomin tog’lari ham O’zbekiston hududida joylashganligiga qaramay, iqlim sharoiti va tabiatning o’zi bu mintaqadagi boshqa tog ‘tizimlaridan juda farq qiladi. Nurota va Chotqol tizmalaridan farqli o’laroq, bu erda ignabargli o’simliklar o’sadi. O’rmonlar bir necha yuz gektar maydonni egallaydi. Daraxt qatronining hidi havoda.

Xuddi shu nomdagi qo’riqxona Zomin tog’larida joylashgan. Tojikiston va O’zbekiston o’rtasidagi chegara tizma orqali o’tadi, shuning uchun sayyohlik safarlarini o’tkazish imkoniyati cheklangan. Ammo bu erda hali ham ko’rish mumkin bo’lgan narsa bor. Sayyohlar Pshagarning tog ‘oldi hududiga tashrif buyurishlari mumkin, u erda g’or bilan chiroyli darada joylashgan. Mahalliy aholi tarixi va hayoti bilan tanishish, shuningdek, o’zbeklar uchun muqaddas joy – Xujay Sebor-Otani ziyorat qilish imkoniyati mavjud.

Chimyon

Ko’pchilik O’zbekistonning qaysi tog’lari eng rivojlangan sayyohlik infratuzilmasiga ega ekanligini bilishni qiziqtiradi. Bu joy dunyoning go’zal bir burchagida joylashgan bo’lib, toshkentliklarning ham, mehmonlarning ham sevimli joyidir. O’zbekistondagi Chimyon tog’lari – bu G’arbiy Tyan-Shanning bir qismi bo’lgan Chotqol tizmasining shovqini. Bu erda Markaziy Osiyodagi eng mashhur tosh markazlaridan biri joylashgan.

O’zbekistonga borishni istagan sayyohlar albatta Chimyon tog’lariga tashrif buyurishlari kerak. Dam olish maskani Toshkentdan 80 km uzoqlikda joylashgan. Dam olish maskani xuddi shu nomdagi vodiyda, 1600 m balandlikda joylashgan bo’lib, u tog’lar bilan o’ralgan, eng katta cho’qqisi – Katta Chimyon. Tog’larda archa o’rmonlari, turli dorivor o’tlar va ko’knorlar o’sadi. Ushbu hududda siz tog ‘ko’llari, daryolar va hatto sharsharalarga qoyil qolishingiz mumkin. G’orlarda qadimiy tarixning izlari saqlanib qolgan; bular devorlardagi mashhur petrogliflardan boshqa narsa emas. Sayyohlar er osti zallariga tashrif buyurishlari mumkin, u erda ular tabiatning o’zi tomonidan yaratilgan haykallarni ko’rishlari mumkin: stalagmitlar va stalaktitlar.

Tog ‘chang’i kurortida chang’i va erkin yurish uchun barcha sharoitlar mavjud. Bu erda siz qor mototsikllari, chanalar, snoubord va konkida uchishingiz mumkin.Barcha kerakli jihozlarni deyarli barcha mehmonxonalarda mavjud bo’lgan ixtisoslashgan punktlarda ijaraga olish mumkin. Teleferik mehmonlar uchun mavjud. Tog ‘chang’i kurorti dekabrdan martgacha ishlaydi.

Bahor kelishi bilan va yoz oxirigacha tog ‘turizmining ixlosmandlari ushbu mintaqaga kelishadi. Dam oluvchilar Katta Chimyonga ko’tarilishlari, paraplan parvozi yoki otda yurishlari mumkin.

Qiziqarli faktlar

Hisor tizmasidan topilgan dinozavrlarning izlari 75 million yil oldin qadimgi sudralib yuruvchilar tomonidan qoldirilgan. Bu dunyodagi eng aniq va eng katta toshbo’ron qilingan izlar.
Mamlakat umumiy aholisining taxminan 10% tog’li hududlarda yashaydi.
Eng baland joy – Xazrat-Sulton cho’qqisi (4643 m).
O’tgan asrdan oldin, Chirchiq daryosi va uning irmoqlari hududida, Toshkentdan uncha uzoq bo’lmagan joyda, qamishzorlar orasida yashagan, endi yo’q bo’lib ketgan Turon yo’lbarsi bo’lgan.
1990 yilda Qizilqum tog’larida olimlar kelib chiqishi noma’lum joylarni topdilar. Bu begona tsivilizatsiyalarsiz amalga oshirilmaydi, deb ishoniladi.