Quloq, uning qismlari va funktsiyalari
– Timpanik bo’shliq: o’rta quloqdan iborat bo’shliq biz timpanik bo’shliq deb bilamiz.U shilliq qavat bilan qoplangan suyakdan iborat bo’lib, unda quloqdagi ko’plab fiziologik jarayonlar uchun muhim bo’lgan soch hujayralari deb nomlangan maxsus hujayralar mavjud. Uning balandligi taxminan 2 sm va kengligi 0,5 sm.
Шахс саломатлиги бўйича маълумотни сир тутмаган тиббиёт ходими жаримага тортилди
Ўзбекистон Республикасининг 1996 йил 29 августдаги “Фуқаролар соғлигини сақлаш тўғрисида”ги Қонунида беморларнинг ҳуқуқлари кўрсатилган. Қонунга кўра, тиббий ёрдам сўраб мурожаат қилганлиги, соғлигининг ҳолати, қўйилган ташхис ҳамда уни текшириш ва даволаш чоғида олинган бошқа маълумотлар сир сақланиши кўрсатилган. Бироқ Бухоро вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси масъул ходими ушбу қонунга риоя қилмасдан шахсга доир сирларни бошқа шахсга фуқаронинг розилигисиз ошкор қилган.
Пешку туманида яшовчи фуқаро ўзининг бузилган ҳуқуқларини тиклаш мақсадида Бухоро вилояти адлия бошқармаси Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлимига Бухоро вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси томонидан шахсга доир маълумотларни ошкор этилишидан норози бўлиб мурожаат қилди.
Адлия аралашгач, Ўзбекистон Республикасининг “Шахсга доир маълумотлар тўғрисида”ги Қонуни талаблари бузилганлиги аниқланди. Натижада масъул шахсга нисбатан маъмурий баённома расмийлаштирилди. Жиноят ишлари бўйича Бухоро шаҳар судига юборилди. Суднинг қарорига асосан Бухоро вилояти соғлиқни сақлаш бошқармаси масъул ходимига нисбатан Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги Кодекси 46-моддасига асосан жарима жазоси тайинланди.
Quloq, uning qismlari va funktsiyalari
The quloqlar, shuningdek, quloqlar deb ham ataladigan, biz tinglash uchun foydalanadigan va shuningdek, muvozanatni saqlashga yordam beradigan tanamiz a’zolari. Boshqa hayvonlarda ham ular bor, shakli va o’lchamlari biznikidan juda farq qiladi, lekin ular ularni xuddi shu maqsadda ishlatishadi.
Quloqlarning vazifasi tovush to’lqinlarining harakatlari yoki tebranishlarini bizning miyamiz tushunadigan, ya’ni asab impulslari shaklida sezgir ma’lumotga aylantirishdir.
Odamlarning ikkita qulog’i bor, biri boshimizning har ikki tomonida va har biri uchta qismdan iborat yoki biz ularni tashqi quloq, o’rta quloq va ichki quloq deb ataymiz. Ushbu organlarning har bir mintaqasida juda o’ziga xos xususiyatlar va funktsiyalar mavjud, ular haqida biz quyida gaplashamiz.
Eshitish hissi juda muhim, chunki bu bizga boshqa odamlar bilan muloqot qilish, atrofimizdagi ba’zi jihatlarni idrok etish, musiqa tinglash va h.k. Biroq, karlikdan (eshitish qobiliyatidan) aziyat chekadiganlar nisbatan normal hayotga ega bo’lishlari mumkin, chunki bu hayotiy ma’no emas.
Bizning tanamizdagi boshqa organlar singari, quloqlar ham travma, infektsiya, yallig’lanish kabi turli xil kasalliklarga duch kelishi mumkin.
Quloqning qismlari va ularning funktsiyalari
Odamzotning ikkita qulog’i bor, ular boshimizning har ikki tomonida joylashgan. Har bir quloq (quloq) uchta mintaqadan iborat: tashqi quloq, o’rta quloq va ichki quloq.
Tashqi quloq
Darhaqiqat, biz odatda “quloq” deb ataydigan narsa har bir eshitish organimizning har birining tashqi qulog’iga to’g’ri keladi, chunki bu bizning yuzimizdan yon tomonga chiqib turadi.
Tashqi quloq ikkita asosiy qismdan iborat: atrium (pinna deb ham ataladi) va eshitish kanali.
The atrium Bu bizning quloqlarimizning ko’rinadigan yagona qismi va biz “quloq” deb bilamiz. Bu xaftaga deb nomlangan, juda chidamli va egiluvchan va tanamizning qolgan qismi singari teri bilan qoplangan maxsus to’qima tomonidan hosil qilingan strukturadir.
Ko’pincha, pavilonning eng yumshoq qismida sirg’alarni osib qo’yish yoki har xil turdagi “pirsinglar” qilish uchun kichik teshiklar ochiladi.
Tashqi quloq nima uchun?
Atriumning vazifasi atrofimizdagi tovushlarni (tovush to’lqinlarini) eshitish kanaliga, boshimizga haydashga yordam berishdir.
The quloq kanali Bu egri shaklga ega bo’lgan yo’l bo’lib, u bir tomondan yuzimizning tashqi tomoniga qarab ochiladi va ichki tuzilish bilan tugaydi quloq pardasi.
O’rta quloq
O’rta quloq, uning nomidan ko’rinib turibdiki, bizning quloqlarimiz tashqi quloq va ichki quloq o’rtasida joylashgan, ya’ni ularni ajratib turadigan mintaqadir.
O’rta quloq havo bilan to’ldirilgan bo’shliq bo’lib, uning ichki qismiga tovush kelganda tebranish qobiliyatiga ega. Uning umumiy vazifasi bu tovush tebranishlarini ichki quloqqa etkazishdir, bu ularni miyamiz uchun “tushunarli” ma’lumotlarga aylantiradi.
Bizning quloqlarimizning bu qismi shilliq qavat bilan qoplangan va zanjir singari uchta kichik suyak borligi bilan ajralib turadi. Keling, o’rta quloqning qaysi qismlari borligini ko’rib chiqaylik:
– Quloq pardasi yoki timpanik membrana: O’rta quloq tashqi quloqdan parda deb ataladigan membrana mavjudligi tufayli ajralib turadi, bu erda biz biron bir narsani eshitganimizda tovush to’lqinlari “to’qnashib”, uni quloqning eng muhim qismlaridan biriga aylantiradi.
– Timpanik bo’shliq: o’rta quloqdan iborat bo’shliq biz timpanik bo’shliq deb bilamiz.U shilliq qavat bilan qoplangan suyakdan iborat bo’lib, unda quloqdagi ko’plab fiziologik jarayonlar uchun muhim bo’lgan soch hujayralari deb nomlangan maxsus hujayralar mavjud. Uning balandligi taxminan 2 sm va kengligi 0,5 sm.
– Suyak suyagi zanjiri: timpanik bo’shliq ichida bolg’a, anvil va shtapel deb nomlangan uchta juda kichik suyaklar (tanadagi eng kichigi) mavjud. Ular quloq pardasiga, shuningdek ichki quloqning birinchi qismiga bog’langan, shuning uchun ular tebranishlarni quloq pardasidan ichki quloqqa etkazish uchun javobgardir.
– Eustaki naychasi: Bu bizning o’rta qulog’imizni burunning orqa qismiga bog’laydigan kanal shaklidagi mintaqadir. Uning vazifasi tovush to’lqinlarining to’g’ri uzatilishi uchun zarur bo’lgan o’rta quloqdagi bosimni tartibga solishdir.
O’rta quloq kasalliklari
O’rta quloq turli kasalliklarga moyil bo’lib, quloq pardasi yorilishidan tortib, mikroorganizmlar qo’zg’atadigan infektsiyalargacha.
Ichki quloq
Bu bizning quloqlarimizning eng murakkab mintaqasi va u tebranish to’lqinlarini “tarjima qilish” uchun mas’uldir, biz tovushni eshitganda miyamizga o’tadigan nerv impulslariga; shuning uchun ichki quloq eshitishning asosiy organi deymiz.
Ichki quloq, uning nomidan ko’rinib turibdiki, bizning quloqlarimizning ichki qismidir va aslida suyuqlik bilan to’ldirilgan bo’shliqdir. U uchta asosiy qismdan iborat: koklea, vestibula va yarim doira kanallari.
The koklea Bu ichkarida “perilimf” deb nomlanuvchi suyuqlik bo’lgan va o’rta quloq suyaklari orqali o’tadigan timpanik membranadagi tebranishlarni asab signallariga aylantirish funktsiyasiga ega bo’lgan o’ralgan naychaning bir turi. eshitish nervi deb ataladigan asab orqali.
Koklea tomonidan hosil bo’lgan bo’shliq ichida maxsus organ deb ataladi Corti organi, bu mexanik energiyani (tovush tebranishlaridan) kimyoviy energiyaga (nerv impulslari) aylantirish uchun mas’ul bo’lgan ushbu qismning bir qismi.
The lobbi bu muvozanatda ishtirok etadigan ichki quloqning yana bir bo’shlig’i. The yarim doira kanallari, ular bir-biriga bog’langan uchta kichik naycha bo’lib, balansda ham qatnashadilar; ular suyuqlik bilan to’ldirilgan va yuzalarida mikroskopik sochlari bo’lgan hujayralar bilan qoplangan.
Quloqlar eshitish ma’nosiga qanday aralashadi?
Biz qulog’imizning qaysi qismlari va ularning umumiy funktsiyalari nima ekanligini bilganimiz uchun, qanday tinglayotganimiz haqida qisqa xulosa qilishimiz mumkin:
– Eshitish tashqi quloqdan boshlanadi, u biz eshitgan narsadan tovush to’lqinlarini “yig’adi” va ularni o’rta va ichki quloqlarimizga o’tkazadi, eshitish kanalidan o’tib, bu to’lqinlar to’lqinga aylanadigan quloq pardasi bilan to’qnashadi. tebranish (mexanik energiya).
– Quloq pardasi titraganda, bu tebranish o’rta quloqning havo bilan to’ldirilgan bo’shlig’i ichida ushbu membrana bilan bog’langan zanjirdagi uchta suyakka uzatiladi, u bilan u kuchaytiriladi va ichki quloqqa uzatiladi.
– Keyin kuchaytirilgan tebranish koklea bilan “to’qnashadi”, bu suyuqlik bilan to’ldirilgan va mexanik energiyani kimyoviy energiyaga, ya’ni elektr impulslariga aylantiradigan ichki quloqning mintaqasi.
– “eshitish” elektr impulslari eshitish nervi tufayli miyaga yuboriladi va u erda ular tovushlarga “tarjima qilinadi”.
Adabiyotlar
- Britannica Kids. (nd). 2020 yil 10 sentyabrda kids.britannica.com saytidan olingan
- Karlson, B. (2019). Maxsus tuyg’ular – ko’rish va eshitish. Inson tanasida (177-207 betlar). Springer.
- Cheatham, M. A., & Dallos, P. (2000). Soch ichki hujayrasi va Corti organlarining ta’sir doirasi. Amerika akustik jamiyati jurnali, 107 (3), 1508-1520.
- Filadelfiya bolalar kasalxonasi. (nd). 2020 yil 10 sentyabrda chop.edu-dan olingan
- Dudek, R. V. (1950). Yuqori rentabellikdagi gistologiya (2-nashr). Filadelfiya, Pensilvaniya: Lippincott Uilyams va Uilkins.
- Gartner, L., va Hiatt, J. (2002). Gistologiya matnli atlas (2-nashr). Meksika D.F.: McGraw-Hill Interamericana Editores.
Psixologiyaning dolzarb masalalari bo’yicha test svollari
– O`quvchilarning dars jarayonini o`zlashtirishini ta`minlash.
*O`z fanini chuqur va keng hajmda bilish va darsda predmetlararo bog`lanishlarni amalga oshirish.
– Muayyan soatga mo’ljallangan darsni o’z vaqtida to`liq va aniq o`ta olish.
– O`z pedagogik harakatlari natijasini oldindan ko`ra olish.
13. O`qituvchining kommunikativ qobiliyati?
* O`quvchilar bilan til topisha olish, o`z suhbati va so`zlari bilan ularni qiziqtira olish va jalb eta olish.
– His- tuyg`u orqali o`quvchilarga ta`sir o`tkaza olish.
– Noan`anaviy darsni tashkil qila olish.
– Har bir mashg`ulot uchun o`quv- tarbiyaviy ishlarni samarali rejalashtirish.
14. Perseptiv qobiliyat nima?
– Tashkiliy ishlarni uyushtirish va unga rahbarlik qilish.
– O`z fanini chuqur va keng hajmda bilish va darsda predmetlararo bog`lanishlarni amalga oshirish.
* Qisqa daqiqalarda auditoriya holatininidrok qilish.
– Barcha o`quvchilar e`tiborini bir maqsadga yo’naltira olish qobilyati
15. Psixodiagnostika nima?
– Shaxsning ma`naviy shakllanishini ta`minlovchi shart-sharoitlar yaratib berish.
– Shaxsni uning psixologik masalalari bo`yicha uning saviyasini oshirishga qaratilgan tadbirlar.
– Shaxs kamoloti va inellektual taraqqiyoti jarayonida vujudga kelishi mumkin bo`lgan psixologik burilish va nuqsonlarning oldini olish.
* Shaxsning psixologik xususiyatlari, nuqsonlari va nuqsonlarining sabablarini maxsus psixologik metodlar yordamida o`rganish va aniqlash.
16. O`quv jarayonini psixologik ta`minlash bu-
– O`quv faoliyati motivlarini aniqlash va ular orqali o`quv faoliyatiga extiyoj uyg`otish.
– O`quv jarayonini psixologik turkum, o`quv metodik adabiyotlar, ishlanmalar bilan ta`minlash.
– O`quv faoliyatining ijobiy ruhda kechishi uchun shart-sharoit yaratish.
* O`quv faoliyati motivlarini aniqlashga ehtiyoj uyg`otish va o`quv faoliyatining ijobiy emotsional ruhda kechishi uchun shart-sharoitlar yaratish.
17. O`qituvchining diqqatni taqsimlash qobiliyati nima bilan belgilanadi?
– Muomala va muloqot o`rnatish qobiliyati
-Ixtiyoriy, ixtiyorsiz va Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqatning kuchliligi
– Ixtiyoriy diqqatdan keyingi diqqatning kuchliligi
*Bir necha ob`ektlarga bir davrning o`zida o`z munosabatini bildirish o`quvi
18. O`quvchilarning ijodiy imkoniyatlarini o`stirishda pedagog avvalo qanday qobiliyatga ega bo`lishi lozim?
* Muomala va muloqot o`rnatish qobiliyati
– Oson yo`l bilan murakkab bilimlarni tushuntirish qobiliyati
– Tashabbusga, ijodga ilhomlantirish qobiliyati
– Bir necha ob`ektlarga bir davrning o`zida o`z munosabatini bildira olish qobiliyati
19. O`quv-tarbiya ishlarini rejalashtirish va natijasini oldindan aytish qobiliyati – bu
– Muomala va muloqot o`rnatish qobiliyati
– Oson yo`l bilan murakkab bilimlarni tushuntirish qobiliyati
– Tashabbusga, ijodga ilhomlantirish qobiliyati
* Konstruktiv qobiliyat
20. Shaxs uchun taraqqiyotning har bir bosqichida shunday odamlar guruhi bo`ladiki, shaxs ularning xohish-istaklari, niyatlari, qiziqishlari, harakat normalari, fikrlariga ergashishga tayyor bo`ladi, xatti-harakatlaridan andoza oladi va ularga taqlid qiladi. Psixologiyada bunday guruh .
– Olomon deb ataladi
– Oila deb ataladi
– Negativ guruh deb ataladi
* Referent guruh deb ataladi
21. O`quvchining kommunikativ va intellektual taraqqiyoti bo`sag`asida vujudga kelishi mumkin bo`lgan buzilish va nuqsonlarni o`z vaqtida oldini olish chora-tadbirlari .
– Psixodiagnostika deb ataladi
* Psixoprofilaktika deb ataladi
– Psixologik konsultatsiya deb ataladi
– Psixokorreksiya deb ataladi
22. Pedagogik jamoada guruh a`zolarining fikrlari, hissiyotlari, dunyoqarashi, ustanovkalari va o`zaro munosabatlaridan iborat bo`lgan emotsional-intellektual holat – bu .
* Ijtimoiy-psixologik muhit deb ataladi
– Gruppaviy qarorlar qabul qilishda o`zaro ta`sir masalasi deb ataladi
– Jamoalarda psixologik o`zaro moslik deb ataladi
– Konformizm deb ataladi
23. Psixologik muammolar bo`yicha pedagogik kengashlarda ma`ruzalar bilan chiqish, ota-onalar, tarbiyachilar va psixologlar ishtirokida psixologik seminarlar o`tkazish kabi ishlar .
– Psixodiagnostik va psixoprofilaktik ishlardir
* Psixologik ma`rifat va tashviqot ishlaridir
24. O`qituvchilar, ota-onalar va o`quvchilarga shaxsiy, kasbiy va hayotiy muammolarni hal etishga yordam berish, ularni o`z psixologik salomatligini muhofaza qilishiga doir maslahatlar berish .
– Psixodiagnostik ishlar turkumiga kiradi
– Psixoprofilaktik ishlar turkumiga kiradi
* Psixokonsultatsion ishlar turkumiga kiradi
– Psixokorreksion ishlar turkumiga kiradi
25. Ma`lum ijtimoiy faoliyat maqsadlari asosida to`plangan, muloqot ehtiyojlari qondiriladigan insonlar uyushmasi .
– Olomon deb ataladi
*Guruh deb ataladi
– Oqim deb ataladi
– Millat deb ataladi
26. Odamning psixik rivojlanishi xususiyatlarini ontogenezda (ya`ni organizmning vujudga kelganidan boshlab to umrining oxirigacha bo`lgan individual rivojlanish yo`lini ) o`rganuvchi psixologiya fanining tarmog`i – bu.
* Yosh davrlari psixologiyasi
27. Qaysi yosh davrida bolalarning xulq-atvorida so`zga kirmaslik, o`jarlik, tajanglik, o`z kamchiliklarini tan olmaslik, urushqoqlik kabi salbiy alomatlar yaqqol namoyon bo`ladi?
* O`smirlik davrida
– O`rta yetuklik davrining 1-bosqichida
– To`g`ri javob yo`q
28. Pedagogik psixologiyaning murakkab va kam tadqiq etilgan bo`limi – bu .
* Pedagog shaxsi psixologiyasi
– Xalq ta`limida psixologik xizmat
29. Psixologiyada tug`malik alomatlariga ega bo`lgan individual sifatlar .
– Iste`dod deb ataladi
– Iqtidor deb ataladi
* Layoqatlar deb ataladi
– Daholik deb ataladi
30. Qobiliyatlarni o`lchash muammosi qachon va kimlar tomonidan tadqiq etila boshlangan?
* XIX –XX asrlarda Spirmen, Bine va Ayzenk kabi olimlar tomonidan
– XIX asr oxiridan boshlab V.Vundt va G.Ebbingauz kabi olimlar tomonidan
– XVI- XVII asrlarda Xristian Volf va boshqa nemis faylasuflari tomonidan
– XX asrdan boshlab Sobiq Ittifoq psixologlarining tashabbusi bilan
31. Insonlar psixikasining etnik xususiyatlarini, milliy xarakterni, milliy o`zlikni anglashning shakllanishi qonuniyatlarini va funksiyalarini o`rganuvchi psixologiyaning tarmog`i to`g`ri ko`rsatilgan qatorni belgilang
– Etnospetsefik sindrom psixologiyasi
* Etnopsixologiya
32. Jinsiy yetilish bilan asoslanib, neytral asab tizimida psixologik o`zgarishlar bilan belgilanadigan yosh davri krizisi qachon ro`y beradi?
* 12-15 yoshlarda
33. Bir vaqtning o`zida ko`pgina o`quvchilar haqidagi ijtimoiy-psixologik ma`lumotlarni qo`lga kiritish imkonini beradigan, verbal kommunikatsiyaga asoslanadigan psixologiyaning tadqiqot metodi to`g`ri ko`rsatilgan qatorni belgilang
34. Bir jamiyatda yashab, odamlar bilan xaqiqiy munosabatga kirishish yo’li Bilan hosil bo’lgan guruxlar qanday guruxlar deyiladi?
35. Ma’lumot almashinuvi sakllari nimalar orqali amalga oshiriladi.
* Monolog, diolog, polilog.
-Diqqat, xotira, nutq.
– O’zaro munosabat, fikrlash.
-) Nutq, monolog, xotira
36. O`qtuvchi rahbarligida bilim malaka va ko`nikmalar olishga qaratilgan sistemali maqsadni ko`zlab tashkil qilingan jarayon.
37. Odamlarni ma`lum belgilar asosida birlashtirish nima deyiladi?
38. Ma`lum maqsadlar asosida jipslashgan muloqot ehtiyojlari qondiraladigan insonlar uyusmas bu.
39.Faoliyatning qanday turlari bor?
*O’yin, o’qish, mexnat
40. Shaxslararo munosabatlar bu –
* odamlar urtasida faoliyat va guruxlardagi mulokot jarayonida kelib chikadigan munosabatlardir;
– raxbar va unga buysinuvchilar urtasidagi munosabatdir;
– tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar urtasidagi munosabatdi;
– faoliyat jarayonida shaxslar urtasidagi dialog jarayondir;
41. Shaxs bu-
– barcha ijtimoiy munosabatlar majmuidir;
– ma`lum psixik rivojlanish darajasiga erishgan odamdir;
*shaxslararo va ijtimoiy munosabatlarning sub`ekti bulgan, ongli faoliyat ko’rsata oladigan betakror individdir;
– jamiyatning qobiliyatli a`zosidir;
42. Xotira bu-
– avvalgi egallangan bilimlarni esda saqlash;
– avvalgi egallangan tajribalarni amaliy faoliyatda qo’llashdan iborat psixik jarayon;
– odamning sezgi va idrokga aylangan o’z tajribalarini qayta tiklay olish qobiliyati;
* o’quchining o’tmish tajribalarini esda olib qolish, esda saqlash va qayta tiklash va unutish bilan boglik bo’lgan psixik jarayondir;
43. Iroda deganda-
– odamning tashqi muxiti va o’zini o’zgartirishga qaratilgan impulsiv xarakati tushuniladi;
– odamning tashqi olam ta`sirida kelib chiqadigan xarakatlari tushuniladi;
– motivlar ta`sirida kelib chiqqan harakatlar tushuniladi;
* odamning ongli ravishda qo’yilgan maqsadlariga erishishga qaratilgan va qarshiliklarni yengishda ifodalangan xarakatiga aytiladi;
44. Individual psixologik xususiyatlarga qaysilar kiradi?
-Xotira, diqqat, xayol
-Idrok, iroda, xayol
-Diqqat, Tafakkur, iroda
45. Qobiliyat bu-
– xulq-atvori bo’lib, odamning kimligini bilib olish imkoniyatini yaratadi;
– bu voqe`likni aks ettirish jarayonidan boshqa narsa emas;
– bu boshqa miya suyagini tuzilishida ko’rinadigan bosh miya tuzilishi xususiyatlaridir;
* bu odamning faoliyati orqali orttirilgan individual psixologik xususiyati
46. Hozirgi kunda ijtimoiy psixologiya fani hal etayotgan masalalar.
– rivojlanayotgan kishi shaxsining psixologik fazilatlarini.
– mexnatni ilmiy asosida tashkil etish.
* kadrlar tayyorlash va joy-joyiga qo’yish, nizo va oila muammolari, muomala va raxbar xodimlar o’rtasidagi munosabatlar.
– psixik jarayon va xususiyatlar.
47. Individual psixologik xususiyatlar qaysilar?
* temperament, xarakter, qobiliyat.
– sezgi, xayol, idrok, diqqat, xarakter.
– qiziqish, tafakkur, sezgi.
48. Maktab o`qituvchisining o’qishga va mehnatga bo’lgan munosabatiga bevosita ta`sir qiluvchi omillarini ko’rsating?
– ota onalarning jamoatchilik faoliyati.
– oila ichidagi munosabatlar.
– ota onalarning tarbiyaviy pedagogik faoliyati.
* barcha javoblar to’gri.
49. Maktab amaliyotchi psixologining asosiy ish turlari nimalardan iborat?
– psixologik korreksiya va rivojlantirish
* barchasi to’g’ri
50.Inson psixikasi qanday shakllarda namoyon bo’ladi.
– psixik xislatlar, ong, iroda.
– psixik fazilatlar, xissiyot, iroda.
* psixik jarayonlar, psixik holatlar, individual psixologik xususiyatlar.
– aqliy saloxiyat, ish uslubi.
51.Individ kamolotining eng yuqori bosqichi nima deb ataladi?
* komil inson
52. Noverbal muloqot elementlarini ko‘rsating?
*Mimika, hatti-harakat, ko‘z harakati, nigoh, ovoz ohangi, nafas olishi, tana holati
-Ko‘z harakati, ovoz, kiyim, savol-javob
– Hatti- harakat, mimika, savol berish, ovoz ohangi
– ovoz ohangi, nafas olishi, tana holati
53. O`zbekistonda psixologik xizmat nizomi qachon tasdiqlangan.
54. Psixologik xizmat haqidagi nizom.
– 3 bo’limdan iborat
– 5 bo’limdan iborat
* 6 bo’limdan iborat
– 8 bo’limdan iborat
55.Amaliyotchi psixologning asosiy faoliyat turlari qaysi qatordagilar.
– konsultativ (maslaxat berish)
– korreksion ishlar, psixodiagnostik ishlar
* hammasi to’gri
56.Psixologik xizmatning asosiy vazifalari qaysi qatorda berilgan
– tashxis qilish, testlar olish.
– ta`lim-tarbiyani amalga oshirish.
*tadqiqot ishlari amaliy va tashviqot ishlari
– ilmiy uslublarni tanlay bilish
57.Psixolog hayotda qanday xislatga ega bo’lishi kerak?
* mehribon, talabchan
58.Maktabga qanday psixolog kerak?
– xamma javob tugri
59.Maktab psixologi ko’proq qaysi testlarni tanlashi kerak?
* hamma javob to’g’ri
60. Differensial diagnostik so’rovnoma? DDS orqali o`quvchilarni
– ruxiy holatini, xususiyatini
* kasbiy yo’nalishi aniqlanadi
61. Psixolog maktabda
– yetakchi mas`uliyatli shaxs
– direktor yordamchisi, direktor o’rinbosari
*hamma javob to’gri
62. Qiziqishlar xaritasi metodikasi
– o`quvchilarni qobiliyatini aniqlaydi.
– bolani qiziqishini aniqlaydi.
* o`quvchilarni kasbga moyilligini aniqlaydi
– o`quvchini shaxs xususiyatini ko’rsatib beradi.
63.Amaliyotchi psixolog bo’lishi uchun yoshi
– 25 dan oshgan bo’lishi
– 40 gacha bo’lishi
– 60 gacha bo’lishi
*yoshi cheklanmagan, tajribali bo’lishi kerak
64. Psixologik xizmat faoliyatining asosiy 2 yo’nalishi qaysi qatorda berilgan.
* dolzarb, kelajak
65. O’zbekistonda psixologik xizmat shtatlari nechanchi yilda amalga oshirilgan
* 1996 yilda
66. Ruhiy rivojlanish sustlashgan bolalar psixologiyasi bilan kaysi fan shugullanadi.
* maxsus psixologiya
67. O`zbekistonda psixologik xizmatni yo`lga qo`yilishi nechanchi yillarga borib taqaladi?
* 1996-1999 yillar
– 2000- 2004 yillar
68. Odam o`zida kechayotgan biror o`zgarish yoki hodisani o`zi o`rganish maqsadida ma`lumotlarni to`plash va qayd etish usuli qaysi?
* Kuzatish usuli
69. Psixologiyaning asosiy kategoriyalari to`g`ri berilgan qatorni ko`rsating.
* Ong, shaxs, muomala, faoliyat, motivatsiya
– Xotira, tafakkur, tasavvur, nutq, xayol, idrok, ong
– Temperament, xarakter, qobiliyat, nutq, ish uslubi, xayol
– Kuzatish, suhbat, test, eksperiment, anketa, interpretatsiya
70. Psixologiya .
– Shaxs va uning shakllanishi haqidagi fandir
– Xulq va uning buzilishi haqidagi fandir
*Psixikaning qonuniyatlari, mexanizmlari va faktlari haqidagi fandir
– Kuzatish, suhbat, test, eksperiment, anketa, interpretatsiya, psixik jarayonlar haqidagi fandir
71.Shaxslarni bir-biriga o`zaro yaqinlashtiruvchi, boshqalar uchun jozibador bo`lish, do`stlik, yoqtirish tuyg`ularini shakllantiruvchi jarayonga -. deyiladi
72. Farzandlarning ma`naviy tarbiyasiga bevosita salbiy ta’sir ko`rsatuvchi omilni belgilang:
* Profilaktik hisobda turgan, farzand tarbiyasiga salbiy ta`sir ko`rsatuvchi ota-onalar.
– Mahalla faollarining befarqligi;
– Ommaviy axborot vositalari
73.Bolaning ruhiy dunyosida sifat va miqdor jihatdan eng murakkab o`zgarishlar ro`y beradigan inqiroz yosh davr:
– ilk bolalik davri
74.Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning ob`ektlarini bir-biridan farqlashdagi qiyinchilik qaysi bilish jarayoniga tegishli?
75.Hayotiy voqealar bilan fantaziyaning o’zaro aralashib ketish xususiyati qaysi yoshdagi o’quvchilar xayoliga xos?
* kichik maktab yoshi
76. Ijtimoiy nazorat mexanizmlari nimalardan iborat?
* ma`qullamaslik, ayblash, jazolash
– jamiyat talablarini shaxs faoliyati bilan taqqoslash
– guruhda lider fikri bilan hisoblashish
77. Muloqot va muomala strategiyasida shaxslararo o`zaro ta’sir, o`zaro hamkorlik, xulq-atvordagi muvofiqlikni tavsiflovchi yo`nalishni belgilang:
* Muloqotning interaktiv tomoni.
– Muloqotning refleksiv tomoni;
– Muloqotning perseptiv tomoni;
78. . o`quvchi-yoshlar o`rtasida uchrab turadigan psixik rivojlanishdagi ayrim salbiy holatlarni to`liq o`rganish, ularni keltirib chiqaruvchi omillar va ijtimoiy-psixologik shart-sharoitlarni tahlil qilish” kimning funksional vazifasiga kiradi?
– Sinf rahbari, murabbiyning;
– Ma`naviy-ma`rifiy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining;
79. Shaxsing kuchli, shiddatli emotsiyasi tufayli o`zini ongli boshqara olmaslik holatini toping.
80.Bolalar jamoasida ruhiy muhitning yaxshi bo`lishi ko`p jihatdan nima bilan belgilanadi?
* Pedagog va pedagog jamoa tepasida turgan kishining xulq-atvor borasida tutgan yo`li bilan belgilanadi.
– Pedagog jamoa tepasida turgan kishining xulq-atvor borasida tutgan yo`li bilan belgilanadi.
– Pedagogning xulq-atvori borasida tutgan yo`li bilan belgilanadi.
– Bolalar o`zini ta`limda namoyon etishi bilan belgilanadi
81.Pedagogik jamoada ruhiy muhitni yaxshi bo`lishini nima belgilaydi?
* Pedagoglarning refleksiv fazilatlari.
– Jamoa barcha a`zolarining xarakterining har xilligi.
– Rahbariyatning obro`ga egaligi.
– Pedagoglarni o`z-o`zi baholashining yuqoriligi
82.Nizoning asosiy turlari qaysilar?
* Shaxsning ichki nizolari, shaxslararo, guruhlararo, shaxs va guruhlararo, ijtimoiy;
– Shaxslararo va guruhlararo va shaxsiy;
– tashkilotlar ichidagi manbaalar asosida-
83.Nizo bosqichlari nechta?
* Uchta, nizoning boshlanishi, nizo chuqisi va nizo yechimi;
– Ikkita, nizoning boshlanishi va nizo yechimi;
– to`rtta, nizoning rivojlanishi, yechimi va cho`qqisi;
– Nizo bosqichlari yo`q.
84.Kasbiy faoliyatning ijtimoiy qadr-qimmatini aniqlochi motivlar:
*o`zini rivojlantirish,o`zini kamol toptirish
– o`zini-o`zi himoya qilish,o`zini-o`zi saqlash
85. Inson tomonidan qaror qabul qilishni shartlovchi motivatorlar yoki omillarga quyidagilardan qaysi biri kiradi?
– Axloqiy nazorat, ehtirom, tashqi vaziyat
86.Shaxslar o`rtasida sub`ektiv kechadigan aloqalarga nima deyiladi?
– Shaxslarning o`zaro tushunishi;
– Shaxslar o`rtasidagi kechinmalar;
– Shaxslarning o`zaro ta`sirlashuvi.
87. Shaxsni faollikka, biror narsani aniq tanlashga, qaror qabul qilishga va harakat qilishiga undovchi ichki turtki, kuchi nima deb ataladi?
88.Pedagog xodimlarning adaptatsiyalari-
* kasbga moslashishi, mehnat adaptatsiyasi, ijtimoiy-psixologik, rol sohasidagi adaptatsiya;
– noto`g`ri adaptatsiya, rol sohasidagi adaptatsiya, kasbga moslashi;
c ) kasbga moslashi, mehnatga va muhitga moslashishi;
– muhitga moslashishi, kasbga moslashishi, rol sohasidagi adaptatsiy-
89. Psixologik stresslar qaysilar?
* informatsion va emotsional stress;
– fiziologik va ijtimoiy stress, astenik;
– emotsional va astenik;
– informatsion stress, apatiy-
90. Ijtimoiy psixologik muhit bu-
*guruh a`zolari fikrlari, hissiyotlari, ustanovkalari, dunyoqarashlari va o`zaro munosabatlari;
– guruh a`zolarining emotsional, psixofiziologik holati;
– xodimlarning ustanovkalari, xulq-atvori, munosabatlari;
– xodimlarning o`zaro munosabatlari.
91.Shaxsning shaxslararo munosabatdagi holatini va uni guruh a`zolariga psixologik ta`sirini belgilovchi me`yorni ifodalovchi tushunchaga-……………. deyiladi
92. Shaxsning biron bir faoliyatga ijobiy, ichki motivlashtirilgan munosabati nima deb ataladi?
93. Ta`lim jarayonida o`quvchi ilgarilab borayotganini his qildirish uchun nima qilish kerak?
*bunga ularning dastlabki muvaffaqiyatlarining quvonchini his etishga imkon berish kerak;
– bunga ularning muvaffaqiyatlarining quvonchini his etishga murakkablashtirish kerak;
– o`qituvchining tashkil etayotgan darslar murakkab bo`lishi kerak;
– o`qituvchining tashkil etayotgan darslar oddiy bo`lishi kerak.
94. O`quvchilarning muttasil o`zlashtirmaslikka barham berishda nima muhim rol o`ynaydi?
* o`quvchining o`z imkoniyatlari va qobiliyatlariga ishonch bilan qarashi;
– o`quvchiga oddiy pedagogik texnologiyalar asosida dars tashkil etish;
– O`qituvchining tashkil etayotgan darslar oddiy bo`lishi kerak;
– O`qituvchining tashkil etayotgan darslar murakkab bo`lishi kerak.
– o`zini namoyon qilish;
– qat`iylik, o`zini tuta olmaslik;
– o`zini namoyon qilish, qat`iylik, o`zini tuta olmaslik.
96.Diada nima?
* Ikki kishidan iborat guruh;
– Uch kishidan iborat guruh;
– Yetti kishidan iborat guruh;
– O`n kishidan iborat guruh.
97.Tashkilotdagi kommunikatsiyalar muvaffaqiyatli o`tish shartlari nima?
* To`la oshkoralik va bo`lim sub`ektlari o`rtasidagi kommunikatsiyalarni intensivlashtirish.
– Rahbar har bir bo`lim boshliqlarini qattiq nazorat ostiga olishi;
– Har bir xodimdan to`la-to`kis intizomni talab qilish;
– Rahbarning o`z ustida ishlashi;
98. Shaxsning guruh a`zolari fikriga berilishi hodisasining ilmiy nomlanishini ko`rsating.
99. Xotira bu-
– avvalgi egallangan bilimlarni esda saqlash;
– avvalgi egallangan tajribalarni amaliy faoliyatda qo`llashdan iborat psixik jarayon;
– odamning sezgi va idrokga asoslangan o`z tajribalarini qayta tiklay olish qobiliyati;
* odamning o’tmish tajribalarini esda olib qolish, esda saqlash va qayta tiklash va unutish bilan bog`liq bo`lgan psixik jarayondir;
100. Katta guruhning kichik guruhdan ajratib turadigan umumiy belgilari nimadan iborat?
* ijtimoiy xulq-atvorning maxsus boshqaruvchilari mavjudligi;
– son jihatdan ko`pligi;
– son jihatidan ko`pligi va boshqarish qiyinligi.
101. Shaxsni faollikka undovchi omil nima?
102 Muayyan millatga xos bo’lgan psixologik xususiyatlarni o’rganuvchi fan-
103 Faoliyatning asosiy turlarini belgilang?
*O’yin, o’qish, mehnat
– Aqliy mehnat, o’yin
– Jismoniy, mehnat va o’yin
104. Shaxsning guruhlardagi ruhiy hayotini, shaxslararo munosabati va muloqot qonuniyatlarini o’rganadigan psixologiya fanining ta’rifi qanday ataladi?
105. Inson shaxsi deganda nimani tushunasiz?
*o’zini anglash qobilyatiga ega, boshqa odamlar bilan mos munosabatga kirisha oladigan, ijtimoiy faol, muayyan jamiyat a’zosi
– real guruhning eng harakatchan, hammaga yoqimli va obro’li odamni
-irodasi kuchli, mustaqil, talantli odam
-oilada, bog’cha, maktabmi, oliy o’quv yurtidami, ish joyidami odamlar bilan mos munosabatda bo’lgan inson
106.Psixik taraqqiyot qonunlarini ontogenez rivojlanishi jarayonining har bir bosqichlarida kishilarga xos bo’ladigan psixologik xususiyatlarni o’rganadigan psixologiya fanining sohasi qanday ataladi?
*Yosh davrlari psixologiyasi;
107.Psixologiya fani nimani o’rganadi?
– Insonlar o’rtasidagi psixologik muammolarni
– Shaxsning psixik holatlarini
– Shaxsning psixik xususiyatlarini
*Shaxsning ruhiy rivojlanishini psixik omillarini, qonuniyatlarini va mexanizmlarini
108.Nihoyatda kuchli, qisqa muddatli va tez orada o’tib ketadigan emosional holat:
109. Shaxs taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchlari.
*Odamning o’z faoliyati davomida o’zgarib boruvchi ehtiyojlari bilan ularni qondirishning haqiqiy imkoniyatlari o’rtasidagi qarama-qarshiliklarda yuzaga chiqadi.
– Odamning o’z faoliyatiga munosabati.
– Odam o’z mehnat faoliyati natijasida yuzaga chiqadi.
-Odamning o’z faoliyati jarayonida ehtiyojlarini qondirishi.
110.Psixologiyani o’qitishning qanday ijobiy jihatlari mavjud?
*Axborotlarning yangiligi, bayon qilish jozibaliligi, hissiyotga boyligi, didaktik vositalarni to’g’ri qo’llash, ijtimoiy muammolarni to’g’ri hal qilish;
– Insoniyat taraqqiyotini mukammal bilish va o’rganish;
– Ma’lum vaziyat, holat, muammolarni tahlil qilish;
– Tarbiyasi qiyin bolalarni tarbiyalash usullarini o’rganish
111. Individuallik – bu?
*Individning o’zgachaligi, o’ziga xoslgi;
-Shaxsning taraqqiy etishi;
-Individ va shaxs o’rtasidagi tafovut;
-Shaxsni hayvonlardan farqlovchi xususiyat
112 .Shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi omillarni ko’rsating.
*Irsiyat, muhit, tarbiya, ta’lim;
– Ruhiyat, holat, xususiyatlar;
– Ijtimoiy muhit, psixologik iqlim;
113. Muammoning yechimidagi tayyorgarlik darajasi
-yechimning birinchi darajasi
– bir necha kun sarflanishi mumkin
– muammoga bog`liq barcha axborotni to`playdi
*barcha javoblar to`g`ri
114.Ma`lum faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan psixik yoki amaliy ish- harakatlar tizimini egallash………….. deyiladi.
115. Qobiliyatlar taraqqiyotining yuksak bosqichi bu:
– imkoniyat va malakalar
– malakalar va imkoniyatlar
116.Ma`lum bir ijtimoiy foydali moddiy yoki ma`naviy mahsulotni ishlab chiqarishga yo’naltirilgan faoliyat bu:
117. Yosh davrlarni ketma-ketligi tartibida yozing.
* o’smirlik yoshi – o’spirinlik yoshi
– kichik maktab yoshi
118.Qobiliyatlar namoyon buladi
* bilim, ko`nikma va malakalarni egallash dinamikasida
– bilim, ko`nikma va malakalarni egallash jarayonida
– bilim, ko`nikma va malakalarda
119. Bolaning ruhiy dunyosida sifat va miqdor jihatdan eng murakkab o’zgarishlar ro’y beradigan inqiroz yosh davr:
– maktabgacha yosh davri
– kichik maktab yosh davri
– ilk bolalik davri
120.Qobiliyat taraqqiyotining dastlabki tabiiy sharti sifatida namoyon bo’ladigan miya tuzilishi, sezgi a’zolari va harakatlarning morfologik va funksional xususiyatlari bu
121.Shaxsning irodaviy sifatlari.
*Mustaqillik, qat’iylik, dadillik, o’zini tuta olishlik.
-Mustaqillik, hamdo’stlik, mehnatsevarlik, e’tiqodlilik.
-Qat’iylik, dadillik, qiziquvchanlik, mehribonlik.
– vatanparvarlik, o’zini tuta olishlik, vazminlik
122.Kichik maktab yoshidagi bolalar xulq-atvorida qanday psixologik o’zgarishlar paydo bo’ladi.
*To’g’ri so’zlilik, ishonish, harakatchanlik;
-Shaxslararo muloqotga intilish;
-Xulq-atvorini boshqara olmaslik
123 O’quvchining munosib ta’lim-tarbiya olishi uchun eng qulay davr qaysi.
– Maktabgacha yosh davrida;
*Kichik maktab yoshida
124. Ta’lim jarayoni nimalar bilan izohlanadi?
* ta’lim jarayoni o`rganish xususiyati
– o`rgatish, o`rganib olish
– uni hayotga tadbiq etish
– barcha javoblar to`g`ri
125. Rivojlantiruvchi va psixokorreksion ish deganda nimalar nazarda tutilgan?
* bolalar va o`quvchilarning psixik taraqqiyotidagi, xulqi va muomalasidagi nuqsoni hamda kamchiliklarini asta – sekinlik bilan tuzatish.
– psixologik ma`rifat ya`ni psixologik bilimlarni targ`ib qilish.
– bolalar va o`quvchilarning qadriyatga yo`nalganligini, etnopsixologik va etnomadaniyatni o`rganish.
126.Psixodiagnostik ishning mazmuni qaysi punktlarda ifoda etilgan?
* O`quvchilarning psixik xususiyatlari, qiziqishlari, mayllari, iqtidori kabilarni aniqlaydi.
– rahbar kadrlar, o`qituvchilarning kasbga yaroqliligini ilmiy asosda tekshiradi
– giyohvandlik, toksikamaniya, alkogolizm, o`g`rilik, daydilikning ijtimoiy psixologik ildizlarini tekshiradi.
– o`quvchilarni 1 sinfga qabul qilishda psixologik metodikalari bilan ishtirok etadi.
127.Bola shaxsi shakllanishiga ta’sir qiluvchi omillar…
*biologik va ijtimoiy omillar.
– maktab va undagi pedagogik jamoa.
128. Bola shaxsini shakllanishida qaysi omillar yetakchi rol o`ynaydi?
-ijtimoiy, biologik omillar
– maktab va undagi pedagogik jamoa.
129. Qanday o`quvchini tarbiyalangan deb aytish mumkin?
* yomon xulq va odatlarni namoyon qila bilmaydigan bolani.
– yomon xulq-odatni namoyon qiladiganni
– yaxshi o`qiydigan va kattalarning aytganini qiladigan bolani
– yaxshi xulq-odatni namoyon qilgan bolani
130. Bolada e`tiqod shakllanishi uchun nima qilish kerak?
*insoniylik axloq normalarini bilib, uni o`zida shakllantirishni ongli ravishda xohlashi va bu xislatlarni kundalik hayotda mashq qildirishi, mustahkamlashi zarur.
– axloq normalariga rioya qilishni bolaga xohlatish kerak
– kattalarning ishi va so`zi bir bo`lishi kerak
– insoniy axloq normalari bilan tanishtirish kerak.
131. Diniy tarbiya bilan insoniylik tarbiyasining farqi nimada?
* e`tiqodi va tarbiya usulida
132. O`quvchilarda to`g`ri va ongli motivlarning vujudga kelishini nima ta`minlaydi?
– faoliyat maqsadidan bolaning manfaatdorligi
– faoliyatning to`g`ri tashkil qilinishi
– rag`batlantirish shakli, o`qituvchining shaxsiy namunasi
132. Bolani tarbiyalashda qanday jazodan foydalanish ma`qul?
* bolaning psixologik xususiyatlardan kelib chiqqan holda
– jazolamasdan tarbiyalash kerak
133. Bolada ijtimoiy e`tiqod vujudga kelishi nimada ko`rinadi?
* salbiy ta`sirlarga berilmaganida
– ijtimoiy xulq odatlar haqida aqlli fiklarlar bildirishida
– bola ijtimoiy xulqini namoyon qilganida
– to`g`ri javob yo`q
134. . O`quv faoliyatini boshqarish usullaridan qanday turlari bor?
* Avtoritar, demokratik, anarxik
– xushmuomalalik bilan, do`stona
135. Muloqot o`zi nima?
*muomalaga bo`lgan ehtiyojni qondirish.
– birovlarga ta`sir ko`rsatish faoliyati
– fikr almashish, o`zaro ta`sir ko`rsatish, bir-birini tushunish jarayoni
136. Fikr almashish qanday amalga oshiriladi?
– nutqiy va nutqiy bo`lmagan
– savol – javob shaklida
137. Ijtimoiy norma nima?
-atrofdagilarning fikrini inobatga olish
– axloq qonun-qoidalariga rioya qilish
* jamiyat tomonidan ma`qul qilingan xatti –harakatlar normativi
138. Ijtimoiy nazorat mexanizmlari nimalardan iborat?
*ma`qullamaslik, ayblash jazolash
– jamiyat talablarini shaxs faoliyati bilan taqqoslash
– guruhda lider fikri bilan hisoblashish
139. Shaxsni shaxs tomonidan tushunish mexanizmi nimalardan iborat?
*identifikatsiya, refleksiya, stereotipizatsiya
– shaxs xatti-harakatlari motivi
– rollar va rollarda kutish
140. Identifikatsiya nima?
* boshqa kishini tushunish maqsadida u kishini aynan o`ziga o`xshatish
– tushunish ob`ektini tanishlarga taqqoslash
141. Talant rivojlanishi asosida nima yotadi?
142. O`quv faoliyatini boshqarish usullari deganda nimani tushunasiz?
*Har bir o`qituvchining o`z sinfini qanday qilib boshqarishi
– dastur asosida boshqarish usullari
– reja asosida boshqarish yo`l yo`riqlari
– ma`lum bir shart sharoitlar asosida boshqarish
143. O`quvchining aqliy rivojlanishi qanday amalga oshadi?
*bolaning imkoniyatlariga va bilimni o`zlashtirish uslubiga bog`liq ravishda
– bilimlilik darajasiga qarab
144. Qachon ta`lim o`quvchining aqliy rivojlanishiga samarali ta`sir o`tkazadi?
* o`z oldiga aqlni o`stirishni maqsad qilib qo`yganda, darsni uyushtirilishi ham shu maqsadga qaratilgan edi.
– ta`lim aqliy rivojlanishda oldin borganda
– yuqoridagilarning barchasi to`g`ri
– to`g`ri javob yo`q
145. Xotira bu-
– avvalgi egallangan bilimlarni esda saqlash;
– avvalgi egallangan tajribalarni amaliy faoliyatda qo`llashdan iborat psixik jarayon;
– odamning sezgi va idrokga asoslangan o`z tajribalarini qayta tiklay olish qobiliyati;
* odamning o`tmish tajribalarini esda olib qolish, esda saqlash va qayta tiklash va unutish bilan bog`liq bo`lgan psixik jarayondir;
146.Ta`limning muvaffaqiyati nimalarga bog`liq?
– Maktabning moddiy bazasiga
– ta`lim mazmuni, o`qituvchining mahorati, o`quvchining qobiliyati
147. Qanday o`qituvchini qobiliyatli deb hisoblaysiz?
*ijtimoiy fikr yurita oladigan va tashkilotchi o`qituvchi
– bola bilan til topa biladigan
– darsni qoniqarli ta`rif qila oladigan
– o`quvchilari mustaqil fikrlay oladi, puxta bilimga ega bo`lgan va o`quvchilari oldida haqiqiy obro`ga ega bo`lgan o`qituvchini.
148. O`quvchining o`zlashtirish tezligini nima belgilab beradi?
* bola qobiliyatining yo`nalishi
– bolaning bilimlilik darajasi
– aqliy kamolot darajasi
– xotirasining tipi va diqqat e`tiborliligi
149. O`qituvchilar va o`quvchilar bilan to`laqonli muqot o`rnatish darajasi nimaga bog`liq?
– xushmuomalalik , mehr-muhabbatli bo`lishiga
– muomala madaniyatining mavjudligiga, xarakter xislatlariga, odamlarni ijobiy tomonini topa olishiga
150.O`smirlarning o`zini katta bo`lganini his qila olishi unga nisbatan qanday munosabatni o`rnatishni talab qiladi?
– rahbarlik va bo`ysunish munosabatlarini
– cheklangan tenglik munosabatlarini
151.Zamonaviy o’qituvchining professiogrammasi nima?
* O’quvchini kasbga oid bilim, ko’nikma va malakalarini tasniflovchi ko’rsatkichlar majmuasi
– O’qituvchini toifasini belgilovchi hujjat
– O’qituvchining ilmiy darajasi yoki ilmiy unvoniga ega ekanligi
– Professor ilmiy unvonining tasnifi
152.Biror murakkab faoliyatni muvaffaqiyatli mustaqil va original bajarishga imkon beradigan qobiliyat sistemasi nima?
153.Talantlarning uyg`onishi nimaga bog’`liq?
154.Layoqat qobiliyatga nisbafan qanday?
155.Qobiliyat kurtaklari rivojlanayotgan bolalar maktabda qanday sinflarda o`qiydilar?
156.Talant rivojlanishi asosida nima yotadi?
157.Inson qobiliyatlarini rivojlantirishda nima muhim omil bo`la oladi?
158.Malakalarning avtomatlashishi nima?-
159.Ta’lim jarayonida boshqarishning qanday turlari mavjud?
* Avtoritar, anarxiklik, demokratik
– Demokratik, avtomatlashgan, ijtimoiy.
160. Bola shaxsini shakllanishida qaysi omillar yetakchi rol o’ynaydi.
162.Ta’lim jarayonida o’zlashtirmovchi o’quvchiga jazo qo’llash mumkinmi?
163. O’z oldiga aqlni o’stirishni maqsad qilib qo’yganida darsni uyushtirilishi ham shu maqsadga qaratilganda nima sodir bo’ladi?
– Ta’lim to’g’ri tashkil qilinadi
– Dars maqsadga qaratiladi
* Ta’lim o’quvchining aqliy rivojlanishiga samarali ta’sir o’tkaza oladi.
164. Ta’limning muvaffaqiyati nimalarga bog’liq?
– darslik mazmuniga, o’quvchining qobiliyatiga
– ta’lim mazmuniga, o’qituvchining mahoratiga
165. Dasrda fikr almashish qanday shaklda amalga oshadi?
– savol javob shaklida
* munozaraga kirishish orqali
166. Zamonaviy o’qituvchining psixogrammasi nima?
– Zamonaviy o’qituvchining psixologik xususiyatlari yig’indisi
– o’qituvchining psixik kasalliklari shaxsiy varaqasi
– o’qituvchi to’g’risidagi ma’lumotlar
167.Ta’lim jarayonida ta’sir etuvchi omillar:
– diqqat va ustanovka (ichki omillar), shuningdek o’quv materialining turi (tashqi omillar) hisoblanadi;
– tashqi va ichki dunyoning idrok qilinadigan barcha tomonlaridanijodining nimanidir bilish va o’zlashtirish zaruriyati hisoblanadi;
– o’quv materialining muhim sifatlari mazmuni, formasi, murakkabligi, ahamiyati, anglanganligi, hajmi va tuzilishi hisoblanadi;
* yod olinayotgan materialda insonning hayotiy tajribasi, tushuncha va bilimlarida aks etishi mumkin bo’lgan, u yoki bu darajada aniq qonuniyatlarning mavjudligi hisoblanadi.
168. Ta’lim va tarbiyaning birligi nimalardan iborat:
– ular umumiy masalani echishga, bola shaxsining shakllantirishga, uning qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan;
* ta’lim doim darajada tarbiyaviy xarakterga ega, tarbiya esa to’g’ri xulq-atvorni bilish va ko’nikmasini o’rgatishdan iborat;
– ta’lim-bu tarbiya bilan bog’liq bo’lmagan mustaqil xarakterga ega jarayondir;
– tarbiya har doim ham ta’lim bilan chambarchas bog’liq emas. U bola shaxsini shakllantirishga qaratilgan mustaqil jarayondir.
169.Tarbiyaning psixologik asoslari quyidagicha:
* odamda ma’lum odatlar, xulq-atvor sifatlari, e’tiqod va dunyoqarashni tarkib toptirish;
– bolalarda jamiyatning axloqiy normalariga javob beradigan xulq-atvorni, ko’nikma va malakalarni shakllantirish;
– odamning tabiatiga xos bo’lgan asosiy shaxs xususiyatlarini shakllantirish;
– jamiyatning odamga aktiv ta’sir ko’rsatish natijasida shaxsni kamol toptirish va shakllantirish.
170.O`qtuvchi rahbarligida bilim malaka va ko`nikmalar olishga qaratilgan sistemali maqsadni ko`zlab tashkil qilingan jarayon.
171.O’quvchining aqliy rivojlanishi nimaga bo`liq ravishda amalga oshadi?
* Bolaning imkoniyatlari va bilimni o’zlashtirish uslubiga
172. Qanday o’qituvchini qobiliyatli deb hisoblaysiz?
– Darsni qiziqarli tashkil eta oladigan
* O’quvchilari mustaqil fikrlay oladigan, puxta bilimga ega bo’lgan va ular oldida haqiqiy obro’ga ega bo’lgan o’qituvchini
– O’quvchilarni hurmat qiladigan o’qituvchini.
173. O’quvchining o’zlashtirish tezligini nima belgilab beradi?
– Bolaning bilimlilik darajasi
– Bola qobiliyatining yo`nalishi
*Mustaqil aqliy qobiliyatning tezligi, chuqurligi, egiluvchanligi va bilimga bo’lgan ehtiyoj
– bilimga bo’lgan ehtiyoj
174.Psixologik – pedagogik konsilium bu:
*Mutaxassislarni, tez psixologik yordam ko`rsatishga qaratilgan kengashi;
-Psixolog rahbarligidagi guruh;
-Ota-ona fikrini umumlashtirish;
-Sinf jamoasini o`rganish
175.Psixologik – pedagogik konsiliumni kim tashkil qiladi va boshqarib boradi?
*Hamma javob to’g’ri
176.Jahon psixologlarining fikricha, bilimlarning boshqarishning mumkin bo`lgan yo’li bu.
* O`zlashtirish jarayonini berilgan topshiriqning o`zlashtirish jarayoni sifatida maxsus tashkil etishdir
– O`zlashtirish jarayoniga e’tibor berish
– O`quvchilarning o`qishga ijodiy munosabatda bo`lishi
177. Pedagogik psixologiya o`quv holatlaring asosiy shakllarini nimalar belgilaydi?
-O`yin, taqlid qilish, mehnat, takrorlash va yod olish, xatolarni aniqlash
– Sinab ko’rish, mashqlanish, mustaqil fikrlash, hissiy aloqa qilish
– O`quv vazifalarini hal qilish, narsalarni qo`l bilan harakatga keltirish rolli o`yinlar
178.O`quvchining xotirasi bu–
– Avvalgi egallangan bilimlarni esda saqlash;
– Avvalgi egallangan tajribalarni amaliy faoliyatda qo`llashdan iborat psixik jarayon;
– Odamning sezgi va idrokga asalangan o`z tajribalarini qayta tiklay olish qobiliyati;
* o’quvchining o’tmish tajribalarini esda olib qolishi, esda saqlash va qayta tiklash va unutish bilan bog’liq
bo’lgan psixik jarayondir
179.Qanday o`quvchini tarbiyalangan deb aytish mumkin?
* yomon xulq odatni namoyon qila bilmaydigan bolani.
– yomon xulq-odatni namoyon qiladiganni
– yaxshi o`qiydigan va kattalarning aytganini qiladigan bolani
– yaxshi xulq-odatni namoyon qilgan bolani
180. Bolada e`tiqod shakllanishi uchun nima qilish kerak?
*- insoniylik axloq normalari bo`lib uni o`zida shakllantirishni ongli ravishda xohlashi va bu xislatlarni kundalik hayotda mashq qildirishi, mustahkamlashi zarur.
– axloq normalariga rioya qilishni bolaga xoxlatish kerak
– kattalarning ishi va so`zi bir bo`lishi kerak
– insoniy axloq normalari bilan tanishtirish kerak.
181. Diniy tarbiya bilan insoniylik tarbiyasining farqi nimada?
* e`tiqodi va tarbiya usulida
182. O`quvchilarda to`g`ri va ongli motivlarning vujudga kelishini nima ta`minlaydi?
– faoliyat maqsadidan bolaning manfaatdorligi
– faoliyatning to`g`ri tashkil qilinishi
– o`qituvchining shaxsiy namunasi
183. Bolani tarbiyalashda qanday jazodan foydalanish ma`qul?
* bolaning psixologik xususiyatlardan kelib chiqqan holda
– jazolamasdan tarbiyalash kerak
184. Hozirgi kunda ijtimoiy psixologiya fani hal etayotgan masalalar.
– rivojlanayotgan kishi shaxsining psixologik fazilatlarini.
– mehnatni ilmiy asosida tashkil etish.
* kadrlar tayyorlash va joy-joyiga kqo`yish, nizo va oila muammolari, muomala va rahbar xodimlar o`rtasidagi munosabatlar.
– psixik jarayon va xususiyatlar.
185. Individual psixologik xususiyatlar qaysilar?
* temperament, xarakter, qobiliyat.
– sezgi, xayol, idrok, diqqat, xarakter.
– qiziqish, tafakkur, sezgi.
186. Maktab o`qituvchisining oqishga va mehnatga bo’lgan munosabatiga bevosita ta`sir qiluvchi omillarini ko’rsating?
– ota-onalarning jamoatchilik faoliyati.
– oila ichidagi munosabatlar.
– ota-onalarning tarbiyaviy pedagogik faoliyati.
* barcha javoblar tugri.
187. Maktab amaliyotchi psixologining asosiy ish turlari nimalardan iborat?
– psixologik korreksiya va rivojlantirish
188.Motiv deb nimaga aytiladi?
-Maqsadlar sari yo,l
*Harakatga yo’naltiruchi turtki, kuch, sabab
189.Individ kamolotining eng yuqori bosqichi nima deb ataladi?
190. Muloqot deganda nimani tushunasiz?
*Fikr almashish, bir-birini tushunish
-Birovlarga ta`sir ko’rsatish
-Maslahatlashish, fikrlashish, suhbatlashish faoliyati
– Mimika, xatti-harakat, monolog aytish
191.Bilish jaroyonlari qaysilar?
*Diqqat, tafakkur, xotira, sezgi, idrok, xayol, nutq
192. Guruhlar va ularning psixologik xususiyatlari, shuningdek, guruhlardagi shaxslarning xulqi va faoliyati qonuniyatlarini…….
– Differensial psixologiya o`rganadi
– Umumiy psixologiya o`rganadi
– Maxsus psixologiya va psixofiziologiya fanlari o`rganadi
* Ijtimoiy psixologiya o`rganadi
193.Pedagog xodimlarning adaptatsiyalari-
* kasbga moslashishi, mehnat adaptatsiyasi, ijtimoiy-psixologik, rol sohasidagi adaptatsiya;
– noto`g`ri adaptatsiya, rol sohasidagi adaptatsiya, kasbga moslashi;
– kasbga moslashi, mehnatga va muhitga moslashishi;
– muhitga moslashishi, kasbga moslashishi, rol sohasidagi adaptatsiy-
194. Psixologik stresslar qaysilar
* informatsion va emotsional stress;
– fiziologik va ijtimoiy stress, astenik;
– emotsional va astenik;
– informatsion stress, apatiy-
195. Ijtimoiy psixologik muhit bu-
* guruh a`zolari fikrlari, hissiyotlari, ustanovkalari, dunyoqarashlari va o`zaro munosabatlari;
– guruh a`zolarining emotsional, psixofiziologik holati;
– xodimlarning ustanovkalari, xulq-atvori, munosabatlari;
– xodimlarning o`zaro munosabatlari.
196.Shaxsning shaxslararo munosabatdagi holatini va uni guruh a`zolariga psixologik ta`sirini belgilovchi me`yorni ifodalovchi tushunchag-. deyiladi
197.Ta`lim jarayonida o`quvchi ilgarilab borayotganini his qildirish uchun nima qilish kerak?
*- bunga ularning dastlabki muvaffaqiyatlarining quvonchini his etishga imkon berish kerak;
– bunga ularning muvaffaqiyatlarining quvonchini his etishga murakkablashtirish kerak;
– o`qituvchining tashkil etayotgan darslar murakkab bo`lishi kerak;
– o`qituvchining tashkil etayotgan darslar oddiy bo`lishi kerak.
198. O`quvchilarning muttasil o`zlashtirmaslikka barham berishda nima muhim rol o`ynaydi
* o`quvchining o`z imkoniyatlari va qobiliyatlariga ishonch bilan qarashi;
– o`quvchiga oddiy pedagogik texnologiyalar asosida dars tashkil etish;
– O`qituvchining tashkil etayotgan darslari oddiy bo`lishi kerak;
– O`qituvchining tashkil etayotgan darslar murakkab bo`lishi kerak.
199. Shaxsning irodaviy sifatlarini belgilang.
– o`zini namoyon qilish;
– qat`iylik, o`zini tuta olmaslik;
– o`zini namoyon qilish, qat`iylik, o`zini tuta olmaslik.
200. Tashkilotdagi kommunikatsiyalarning muvaffaqiyatli o`tish shartlari nima?
* To`la oshkoralik va bo`lim sub`ektlari o`rtasidagi kommunikatsiyalarni intensivlashtirish.
– Rahbar har bir bo`lim boshliqlarini qattiq nazorat ostiga olishi;
– Har bir xodimdan to`la-to`kis intizomni talab qilish;
– Rahbarning o`z ustida ishlashi;
Dostları ilə paylaş:
Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət
Moskvada geografiya o‘qituvchisini otib tashlagan o‘quvchi, insoniyat tarixidagi eng halokatli qor bo‘roni va dekabristlarga aloqadorlikda gumonlangan Griboyedov. Kun xronologiyasida 3-fevral
3-fevral sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Moskvadagi maktabda o‘quvchi tomonidan uyushtirilgan ilk otishma, Eronda yuz bergan insoniyat tarixidagi eng halokatli qor bo‘roni hamda dekabristlarga aloqadorlikda gumonlangan Griboyedovga oid faktlar o‘rin olgan.
“Xuddi Amerikadagidek”. Moskvadagi maktabda ilk bor otishma uyushtirgan o‘quvchi
2014-yil 3-fevral kuni Moskvada “Amerika ssenariysi” bo‘yicha Rossiyadagi birinchi qurolli otishma sodir bo‘lgandi. Otradnoe tumanidagi 263-sonli maktabning 10-“A” sinf o‘quvchisi geografiya darsiga ovchilar karabini bilan kelib, o‘quvchi Andrey Kirillovni otib tashlagan, sinfdoshlarini asirga olib, trevoga signali bilan yetib kelgan dastlabki politsiyachilarni o‘qqa tutishga ulgurgandi.
“Biz Los-Anjeles yoki Chikago emasmiz-ku, bunaqa favqulodda holatlar muntazam sodir bo‘lmaydi. Voqeani o‘z ko‘zi bilan ko‘rishganidan keyingina uning naqadar jiddiyligini tushunib yetishdi”, — deydi Patrul-post xizmati vzvod komandiri Aleksey Pankov.
Hodisa oqibatida o‘qituvchidan tashqari shtatdan tashqari qo‘riqchi praporshik Sergey Bushuyev ham halok bo‘lgan, PPX katta serjanti Vladimir Kroxin yaralangan. Yaralangan politsiyachining sherigi kichik leytenant Vyacheslav Nechayev hamkasbini o‘t ochilayotgan hududdan sudrab olib chiqib ketgan va navbatchiga hodisa yuzasidan hisobot bergan, shundan so‘ng maktab atrofida keng ko‘lamli maxsus operatsiya boshlangan.
Voqea joyiga barcha turdagi favqulodda xizmatlarning xodimlari yetib kelgan — o‘t o‘chiruvchilar, qutqaruvchilar, tibbiyot xodimlari, politsiya xodimlari va maxsus xizmatlar. Maktabga birin-ketin ichki ishlar vaziri Vladimir Kolokoltsev, ta’lim vaziri Dmitriy Livanov, Tergov qo‘mitasi raisi Aleksandr Bastirkin, Moskva meri Sergey Sobyanin, Moskva prokurori Sergey Kudenyev va poytaxt politsiya xizmati boshlig‘i Anatoliy Yakunin kelgan. Oxir-oqibat qurollangan o‘quvchini muzokara o‘tkazish uchun maktabga yetib kelgan uning otasi Viktor Gordeyev taslim bo‘lishga ko‘ndirgan.
Gordeyev kuch tuzilmalari tomonidan nazorat qilinadigan “Efir” idorasining xodimi hamda mergan foydalangan qurol egasi bo‘lib chiqqan. U oilaning uyida qonuniy asosda saqlab kelingan. OAV maktabda otishma uyushtirgan yigitning otasi FXX xodimi ekani to‘g‘risida ma’lumotlar taqalgan, ammo idoraning o‘zi ushbu xabarlarni rad etgan. Sud-tibbiyot ekspertizasi 10-sinf o‘quvchisini o‘zini o‘zi boshqara olmaydigan holatda deb topgan. Shifokorlar unga “paranoid shizofreniya” tashxisini qo‘ygan.
Butirskiy sudida o‘smirga qarshi sud jarayoni boshlangan. Jabrlanuvchi tomon vakili, advokat Igor Trunov qayta ekspertiza o‘tkazilishini talab qilgan. Trunov, shuningdek, ayblanuvchining otasiga nisbatan qurol-yarog‘ni ehtiyotsizlik bilan saqlash bo‘yicha jinoiy ish materiallariga kiritish to‘g‘risida iltimosnoma kiritgan, biroq Ichki ishlar vazirligidan javob olmagan.
Otishma yuz bergan kuni Madaniyat va san’at kengashi yig‘ilishida bo‘lgan Rossiya prezidenti Vladimir Putin ko‘ngilsiz hodisaga munosabat bildirib, bolalar tarbiyasiga ko‘proq e’tibor qaratish lozimligini bildirgan.
263-maktabdagi hodisadan bir yil o‘tib, “Rigla” dorixonalar tarmog‘i ofisida kompaniya yuristi va sayyoraga zarar yetkazilayotgani to‘g‘risidagi taqiqlangan manifest muallifi Dmitriy Vinogradov o‘ziga tegishli ovchilar qurolidan olti nafar hamkasbini otib tashlagan. Ushbu voqealardan keyin bir guruh deputatlar mamlakatda quroldan foydalanish to‘g‘risidagi qonun loyihasini parlamentga kiritgan. Xususan, quroldan foydalanish yoshini 18 dan 21 yoshgacha oshirish, o‘qotar qurollarni ta’lim muassasalari hududida olib yurishni taqiqlash va qurol orqali qasddan shikast yetkazilgani uchun javobgarlikni oshirish taklif etilgan.
2013-yil mayda qonun loyihasi birinchi o‘qishda qabul qilingan, ammo uning tezlashuviga fevral oyida maktabda sodir bo‘lgan voqealar sabab bo‘lgan. Ikkinchi o‘qishda qonun loyihasiga qurolni saqlash qoidalarini murakkablashtirish, ehtiyotsizlik bilan saqlaganlik uchun jinoiy javobgarlikni joriy etish qo‘shilgan. Yakuniy hujjat 2014-yil iyulda qabul qilingan.
Eronda yuz bergan insoniyat tarixidagi eng halokatli qor bo‘roni
Insoniyat tarixidagi eng uzoq davom etgan va halokatli qor bo‘roni 1972-yil 3-fevral kuni Eronda boshlangan edi. Dahshatli qor bo‘roni bunday ob-havo sharoitiga umuman tayyor bo‘lmagan quyoshli mamlakatda yuz bergan. Odatda Eronda ob-havo mo‘tadil bo‘lib, qor tog‘li hududlariga yog‘adi.
3-fevral kuni yog‘ishni boshlagan qor avvaliga hech kimni tashvishga solmagan. Aksincha, odamlar osmondan daraxtlar va uylari ustiga tushayotgan qor parchalaridan quvongan. Ammo ular maydalab yog‘ayotgan qor bir necha soat ichida minglab insonlar umriga zomin bo‘ladigan kuchli qor bo‘roniga aylanishini kutmagan edi. Katta aholi punktlarida deyarli hech kimga zarar yetmagan, chunki u yerdagi odamlarga qutqaruvchilar tomonidan yordam ko‘rsatilgan. Chekka qishloqlardagi aholi esa uyiga berkinib, bo‘ron tugashini kutishdan boshqa iloji yo‘q edi.
Ular uzoq kutishga to‘g‘ri kelishini bilmasdi. Qor va kuchli shamol 9-fevralga qadar tinmagan — bu zamonaviy tarixdagi eng uzoq davom etgan qor bo‘roni hisoblanadi. Bir hafta ichida qishloqlarga eltuvchi barcha yo‘llar yopilib qolgan, shu bois qutqaruvchilar yordamga vaqtida yetib kela olmagan. Qishloqlarga hatto havo orqali vertolyotlar ham borish imkonsiz bo‘lib qolgan, ko‘ruvchanlik nolga tushib ketgandi. Shamol elektr va aloqa tarmoqlariga shikast yetkazgani bois odamlarga yordam kerak edi.
Eronning ayrim hududlarida qor qalinligi 8 metrga yetgan. Tasavvur qilish uchun yog‘gan qor 3 qavatli uy balandligini tashkil etgan — u haqiqatan ko‘p edi. Shahar bo‘lmagan hududlardagi uylarning aksariyati qor ostida qolgan, o‘z navbatida barcha uylarning tomi ham bunga bardosh bera olmasdi. Ayrim odamlar qor uyumlari ostida qolib, -20 darajada muzlab qolishgacha borgan. Dahshatli qor bo‘roni oqibatida mamlakatda 4 mingga yaqin odam halok bo‘lgan. “Kakkan” va “Kumar” nomli Eron qishloqlarida bittayam kishi omon qolmagandi.
Qurbonlar sonining bu qadar ko‘payib ketgani qutqaruvchilar yordamga yetib bora olmagani bilan izohlangan. Bunday qorga tayyor bo‘lmagan ko‘plab oilalar oziq-ovqat zaxirasiga ega emasdi, shu sababdan ayrimlar bir necha kun och o‘tirishga majbur bo‘lgan. Elektr energiyasining uzilib ketganidan esa uylarni isitish imkonsizga aylangan.
Biroq Eron aholisining muammolari shu bilan yakun topmagan. Mamlakat juda issiq o‘lkada joylashgan, 9-fevraldan keyin ulkan hajmda yog‘gan qorlar tezda erishga tushgan. Bu esa suv toshqinlarini keltirib chiqarib, omon qolgan insonlarga ham zarar keltirgan. Bo‘rondan zarar ko‘rgan inshootlarni tiklashga katta mablag‘lar sarflangan, buning ustiga odamlar o‘z sog‘lig‘ini ham tiklashi kerak edi — kutilmagan sovuqdan ko‘pchilik shamollab qolgan.
Dekabristlarga aloqadorlikda gumonlangan Griboyedov
1826-yil 3-fevral kuni Aleksandr Griboyedov dekabristlar isyoniga aloqadorlikda gumonlanib hibsga olingan edi. Oradan uch yil o‘tgach Tehrondagi rus elchixonasida yuz bergan qirg‘inda diplomat, shoir va dramaturg Griboyedov ham halok bo‘lgandi.
Foto: Wikimedia Commons
Aleksandr Griboyedov 1795-yil 15-yanvar kuni Moskvada badavlat dvoryan oilasida dunyoga kelgan. Bolaligidan u o‘zining zehni bilan ajralib turgan, 6 yoshida uchta xorijiy tilda gaplasha olgan, o‘smirligida esa 6 ta tilni bilgan. 13 yoshida Aleksandr Moskva universitetining og‘zaki va yozma adabiyot, 15 yoshida yuridik bo‘limini tamomlagan.
1812-yilda Griboyedov harbiy xizmatga borgan: avvaliga Moskva, keyin esa Irkutsk gusarlar polkida xizmat qilgan. To‘rt yildan keyin u kornet lavozimida (Chor Rossiyasi paytida ofitserlarning eng kichik unvoni) armiyani tark etadi. Tez orada u Tashqi ishlar kollegiyasida kotib lavozimiga o‘tadi va diplomatik karyerasi boshlanadi.
1817-yilda u o‘zlarning ishq-muhabbati siriga bog‘liq mojaroli voqeaga aralashib qoladi. Griboyedov do‘sti graf Aleksandr Zavadovskiyning uyida yashagan va bir safar ularnikiga balerina Avdotya Istomina tashrif buyuradi. Zavadovskiy Istominani yaxshi ko‘rgan va uning uyiga kelgan balerina bu yerda ikki kun qolib ketgan. Bundan Istominaning sevgilisi — kavaleriyachi Vasiliy Sheremetev xabar topgan.
Sheremetev do‘sti Aleksandr Yakubovichning gap-so‘zlari sabab Zavadovskiyni duelga chaqiradi. Griboyedov va Yakubovich sekundant vazifasini bajargan va ular ham bir-birini duelga chorlashga qaror qilgan. Zavadovskiy Sheremetevni og‘ir yaralagani bois duelni to‘xtatishga to‘g‘ri kelgan. Oradan bir yil o‘tgach, 1818-yildagina Kavkazda Griboyedov va Yakubovich baribir duelga chiqadi. Griboyedov kaftidan yaralanib, barmog‘idan ayrilgan. Bu Tehrondagi qirg‘indan keyin shoirning jasadini aniqlashda qo‘l kelgandi.
Griboyedov Fors o‘lkasiga shohning ishlar bo‘yicha ishonchli kotibi lavozimida o‘tirish uchun ketayotganida Kavkazga borib qolgan. Janubiy chegaralarda xizmat qilish uchun u Rossiyaning AQSHdagi diplomatik vakolatxonasidagi lavozimdan voz kechgandi. 1820-yilda Griboyedovning Eronga ikkinchi xizmat safari boshlangan, 1821-yilda qo‘lini sindirib olgan diplomat Kavkazga ko‘chirilib, bu yerda ish bilan birga davolanishni ham davom ettiradi.
1823-yilda Griboyedov davlat xizmatini tark etib, Moskvaga qaytadi va adabiy mehnat bilan shug‘ullanishga kirishadi. Oradan ikki yil o‘tgach u Kiyev va Qrim orqali yana Kavkazga kelganida dekabristlarga aloqadorlikda gumonlanib hibsga olingan. Ammo tergov diplomatning shohga qarshi fitnaga aloqadorligini isbotlay olmagan va u to‘liq oqlangan.
Foto: Wikimedia Commons
XVIII asr oxirlariga kelib Eron Rossiya nazorati ostida bo‘lgan Kavkazdagi gruzin yerlarini egallashga uringan. Bunga javoban rasmiy Sankt-Peterburg Kavkazga armiya yuborib, forslarni chekinishga majbur qiladi. Bu Kavkazga da’vogarlik qilgan Tehronga ham, Osiyoda Rossiya gegemoniyasi kuchayib borayotgan Londonga ham yoqmagan. 1804-yil 10-iyun kuni podshoh Fath-Ali Buyuk Britaniya qo‘llab-quvvatlovi ostida Rossiyaga qarshi urush e’lon qiladi. Shu kuni Sergey Tuchkov qo‘mondonligi ostidagi rus qo‘shinlari fors kavaleriyasini Gyumridan chekinishga majbur etgan. Jangovar harakatlar 1813-yilga qadar davom etgandi.
1826-yil iyulda britanlar tomonidan tayyorgarlikdan o‘tgan fors armiyasi urush e’lon qilmasdan Rossiya imperiyasi hududiga kirib boradi. Avvaliga forslar rus chegara bo‘linmalarini chekinishga majbur qilgan, ammo Aleksey Yeermolov, keyinroq Ivan Paskevich qo‘mondonligi ostidagi qo‘shinlar eronliklarga qaqshatqich zarbalarni bergan. Natijada 1828-yilda Tehron Sankt-Peterburg bilan Turkmanchoy tinchlik shartonomasini imzolashga majbur bo‘ladi, unga ko‘ra Kaspiy qiroqlari va Sharqiy Armaniston Rossiya tarkibiga o‘tib ketgan. Bundan tashqari, Eron Rossiyaga 20 million rubl miqdorida tovon to‘lashga majbur bo‘ladi.
Rossiya va Eron o‘rtasida bitimning imzolanishi, 1828-yil
Foto: Wikimedia Commons
Paskevich Eron bilan imzolangan tinchlik bitimi haqida hisobot berib, Aleksandr Griboyedovning undagi muhim rolini e’tirof etadi. Aynan Griboyedov Sankt-Peterburgga tinchlik bitimini imzolash bo‘yicha xabarni yetkazadi, shundan keyin Rossiyaning Erondagi elchisi lavozimiga tayinlangan.
Tehronga qaytishda u Gruziyada ushlanib qolgan va bu yerda knyaginya Nina Chavchavadzega uylangan, ammo oilaviy hayot bir necha hafta davom etgan, xolos: Griboyedovni oldindan murakkab bo‘lgan missiya kutib turardi — u Eron shohini bitim bo‘yicha majburiyatini bajarishga ko‘ndirishi lozim edi.
Muzokaralar qiyin kechgan. Tehron ulkan yon bosishlarni amalga oshirishiga to‘g‘ri kelgan va bu fors jamiyatida keskin norozilikni keltirib chiqargan. 1829-yil 11-fevral kuni Rossiya missiyasi tomon fanatiklar to‘dasi otlanadi.
Griboyedovning tanishlari uni olamon hujum qilishidan ogohlantirgan, ammo u mahalliy aholi diplomatik vakolatxonaga yaqinlashishga jur’at qila olmasligini aytib, qochishdan bosh tortadi.
Elchixonaga ikki marotaba shturm uyushtiriladi. Missiyaga birinchi marotaba kirib borilganida bosqinchilar Mirzo Yoqubni pichoqlagan va qochishga uringan ayolni qo‘lga olgan. Shundan keyin olomon biroz tinchlanib, rossiyalik diplomatlarga hujumga tayyorgarlik ko‘radi. Guvohlarning so‘zlariga ko‘ra, Griboyedov kazaklar bilan birga qo‘liga qurol olib elchixonani himoya qiladi. Versiyalardan birga ko‘ra, u missiyaga kirish joyida halok bo‘lgan.