Salomatlik haqida tushuncha, darajasini aniqlash, mezonlari, ritmi, to’liq ma’lumot

Inson organizmi holati uchun «norma» tushunchasi mavjud bo’lib, bunda parametr qiymatlari tibbiyot fani va amaliyoti bilan belgilanadigan diapazonga to’g’ri kelishi inobatga olinadi. Qiymatning berilgan diapazondan og’ishi, salomatlik yomonlashuvining belgisi va dalili bo’lishi mumkin. Tashqi tomondan, sog’likni yo’qotish tananing tarkibiy tuzilmalari va funktsiyalarida o’lchanadigan buzilishlarda, uning moslashuvchanligi o’zgarishida ifodalanadi.

Odam va uning salomatligi 8 sinf darslik pdf

Трудовые отношения Поиск работы, оформление документов, пособие по безработице, повышение квалификации, трудовая книжка

Регистрация и расторжение брака Регистрация и расторжение брака, брака с иностранцем или ЛБГ, брачный договор

Оформление и получение пенсии Оформление пенсии, расчет трудового стажа, смена вида пенсии, калькулятор пенсии, перерасчет

Образование Оформление в детский сад и школу, льготы, президентские школы, поступление в вуз, магистратура

Прописка и учет по месту пребывания Постоянная прописка, выписка и аннулирование постоянной прописки, учет по месту пребывания

Социальная защищенность инвалидов Оформление инвалидности, критерии, пособия, пенсии и льготы

• Министерства
• Государственные комитеты
• Государственные инспекции
• Агентства
• Комитеты
• Центры
• Центральные учреждения
• Органы государственной власти на местах
• Компании
• Фонды
• Другие

• Министерство здравоохранения Республики Узбекистан
• Министерство природных ресурсов Республики Узбекистан
• Министерство водного хозяйства Республики Ўзбекистан
• Министерство занятости и сокращения бедности Республики Узбекистан
• Министерство строительства и жилищно-коммунального хозяйства Республики Узбекистан
• Министерство цифровых технологий Республики Узбекистан
• Министерство молодежной политики и спорта Республики Узбекистан
• Министерство инвестиций, промышленности и торговли Республики Узбекистан
• Министерство горно-добывающей промышленности и геологии Республики Узбекистан
• Министерство обороны Республики Узбекистан
• Министерство юстиции Республики Узбекистан
• Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Узбекистан
• Министерство высшего образования, науки и инноваций Республики Узбекистан
• Министерство экономики и финансов Республики Узбекистан
• Министерство энергетики Республики Узбекистан
• Министерство дошкольного и школьного образования Республики Узбекистан
• Министерство иностранных дел Республики Узбекистан
• Министерство культуры и туризма Республики Узбекистан
• Министерство транспорта Республики Узбекистан
• Министерство внутренних дел Республики Узбекистан
• Министерство сельского хозяйства Республики Узбекситан

• Государственный комитет ветеринарии и развития животноводства Республики Узбекистан
• Государственный комитет Республики Узбекистан по лесному хозяйству
• Государственный таможенный комитет Республики Узбекистан
• Налоговый комитет Республики Узбекистан

Salomatlik haqida tushuncha, darajasini aniqlash, mezonlari, ritmi, to’liq ma’lumot

Salomatlik (sog’lik) — har qanday tirik organizmning o’zi va uning barcha a’zolari o’z vazifalarini to’liq bajara oladigan holati: nuqsonlar, kasalliklarning yo’qligi (salomatlik tushunchasining batafsil ta’rifi quyida keltirilgan). Salomatlikni o’rganadigan fanlarga dietologiya, farmakologiya, biologiya, epidemiologiya, psixologiya (salomatlik psixologiyasi, rivojlanish psixologiyasi, eksperimental va klinik psixologiya, ijtimoiy (sotsial) psixologiya), psixiatriya, pediatriya, tibbiy sotsiologiya va tibbiy antropologiya, psixoxigina, defektologiya va boshqalar kiradi.

Inson salomatligini muhofaza qilish (sog’liqni saqlash) — davlatning vazifalaridan biridir. Dunyo miqyosida inson salomatligini saqlash bilan Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) shug’ullanadi.

Butunjahon salomatlik kuni har yili 7 aprel kuni nishonlanadi, Butunjahon ruhiy salomatlik kuni — 10 oktyabr.

• 1 Salomatlik tushunchasi va ta’rifi haqida
• 2 Tibbiy-ijtimoiy tadqiqotlardagi salomatlik darajalari
• 3 Salomatlik darjasini aniqlash, uning ko’rsatkichlari
  • 3.1 O’rtacha kattalar uchun ayrim biologik ko’rsatkichlar normasi
  • 3.2 Jamoat salomatligi mezonlari
  • 8.1 Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti

  Salomatlik tushunchasi va ta’rifi haqida

  JSST nizomiga ko’ra, «salomatlik — nafaqat kasallik va jismoniy nuqsonlarning yo’qligi, balki to’liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik holatidir». Biroq, bu ta’rifni populyatsion va individual miqyosda salomatlikni baholash uchun ishlatib bo’lmaydi. JSST ma’lumotlariga ko’ra, mediko-sanitar statistikada salomatlik tushunchasi ostida insonda kasalliklar va buzilishlar aniqlanmasligi, populyatsion miqyosda esa — o’lim, kasallanish va nogironlik ko’rsatkichining pasayishi jarayoni tushuniladi.

  P. I. Kalyu «Salomatlik tushunchasining asosiy xususiyatlari va sog’liqni saqlashni qayta tuzishning ayrim masalalari: batafsil ma’lumot» nomli ishida dunyoning turli mamlakatlarida, turli davrlarda va turli ilmiy me’yorlar tomonidan tuzilgan salomatlikning 79 ta’rifini ko’rib chiqdi. Ta’riflar orasida quyidagilar uchraydi:

  1. Sog’lik — organizmning barcha darajalarda normal faoliyat ko’rsatishi, shaxsiy yashab qolish va nasl qoldirishga imkon beradigan biologik jarayonlarning normal kechishi.
  2. Organizm va uning funktsiyalarining atrof muhit bilan dinamik muvozanati.
  3. Ijtimoiy faoliyatda va jamoat foydali ishlarida qatnashish, asosiy ijtimoiy funktsiyalarni to’liq bajarish qobiliyati.
  4. Kasalliklar, kasal holatlar va o’zgarishlar bo’lmasligi.
  5. Organimzning doimo o’zgarib turadigan atrof-muhit sharoitlariga moslashish qobiliyati.

  Kalyuga ko’ra, barcha mumkin bo’lgan salomatlikning barcha tavsiflari quyidagi tushunchalarga tenglashtirilishi mumkin:

  • Tibbiy model — tibbiy belgilar va xususiyatlarni o’z ichiga olgan ta’riflar uchun; salomatlik kasallik va uning alomatlari yo’qligi sifatida.
  • Biotibbiy model — organik buzilishlar va nosog’lomlikning sub’yektiv hissiyotlari yo’qligi.
  • Bioijtimoiy (biosotsial) model — ijtimoiy belgilar birinchi o’ringa qo’yiladigan tibbiy va ijtimoiy belgilar birgalikda qaralishi qo’shiladi.
  • Qiymat-ijtimoiy model — qiymat sifatida insonning salomatligi qaraladi; JSSTning ta’rifi aynan shu modelga to’g’ri keladi.

  Tibbiy-ijtimoiy tadqiqotlardagi salomatlik darajalari

  • Individual salomatlik — bu alohida insonning sog’lig’i.
  • Guruh salomatligi — ijtimoiy va etnik guruhlarning salomatligi.
  • Mintaqaviy (regional) salomatlik — ma’muriy hududlar aholisining salomatligi.
  • Jamoat salomatligi — populyatsiya salomatligi, umuman aholining sog’ligi; «kasalliklarni oldini olish, hayot davomiyligini uzaytirish va tashkiliy sa’y-harakatlar orqali sog’lomlashtirish, jamiyat, tashkilotni o’z fikriga binoan tanlash (davlat yoki xususiy, jamoat yoki individual) ilmi yoki san’ati» deya ta’riflanadi. Jamiyat sog’lig’ining profilaktikasi usullari — ta’lim dasturlarini joriy etish, siyosatni, xizmat ko’rsatishni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqotlar o’tkazishdir. Emlash tushunchasi jamoat salomatligi tushunchasi bilan bog’liq. Davlat sog’liqni saqlash dasturlarining ulkan ijobiy ta’siri keng e’tirof etilgan. XX asrdagi sog’liqni saqlash siyosati natijasida qisman, chaqaloqlar va bolalar o’limining pasayishi kuzatildi va dunyodagi ko’plab odamlar hayot davomiyligi barqaror o’sdi. Misol uchun, amerikaliklarning o’rtacha umr ko’rish darajasi 1900 yildan boshlab 30 yilgacha, butun dunyoda olti yilga ortganligi qayd etildi.

  Salomatlik darjasini aniqlash, uning ko’rsatkichlari

  Inson salomatligi — sifat ko’rsatkichi bo’lib, u miqdoriy parametrlar: antropometrik (bo’y, vazn, ko’krak qafasi hajmi, a’zolar va to’qimalarning geometrik shakli); jismoniy (yurak urish tezligi, arterial qon bosimi, tana harorati); biokimyoviy (tanadagi kimyoviy elementlar, eritrotsitlar, leykotsitlar, gormonlar va boshqalar miqdori); biologik (ichak florasining tarkibi, virusli va infektsion kasalliklar mavjudligi) va boshqa biomarkerlardan tashkil topadi.

  Inson organizmi holati uchun «norma» tushunchasi mavjud bo’lib, bunda parametr qiymatlari tibbiyot fani va amaliyoti bilan belgilanadigan diapazonga to’g’ri kelishi inobatga olinadi. Qiymatning berilgan diapazondan og’ishi, salomatlik yomonlashuvining belgisi va dalili bo’lishi mumkin. Tashqi tomondan, sog’likni yo’qotish tananing tarkibiy tuzilmalari va funktsiyalarida o’lchanadigan buzilishlarda, uning moslashuvchanligi o’zgarishida ifodalanadi.

  JSST nuqtai nazaridan, odamlar sog’lig’i ijtimoiy sifat hisoblanadi va shu munosabat bilan aholi salomatligini baholash uchun quyidagi ko’rsatkichlar tavsiya etiladi:

  • Yalpi ichki mahsulotni sog’liqni saqlashga sarflash;
  • Birlamchi tibbiy yordamning mavjudligi;
  • Aholining immunizatsiya darajasi;
  • Homilador ayollarni malakali xodimlar tomonidan tekshirilishi darajasi;
  • Bolalarning oziqlanish holati;
  • Bolalar o’limi darajasi;
  • O’rtacha umr ko’rish davomiyligi;
  • Aholining gigienik savodxonligi.

  O’rtacha kattalar uchun ayrim biologik ko’rsatkichlar normasi

  • Arterial qon bosimi 140/90 mm sim.ust dan yuqori emas.
  • Tana harorati — 35,5 dan 37,4 °C gacha

  Sog’lik nuqtai nazaridan arterial qon bosimining ikki darajasini aniqlash mumkin:

  • Optimal: SAB 120 dan, DAB 80 mm sim.ust dan kam emas.
  • Normal: SAB 120-129, DAB 84 mm sim.ust.

  SAB — sistolik arterial bosim. DAB — diastolik arterial bosim.

  Jamoat salomatligi mezonlari

  • Tibbiy-demografik — tug’ilish darajasi, o’lim darajasi, aholining tabiiy o’sishi, chaqaloqlarning o’lim darajasi, muddatidan oldin tug’ilgan chaqaloqlar soni, kutilayotgan o’rtacha umr ko’rish darajasi.
  • Kasallanish — umumiy, infektsion, vaqtinchalik mehnat qobiliyatini yo’qitsh bilan, tibbiy ko’riklarga ko’ra, asosiy noepidemik kasalliklar, gospitalizatsiyalangan.
  • Nogironlik ko’rsatkichlari.
  • Jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlari.

  Barcha mezonlar dinamikada baholanishi kerak. Aholi salomatligini baholashning muhim mezonlari salomatlik ko’rsatkichi (indeksi), ya’ni tekshirilish vaqtida (masalan, yil davomida) kasal bo’lmaganlarning ulushi hisoblanishi kerak.

  Salomatlik omillari

  Salomatlik psixologiyasida sog’liqqa ta’sir qiluvchi uchta omil ajratiladi: mustaqil, uzatuvchi va motivatorlar .

  • Mustaqil: salomatlik va kasallik bilan o’zaro bog’liqligi (korrelyatsiyasi) eng kuchlidir:
    • Salomatlikka yoki kasallikka moyil qiladigan omillar:
      • Xulq-atvori patterni; A (ambitsiyalik, agressivlik, kompetentlik, qo’zg’aluvchanlik, mushaklarning zo’riqishi, tezkor faoliyat turi, yurak-tomir kasalliklarining yuqori xavfi) va B (qarshi sifatlar) tipidagi xatti-harakatlar omillari.
      • Yordamchi dispozitsiyalar (masalan, optimizm va pessimizm).
      • Hissiy patternlar (masalan, aleksitimiya).
      • Turli darajadagi muammolarni boshqara olish.
      • Moddalar qabul qilish va ularning suiiste’mol qilinishi (spirtli ichimliklar, nikotin, oziq-ovqat buzilishlari).
      • Sog’likni mustahkamlaydigan xatti-harakatlar turlari (ekologik muhitni tanlash, jismoniy faollik).
      • Sog’lom turmush tarzi qoidalariga rioya qilish.
      • Stressorlar.
      • Kasallikning mavjudligi (kasallikning o’tkir epizodlariga moslashish jarayoni).

      Jismoniy salomatlik omillari:

      • Jismoniy rivojlanish darajasi;
      • Jismoniy tayyorgarlik darajasi;
      • Zo’riqishlar uchun funktsional tayyorgarlik darajasi;
      • Moslashuvchan zaxiralarni safarbar qilish (mobilizatsiya) darajasi va yashash muhitining turli omillariga moslashishni ta’minlaydigan bunday mobilizatsiyaga tayyorlik.

      Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti erkaklar va ayollar salomatligidagi farqlarni o’rganishda biologik mezonlarni emas, balki gender (irsiy) mezonlardan foydalanishni tavsiya qiladi, chunki aynan ular mavjud farqlarni yaxshi tushuntiradi. Sotsializatsiya jarayonida erkaklarda o’z-o’zini himoya qiladigan xatti-harakatlardan voz kechish, katta daromad olishga qaratilgan xatarli va tavakkalli xatti-harakatlar amalga oshirilishi rag’batlantiriladi; ayollarda esa bo’lajak onalar sifatida salomatlikni saqlash. Ammo salomatlikning tashqi chiroy kabi namoyoniga urg’u berilganda, sog’lom faoliyat ko’rsatish o’rniga xarakterli ayollar buzilishlari sodir bo’lishi mumkin, qoida tariqasida oshoqozon-ichak buzilishlari.

      Erkaklar va ayollarning umr ko’rish davomiyligidagi farq yashash joyiga bog’liqdir; Yevropada bu yetarlicha farq qilsa, Osiyo va Afrikaning bir qator mamlakatlarida deyarli yo’q bo’lib, bu birinchi navbatda jinsiy a’zoni kesish, homiladorlikning asoratlanishi, tug’ruq va yomon bajarilgan abort qilish tufayli ayollar o’limi bilan bog’liq.

      Shifokorlar erkaklarga nisbatan o’zlarining kasalliklari haqida ayollarga to’liq bo’lmagan ma’lumot berishlari ko’rsatilgan.

      Salomatlik omillariga daromad va ijtimoiy mavqe, qo’llab-quvvatlash ijtimoiy tarmoqlari, ta’lim va savodxonlik, bandlik / mehnat sharoitlari, ijtimoiy muhit, jismoniy muhit, sog’liqni saqlash bo’yicha shaxsiy tajriba va qobiliyatlar, bolaning sog’lom rivojlanishi, biologiya va genetika rivojlanganlik darajasi, tibbiy xizmatlar va madaniyat tegishlidir.

      Ruhiy salomatlik

      Ruhiy (psixik) salomatlik — insonning murakkab hayotiy sharoitlarini yengish, shu bilan birga eng optimal hissiy fonni va xatti-harakatlarning adekvatligini saqlab qolish qobiliyatidir. Ruhiy salomatlik tushunchasi, euthumiya («ruhiyatning yaxshi holati») Demokrit tomonidan tasvirlangan, Suqrotning hayoti va o’limiga tegishli bo’lgan ichki garmoniyaga erishgan insonning obrazi Platonning dialoglarida qayd qilingan. Turli tadqiqotlarda ruhiy azob-uqubatlarning manbai ko’pincha madaniyat deb ataladi (Zigmund Freyd , Alfred Adler, Karen Horney, Erix Fromm ishlarida). Viktor Frankl ruhiy sog’lomlikning muhim omilini insonda qadriyatlar tizimining mavjudligi deb ataydi.

      Sog’liqni saqlashga gender yondashuv bilan bog’liq holda, ruhiy salomatlikning bir nechta modeli ishlab chiqildi:

      • Normativ, ruhiy salomatlikning ikki tomonlama standartini qo’llagan holda (erkak va ayollar uchun).
      • Androsentrik, ruhiy salomatlikning erkak standarti qabul qilingan.
      • Androgin, jinsdan qat’iy nazar, yagona ruhiy salomatlik standarti va mijozlarga nisbatan bir xil munosabatda bo’lishni o’z ichiga oladi.
      • Normativ bo’lmagan (Sandra Bem modeli bo’yicha) bu faqat erkaklarga yoki ayollarga tegishli bo’lgan xususiyatlar bilan assotsiatsiyalanmaydigan sifatlarga asoslangan.

      Kasbiy salomatlik

      Ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida «kasbiy (professional) salomatlik» birinchi bo’lib XX asrning 80-yillari o’rtalarida psixologik ilmiy adabiyotlarda paydo bo’ldi. Birinchi marta 1986 yilda Jorj Everly tomonidan mehnat gigienasi va mehnat psixologiyasi kabi sohalarda tashkiliy ishlarni amalga oshirish jarayonida integratsiya muammolari bo’yicha nashrda ishlatilgan. R. A. Berezovskaya ta’kidlaganidek, ushbu tadqiqotchi ish joylarda salomatlikni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda psixologlarning muhim roliga e’tiborni qaratdi. Keyinchalik, 1990-yilda Gavaya universiteti tadqiqotchilari Reymon, Vud va Patrik (J. Ramond, D. Wood, W. Patrick) o’z maqolalarida psixologiyaning vazifalaridan biri sog’lom professional muhit va sog’lom ish o’rinlari yaratish bo’lishi kerak degan fikrni shakllantirgan.

      Rus tadqiqotlarida ushbu mavzu birinchi marta 1991-yilda «Kasbiy faoliyatni psixologik qo’llab-quvvatlash» nomli kollektiv monografiyasining «Salomatlik psixologiyasi» bo’limida namoyish etildi. Mualliflar, Sankt-Peterburg universiteti psixologiya fakulteti olimlari, kitobda asosiy e’tiborni sog’lom turmush tarzini shakllantirishning psixologik jihatlari, kasbiy faoliyat psixogigienasi, kasbiy mehnatning psixologik xavfsizligini ta’minlash, kasbiy uzoq umr ko’rish va ishlab chiqarishda psixologik yengillashish kabinetini tashkillashtirish masalalariga qaratgan, lekin kasbiy salomatlik tushunchasining ta’rifini keltirilmagan.

      1992-yilda tibbiyot fanlari doktori, harbiy shifokor V. A. Ponomaryenko tomonidan aytilgan ta’rifga ko’ra, kasbiy salomatlik — kasbiy faoliyatning barcha sharoitlarida mehnat qobiliyatini ta’minlovchi kompensator va himoya mexanizmlarini saqlab qolish qobiliyatidir. Kasbiy salomatlik tushunchasi «Sog’lom kishi salomatligi» (1996 yil) asarida ham xuddi shunday ta’riflanadi, faqat qo’shimcha ravishda professional ishonchlilikni ta’minlash zaruriyati bilan to’ldirilgan. Keyinchalik V. A. Ponomarenko va A. N. Razumov kasbiy salomatlikka tizim ko’rinishida qarashni taklif qildi, tizimnining asosiy tuzilmaviy komponentlari funktsional holat, ruhiy va jismoniy sifat, ishchilarning kasbiy mehnatga bardosh bera olishi va ularning faoliyati ishonchliligiga zamin yaratadigan klinik, ruhiy va jismoniy statuslardir. Keltirilgan tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, kasbiy salomatlik tuzilmasida markaziy o’rinni professional-muhim sifatlar egallaydi, ular insonning genotipik statusi, uning funktsional zaxiralari, keyinchalik esa (bevosita va bilvosita) — kishining funktsional holatini belgilaydi.

      Keyinchalik, psixologiyaning rivojlanayotgan yangi bo’limi — salomatlik psixologiyasida kasbiy salomatlik (endi har qanday kasb-hunar uchun) «kishi organizmining muayyan davri davomida belgilangan samaradorlik va davomiylik bilan muayyan kasbiy faoliyatga qodirligi, shuningdek bu faoliyatga hamrohlik qiluvchi noqulay omillarga bardosh bera olishini baholash maqsadida organizm funktsional holatining jismoniy va ruhiy ko’rsatkichlarining integral xarakteristikasi» deb ta’riflana boshladi.

      Kasbiy salomatlikning mezoni sifatida «mutaxassis faoliyatining uning organizmi funktsional holati, fiziologik qiymatini hisobga olishdan kelib chiqib, mumkin bo’lgan maksimal samaradorligi» deb belgilanadigan insonning mehnat qobiliyati xizmat qiladi.

      Zamonaviy tushunchada, kasbiy salomatlik kasbiy faoliyat talablariga javob beradigan va uning yuqori samaradorligini ta’minlaydigan mutaxassis xarakteristikalarining muayyan darajasi ko’riladi.

      Insonning kasbiy salomatligini saqlash va bir vaqtning o’zida samaradorlikni ta’minlash insonning psixologik kasbiy adaptatsiyasi (moslashuvchanligi) bilan bog’liq. Adaptatsiyaning buzilganligi (dezadaptatsiya belgilari) bir tomondan salbiy psixik holatlarning yuzaga kelishi bo’lsa, ikkinchi tomondan uning faoliyat samaradorligi pasayishi hisoblanadi.

      Kasbiy salomatlik professional (va umuman hayotiy) farovonlik uchun zarur bo’lgan sharoitdir.

      Sog’lom turmush tarzi

      Psixologo-pedagogik yo’nalishda sog’lom turmush tarzi kishi ongi, psixologiyasi va motivatsiyasi nuqtai nazaridan qaraladi. Boshqa nuqtai nazarlar ham mavjud (masalan, tibbiy-biologik), lekin ular o’rtasida keskin farq chegarasi mavjud emas, chunki ular bitta muammo — individuum salomatligini mustahkamlashga qaratilgan.

      Sog’lom turmush tarzi inson hayotining turli jihatlari rivojlanishiga, uzoq umr ko’rish va ijtimoiy vazifalarini to’laqonli bajarish, mehnat, jamoaviy, oila-ro’zg’or kabi hayot kechirish shakllarida faol ishtirok etishiga zamin yaratadi. Sog’lom turmush tarzi insonning ko’zlangan faolligining o’ziga xos shakli — o’zining salomatligini saqlash, mustahkamlash va yaxshilashga qaratilgan faoliyat sifatida namoyon bo’ladi.

      Sog’lom turmush tarzining muhimligi salomatlikka salbiy ta’sir ko’rsatadigan jamoat hayotining murakkablashishi, texnogen, ekologik, psixologik, siyosiy va harbiy xarakterli xavflarning ortishi tufayli chaqirilgan.

      Sog’liqni saqlash

      Sog’liqni saqlash — davlat faoliyatining bir sohasi bo’lib, uning maqsadi aholiga tibbiy ximat ko’rsatishni tashkillashtirish va ta’minlash hisoblanadi.

      Sog’liqni saqlash mamlakat iqtisodiyotining muhim qismini tashkil etishi mumkin. 2008 yilda sog’liqni saqlash sektori iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga kiruvchi eng rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning o’rtacha 9,0 foizini iste’mol qilgan edi.

      Sog’liqni saqlash an’anaviy ravishda butun dunyodagi odamlar salomatligini va farovonligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Buning misoli 1980 yilda dunyo miqyosida chechak kasalligiga barham berish sanaladi, JSST unga insoniyat tarixida sog’liqni saqlashning qasddan aralashuvi natijasida to’liq bartaraf etilgan birinchi kasallik deb ta’rif bergan.

      Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti

      Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST, ingl. World Health Organization, WHO) — Birlashgan millatlar tashkilotining maxsus bo’linmasi bo’lib, 193 a’zo davlatlardan iborat, uning asosiy maqsadi sog’liqni saqlashning xalqaro muammolarini hal etish va dunyo aholisi salomatligini muhofaza qilishdir. 1948 yilda Shveytsariyaning Jenevadagi shtab-kvartirasi bilan tashkil etilgan.

      BMTning ixtisoslashtirilgan guruhiga JSSTdan tashqari UNESCO (Ta’lim, fan va madaniyat tashkiloti), XMT (Xalqaro mehnat tashkiloti), UNICEF (bolalarga yordam ko’rsatish jamg’armasi) ham kiradi. JSST tarkibiga BMTga a’zo davlatlari qabul qilinadi, lekin nizomga muvofiq, BMTga a’zo bo’lmagan davlatlarni qabul qilish ham mumkin.

      Valeologiya

      Valeologiya (lot. valeo — «sog’lom bo’lish») — «salomatlikning umumiy nazariyasi», insonning jismoniy, hush ko’rish va ruhiy salomatligiga tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlar — tibbiyot, gigiena, biologiya, seksologiya, psixologiya, sotsiologiya, falsafa, madaniyat, pedagogika va boshqalarga integral yondashishga nomzod fan. Ayrim mutaxassislar tomonidan alternativ va marginal paramedik retrograd oqimlar deb qaraladi.

      Ochiq dars ishlanma: Vitaminlar

      1.Ta’limiy maqsad:Inson hayot faoliyatini ta’minlovchi biologik faol moddalar bilantanishish.

      2.Tarbiyaviy maqsad:Shaxsiy salomatliklari haqida o’zlari qyg’urishlari, zarurligini o’zlari his etish,axloqiy va estetik tarbiya berish 3.Rivojlantiruvchi maqsad:.Darslik bilan ishlash ko’nikmalarini ,o’z fikrlarini asoslablab berish ,ijodiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish

      O’quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi.

      1.Darsning shakli: Noananaviy,ko’rgazmali,hamkorlikda ishlash.

      2.Darsning metodlari:

      4.ortiqchan so’zni toping

      3.Darsning jihozlanishi:

      4. Darsning usuli: 5.Baxolash reyting tizimi.

      Darsning mazmuni:

      Suvda va yog’da eruvchi vitaminlar, singa, beri-beri,avitaminoz, raxit, asedoz kabi kasalliklarning kelib chiqishi.

      Kutiladigan natijalar.

      O’qituvchi faoliyati.

      O’quvchi faoliyati.

      Mavzuga oid yangi ma’lumotlarni o’quvchilarga yetkazishda yangi texnologiyalardan foydalanish.

      Vitaminlarning odam organizmidagi roli haqida muhim ma’lumotlarga ega bo’ladilar.

      Darsning texnologik bosqichlari.

      Darsning bosqichlari.

      O’qituvchi faoliyati

      O’quvchi faoliyati

      Tashkiliy qism

      1) Sinfni darsga tayyorlaydi

      3) Davomatni aniqlaydi

      4)Ko’rgazmali qurollarni darsga tayyorlaydi

      2) Darsga tayyorlanadi

      O’tilgan mavzuni so’rash va xulosalash

      O’qituvchi o’tilgan mavzuni 3 ta metod yordamida so’rab oladi.

      1.Aqliy hujum metodi

      2).otiqcha so’zni toping,

      3.Tushunchalar tahlili metodi

      o’quvchilarning bergan javoblarini xulosalaydi, yakunlaydi va yangi mavzuning nomini aytadi.

      O’quvchilar nazorat topshiriqlariga faol qatnashishga harakat qiladilar.Nazorat topshiriqlarini bajaradilar ,natijalari bilan tanishadilar.

      Yangi mavzuning bayoni

      Ko’rgazmali og’zaki va suhbat usulida tushuntiriladi

      O’qituvchi ma’ruzasini tinglaydi va kerakli ma’lumotlarni daftarga yozishadi.

      Yangi mavzuni mustahkamlash

      O’qituvchi o’quvchilarga yangi mavzu yuzasidan ozlashtirilgan bilimlarini 2 ta nazorat baxo bilan baxolaydi.

      1) jadval bilan ishlash

      O’quvchilar berilgan nazoratlarni yozadilar va bajaradilar.

      Darsni yakunlash

      1) Xulosa qilinadi

      2) Uyga vazifa beriladi

      3) O’quvchilarni darsda erishgan natijalari izohli e’lon qilinadi.

      1) Yangi mavzu o’qituvchi yordamida xulosalaydi

      2) Olgan baxolari bilan tanishadilar

      3) Natijalarni kundalik daftarga qo’ydiradilar

      3.Bosqich : Otilgan mavzuni so’rash va xulosalash.

      1.Moddalar almashinuvi deb ninaga aytiladi?

      2.Oqsillar nimalardan tuzilgan ?

      3. Makroelementlarga misol keltiring?

      1.Qaysi jarayon ayniqsa yoshlarning o’sishi va rivojlanishini ta’minlaydi?

      2.Sifatli oqsillarga ega mahsulotlarni ayting?

      3.Mikroelmentlarga misol keltiring?

      1.Moddalarning parchanishi va yemirilishi jarayoniga nima deyiladi?

      2.Sifatsiz oqsillar qysi o’simlik mahsulotlari tarkibida uchraydi?

      3.Shirinliklar tarkibida qaysi organik moddalar ko’p bo’ladi?

      1.Organizmda oddiy kimyoviy moddalardan murakkab kimyoviy moddalar hosil bo’lishiga nima deyiladi?

      2.Odam me’yorida ovqat iste’mol qilib , suv ichmasa tana massasining necha foizi kamayguncha yashaydi?

      3.Muskullar faoliyati uchun zarur energiya manbai qaysi organik moddalar hisoblanadi?

      Y angi mavzu bayoni.

      Mavzu:Vitaminlar haqidagi ta’limot – vitaminologiya hozirgi vaqtda mustaqil fan tarmog’idir. Vaholanki, bundan 100 yil oldin organizmning normal hayot kechirishi uchun oqsil, uglevod va yog’lar, mineral moddalar va suvning qabul qilinishini yetarli deb hisoblaganlar.. Lekin amaliyot va tajribalarning ko’rsatishicha, organizmning normal rivojlanishi va o’sishi uchun bu moddalarning o’zi yetarli emas ekan. Ovqat tarkibida qandaydir moddalarning yetishmasligi bilan sodir bo’ladigan kasalliklar epidemik xarakterga ega bo’lgan. XIX asrda singa kasalligidan letal holatlar 70-80% ga yetgan. Ayni shu vaqtda “beri-beri” kasalligi Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaponiya davlatlarida keng tarqaldi. Yaponiyaning 30% ga yaqin aholisi shu kasallikka chalingan. Yapon shifokori K.Takaki go’sh, sut va yangi sabzavotlarda “beri-beri” kasalligini oldini oladigan modda bor, degan xulosaga kelgan. Keyinchalik golland shifokori K.Eykman Yava orolida ishlab, u yerning aholisi asosan tozalangan guruch bilan ovqatlangani, tovuqlarga ham tozalangan guruch berilganda odamlardagi kabi “beri-beri” kasaliga o’xshagan turining rivojlanishini ko’rsatib bergan. K.Eykman tovuqlarni tozalanmagan guruch bilan boqishganda, ularning sog’ayishini kuzatgan. Bu ma’lumotlar asosida guruch po’stlog’ida davolash xususiyatiga ega bo’lgan noma’lum modda bor degan xulosaga kelgan. Haqiqatan ham, guruch po’stlog’ida odan organizmidagi normal hayotni ta’minlaydigan moddalar borligini isbotlab berdi. Vitaminlar haqidagi ta’limotning rivojlanishi N.Lunin nomi bilan ham bog’liqdir. Olim ovqat tarkibida oqsil, uglevod, yog’, tuz va suvdan tashqari hayot uchun zarur bo’lgan almashtirib bo’lmaydigan qandaydir noma’lum modda bor, degan xulosaga kelgan. K.Funk birinchi bo’lib kristall holda ajratib olingan “beri-beri” kasalligi rivojlanishining oldini olgan organik moddani topgan va o’z tarkibida aminoguruhlarni saqlagani uchun bu noma’lum moddalarni “Vitaminlar” deb atashni taklif etgan (lat. vita – hayot deganidir). Darhaqiqat, vitaminlarning ko’pchiligi o’zining tarkibida aminoguruhlarni saqlamasa ham “vitaminlar” deb nomlanishi biologiya va tibbiyotda mustahkam
      Vitaminlar shartli ravishda vitaminlar va vitaminsimon moddalarga bo’linadi. Vitaminsimon moddalar biologik xossalari bilan vitaminlarga o’xshaydi, lekin odatda ko’p miqdorda talab etiladi. Hamma organizmlar uchun bir birikmaning o’zi vitamin bo’lib hisoblanmaydi. Masalan, askorbin kislotasi odam va dengiz cho’chqasi uchun vitamin hisoblanadi, chunki ularda sintezlanmaydi, kalamush quyon va itlar uchun esa askorbin kislotasi vitamin hisoblanmaydi, chunki u bu hayvonlarning to’qimalarida sintezlanadi.
      Odam organizmida ovqat va ichak bakteriyalari vitaminlar manbai hisoblanadi. Ichak b akteriyalari ko’p vitaminlarni o’zlari sintezlaydilar va vitaminlarning organizmga tushishida muhim manba hisoblanadi.
      Eruvchanligiga qarab yog’da va suvda eriydigan vitaminlar tafovut etiladi.
      I. Suvda eruvchan vitaminlar:B1 vitamini – tiamin, antinevrit.B2 vitamini – riboflavin, o’sish vitamini.B6 vitamini – piridoksin, antidermatin, aderminB12 vitamini – kobalamin, antianemik.PP vitamini – niatsin,nikotinamid, antipellagrik.Bc vitamini – folat kislota, antianemikB3 vitamini – pantotenat kislota, ntidermatit. H vitamini – biotin, antiseborrit, bakteriyalar va achitqi o’sish omili.C vitamini – askorbin kislota, apillyarlarni mustahkamlovchi.II. Yog’da eruvchan vitaminlar:A vitamini – retinol, antikseroftalmik.D vitamini – kaltsiferol, antiraxitik.E vitamini – tokoferollar, antisteril, ko’payish vitamini.K vitamini,naftaxinon,antigemorragik.

      4.Yangi mavzuni mustahkamlash

      3.Nazorat topshirig’i : Jadval bilan ishlash metodi.

      Biologiya, 8 sinf, Odam va uning salomatligi, Mavlonov O., Tilavov T., Aminov B., 2019

      Biologiya, 8 sinf, Odam va uning salomatligi, Mavlonov O., Tilavov T., Aminov B., 2019.

      Учебник по биологии для 8 класса на узбекском языке.

      Sizning mustaqil bilim olishingiz va olgan bilimlaringizni esda saqlab qolishingiz uchun darslikda barcha mavzularga mantiqiy topshiriqlar, biologik masalalar, amaliy mashqlar va o‘ylab javob beriladigan savollar ilova qilingan. Mantiqiy topshiriqlar sizning mustaqil bilim olishingizni yengillashtiradi, olgan bilinilaringizni tekshirib ko‘rib, yo‘l qo‘ygan xatolaringizni aniqlashga yordam beradi. Biologik masalalar, mashqlar, jurnboqli savollar esa o‘zlashtirgan bilimlaringizni uzoq vaqt esda saqlab qolishingizga yordam beradi. Buning uchun darslikdan foydaianish qoidalarini bilib oling va ularga amal qiling.
      Bilim cho‘qqilarim egallashingizda sizlarga omad tilaymiz!

      Hujayra va organizmning hayotiy xossalari.
      Moddalar almashinuvi. Barcha tirik organizmlar uchun xos bo‘lgan umumiy xususiyatlar moddalar almashinuvi, qo‘zg‘a1uvchanlik, ko‘payish, rivojlanish, o‘sish, nafas olish, oziqlanish va ayirishdan iborat. Moddalar almashinuvida tashqi muhitdan hujayraga moddalar kiradi. Bu moddalardan hujayranmg o‘sishi va ko‘payishi uchun zarur boMgan moddalar sintczlanadi. Hujayradagi bunday biosintez reaksiyalar majmui assimilatsiya deyiladi. Hujayrada moddalar sintezianishi bilan bir vaqtning o‘zida organik moddalar parchalanadi. Bu jarayonda suv, karbonat angidrid kabi oddiy birikmalar hosil boMadi va energiya ajralib chiqadi. Suv va karbonat angidrid ayirish va nafas olish organlari orqali tashqi muhitga chiqariladi, energiya esa hujayrada boradigan hayotiy jarayonlarga sarf bo‘ladi (4-rasm). Bu jarayon energiya almashinuvi, ya‘ni dissimilatsiya deyiladi. Biosinlez va parchalamsh hujayralarda boradigan moddalar almashinuvi jarayonlarining ikki tomoni boiib, aynan bir vaqtning o‘zida sodir boMib turadi.

      Qo‘zg‘aluvchanlik. Tirik organizmlar atrof-muhitdagi o‘zgarishlardan ta’sirlanadi. Bunda hujayralar tinim holatdan faol holatga o‘tadi. Hujayraning bu holati go‘zg‘aluvchanlik deyiladi. Ushbu holatda hujayrada biosintez va parchalanish jarayonlari tezlashadi, kislorod sarfi oshadi. Ilar xil hujayralar qo‘zg‘aluvchanlik holatida o‘ziga xos funksiyani bajaradi. Masalan, muskul hujayralari qisqaradi, nerv hujayralari nerv impulslari hosil qiladi.

      MUNDARIJA.
      Darslikdan foydalanish qoidalari.
      KIRISH.
      I BOB. ODAM ORGANIZMI TO‘G‘RISIDA UMUMIY MA’LUMOT.
      II BOB. ORGANIZM FUNKSIYASINING BOSHQARILISHI, SEKRETSIYA BEZLARI.
      III ВОВ. TAYANCH-HARAKATLANISH SISTEMASI.
      IV ВОВ. QON.
      V ВОВ. QON AYLAMSH SISTEMASI.
      VI ВОВ. NAFAS OLISH SISTEMASI.
      VII BOB. OVQAT HAZM QILISH SISTEMASl.
      IX BOB. TERI VA SIYDIK AYIRISH SISTEMASI.
      X ВОВ. NERV SISTEMASI.
      XI ВОВ. OLIY NERV FAOLIYATI.
      XII BOB. SEZGl ORGANLARI.
      XIII BOB. KO‘PAYISH VA RIVOJLANISH. ODAMNING BIOLOGIK VA IJTIMOIY TABIATI.
      Topshiriqlarning javoblari.

      Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
      Скачать книгу Biologiya, 8 sinf, Odam va uning salomatligi, Mavlonov O., Tilavov T., Aminov B., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

      Скачать pdf
      Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

      Odam va uning salomatligi 8-sinf

      Android Application Odam va uning salomatligi 8-sinf, Разработанный Turkiston, Перечислен В Категории Книги И Справочники. Текущая Версия 1.0.0, Выпущенная На 17/11/2018 . Согласно Google Play Odam va uning salomatligi 8-sinf, Достигнуто Более 166 Тысяча. Odam va uning salomatligi 8-sinf В Настоящее Время Имеет Рейтинги 432 Со Средней Номинальной Стоимостью 4.3

      беременный Аминов, т. Тилавов, о. Mawlonov
      “Учитель” для общих школ среднего образования
      “
      ” Publishing House
      Tashkent – 2014
      5 -е издание завершенного и обработанного

      В Настоящее Время Мы Предлагаем Версию 1.0.0. Это Наша Последняя, ​​самая Оптимизированная Версия. Это Подходит Для Многих Разных Устройств. Бесплатно Скачать Непосредственно Apk Из Google Play Store Или Других Версий. Более Того, Вы Можете Скачать Без Регистрации И Не Требуется Входа В Систему.

      У Нас Есть Более 2000+ Доступных Устройств Для Samsung, Xiaomi, Huawei, Oppo, Vivo, Motorola, LG, Google, OnePlus, Sony, Tablet . С Таким Количеством Вариантов, Вам Легко Выбрать Игры Или Программное Обеспечение, Которое Соответствует Вашему Устройству.

      Это Может Пригодиться, Если Есть Какие -Либо Страновые Ограничения Или Какие -Либо Ограничения Со Стороны Вашего Устройства В Google App Store.

      Related posts:

      1. Ona tili 7 sinf 190 mashq
      2. 4 sinf ona tili pdf
      3. Ona tili va adabiyot nargiza erkaboyeva
      4. Ona tili adabiyot test pdf