Ona tili – millatning ruhidir

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

Ona tili 8 sinf matn

Medvedev Baydenning Ukrainaga tashrifiga munosabat bildirdi

Kecha, 19:31

Instagram: Yulduz Usmonovaga ko‘zi ojiz muxlisaning sovg‘asi, Dilnoza Kubayevaning umr yo‘ldoshi haqidagi savolga javobi, Gulsanam Mamazoitova xonadonida xursandchilik

Kecha, 22:15

Xitoy AQSHning Rossiyaga qurol yetkazib bermaslik chaqirig‘iga keskin javob qaytardi

Kecha, 18:16

Turkiya va Suriya chegarasida 6,4 magnitudali yangi zilzila sodir bo‘ldi (video)

Kecha, 22:37

Jorj Bushning Markaziy Osiyo bo‘yicha Barak Obamaga bergan maxfiy maslahati e’lon qilindi

Kecha, 22:50

Zelenskiyning bunkeri: Ukraina prezidentining bunkerida nimalar borligi ma’lum qilindi

Kecha, 20:10

Xonanda Malik uchta institutdan yiqilgani, to‘ylarda pul tergani va Yulduz Usmonova bilan qanday tanishgani haqida (video)

Kecha, 14:30

Baydenning Ukrainaga tashrifi qanday ahamiyatga ega? Jurnalist Navbahor Imomova bilan suhbat (video)

Kecha, 23:58

Turkiyadagi shaharning zilziladan oldingi va keyingi ko‘rinishi namoyish qilindi (video)

Kecha, 09:02

Daryo

Internet-nashr
Tahririyat haqida
Aloqa ma’lumotlari
Foydalanish shartlari
Maxfiylik siyosati
Yangiliklar arxivi

Instagram | Rasmiy
Instagram | Lifestyle
Instagram | Sport
Facebook | Rasmiy
OK | Rasmiy
YouTube

Daryo | Rasmiy — Asosiy kanal. Faqat muhim xabarlar
Daryo | Live — Qisqa va tezkor yangiliklar
Daryo | Lifestyle — O‘zbekiston va jahon shou-biznesi, salomatlik, moda bo‘yicha dolzarb va so‘nggi voqealar, maslahatlar
Daryo | Sport24 — O‘zbekiston va jahon sport olamidagi eng so‘nggi yangiliklar va maqolalar
Daryo | Rasmiy — Kirill alifbosida o‘qishni afzal ko‘rganlar uchun
Daryo | Pul — O‘zbekistonda va jahonda biznes va iqtisodiyotga oid yangiliklar va tahliliy maqolalar

“Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

Yosh bo‘yicha cheklov

Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

Ona tili – millatning ruhidir

Ona tili – millatning ruhidir. Til — davlat timsoli, mulki. Tilni asrash, rivojlantirish – millatning yuksalishi demak. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yilgan. Shu tariqa o‘zbek tili mustaqil davlatimizning Bayrog‘i, Gerbi, Madhiyasi qatorida turadigan, qonun yo‘li bilan himoya qilinadigan muqaddas davlat ramziga aylandi.

Bundan 27 yil muqaddam o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan edi. Bu o‘z davrida tom ma’noda olamshumul voqea bo‘lgan edi. Chunki, Beruniy, Ibn Sino, Al Xorazmiy, Al Farg‘oniy, Alisher Navoiy, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Bobur Mirzo singari buyuk siymolarni yetishtirgan xalq tili yo‘qolish arafasiga kelib qolgan edi. Mustaqillikka ilk qadamlar tashlanayotgan davrdayoq prezidentimiz tomonidan o‘zbek tiliga davlat maqomi berish masalasi kun tartibiga qo‘yilib, bu ish amalga oshirilgan edi. Ona tilimiz – o‘zbek tiliga 1989 yil 21 oktabrda davlat tili maqomi berildi. Bu mamlakatimiz, yurtdoshlarimiz hayotidagi unutilmas, tarixiy voqeaga aylandi. Agar o‘shanda til to‘g‘risida qonun qabul qilinmaganda edi, o‘zbek tili ham tarix saxifalaridan joy olgan bo‘larmidi.

Shuni ta’kidlash kerakki, o‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim qadamlaridan biri bo‘lgan edi. Istiqlol yillarida mamlakatimizda barcha sohalarda bo‘lgani kabi tilimiz taraqqiyotida ham muhim o‘zgarishlar yuz berdi. O‘zbek tilining xalqaro miqyosda obro‘si oshdi. “Davlat tili haqida”gi qonun ona tilimizning bor go‘zalligi va jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida ham keng imkoniyatlar yaratdi. Olimlar va mutaxassislar tomonidan ilm-fan va turli sohalarga oid ensiklopediya va lug‘atlar, darslik va o‘quv qo‘llanmalari chop etildi. Mumtoz adabiyotimiz namunalari, sakson mingdan ziyod so‘z va so‘z birikmasini, fan, texnika, sanoat, madaniyat va boshqa sohalarga oid atamalarni, shevalarda qo‘llaniladigan so‘zlarni o‘z ichiga olgan besh jildlik “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” bu borada amalga oshirilgan ishlarning eng muhimlaridandir.

Til – millat qiyofasining bir bo‘lagi. Dunyodagi barcha xalqlar o‘zining milliy rasmiy tiliga ega deb aytolmaymiz. Chunki bu xalqning milliy mustaqilligi bilan bog‘liq. Mutaxassislarning so‘zlariga qaraganda, bugungi kunda har ikki xaftada bitta til yo‘qolib bormoqda. Bu o‘z navbatida o‘sha tilda so‘zlashuvchi xalqlarning yo‘qolishini anglatadi. YuNeSKO vakillarining so‘zlariga qaraganda, qachonlardir odamlar so‘zlashadigan tillarning soni 7 mingdan 8 mingtagacha yetgan bo‘lsa, bugungi kunda sayyoramizda 6 mingta til mavjud bo‘lib, ularning 90 foizi yo‘qolib ketish arafasida turibdi. Bu asosan sivilizatsiya tufayli madaniyatidan ayrilayotgan kam sonli millatlarning tillaridir. Bu tillarda so‘zlovchi aholining ayrimlari yozuvga ega bo‘lsa, ayrimlari bundan bebahradir. Masalan, Afrika tillarida so‘zlashuvchi aholining 80 foizi xamon o‘z yozuvlariga ega emas. Minglab tillardan ta’lim tizimida foydalanishning imkoniyati yo‘q. Internetdan foydalana olmaydigan tillar haqida-ku aytmasa ham bo‘ladi. Chunki yangi texnologiyalarning rivojlanishi tufayli ayrim xalqlar o‘z tillaridan ko‘ra zamonaviy tillardan foydalanishga majbur bo‘lmoqda. Bugun Internet tilining 81 foizi ingliz tiliga to‘g‘ri keladi. To‘g‘ri, avvallari ham tillar paydo bo‘lgan, muammolada bo‘lib, ma’lum vaqtdan so‘ng yo‘q bo‘lib ketgan. Lekin hozirgidek tillarning jadallik bilan yo‘qolishi tarixda kuzatilmagan. Yo‘qolib ketish havfida bo‘lgan tillarning saqlab qolish yo‘lida amalga oshirilayotgan sa’y-harakatlarning asosiy maqsadi ham madaniyatlar va tillar xilma-xilligini ta’minlashdan iboratdir. Chunki aynan til tufayli xalq va elatlarning madaniyati, urf-odatlari saqlanib qoladi, sayyoramizda yashayotgan xalqlarning o‘tmishi va madaniyati hurmat qilinadi. Tilshunoslar yo‘qolib ketish arafasida turgan tillarni saqlab qolishning imkoniyatlari hozircha qo‘ldan boy berilmaganini aytishadi. Tillarni saqlab qolish uchun esa, BMT ekspertlarining fikricha, bu tillardan ta’lim tizimida keng foydalanishni yo‘lga qo‘yish kerak.

Til – millatning ma’naviy boyligidir. Til nafaqat muammola vositasi – balki xalqning madaniyati, urf-odati, uning turmush tarzi, tarixidir. Turli xalqlarning tillariga xurmat esa o‘z navbatida o‘zaro tushunishni, muloqotlarga imkoniyat yaratadi. Tillarni saqlanib qolishi uchun esa bu tillarni qo‘llab-quvvatlash zarurdir. Aynan til tufayli insoniyat u yoki bu xalqqa mansubligidan faxrlanib yashaydi. Barcha tillarni tan olish va xurmat qilish tinchlikning birdan bir kafolatidir. Shu sababli ham xar bir xalq o‘z tili saqlanib qolishi uchun harakat qiladi.

Lingvist olimlarning fikricha, yana 25 yildan so‘ng xozir muamolada bo‘lgan tillarning o‘ntasidan bittasi saqlanib qolar ekan.

Bugungi kunda dunyoda 6809 ta til mavjud bo‘lib, ularning teng yarmi sakkizta davlat – Meksika, Indoneziya, Kamerun, Braziliya, Hindiston, Xitoy, AQSh va Rossiya xissasiga to‘g‘ri keladi. Eng ko‘p tilli mamlakat sifatida Hindiston tan olinadi. Bu mamlakatda axoli 845 til va laxjada so‘zlashadi. Ikkinchi o‘rinda esa 600ta til va shevada so‘zlashuvchi Papua — Yangi Gvineya turadi. Sayyoramizda eng ko‘p aholi so‘zlashadigan til sifatida xitoy, ingliz va ispan tillari tan olingan. Birinchi o‘nlikka hindi, bengal, arab, portugal, nemets, rus va yapon tillari ham kiritilgan. Jaxon tillarining atigi 4 foizi Yevropa qitasiga to‘g‘ri kelsa-da, eng ko‘p so‘zlashuvchi tillarning teng yarmi “ko‘hna qita”da ekani ma’lum bo‘ldi. 341 million kishi ingliz tilini ona tili sifatida tan oladi, biroq yana 350 million kishi bu tilni ikkinchi ona tili sifatida ko‘rishini ma’lum qilgan. Taxlilchilar xitoy va ingliz tillari foydalanish bo‘yicha o‘z mavqeini oshirib borayotganini aytishadi. Vaziyatni o‘rganayotgan kuzatuvchilarning fikricha, foydalanuvchilar soni bo‘yicha ayni damda ingliz tili yetakchilik qilayotgan bo‘lsa, XXI asr o‘rtalariga borib, xitoy tili asosiy til bo‘lib olishi mumkin.

Mavjud tillarining 90%ning har biridan 100.000 aholi foydalanadi. Mana shuning o‘ziyoq bu tillarning kelajagi qorong‘uligidan dalolat beradi. Bugungi kunda 357 tilda atigi 50 nafar kishi so‘zlashar ekan. 46 tildan esa atigi bir kishining foydalanishi aytiladi. Ularning o‘limi bilan bu tillar ham yo‘qoladi. Olimlarning fikricha, til yashab qolishi uchun undan kamida bir millon kishi so‘zlashishi kerak ekan. Biroq bunday tillar dunyoda atigi 250 tadir. O‘zbek tili ham mana shu 250taning ichida ekani quvonarli, albatta.

YuNeSKO tomonidan nashr qilinadigan “Yo‘qolib ketish xavfi arafasida turgan jahon tillari atlasi”da Yevropadagi 50ta, Tinch okeani mintaqasida esa 200ta til yo‘qolib ketish arafasida ekani ta’kidlanadi. Afrikadagi 1400ta tildan 600tasi kelajakda, 250tasi esa yaqin orada butunlay yo‘qolishi xaqida bong urilmoqda.

AQSh hududlariga yevrropaliklar qadam qo‘yganlarida bu mintaqada minglab tillar mavjud edi. Ayni damda shimoliy Amerika hindularning kamida 150ta tili saqlanib qolgan. Leyptsig universiteti xodimi Baltazar Bikelyaning so‘zlariga qaraganda, Kavkazda atigi 3-4 kishi so‘zlashuvchi tillar bor.

YuNeSKO xomiyligida Leyptsigda bo‘lib o‘tgan lingvistlarning xalqaro anjumanida kam sonli xalqlarning tillari yo‘qolib ketishiga globalizatsiya aybdor ekani aytildi. Biroq ayrim taxlilchilar, tillarning yo‘qolishiga globalizatsiyadan tashqari ayrim xukumatlar olib borayotgan siyosat xam aybdor ekanini eslatib o‘tishdi. Bu kabi vaziyat asosan Afrika mamlakatlarida uchramoqda.

Olimlar insoniyat tarixida 9000 mingdan ortiq til yo‘q bo‘lib ketganini aytishadi. Nafaqat bosib olingan xududlardagi xalqlarning tillari, balki fotihlarning tillari xam yo‘qolib ketgani tarixdan ma’lum. Bu borada qadimgi yunon, oromiy, lotin, sanskrit, vediy, assuriy, qadimgi fors tillarini misol sifatida keltirish mumkin. YuNeSKO mutaxassislari o‘lib va yo‘qolib borayotgan tillarni qutqarib qolish mumkinligini aytishadi. Misol tariqasida o‘tgan asrning 80 yillarida atigi 8 kishi so‘zlashgan Yaponiyaning Xokkaydo orolidagi ayn tilini keltirish mumkin. Bugungi kunda tiklangan bu tilda bir necha ming kishi gaplashmoqda. Ikki ming yil davomida o‘lik til xisoblanib kelingan ivrit tili xam qayta iste’molga kiritildi. Bugungi kunda ivrit tilida 9 million kishi suxbatlashadi.

Qadimda xalqlar o‘z turar joylaridan majburan ko‘chirilganlari bois ular boshqa mintaqalarda so‘zlashuvchi xalqlar bilan qorishib ketib, ularni tillarini o‘zlashtirishga majbur bo‘lgan. Lotin Amerikasidagi ayrim xalqlar esa alkogol va giyoxvand moddalar iste’moli tufayli yo‘q bo‘lib ketgan. Endilikda esa kichik bir xalq yoshlarining kelajagi porloq sifatida ko‘riladigan ikkinchi xalq tilidan foydalanishga urinayotgani bois tillar yo‘qolmoqda.

Qachonki bolalar o‘z ona tillarida o‘qishni to‘htatar ekan, o‘sha til yo‘qolib ketish arafasiga kelib qoladi. Tillarni saqlab qolish bu o‘sha xalqning madaniyati, urf-odati, rasm-rusumlarining saqlanib qolinishini anglatadi. Chunki, xalq taqdiri til taqdiri bilan bevosita bog‘liq. Til har bir millat madaniyatining o‘zagidir. Shu sababli ham tilning saqlanishi xalq taraqqiyoti va kelajagini belgilaydi. Til xalqni birlashtiradi, tarbiyalaydi, o‘qitadi, urf-odat, ananalarini saqlaydi. Shunday ekan, ona tilimizning xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini yuksaltirishda, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qo‘shishda har birimiz tilimizga chuqur hurmat bilan yondashimiz kerak

Sharofiddin To‘laganov

«Ona tili» 8-sinflar uchun 8- 8- 1-dars

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

119-mashq. Matnni o`qing.

OQILONA JAVOB

Alisher Navoiy Husayn Boyqaro saroyida bosh vazirlik qilgan kezlarida podsho doim uning so`zlariga quloq solib, shoir bilan maslahatda ish tutar ekan. Kunlardan bir kun erta tongda Husayn Boyqaro saroyga kirib ketayotib Navoiyga qarabdi-yu, ko`rsatkich barmog`i bilan boshini ko`rsatibdi. Ayni shu choqda Navoiy barmog`i bilan tilini ko`rsatibdi. Husayn bosh chayqabdi, saroyga kirmay, qaytib ketibdi. Bu manzarani kuzatib turgan Navoiyning shogirdlari imo-ishoralarning sababini so`rashibdi. Shunda Navoiy:

− Qani, o`zlaring o`ylab topinglar, − debdi-da, imo-ishoralar sirini aytmabdi. Shogirdlar o`ylab-o`ylab, hech topisholmabdi. Nihoyat, ulardan biri shoirni so`zlatish maqsadida siyohdonni ag`darib yuboribdi. Shunda Navoiy:

− Abdullatif, bunchalar parishonxotir bo`lmasangiz, axir siyohdonni ag`darib yubordingiz-ku! − debdi.

− Kechirasiz, ustoz, − unga yuzlanibdi shogirdi, − haligi muammoning sababini o`ylab, xayolim qochibdi. Shunda Navoiy shogirdlariga bo`lgan voqeaning sir-asrorini aytib berishga majbur bo`libdi.

− Husayn Boyqaro mendan: “Boshga baloni nima keltiradi?” – deb so`radilar. Men esa: “Til”, − deb javob berdim.

Shogirdlar Navoiyning ziyrak va donishmandligiga yana bir marta qoyil qolishibdi.

(M.Murodov, “Allomalar ibrati”)

120-mashq. Quyida berilganlar ichidan yuqoridagi matnning umumiy xulosasini toping.

1. Tilingni avayla, omondir boshing. (Yusuf Хos Hojib)

2. Aytilgan so`z – otilgan o`q. (Maqol)

3. Noo`rin so`z boshga balo ketirar.

4. So`zingni o`ylab so`zla, Qayg`u-alam kelmaydi. (Yusuf Xos Hojib)

5. Podsho oldida uch toifadin guzir yo`qdir: birinchisi – olimi boamal, ikkinchisi – vaziri sohibra’y uchinchisi – munshiyi rostnavis. (Gulxaniy )

101-topshiriq. Matnni o`qing. Gaplarning kesimini aniqlang hamda ot kesim va fe’l kesim kabi turlarga ajrating.

Farobiy shunday yozadi: “Agar saltanat har qanday talabga javob bersa-yu, ammo uni donishmandlik tark etsa, mamlakat hukumatsiz qoldi, deyavering. Bu mamlakatni boshqaruvchi hukmdor ham o‘z mavqeyini butkul yo‘qotadi. Mamlakat esa halokatga yuz tutadi”.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

1. Ot kesim va fe’l kesimni farqlang.

2. Qaysi hollarda ot kesim va ega orasida tire qo`yiladi?

3. Qaysi matnda tilga e’tiborli bo`lish haqida fikr berilgan?

4. Bahrom Go`r nega hakimni o`ziga vazir etib tayinlamadi?

Uyga vazifa

103-topshiriq. Maqollardagi bo‘sh o‘rinlarni quyidagi so‘zlardan tanlab to‘ldiring: bog`, haqiqat, adolat, tog`, xalq, olomon, daraxt, buta, qozi, boy, odil.

1… kishi oyday, oqib turgan soyday. 2. …ning yuzi yorug`, qo`li uzun. 3. Haq ishni … qo`llar. 4. Yolg`iz … o`rmon bo`lmas. 5. Ko`p biriksa, … qular.

– Uyga vazifa 99-topshiriq.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

«Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»

56-57-dars -NAZORAT ISHI

INSHO VA UNING TAHLILI

Darsning maqsadi:

a) ta’limiy: Ona tili fanining nazariy va amaliy asoslarini o’rganish jarayonida o’quvchilarda estetik did, estetik ong, ona tiliga muhabbat, badiiy tafakkur va tasavvurini kamolga yetkazish va barkamol avlod tarbiyasiga zamin yaratish.

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: INSHOLAR MATNI

Foydalaniladigan adabiyotlar: INSHOLAR TO’PLAMI KITOBCHASI

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. Darsning rejasi:

a) Insho mavzularini berish

b) Matn yuzasidan suhbat

c) Insho yozdirish

III. INSHONING MAVZULARI

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
V. Uyga vazifa GAP TUZISH

VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
58-dars HOL

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

105-topshiriq. Gaplarni ko‘chiring. Ajratilgan gap bo‘laklarining qanday so‘roqqa javob bo‘lishini va qanday bo‘lakka tobelanayotganini hamda qaysi so‘z turkumiga mansubligini aniqlang.

yashay olmaydi. (L.Berne) 3. Biri mahv bo‘layotgan joyda ikki kishi birlashib biri-birini qutqarishi mumkin. (O.Balzak) 4. Kishi jamiyat uchun yaralgan. U yolgiz yashashga layoqatli emas va yakka yashashga jur’ati yetmaydi. (U.Blekstoun Degil inson desang ani ne ajab, Bo‘lmasa qirq yasharda aql-u adab. (Sayfi Saroyi) 2. Kishi ko‘pgina narsalarsiz ham yashay oladi, lekin tanholikda) 5. Kishi uzlatda yashay olmaydi, unga jamoat kerak. (I.Gyote) 6. Faqat odamlar orasidagina kishi o‘z-o‘zini anglashga qodir. (I.Gyote)

Bilib oling.

Hol ravish, kelishik shaklidagi va ko‘makchili otlar,olmoshlar, sifat, son, taqlid so‘z va fe’lning xoslangan shakllari bilan ifodalanishi mumkin.

Bir mustaqil so‘z bilan ifodalangan hol sodda, kengaygan birikma bilan ifodalangan hol murakkab hol sanaladi.

123--mashq. Yuqoridagi ilmiy matnni jadval shaklida ifodalang.

106-topshiriq. Quyidagi guruhlardan hol ishtirok etganlarini ajrating.

I. 1.Kimning qalbi hamma uchun tepayotgan bo‘lsa, u odam chinakam buyukdir. (R.Rollan) 2.Har na yaxshilik qilsang, qilki yurt uchun, O’zingdan orttir-u o‘zgaga bermak uchun. (Haydar Xorazmiy) 3.Inson nafas olganda butun olam bilan qorishib ketadi. (Budda)

II. 1.Yolg`iz boshing uchun mehnat qilsang, o`z qorni uchun o`tlagan hayvonning biri bo`lasan. (Abay) 2. Odam tabiatan ijtimoiy mavjudotdir. (Arastu) 3.Umum farovonligi uchun xizmat qilish istagi qalbning zaruriy ehtiyojiga, shaxsiy baxt shart-sharoitiga aylanishi kerak. (A.Chexov)

III. 1.Inson ijtimoiy, davlat manfaatlariga qanchalik keng naf keltirsa, u shunchalik kamolotga yetishgan bo‘ladi. (D.Mendeleyev) 2.Xalq uchun mehnat qilish − kechiktirib bo‘lmaydigan vazifa. (V.Gyugo) 3.Inson odamlar orasidagina odam bo‘la oladi. (I.Vexer)

IV. 1.Tanholik bir me’yordagi qon aylanishiga muhtoj sog‘lom organizmga muvofiq kelmaydi. (R.Rollan) 2.Ayrim kishining yoxud ayrim millatning farovonligi barcha uchun mushtarak farovonlik bilan uzviy bogliq. (A.Barbyus) 3. Aynan boshqalarning xayrixohligidan bahra topgan holdagina hayot nash’ali bo‘ladi. (I.Gyote)

V. 1.Shaxsiyatparastlik − oshkora ojizlik. (M.Prishvin) 2.Insonga baho berishda uning niyatlari majmuyini va harakatlari natijasini ko‘rib chiqish kerak. (Mo Szi) 3.Yolg‘izlik halokatga olib keladi. Zero, inson o‘ziga kerakli narsalarni faqat jamiyat yordamida qo‘lga kiritishi mumkin. (Ibn Sino)

Uyga vazifa 107-topshiriq.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
59-dars MUMTOZ MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

109-topshiriq. Matnni diqqat bilan o‘qib chiqing.

HAQIQAT VA MAJOZ

Bir kishi quturgan tuyadan jonini qutqarish uchun jar ustiga egilgan ikki shoxga osilib, jar yoqasiga oyoq qo`yadi. Lekin oyog`i ostidagi indan to`rtta ilon bosh chiqarib turganini ko`rib qoladi. Jarning ostiga nazar tashlasa, u yerda ulkan bir ajdaho og`zini katta ochgancha uning tushishini kutib turganligiga, yuqoriga qarasa, oq va qora sichqonlar u osilib turgan shoxlarni to`xtovsiz kemirayotganliklariga ko`zi tushadi. Bu ahvoldan qutulish chorasini o`ylab turganida shunday yonginasida asalari uyasini ko`radi va barmog`ini asalga botirib, yalay ketadi. Asalning shirinligi uning boshini shu darajada aylantirgan ediki, natijada u o`zining qanday ahvoldaligini unutib qo`yadi: oyoqlarini to`rt ilonning boshiga qo`yganligi va bu ilonlar uni har lahzada chaqib olishlari mumkinligi, sichqonlar shoxlarni kemirib bitirishlari va shox sinsa, u ajdaho komiga tushishi muqarrarligi xayolidan ko`tariladi. Jaholat pardasi aql nurini to`sib qo`yadi va oz fursat o`tmay, u jarga qulab halok bo`ladi.

(“Kalila va Dimna”dan

110-topshiriq. Bu hikoyatda oq va qora sichqon, to`rt ilon, asal, ajdaho majoziy ma’no ifodalamoqda. Ular nimaning ramzi ekanligini ayting. Majoziy ma’noni ta’riflang.

Tayanch tushunchalar: o`lim, olam asosini tashkil qiluvchi unsurlar, o`tkinchi dunyo, kecha va kunduz.

124-mashq. Matn mazmunini ravon og‘zaki nutqda bayon eting.

111-topshiriq. Quyida berilgan so‘zlardan foydalanib, matndagi ajratilgan so‘zlarning izohini yarating va lug‘at daftaringizga qayd qiling: aniq; ilmsizlik; tanglay, og`iz.

Uyga vazifa

125-mashq. Matnning har bir xatboshisi mazmunini bittadan qisqa jumlada ifodalang
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
60-dars MUMTOZ MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

126-mashq. Matndagi ko`chma ma`nodagi so`zlarni o`z ma’nosida qo`llab, matnni qayta so`zlab bering.

127-mashq. Matndagi hol vazifasida kelgan so‘zlarni ma’nodoshlari bilan almashtirish mashqini bajaring. Bunda quyidagi so‘zlar qatoridan foydalaning: tinimsiz, chora izlamoq, tezda, ko`p o`tmay.

112-topshiriq. Zamonaviy o‘zbek adabiyotidan ko`chma ma’noli so‘zlarga misollar toping.

topshiriq. Quyidagi to‘rtliklarda qanday majoziy ma’noli so‘zlar borligini aniqlang.

Dunyo binokori tuzar qasr-ayvon,

Tuzib bo`ladi-yu, qiladi vayron.

Falakka yetkazib bugun toqini,

Ertaga etadi yer bilan yakson.

Uyga vazifa

113-topshiriq. Mumtoz adabiyotdan majoziy mazmundagi she’rdan namuna topib, yod oling. She’rning mazmunini tushuntirib bering.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
61-dars TO‘LDIRUVCHI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

114-topshiriq. Gaplarni ko‘chiring. Ajratilgan gap bo‘laklarining so‘rog‘ini, qanday bo‘lakka tobelanayotganini va qaysi so‘z turkumiga mansubligini aniqlang.

1. Arzimagan va befoyda narsalarga keragidan ortiqcha vaqt sarflash dono odam uchun nihoyatda og‘irdir va bu uni mislsiz tashvishga soladi. (Aflotun) 2. Modomiki, vaqt eng qimmatbaho mulk ekan, unda vaqtni talon-toroj qilish eng og‘ir gunohdir. (B.Franklin) 3. Inson boshiga tushishi mumkin bo‘lgan eng og‘ir yo‘qotish vaqtni boy berishdir. (Teofrast) 4. Odam tabiatan qiziq yaratilgan: boyligini yo‘qotsa, xafa bo‘ladi-yu, umri zoye ketayotganiga esa parvo qilmaydi. (Abul Faroj) 5. Vaqtini boy berayotganida xunob bo‘ladigan odam eng dono odamdir. (Dante) 6. Vaqtning qadriga yetmagan kishi

ga shon-sharaf nasib bo’lmaydi. (L.Vovenarg)

Bilib oling.

Gapning fe’l bilan ifodalangan biror bo‘lagiga boshqaruv yo‘li bilan bog‘langan,kimni? nimani? qayerni? kimga? nimaga? kimda? nimada? kimdan? nimadan? kim uchun? nima uchun? kim haqida? nima haqida?kim bilan? nima bilan? kabi so`roqlarga javob bo`luvchi ikkinchi darajali bo‘lakka to‘ldiruvchi deyiladi.

To‘ldiruvchi quyidagi so‘zlar bilan ifodalanadi:

ot: Dilshod maktubni xolasiga berib, ko‘chaga chiqib ketdi;

olmosh: Mayli-da, kimgadir Yoqsa, yoqmasa, Ularga qo`shilib Yig`lasharmidik. (M.Yusuf)

harakat nomi: Uning kulib boqishlarini bir zum ham unutmayman.

sifat: Yaxshiga qora yuqmas, yomonga el boqmas;

son: Beshni beshga qo‘shsak, o‘n bo‘ladi;

sifatdosh: Bilmagandan bilgan yaxshi, to‘g‘ri ishni qilgan yaxshi;

taqlid so’z: Taqir-tuquringni yig’ishtir;

undov so’z: Ohimni eshitmadi;

modal so’z: Yo‘qni yo‘q deydi, borni bor deydi.

To’ldiruvchi birikma holida bo‘lishi mumkin: Men uning go‘zal siymosida qalbim ko‘zgusini, visol orzusini, umidim gulshanini ko’rardim.

Erkin birikma bilan ifodalangan to‘ldiruvchi murakkab to‘ldiruvchi sanaladi.

To‘ldiruvchi gap mazmunini to‘ldirish, oydinlashtirish vazifasini bajaradi.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

1. To‘ldiruvchi qanday bo‘lak?

2. To‘ldiruvchi qaysi so‘z turkumlari bilan ifodalanadi?

3. To‘ldiruvchi holdan qanday farq qiladi?

4. Jumladagi xatolikni tuzating: Bog‘ni muhtasham devorini bir muddat tomosha qildi.

5. Yer kurrasin boshin tang‘idik she’riy jumlasini nasriy gapga aylantiring.

Uyga vazifa

127-mashq. Sinfdoshingizning tug‘ilgan kuni bilan qutlash uchun matn yarating. Matnga sarlavha tanlang. “Tabrik nutqi” tanlovida ishtirok eting.

117-topshiriq. Тabrik nutqida qo‘llanadigan faol so‘zlar lug‘atini tuzing.

128-mashq. Matnda tasvirlangan shartli vaziyat doirasida o‘z xatti-harakatingizni yozma ifodalang
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
62-dars MUMTOZ MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH
Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

117-topshiriq. Matnni diqqat bilan o‘qib chiqing.

Yana turk lafzining mahbub jonibidin yasanmog‘i muqobalasida sort lafzida orosta va oroyish lafzi bor. Ammo bezanmak muqobalasida demaydurlar va ul yasanmog‘ning mubolag‘asidur va ani mundoq debdurlarkim,

Erur bas chu husn-u malohat senga,

Yasanmoq, bezanmak ne hojat senga.

Va xo‘blarning ko‘z va qoshlari orasinki, qabog‘ derlar, forsiyda bu uzvning oti yo‘qtur. “Masnaviy”da bir jamoat xo‘b ta’rifida mundoq deyilibdurkim,

Mengizlari gul-gul, mijalari xor,

Qabog‘lari keng-keng, og‘izlari tor.

(Alisher Navoiy, “Muhokamat ul-lug`atayn”)

129-mashq. Matn mazmunini bayon eting.

118-topshiriq. Matndagi ajratilgan so‘zlarning ma’nolarini quyida berilgan izohlar orasidan aniqlang va lug‘at daftaringizga qayd qiling: 1) tana a’zosi; 2) yuzdagi xol; 3) nutq hosil qiluvchi a’zo; 4) bezak, bezalgan; 5) qarshilik; 6) ko‘z kosasini qoplovchi; 7) ochilib-yopilib turadigan teri; 8) poliz o‘simligi.

130-mashq. Matnning tarkibiy qismlarini bog‘lovchi so‘zlarni aniqlang.

131-mashq. Quyidagi so‘zlardan foydalanib, matndagi to‘ldiruvchi vazifasida kelgan so‘zlarni ma’nodoshlari bilan almashtirish mashqini bajaring: o`rtasi, o`zingga, nutq, tavsif.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

1. Matnda qaysi so`zlarning fors tilidagi muqobili haqida so`z boradi?

2. Bu so`zlarning forsiy muqobilini sanang.

3. Forsiyda qaysi “uzvning oti yo`qdur”?

4. Navoiy fikrini dalillashda nimadan foydalangan?

Uyga vazifa

119-topshiriq. Alisher Navoiyning “Muhokamat ul-lug`atayn” asari matnidan parcha yod oling

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
63-dars ANIQLOVCHI VA UNING TURLARI
Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

122-topshiriq. Gaplarni ko‘chiring. Ajratilgan gap bo‘laklarining qanday so‘roqqa javob bo‘lishini, qanday bo‘lakka tobelanayotganini va qaysi so‘z turkumiga mansubligini aniqlang. 1. Hunari va odobi bo`lmagan kishidan baxt va davlat ketadi. (Mahmud Qoshg`аriy) 2.Hunar bilan davlat birikishi barcha nodir narsalardan ham qimmatliroqdir. (Ahmad Yugnakiy) 3.Kasb ayla nishot mehnat oyinlik aro, Kim ishrat umidi keldi g`amginlik aro. (A.Navoiy) 4.Tikansiz gul, sadafsiz dur, mashaqqatsiz hunar bo`lmas. (Mashrab) 5. Kissayi purzar emish elga hunar, Behunar elni derlar: rishi xar. (Gulxaniy) 6. Qaysi ilm va hunar kishining aqliga, ruhiga tarbiya berar ekan, unday ilm va hunar o`z egasini har doim qo`llab-quvvatlaydi. (A.Donish)

Bilib oling.

Narsa-buyumning rang-tusi, mazasi, hajmi, kim yoki nimaga qarashliligini bildirib, gapning ot bilan ifodalangan bo‘lagini aniqlab kelgan ikkinchi darajali bo‘lak aniqlovchi deyiladi. U qanday, qaysi, nechanchi, qancha, nechta, kimning, nimaning, qayerning so‘roqlaridan biriga javob bo‘ladi. Aniqlovchi aniqlagan (bog‘langan) bo‘lak aniqlanmish hisoblanadi.

Aniqlovchi gapning bаrcha bo‘laklarini aniqlashtirib kelishi mumkin. Aniqlovchi ega, ot kesim, aniqlovchi, to‘ldiruvchi va holga bog‘lanadi: Bahay-bat samolyot (ega) yerga ohista qo‘ndi. Salimjon — a’lochi o‘quvchi (ot kesim). Ilg‘or ishchilarga (to‘ldiruvchi) mukofotlar topshirildi. Mehnat faxriylari bilan yangi bog‘da (hol) uchrashdik. Tadbirkor insonning (aniqlovchi) ishlariga havasing keladi.

123-topshiriq. Aniqlovchilarni aniqlab, uch guruhga ajrating va jadvalga tushiring: Qarashlilik ma’nosini ifodalovchi aniqlovchi

Belgi-xususiyat ma’nosini ifodalovchi aniqlovchi

Shaxs yoki narsani boshqa tomondan nomlovchi

1. Nodonlardek otangning kimligini pesh qilma, O`zingga sen hunardin o`zgani ota bilma. (A.Jomiy) 2. Kamol ahli aro, albatta, topg`ay izzati oliy, Har qaysi kasbida har kimsakim qildi hunar ixlos. (Ogahiy) 3. Har bir hunarg`a bordur mushkul base mashaqqat, Beranj muft davlat bor elga nogahonda. (Nodim) 4. Hojatmand kishini noumid qaytarma. (Luqmoni Hakim) 5. Agar yerga topshirsang bir arpa dona, O`rim vaqti berar biri yuz dona. (A.Jomiy) 6.Rayimbek dodxoh qilich yalanglab, sipohlar oldida olomong‘a qarab yugurdi. Biroq uning bu g‘ayrati o‘zi uchun halokat bilan natijalanib, Usta Mo‘minjon ismlik bir miltiq ustasining otqan o‘qi bilan ko‘kragidan yaralanib yiqildi. (A.Qodiriy)

133-mashq. Fikrlarni muhokama qilib, munosabatingizni bildiring va xulosangizni yozma bayon eting

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
64-dars MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
SO‘Z MAVJLANGANDA

125-topshiriq. Matnni diqqat bilan o‘qib chiqing.

Xoja Fazlulloh Abullaysiy − Samarqand akobiridindur. Faqih Abullays avlodidandur. Fiqhda ani Abu Hanifayi Soniy derlar erdi va arabiyatda Ibn Hojib kaffasida tutarlar erdi. Sayid Sharifning shogirdi erdi va Sayid o‘z xatlari bila ulumi dars ayturg‘a ijozatnomalar aning uchun bitib erdi. Faqir ikki yil alarning qoshida sabaq o‘qub erdim, ancha iltifotlari bor erdikim, “farzand” der erdilar.

Bovujudkim, Samarqandning a’lami ulamosi erdi, she’r va muammog‘a dag‘i moyil erdi. Bu matla’ alarningdurkim:

Qadi chun sarvi tu jon ast maro, balki ravon,

So‘yam, ey sarv, ravon shavki, fido sozam jon.

Xoja Samarqandda tangri taolo rahmatig‘a bordi va o‘z xonaqohida jaddining gunbazida madfundur.

134-mashq. Ajratilgan so‘zlar qaysi turkumdagi so‘zlarga bog‘lanib kelayotganini, lug‘atdan esa ularning ma’nosini aniqlab, lug‘at daftaringizga ko‘chiring.

Izoh uchun so`zlar: ulug`, ilmlar, bobo, avlod, dafn etilgan, islom huquqshunosligi.

126-topshiriq. Matn mazmunini uchta gap bilan ifoda eting.

127-topshiriq. Uch gap mazmunini bir sodda gapda bering.

135-mashq. Tuzgan sodda gapingizni matnning asosiy g‘oyasi bilan qiyoslang va qayta ishlang.

136-mashq. Ma’nodosh so‘zlar lug‘atidan foydalanib, matndagi aniqlovchi vazifasida kelgan so‘zlarni ma’nodoshlari bilan almashtirish mashqini bajaring.

Foydalanish uchun so`zlar: padari buzrukvor, ota, shamshod, tik, sanobar.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob

Savol va topshiriqlar

1. Matn qaysi alloma haqida?

2. Olim qayerlik?

3. U kishi fiqh ilmida qaysi darajaga ko`tarilgan?

4. Sayyid Sharif kim?

5. Ustozi Navoiyga qanday munosabatda bo`lgan va nima deb murojaat etardilar?

Uyga vazifa

137-topshiriq. Matndan parcha yod oling.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

«Ona tili» 8-sinflar uchun

-« » «_____________» 8-« » «_____________»

65-dars -NAZORAT ISHI

DIKTANT VA UNING TAHLILI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: DIKTANT MATNI

Foydalaniladigan adabiyotlar: DIKTANTLAR TO’PLAMI KITOBCHASI

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. Darsning rejasi:

a) Diktant matni bilan tanishtirish

b) Matn yuzasidan suhbat

c) Diktant yozdirish

III. DIKTANT MATNI

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»

NAZORAT ISHI tahlili

66-dars

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
129-topshiriq. Matnni diqqat bilan o`qing.

ZАG`CHA VA QARG`ALAR

Bir Zаg‘cha o‘z qavmidagi boshqa zаg‘chalardan bo‘ydorroq, bo‘laliroq edi. Shu bois u o‘z urug‘idan jirkanib, qarg‘alar jamoasi huzuriga bordi va ular bilan birga yashamoqchi bo‘lganini aytdi. Ammo Zаg‘chaning turqi ham, ovozi ham qarg‘alarga yot edi, shuning uchun bu qushga ro‘yxush bermay, cho‘qib-cho‘qib haydab yuborishdi. Quvilgan Zаg‘cha o‘z urug‘lari oldiga qaytib keldi, lekin zаg‘chalar bu takabbur qushdan nafratlanib, uni jamoalariga qo‘shmadilar O‘zga yurtni afzal ko‘rib, o‘z Vatanini tark etgan kishilar shu Zаg‘chaga o‘xshaydilar: begona yurtda qadr-qimmat topmaydilar, o‘z Vatanlarida esa odamlar ulardan yuz o‘giradilar.

138-mashq. Matnda tasvirlangan hodisaning sabablarini yozma bayon qiling.

19-mashq. Matnda ishora qilinayotgan shaxslarning xatti-harakati asosida ichki qiyofasini yozma tasvirlang.

140-mashq. Matnga yana bir nechta sarlavha toping.

Savol va topshiriqlar

1. Masalda qaysi jonivorlar ishtirok etdi?

2. Zаg`chaning taqdiri nima kechdi?

3. Nega uni jamoaga qo`shishmadi?

4. Zаg`cha hayotimizdagi qanday kishilar ramzi bo`lib kelgan?
Uyga vazifa

130-topshiriq. Matnni diqqat bilan o`qing

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
67-dars GAP BO‘LAKLARI TARTIBI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu
141-mashq. Berilgan gaplardagi gap bo‘laklarining odatdagi tartibini o‘zgartirib, nechta gap bo‘lagi bo‘lsa, shuncha miqdordagi gap tuzing.

1. Oila farzandlardan boshlanadi. (A.Gersen) 2. Bolalar − jamiyatning hayotbaxsh kuchi. Ularsiz jamiyat jonsiz va sovuq ko‘rinadi. (A.Makarenko) 3. Dunyoda go‘dakning tilidan ko‘ra tantanaliroq gimn yo‘q. (V.Gyugo) 4. Bolalar mehnatga shodlik bag‘ishlaydilar, уning sharofati bilan hayot yanada shirin bo’ladi. (F.Bekon)

-142-mashq. Berilgan gaplardagi gap bo‘laklarini odatdagi tartib bo‘yicha joylashtiring.

1. Hammadan balanddir ona mansabi. (Abdurahmon Jomiy) 2. Boshni fido ayla ato boshig`a, Jismni qil sadqa ano qoshig`a. (Alisher Navoiy) 3. Odamning mevasi farzand emish derlar bu dunyoda. (Sayyodiy) 4. Farzand mehri aritar g`am zangini ko`nguldin. (Nodira)

Bilib oling.

O‘zbek tilida gap bo‘laklarining joylashish tartibi, asosan, erkin. Odatda, gapda ega va unga bog‘langan bo‘laklar oldin, kesim va unga bog‘langan bo‘laklar keyin joylashadi, ba’zan aksincha ham bo‘ladi: Bu yo‘llar menga tanish. — Menga tanish bu yo‘llar.

Eganing ko‘proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida (Men keldim), hol (ohista gapirdi) va to‘ldiruvchining kesimdan (she’rni yod oldi), aniqlovchining egadan oldin (qizil gul, do‘stimning akasi) joylashuvi odatdagi, me’yoriy tartibdir.

Ma’no kuchaytirish uchun muhim bo‘lak kesim oldiga o‘tkaziladi. Masalan:

1. Kecha akam samolyotda Farg‘onadan Toshkentga ketdi (boshqa yerga emas, Toshkentga)

2. Kecha akam samolyotda Toshkentga Farg‘onadan ketdi (boshqa yerdan emas, Farg‘onadan 3. Kecha akam Farg‘onadan Toshkentga samolyotda ketdi (boshqa narsada emas, samolyotda)

4. Kecha samolyotda Farg‘onadan Toshkentga akam ketdi (boshqa kishi emas, akam)

5. Akam samolyotda Farg‘onadan Toshkentga kecha ketdi (boshqa kuni emas, kecha)

Odatdagi tartib ilmiy va rasmiy uslub uchun mos bo‘lsa, o‘zgargan tartib og‘zaki va badiiy (ayniqsa, she’riy) nutq uslubi uchun xos.

Savol va topshiriqlar

1.Odatda, gap bo‘laklari qanday tartibda bo‘ladi?

2.Gap bo‘lagini kesimning oldiga o‘tkazmay ham, ma’nosini ta’kidlash mumkinmi?

3.Ilmiy va rasmiy uslubda gap bo‘laklarining odatdagi tartibiga rioya qilinmasa, nima bo‘ladi?

4.She’riy matnlarda gap bo‘laklarining o‘zgargan tartibi qanday ehtiyojlar asosida sodir bo‘ladi?

Uyga vazifa 132-topshiriq. Sutka qismlarini ifodalovchi so‘zlar lug‘atini tuzing va nutqda qo‘llash uchun eslab qoling. Bunda ota-onangiz, buvi-buvalaringiz yordamidan foydalaning. “Kim ko‘proq topadi?” musobaqasiga tayyorlaning

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari
Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
68-dars GAP BO‘LAKLARI TARTIBI

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

143-mashq. Qatordagi gaplardan qaysilarida gap bo`laklarining odatdagi tartibi o`zgargan.

I. 1.Gar bu gulshanda ano bo‘lsa gul-u sarv − ato, Sen kabi tug‘mag‘usi sarvi gulandom o`g`ul. (Ogahiy) 2. Har bir daraxtning mevasi bor, ko‘ngilning mevasi esa farzanddir. (“Otalar so‘zi”) 3. O‘shal farzand birla shod bo‘lg‘ay, Bori qayg‘usidin ozod bo‘lg‘ay. (Sayyodiy)

II. 1. O‘zing ham, moling ham otangnikidir. (Hadis) 2. Atoga kim bu yanglig‘ qilsa xizmat, o‘z o‘g‘lindin aningdek topg‘ay izzat. (Qutb) 3. Namozi bomdoddin keyin volidangni ziyorat qil va xizmatida bo‘l. (Muhammad Siddiq Rushdiy)

III. 1. Jannat onalar oyog‘i ostidadir. (Hadis) 2. Otalarning do‘stligi bolalarni yaqinlashtiradi. (“Otalar so‘zi”) 3. Ota-ona behad bo‘ladi xursand, Farzand bo‘la olsa munosib farzand. (Muhammad Javhar Zamindor)

144-mashq. Berilgan she’riy parchani diqqat bilan o‘qing. Gap bo‘laklari qanday joylashganligini aniqlang. Gap bo‘laklari noodatiy tartibining sabablarini tushuntiring.

Farzand ota qullug`in chu odat qilg`ay,

Ul odat ila kasbi saodat qilg`ay.

Har kimki otog`a ko`p rioyat qilg`ay,

O`g`lidin anga bu ish siroat qilg`ay.

Savol va topshiriqlar

1.Odatda, gap bo‘laklari qanday tartibda bo‘ladi?

2.Gap bo‘lagini kesimning oldiga o‘tkazmay ham, ma’nosini ta’kidlash mumkinmi?

3.Ilmiy va rasmiy uslubda gap bo‘laklarining odatdagi tartibiga rioya qilinmasa, nima bo‘ladi?

4.She’riy matnlarda gap bo‘laklarining o‘zgargan tartibi qanday ehtiyojlar asosida sodir bo‘ladi?

Uyga vazifa

132-topshiriq. Sutka qismlarini ifodalovchi so‘zlar ishtirokida “Kun tartibim” mavzusida yozma matn yarating.

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

Ona tili» 8-sinflar uchun

8-« » «_____________» 8-« » «_____________»
69-dars MATN VA LUG‘ATLAR BILAN ISHLASH

Darsning maqsadi:

b) tarbiyaviy: Ona tili fani orqali o’quvchilarga DTS asosida dars berish.

c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi :

– mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter, elektron pochta), ma’lumotlar topish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

– shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

– o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

– milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish.

Dars jarayoni

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy (tagiga chizilsin)

Dars jihozi: Darslik, kompyuter, tarqatma materiallar, ko’rgazmali qurollar.

Dars shiori: Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz. ( A. Navoiy )

Foydalaniladigan adabiyotlar:

«Ona tili» 8-sinf uchun darslik. 8-sinf darsligining elektron varianti.

I. Darsning borishi:

a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish

II. O’tgan mavzuni so’rash.

a) individual – tarqatma materiallar, kartochka.

b) Frontal (guruh bilan ishlash)

III. Yangi mavzu

133-topshiriq. Matnni diqqat bilan o‘qib chiqing.

O‘xshamag‘an yerda bir xotinning arzga kelishi qo‘rboshining ko‘ngliga shubha soldi. Majhula xotinning qanday arzi bo‘lg‘anlig‘ini bilib ketishka tilasa ham, qushbegidan ruxsat olib qo‘yg‘ani uchun mahkamadan chiqishga majbur edi. Qo‘rboshi mahkama eshigidan dahlizga chiqar ekan, eskigina paranjiga o‘ralg‘an bir xotin qushbegi to‘g‘risig‘a to‘xtab, bukilib ta’zim qildi. Xotinda hayajon va entikish holatlari bor edi. Shuning uchun qo‘rboshining boyag‘i shubhasi yana kuchaydi, qushbegining ko‘zidan yo‘qolib turish maqsadida o‘zini eshikning orqasiga olib, ketmay to‘xtadi.

Xotin shoshilib kavshini yeshdi-da, eshik ostida nimanidir paranji ichidan oxtarindi. Xotinning bu harakatiga tushunolmay ajablangan qushbegi:

− Ichkariga kirib arzingizni so‘zlang, opa, − dedi.

Xotin ichkariga kirdi va qushbegi oldig‘a borib, unga nimadir berdi-da, orqasig‘a qaytib, eshik yonig‘a kelib turdi. Xotinning berib ketkan narsasi uch, to‘rt buklangan bir qog‘oz edi. Qushbegi sekin-sekin qog‘oz taxtlarini ocha boshladi.

− Xudo rizosi uchun tezroq. Yo‘qsa. ikki gunohsizning qonlarig‘a botarsiz!

Xotinning bu so‘zidan a’yon bir-birlariga qarashdilar. Qushbegi tez-tez qog‘oz taxlarini ochib bitirdi va yo‘g‘on qalam bilan yozilgan uzun bir maktubni o‘qumoqqa oldi.

Maktubni o‘qub chiqish uzoqqa cho‘zilg‘anliqdan nihoyatda toqatsizlashgan edi. Oxirda qushbegi maktubning so‘ngrog‘ig‘a kelib to‘xtadi-da, chaqirdi:

Published in Blog

Ona tili – millatning ruhidir

Ona tili 8 sinf matn

Ona tili – millatning ruhidir

«Ona tili» 8-sinflar uchun 8- 8- 1-dars

Related posts: