Ona tili va adabiyot darslarida aktdan foydalanish

Oʻzbekistonda esa oʻquvchiga tilni oʻqitish orqali u boʻyicha egallanadigan nutqiy faoliyat turlari: tinglab tushunish, gapirish, oʻqish va yozish amallarini har bir sinfda oʻrgatish, mustaqil fikr almasha olish, eshitilgan matnni idrok etish, yozma manbalarni oʻqish orqali axborot olish, voqea-hodisalarga oʻz munosabatini bildirish malakasini egallash dinamikasi nazarda tutiladi.

Davlat tilini o’qitishda Finlyandiya tajribasi

Keyingi yillarda ona tilimizni asrab avaylash, davlat tili sifatidagi maqomini ko’tarish, jahon miqyosida o’rganilishini rag’batlantirish va targ’ibotini kuchaytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Prezidentimizning oʻtgan yili 6-noyabrdagi taʼlim tizimini isloh qilishga doir farmon va qarorlarida Finlyandiya tajribasini oʻrganish masalasi tegishli idoralar, jumladan, Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi oldiga vazifa sifatida qoʻyilgan edi. Shunga koʻra mazkur davlat tajribasi oʻrganilmoqda.

Bu saʼy-harakatlar zimmamimizga mamlakatimizdagi taʼlim muassasalarida oʻzbek tilini oʻqitish samaradorligini oshirish masʼuliyatini yuklamoqda. Bu borada ham ilgʻor xorijiy davlatlar, xususan, Finlyandiya tajribasi oʻrganilyapti.

Ayni paytda mazkur mamlakatdagi 2341 ta maktabda 560 ming nafar oʻquvchi tahsil olyapti. Finlyandiya maktablari oʻquv rejasiga koʻra, toʻqqiz yillik haftalik umumiy yuklama 233 soat. Bu koʻrsatkich Oʻzbekistonda 246 soatni tashkil etadi. Finlar shundan 42 soatini ona tili va adabiyot faniga ajratadi. Mamlakatimizda ona tili va adabiyot fanining ulushi 2018-yilda 61 soatni tashkil etgan, 2021-yilda esa 51 soatga tushgan.

Ammo oʻzbek tili (davlat tili)ning ulushi 2018-yildagi 16 soatdan bu yil 21 soatga koʻtarilgan. Bu mamlakatimizda taʼlim oʻzbek tilidan boshqa tilda olib borilayotgan maktablarda davlat tilini oʻqitishga eʼtibor kuchaytirilganidan dalolat beradi.

Xuddi shunday koʻrsatkichlar, yaʼni ona tili va adabiyoti fanining boshqa barcha fanlarga nisbatan ulushi Germaniyada 13,4 foiz, Janubiy Koreyada 17,8 foiz, Yaponiyada 19,1 foiz, Rossiyada 17,5 foiz, Belarusda 13,4 foizni tashkil etishi kuzatildi.

Finlyandiya maktablarida ona tili sifatida fin, shved, sami, sigan tili oʻqitiladi. Mamlakatda ikkita davlat tili mavjud. Ona tili fin tili boʻlganlar shved tilini, ona tili shved tili boʻlganlar fin tilini davlat tili sifatida oʻrganadi. Ona tili sami yoki sigan, rus tili boʻlganlar ham fin yoki shved tilini oʻrganishadi.

Mamlakatimizda umumiy oʻrta taʼlimning yangidan ishlab chiqilayotgan Milliy oʻquv dasturida “Til va adabiyot fanlari ona tili, adabiyot, oʻzbek tili (taʼlim boshqa tillarda olib boriladigan maktablar uchun), qardosh tillar (qozoq, qirgʻiz, tojik, turkman), rus tili (taʼlim rus va oʻzbek tilida olib boriladigan maktablar uchun) oʻquv predmetlarini qamrab oladi hamda ularning oʻzaro aloqadorligini taʼminlaydi”, deb qayd etilgan.

Bugungi kunda umumiy oʻrta taʼlim maktablarida taʼlim yetti tilda olib boriladi. Jumladan, 2 ming 69 ta maktabda taʼlim rus, qoraqalpoq, qozoq, tojik, turkman, qirgʻiz tillarida olib boriladi va har bir millat vakillari uchun millatlararo bagʻrikenglik tamoyili asosida zarur sharoitlar yaratilgan. Oʻquv jarayoni oʻquvchilarning oʻz ona tilida tashkil etilgan va ushbu maktablarning har birida barcha fanlardan darslik va oʻquv metodik adabiyotlar mavjud.

Fin taʼlim tizimida oʻquvchilarning til oʻrganish qobiliyatini rivojlantirish bolalikdan boshlanadi va hayot mobaynida davom etadi. Bu jarayon uyda, maktabda va maktabdan tashqari vaqtlarda rivojlantiriladi. Maktabda til oʻqitishning asosiy prinsipi turli vaziyatlarda tildan foydalanishga oʻrgatish hisoblanadi.

Birinchi-ikkinchi sinflarda ona tili va adabiyotni oʻqitishda oʻquvchilarning individual qobiliyatini hisobga olgan holda ongli yondashish, oʻzini namoyon qilish va muloqot layoqatini, shuningdek, tinglash, gapirish, oʻqish va yozish qobiliyatini rivojlantirish alohida vazifa hisoblanadi.

Uchinchi–oltinchi sinflarda fanning oʻziga xos maqsadi oʻquvchilarni oʻzini namoyon qilish, oʻzaro taʼsir oʻtkazish, oʻqish va yozish qobiliyatini oshirishga qaratiladi. Bundan tashqari, ushbu bosqichda matn janrlari doirasi kengayadi. Oʻquvchilarga koʻproq turli matnlarni talqin va tahlil qilish, tuzish va baholash koʻnikmalari oʻrgatiladi. Bolalar tanlagan qiziqarli kitoblar va boshqa multimediali matnlar oʻquv jarayonida qoʻllanadi. Oʻquvchilar oʻqish orqali dunyoqarashini kengaytiradi. Maktabdan tashqari madaniy va multimedia xilma-xilligi orqali ona tili va adabiyotini oʻrganish imkoniyatidan keng foydalaniladi.

Oʻzbekistonda esa oʻquvchiga tilni oʻqitish orqali u boʻyicha egallanadigan nutqiy faoliyat turlari: tinglab tushunish, gapirish, oʻqish va yozish amallarini har bir sinfda oʻrgatish, mustaqil fikr almasha olish, eshitilgan matnni idrok etish, yozma manbalarni oʻqish orqali axborot olish, voqea-hodisalarga oʻz munosabatini bildirish malakasini egallash dinamikasi nazarda tutiladi.

Adabiyot — soʻz sanʼati. Shu sababli ona tilini puxta oʻzlashtirmasdan turib, adabiyotning goʻzalligi va qudratini anglab boʻlmaydi. Ona tili va adabiyot fani darslari mazmuni oʻquvchida soʻzga qiziqish va eʼtibor hissini muntazam oʻstirib borishdan, ularga soʻzning ahamiyati, turli matnlarda tutgan oʻrnini tushuntirishdan iborat.

Oʻzbekiston Milliy oʻquv dasturida maktab bitiruvchilarida til va adabiyot fanlari boʻyicha rivojlantiriladigan umumiy kompetensiyalar belgilanmoqda. Ularni nutqiy (ogʻzaki va yozma nutq malakasi, oʻqish va tushunish, tinglab tushunish) hamda lingvistik kompetensiyalar (lingvistik malaka: fonetika, imlo, leksikologiya, morfologiya, sintaksis) orqali shakllantirish koʻzda tutilgan.

Finlyandiya maktablarida oʻquvchilarning til koʻnikmalari va milliy madaniyati hisobga olinadi. Maktab boshqa ona tilida soʻzlashadigan va boshqa madaniyatga mansub boʻlgan oʻquvchilar uchun oʻrganish hamda muloqot qilish imkoniyatini yaratishi kerak. Oʻqituvchilar oʻz fani boʻyicha fin va shved tilida dars bera olishi lozim. Barcha koʻrsatmalar umumiy oʻrta taʼlim uchun oʻquv dasturida belgilangan muddao va tamoyillarga muvofiq boʻlishi koʻzda tutiladi. Maqsad oʻquvchilarni turli til va madaniyatlarni qadrlashga oʻrgatish, ikki va koʻp tillilikni targʻib qilish va shu orqali oʻquvchilarning lingvistik bilimlari va metalingvistik koʻnikmalarini mustahkamlashdan iborat.

Yana bir holat borki, muayyan sinf yoki maktabda taʼlim qaysi tilda olib borilishi taʼlim toʻgʻrisidagi qonun doirasida, taʼlim oluvchilar va ularning ota-onalari qarorlari asosida belgilanadi Biroq zarurat boʻlsa, ona tili va adabiyot boʻyicha darslar hukumat qaroriga muvofiq birlashtirilishi mumkin. Bunday holda oʻqituvchilar umumiy oʻqitiladigan barcha fanlarning kamida yarmini ona tili sifatida belgilangan tilda oʻtishi kerak. Bu jarayonda oila va maktab oʻrtasidagi oʻzaro kelishuvga amal qilinadi.

Ingliz, nemis, fransuz va boshqa tillarni chet tili sifatida oʻrganish oʻquvchilarda koʻp tillilik, savodxonlik kompetensiyalarini shakllantiradi. Mutaxassislarning fikricha, fin tilini juda kam davlatlarda tushunishadi. Shuning uchun finlar dunyo aholisi muloqot qiladigan asosiy chet tillarni yuqori darajada oʻrganishni maqsad qilgan. Qolaversa, turli tillarda soʻzlashish qobiliyati fanlararo integratsiyani mustahkamlashga yordam beradi.

Abdurahim NOSIROV,

Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi

boshligʻi maslahatchisi, filologiya fanlari doktori

Yuqori sinf ona tili darslarida so‘z takibini o`quvchilarga o‘rgatishda aktdan foydalanish usullari ” mavzusidagi malaka ishi

Malaka ishi rahbari (taqrizchi) _____________ Uralov R.

Tinglovchi _____________ Narziyeva R.

Reja

I. Kirish

II. Asosiy qism : 1 Bo`lim. Rang tasvir darslarida ranglar bilan ishlash

1.1 Rang tasvir darslarida ranglar jilosi

1.2 Inson gavdasini rang tasvirda ishash yo`llari

2 Bo`lim. Shaxsni o`xshatib aks ettirish va yo`llari

2.1 Shaxsni o`xshatib aks ettirish

2.2 Rangli fonda qiyofachini yarim gavdasi bilan ishlash

III. Xulosa

IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

V.Taqdimot

Jamiyatning har tomonlama ravnaq topishi, taraqqiy etishi ta’limning rivojlanishiga va mazmunan takomillashib borishiga bog‘liq.

Ta’limning globallashuvi, innovatsion texnologiyalarning joriy etilayotgani ta’lim muassasalarida ta’lim sifatining oshishiga sabab bo‘lmoqda. Ma’lumki, har qanday texnologiya ta’limning yangi mazmunini shakllantiruvchi ta’lim tamoyillariga asoslanadi. Ta’lim jarayonining faol sub’ektlari o‘qituvchi va o‘quvchilar bo‘lib, ularning hamkorlikdagi faoliyatlari shundan iboratki, ma’lum mavzu bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni chuqur o‘zlashtirish imkonini beradi.

O‘qituvchining faol, samarali faoliyat ko‘rsatishiga yo‘naltirilgan ta’lim jarayonining metodik dars ishlanmasidan farqli ravishda, ta’limning pedagogik texnologiyasi ta’lim oluvchilarga qaratiladi, shuningdek, ularning shaxsiy va o‘qituvchi bilan birgalikdagi faoliyatini hisobga olgan holda o‘quv materialini o‘zlashtirishga sharoit yaratadi.

Prezidentimiz I.A.Karimov o‘quvchi tarbiyasiga alohida e’tibor qaratib shunday yozadi: “SHuni unutmaslik kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda xalqimizni ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq,” 1 .

Tarbiya deganda avvalo, yosh avlodning kelajak hayotga tayyorlash tushuniladi. Tarbiya shaxsni maqsadga muvofiq shakllashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon bo‘lib, tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va sistemali ta’sir etish imkoniyatini beradi. Biz tarbiya jarayoni haqida to‘xtaladigan bo‘lsak, bu tayyorlash, maxsus tashkil qilingan tarbiya faoliyatlari bilan amalga oshiriladi. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchining ongi shakllanadi, his-tuyg‘ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo‘lgan va ijtimoiy aloqalarga xizmat qiladigan xulqiy odatlarni hosil qilinadi.

Bugungi ta’limning rivoji o‘qituvchining o‘z ustida ishlashi, ijodkor bo‘lishi, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarni takomillashtirib borishini taqozo etmoqda.

SHunday ekan, ta’lim jarayonida yoshlar ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi har bir murabbiy o‘quvchilarni barkamol inson qilib etishtirish uchun ularning xalq insonparvarligi chashmalaridan, umumbashariy qadriyatlardan bahramand bo‘lishlariga e’tibor berib, urf-odatlarimizni, milliy qadriyatlarimizni, buyuk mutafakkirlarimizning ma’naviy merosini yaxshi bilishi va ularni darslarga tadbiq etishi lozim.

Bu qo‘llanmada ta’lim texnologiyalari, rivojlantiruvchi, muammoli ta’l im texnologiyalari va ularning ona tili va adabiyot darslarda qo‘llanilishi haqida so‘z yuritiladi.

Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilarning faoliyatini pedagogik jihatdan to‘g‘ri uyushtirish g‘oyat muhimdir.

O‘qituvchi dars jarayonida pedagogik texnologiya asosida o‘quvchilarning ongidagi ilg‘or kuchlarga tayanib, ijodiy kamolotiga yordam berish natijasida darslarni tashkil etishlari lozim.

O‘qituvchi bilan o‘quvchi orasidagi munosabat erishilgan yutuqlardan zavqlanish, o‘quv faoliyatiga mas’uliyatli yondashish hamda o‘zaro hamkorlikda ijodiy faoliyatni yo‘lga qo‘yishga undashi kerak. Bu esa pedagogik ta’sirni tashkil etish uchun zarur bo‘lgan o‘zaro aloqa vositasi “ko‘prik”ni vujudga keltiradi.

Ma’lumki, pedagogik texnologiya- ta’lim jarayonida oldindan rejalashtirilgan va to‘laligicha loyihalashtirilgan, muayyan vaqtga mo‘ljallangan, ta’lim jarayoni ko‘proq ta’lim oluvchi shaxsiga qaratilgan, faollashtirilgan usullar va zamonaviy ta’lim vositalaridan foydalangan holda o‘quv maqsadiga erishishni kafolatlaydigan ta’lim berish jarayonidir.

Pedagogning jonli nutqi, shaxslarning o‘yinlari, jamoatchilik harakatlari tarbiya vositasi vazifasini bajaradi. Ammo tegishli tarbiyaviy vazifalarni hal etish uchun ularni albatta murabbiy pedagog ishining muayyan sistemasiga kiritish kerak. Tarbiya natijasining samarali bo‘lishi tarbiyaviy jarayonni tashkil etish usullari, vositalari va shakllaridan mohirona foydalanishga va ularning uyg‘unligini ta’minlashga bog‘liq.

1. Zamonaviy -an’anaviy o‘qitish elementlaridan foydalaniladigan pedagogik texnologiyalar;
2. Pedagogik jarayonda shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik texnologiyalar;
3. O‘quvchilar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish asosidagi pedagogik texnologiyalar;
4. O‘quv jarayonini samarali boshqarishga asoslangan pedagogik texnologiya;

V. Xususiy o‘quv predmetlariga tegishli texnologiyalar.

Zamonaviy an’anaviy ta’lim. XVII asrda YA.A.Komenskiyning didaktik tamoyillari asosida shakllanib, hozirda dunyodagi maktablarda eng ko‘p qo‘llanayotgan sinf-dars tizimidan iborat. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosan shu tizimni turli yo‘nalishlarda takomillashtirish maqsadlarida yaratilib, hozirda turli yo‘nalishlarda rivojlanmoqda.

Pedagogik jarayonni takomillashtirish, uni o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirishga asoslangan pedagogik texnologiyalar: Hamkorlik pedagogikasi, ta’limning insonparvarlikka asoslangan texnologiyasi va boshqalar.

O‘quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish asosidagi pedagogik texnologiyalar. Muammoli o‘yinlar, tayanch signallar kanspektlari texnologiyalari va boshqalar.

O‘quv jarayonini samarali boshqarish va tashkil qilish asosidagi pedagogik texnologiyalar. Bu texnologiyalarga tabaqalashtirilgan, individuallashtirilgan, dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyalari; ta’limning jamoa usuli, guruhli, kompyuterli ta’lim texnologiyalari kabilar kiradi.

Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari. Bularga o‘quvchi shaxsining sifatlarini, ayrim sohalardagi bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish texnologiyalari kiradi.

Bulardan tashqari xususiy (o‘quv fanlari) pedagogik texnologiyalari, alternativ hamda mualliflik pedagogik texnologiyalari yo‘nalishlari ham mavjud.

1 Bo`lim. Maktab tizimida ona tili fanini o’qitishning maqsad va vazifalari

1.1 Maktabda Ona tili fanini o`qitish

O’zbek tili mustaqil O’zbekiston Respublikasining davlat tili, uning umumiy o’rta ta’lim maktablarda o’qitilishi davlat ahamiyatiga molik ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy ahamiyatga ega. Yoshlarda ijodiy tafakkur, ijodiy izlanish, mavjud imkoniyatlardan eng maqbulini tanlash, tilimizning boy imkoniyatlaridan nutq sharoitiga ko’ra to’g’ri, o’rinli va samarali foydalanish malaka va ko’nikmalarni singdirish, ularni milliy qadriyatlarimiz, udum va an’analarimiz ruhida tarbiyalashda maktab ona tili kursining tutgan o’rni va imkoniyatlari benihoya kattadir. Ayniqsa, mustaqil Respublikamiz uchun tadbirkor va ijodkor insonni tayyorlash masalasi o’ta muhim vazifa bo’lib turgan bir sharoitda bu fanning o’qitilishi muhim ahamiyat kasb etadi.

Maktabda ona tilini o’qitishdan maqsad tilning jamiyat a’zolari o’rtasida bajaradigan vazifalaridan kelib chiqadi. CHunki kishilar o’z faoliyatlarini barcha sohalarda bir-birlari bilan faol munosabatda bo’ladilar. Ular doimo o’zlarini o’rab turgan moddiy borliqdagi narsa-buyumlar, voqea-hodisalar to’g’risida fikr yuritadilar va o’z fikrlarini bir-birlariga ma’qul qiladilar. 2

Demak, jamiyatda fikr almashish qonuniy zaruriyatdir. Odamlar o’rtasida fikr almashish bo’lmasa, jamiyat taraqqiyotdan to’xtaydi. Fikr esa faqat til yordamida ro’yobga chiqadi SHuning uchun avvalo, har bir kishi undan fodalanishni bilishi va avvalo uni egallab olishi zarur. Tilni o’rganish bu faqat uning grammatik qurilishini bilish, tushuncha, ta’rif va qoidalarni o’zlashtirib olish emas, balki ona tilining boy imkoniyatlaridan foydalanib, fikrni og’zaki va yozma shakllarda to’g’ri, ravon ifodalash malakalarini egallashdan iboratdir. Ona tili fani bolaga tilni o’rgatish bilan birga uning serqirra imkoniyatlarini nutqda foydalanish me’yorlarini ham o’rgatadi.

Ma’lumki, til hodisalari alohida-alohida hodisalar emas, balki o’zaro chambarchas bog’langan hodisalardir. Respublikamizdagi taniqli tilshunos olim

G.Ne’matov, uslubshunos olim A.K.Gulomov ta’limotiga asoslanadigan bo’lsak, nutq faoliyati quyidagi uch tarkibiy qismdan iborat.

Maktab ona tili ta’limi ushbu zanjirning birinchi xalqasi – til imkoniyatlari – til birliklarining avvaldan barqarorlik, doimiylik va majburiylik xususiyatlaridan foydalanilgan holda, ikkinchi va uchinchi xalqalari – so’zlash qobiliyati va nutqni rivojlantirish, takomillashtirish va boyitish sari yo’naltirilgan bo’lishi kerak. SHuning uchun tilning turli sathlari – fonetika, lug’at, morfologiya. Sintaksisni alohida-alohida o’rganish tilnning tizimiy yaxlitligiga xilof bo’lib, bu sathlar hamisha uzviy bog’liqlikda o’rganilishi, har bir sath birligini o’rganish, shu sath birligining amaliy qo’llanilishi bo’yicha bilim, malka va ko’nikmalarini mukammallashtirish bilan birga olib borilishi lozim.

Boshlang’ich sinfning ona tili kursi o’quvchilarni til fani haqida dastlabki ma’lumotlar bilan tanishtiradi. 5-sinfdan boshlab ona tilining izchil kursini o’rgatish ko’zda tutiladi.

Maktablarda ona tili o’qitish amaliyati shuni ko’rsatdiki, har bir til sathini alohida-alohida o’rgatishdan oldin shu sathlarni birlashtiruvchi, ularnining o’zaro chambarchas bog’liqligini kursatuvchi bir bo’lim – «Muqaddima» bo’limini kiritishga zaruriyat sezilmoqda.

Turkiy tillar shu jumladan o’zbek tili o’qitish metodikasida, 5-sinflarda o’quv yilining boshida «Sintaksis va punktuatsiya»dan o’quvchilarga zaruriy bilimlar berish -yillardan beri amaliyotda sinab ko’rilmoqda. Amm o uzoq yillik tajribalardan shu narsa ma’lum bo’ldiki, «Muqaddima»ni faqat «Sintaksis va punktuatsiya bilan chegaralash samarli ijobiy natijalar bermaydi. Mazkur bo’lim sintaksis va punktuatsiyaga oid zaruriy masalalar bilan bir qatorda mustaqil va yordamchi so’zlar, yordamchi so’zlarning vazifalari, so’z tarkibi (morfemika), sodda, qo’shma va juft so’zlar kabilarni ham o’z ichiga qamrab olmog’i lozim.

1.2 Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari va usullari

Rivojlantiruvchi ta’lim ma’lum bir vaqtda, o‘quvchining ta’limiy, tarbiyaviy, ma’naviy, ruhiy va jismoniy rivojlantirish hamda uni tez o‘zgaruvchan dunyoda jamiyatga, hayotga moslashuvini ta’minlovchi ta’lim nazariyasidir.

O‘z kelajagini o‘ylagan har bir davlat jamiyat hayotidagi shaxsga taalluqli barcha ijtimoiy ta’sirlarni insonning rivojlanishi uchun, uning o‘zligini anglashi va namoyon qila olishi uchun maqsadli ravishda yo‘naltira olgan bo‘lishi kerak.

Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalar qo‘llanganda, o‘quvchilar qiziqishining ortishiga, bilimlarning ko‘nikmaga aylanishiga, bilim sifat-samaradorligining oshishiga sabab bo‘lmoqda.

Ma’lumki, boshlang‘ich ta’lim o‘quvchilarning aqliy rivojlanishlari, ma’naviy fazilatlarini rivojlantirib borishga asos yaratadi. Bu davrda bolaga beriladigan bilimlar vositasida shaxsning ongi, tafakkuri, dunyoqarashi va ma’naviy dunyosini o‘stirib rivojlantirib borish-ta’limda bolaning rivojlanish jarayonini tashkil etishning asosiy ko‘rinishlaridan biridir.

Boshlang‘ich ta’limda amaliy faoliyat va turli qiziqarli vositalar asosida kerakli bilimlar singdirilib boriladi. Bu faoliyat jarayonida o‘quvchi biron bir natijaga erishishi, obrazlar orqali tasavvur qilishi, o‘z qo‘li bilan biron narsalarni yaratishi, ijod qilishi orqali rivojlantirilib borilgan bola o‘z menini anglay boshlaydi.

Rivojlantiruvchi ta’limning maqsadi-O‘quvchilarda mantiqiy, tanqidiy, tahliliy, ijodiy fikrlashni rivojlantirish orqali barkamol shaxsni shakllantirishdan iboratdir.

Rivojlantiruvchi ta’limning vazifasi-shaxsning individual kamol topishi uchun zarur bo‘ladigan hayotiy ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish sanaladi.

Rivojlantiruvchi ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari- o‘quvchilarda topshiriqlarni echishga oid nazariy tushuncha va amaliy ko‘nikma, malakalarni shakllantiradi. O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga xizmat qiladi.

Rivojlantiruvchi ta’limning asosiy yo’nalishlari:

1. Muammoli ta’lim.
2. Evristik ta’l im .
3. Tadqiqotchilik ta’lim.
4. IMEN (TRIZ) (ixtirochilik Masalalarini echish nazariyasi)

inkorporatsiya(tizimli faoliyat ko‘rsatish)-turli fanlarga oid bilimlarni umumlashtirish;

moslanuvchanlik-ta’lim shakli, usuli va usullarining turli ta’lim muassasalarida qo‘llanuvchanligi;

uyg‘unlik-muayan o‘quv predmetiga oid o‘quv materiali mazmunining shaxsini rivojlantirish shakl, usuli vausullar bilan uyg‘unligi;

yaratuvchanlik-turli ta’lim muassasalari pedagoglarining pedagogik texnologiyalarini yaratish imkoniyatlari;

tabiiylikka asoslanish- genetik va ijtimoiy jihatlarga muvofiq o‘quvchilarning o‘ziga xos shaxsiy xususiyatlarini hisobga olishdan iboratdir.

1. Bo`lim. Axborot kommunikatsion texnologiya va usullarning ona tili darslarida qo‘llanilishi

Maqsad- Ushbu texnologiya o‘quvchilarga tarqatilgan oddiy qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarini bayon etishga yordam beradi.

O`tkazish texnol ogiyasi :

Ushbu texnologiya bir necha bosqichda o‘tkaziladi.

-trener o‘quvchilar bilan birga bahs mavzusini yoki muhokama etilishi kerak bo‘lgan muammoni, yoki o‘rganilgan bo‘limni belgilab oladi;

-trener o‘quv mashg‘ulotida avval har bir o‘quvchi yakka tartibda ishlashi, keyin esa kichik guruhlarda ish olib borilishi va nihoyat dars oxirida jamoa bo‘lib ishlanishi haqida o‘quvchilarga ma’lumot beradi;

-mashg‘ulot davomida har bir o‘quvchi o‘z fikrini erkin holda to‘liq bayon etishi mumkin ekanligi eslatib o‘tiladi.

1. bosqich

F- fikringizni bayon eting.

S- fikringizni bayoniga sabab ko‘rsating.

M- ko‘rsatgan sababingizni isbotlab misol (dalil) keltiring.

U- fikringizni umumlashtiring.

Tarqatma materialning taxminiy nusxasi.

1. bosqich

trener har bir guruhga FSMU texnologiyasining

1. bosqich yozilgan katta formatdagi qog‘ozlarni tarqatadi;

4-bosqich bo‘yicha yozishlarini taklif etadi.

1. bosqich

• guruh a’zolari FSMU ning 4-bosqichini har biri bo‘yicha umumlashtirib, uni himoya qilishga tayyorgarlik ko‘radilar;
• Fikrlarni umumlashtirish vaqtida har bir o‘quvchi o‘z fikrlar ini himoya etishi, isbotlanishi mumkin.

1. bosqich

• kichik guruhlar umumlashtirilgan fiklarini himoya qiladilar: guruh vakili har bir bosqichni alohida o‘qiydi iloji boricha izoh bermagan holda. Ba’zi bo‘limlarni isbotlashi, ya’ni guruhlarning aynan nima uchun, shu fikrga kelganini aytib o‘tishi mu mkin .

1. bosqich

• trener mashg‘ulotga yakun yasaydi, bildirilgan fikrlarga o‘z munosabatini bildiradi;

-ushbu trening yordamida nimalarni bilib oldingiz va nimalarga o‘rgandingiz?

-ushbu texnologiyani o‘quv jarayonida qo‘llanilishi qanday samara berdi?

Ona tili fanining o‘quv dasturida “Tasviriy ifoda” mavzusi berilgan bu mavzuni o‘tishda «Tasviriy ifoda» lar ham o‘zbek tili ifoda vositalarining bir ko‘rinishi ekanligi, og‘zaki va yozma nutqda tutgan o‘rni haqida qisqa izoh beradi. Tasviriy ifodani o‘quvchilarning o‘zlari topishga jalb qiladi. Misol uchun, she’r o‘qib beradi.

«Ko‘rdim, SHukur Burxon» asari Ko‘rdim: SHukur Burxon “Hamza”dan chiqib,

Asta piyodalab ketdi bir kuni.

Bir yon gavjum ko‘cha, bir yon rastalar,

Ko‘pchilik bilmadi uni.

Repetitsiya o‘tgan. Mana u borar,

Parvosiz harakat aro.

Hozirgina ulug‘ shoh Edip edi,

Endi fuqarodan battar fuqaro.

Ustoz! Zamonlarlarning donish makrini

Ko‘chada grimsiz ko‘rsatishmi bu?!

Kecha yig‘lab sizga talpingan jonlar

Bugun tanimasdan o‘tarlar, yohu!

SHe’rni o‘qituvchi ifodali qilib o‘qib beriladi. So‘ngra she’rda tasvirlangan holatni tasavvur qilish va o‘zida qanday bir tuyg‘ular sezganligini gapirib berish so‘raladi, tasviriy ifodalar aniqlanadi. O‘qituvchi o‘quvchilar bayonini umumlashtirib, adib “zamonlarning do‘nish makr ini ” deya ko‘plab o‘xshatishlar, jonlantirishlardan foydalanib, o‘ziga xos tarzda nafis, go‘zal ifodalab bergani, o‘zbek tilining boy ifoda vositalaridan o‘rinli va unumli foydalangani, o‘zbek tili

imkoniyatining beqiyosligi she’rda o‘z ifodasini topganligini aytib o‘tadi. O‘qituvchilar yuqoridagi bosqichlar asosida o‘quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi.

“IKKI QISMLI KUNDALIK” TEXNOLOGIYASI- bu pedagogik texnologiya bo‘lib, yozma nutqni rivojlantiradi. Bu uslub o‘qib chiqilgan mavzu bo‘yicha tushunchalarni shaxsiy tajriba bilan bog‘lashga imkon beradi.

Maqsad: o‘rganilayotgan mavzuga qiziqish uyg‘otish, yozma nutqni rivojlantirish.

1. bosqich. O‘quvchilarga oldindan tayyorlab qo‘yilgan matn o‘qish uchun taklif etiladi.
2. bosqich. Hamma matn bilan tanishganiga ishonch xosil qilib, daftarni vertikal chiziq bilan ikkiga bo‘lish so‘raladi.
3. bosqich. O‘quvchilarga, daftarni chap tomoniga muallif sitatalar (g‘oyalari, fikrlari)ni yoqqanlarini (yoki yoqmaganlarini) yozishlari aytiladi.
4. bosqich. O‘ng tomonga o‘quvchi mazkur sitataga berilgan o‘zini izohini yozadi, ya’ni o‘qilgan matn haqidagi tushunchasini umumlashtirib beradi.
5. bosqich. Topshiriqni shu qismi tugagandan keyin o‘quvchilarga (o‘z xohishiga ko‘ra) bittadan sitatalarni va ularga yozilgan izohni o‘qish taklif etiladi. Sitata va ularning izohi o‘qilayotganda savol berish yoki mazkur sitataga o‘z izohini berishga ruxsat etiladi.
6. bosqich. O‘quvchilar sherik (uchliklar yoki kichik guruhlar) bo‘lib ham ishlashlari mu mkin . Muammoli ta’lim texnologiyasi Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasining asosiy bo‘g‘ini muammoli ta’l im yo‘nalishi sanaladi.

Fikrlash psixologiyasi nuqtai nazaridan muammoli o‘qitish g‘oyasi va tamoyillari S.L.Rubinshteyn, M.I.Maxmutov, V.Okon, I.YA.Lerner tomonidan ishlab chiqilgan.

1. Muammoli vaziyatni vujudga keltirish.
2. Muammoning qo‘yilishi.
3. Muammoning echimini topish.

Muammoli ta’lim o‘qituvchi rahbarligida muammoli vaziyat vujudga keltirilib, mazkur muammo o‘quvchilarning faol, mustaqil faoliyati natijasida nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarni ijodiy o‘zlashtirish va aqliy faoliyatni rivojlantirishga imkon beradigan ta’lim jarayonini tashkil etishni nazarda tutadi.

Muammoli o‘qitish jarayonida beriladigan topshiriqlar Muammoli o‘qitish jarayonida o‘quvchilarga

muammoli vaziyatlarni tahlil qilish bo‘yicha topshiriqlar beriladi.

• nostandart masalalarni tuzish bo‘yicha;
• shakllantirilmagan savol bilan;
• ortiqcha ma’lumotlar bilan;
• o‘zining amaliy kuzatuvlari asosida mustaqil umumlashtirish;
• yo‘riqnomalardan foydalanmasdan qandaydir ob’ekt mohiyatini bayon etish;
• olingan natijalarni qo‘llash chegaralarini va darajalarini aniqlash;
• hodisaning namoyon bo‘lish mexanizmini aniqlash;
• «bir lahzada» topish kabi topshiriqlarni berish mu mkin .

2.2AKTlar orqali muammoli ta’lim yo‘nalishida beriladigan topshiriqlardan namunalar

Bu kabi texnologiyalarni qo‘llashda, dars va mashg‘ulotda qaysi darajadagi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishni nazarda tutilganiga bog‘liqdir.

Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalarining mu amm oli ta’lim yo‘nalishi keng qamrovli bo‘lib, o‘quvchilarni o‘ylashga, muhim xulosalar chiqarishga qaratilgan.

Dars jarayonlarida o‘qitishning muammoli topshiriqlardan foydalangan holda darslarni tashkil etish- o‘quvchilarning mustaqil tadqiqotchilik faoliyati oshirish bilan birga tashabbuskorlik tuyg‘ulari ortib, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqaruvi amalga oshadi, yaratuvchanlikka undaydi, yaratuvchanlikni o‘rgangan bola boshqa har qanday sohaga hech qiyinchiliklarsiz erishadi.

Ma’lumki, ona tili fanining bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirishda so‘z, gap, uning tuzilishi haqida bilim bersa, adabiyot fani ko‘proq og‘zaki bayon qilish, ifodali o‘qish, asar mohiyatini so‘zlash, ijodiy insholar yozish kabi maqsadlarni nazarda tutadi.

Muammoli o‘qitish jarayonida beriladigan topshiriqlar asosan o‘quvchilarga tadqiqiy, evristik, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish bo‘yicha topshiriqlar beriladi.

• nostandart masalalarni tuzish bo‘yicha;
• shakllantirilmagan savol bilan;
• ortiqcha ma’lumotlar bilan;
• “bir lahzada” topish kabi topshiriqlar asosida ona tili faniga murojat qilamiz.

1. Fonetika bo‘limi bo‘yicha muammoli topshiriqlar

1. topshiriq. p-b tovush juftlari ishtirokida so‘zlar yasang. So‘zning tub va ko‘chma ma’nolarini sharhlang.

1) parda-barda 2) a) past-tub so‘z, (o‘rin-joy pastda) past- bast b) bo‘y-bast, qomat, bo‘yi past( past-ko‘chma ma’noda

1. topshiriq. t-d tovush juftlari ishtirokida so‘zlar yasang. Ushbu so‘zlar yordamida jumla quring.

1. tosh-dosh tog‘-dog‘
2. Mana bu erga tosh yotqiziladi.

1. topshiriq. Bir tovush ortirib, yangi so‘zlar yasang. Namuna:

tor-tort, torti, tortiq,

1. topshiriq. Bir tovushni o‘zgartirib, yangi so‘z yasang. So‘zlar ma’nosini sharhlang.

tosh-tesh, tish, tush, to‘sh; to‘ p-to‘r, to‘s, to‘l to‘z, to‘y, to‘k, to‘q; do‘q-lo‘q; liq-miq, jiq, ziq, siq, tiq v.h.

1. topshiriq. Berilgan so‘zdan bir tovush kamaytirib, yangi so‘z yasang. Namuna:

1. topshiriq. Bir tovush o‘zgarib, qofiyadosh so‘zlar yasang.

1. topshiriq. z-sh tovush juftlari yordamida tovushdosh so‘zlar yasang. Ularga zid ma’noli so‘zlar toping.

1. zil-sil 2) zil-engil, qiz-o‘g‘il, qis-och

1. topshiriq. Qo‘sh undoshli so‘zlarning guruhlang.

11 Ta’lim jarayonida AKTdan foydalanishning namunalari

Ba’zilari AKTdan foydalanish misollari ta’limda ular raqamli doska, planshetlar, interaktiv jadvallar, raqamli kitoblar, o’quv dasturlari va raqamli o’qitish platformalari.

Bizning hayotimizga yangi texnologiyalarni kiritish biz yashayotgan dunyoni butunlay o’zgartirdi. Ushbu modifikatsiyalar orasida biz ta’lim sohasida sodir bo’lganlarni topamiz, ularda hozirgi paytda dars berish jarayoni takomillashtirish uchun foydalanilmaydigan sinfni ko’rish g’alati.

Sinfda o’quvchilarni rag’batlantirish va ularning bilimlarini yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan ko’plab AKT vositalari mavjud. Ammo, ularning barchasidan foydalanganimiz uchun emas, balki biz yaxshi mutaxassis bo’lamiz va bolalar ko’proq tarkibni o’rganadilar.

Qaysi vositalarni, nima uchun va nima uchun ishlatishni tanlashimiz kerak, chunki ularning barchasi o’quvchilarimiz uchun ma’lum bir tarkibni anglashi uchun bir xil darajada samarali va samarali bo’lmaydi.

Ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish misollari

1- Interaktiv doska

Interfaol doska – bu kompyuter, proektor va ekrandan tashkil topgan, uni ko’rsatgich yordamida boshqarish mumkin. Taxtaning har xil turlari mavjud, garchi biz bu erda taqdim etayotganimiz eng keng qo’llanilgan bo’lsa-da, boshqasi paydo bo’ladi, interaktiv sensorli ekran. U oldingisidan ekranni barmoqlarimiz bilan boshqarishimizga imkon beradiganligi bilan farq qiladi.

Raqamli taxta bizga sinfda ko’plab tadbirlarni amalga oshirishga imkon beradi. Quyida biz eng tez-tez uchraydiganlarini qisqacha tushuntirib beramiz:

• Biz noutbukdan keladigan har qanday ma’lumotni loyihalashtirishimiz mumkin, chunki taxta biz uning tarkibini kengaytirilgan tarzda eshitishimiz va ko’rishimiz mumkin bo’lgan katta monitorga aylanadi. Ushbu tarkib orasida odatda eng keng tarqalgan: umumiy va o’quv dasturlari, videolar, musiqa, veb-sahifalar, taqdimotlar, hujjatlar va boshqalar. Bundan tashqari, siz ular bilan raqamli doskasiz kompyuterda bo’lgani kabi muomala qilishingiz mumkin.
• Bundan tashqari, keyinroq taqdim etadigan multimedia vositalaridagi tarkibni, agar uni kabel orqali to’g’ri ulasak, loyihalashimiz mumkin: CD, DVD, kamera .
• Kengashlarda har qanday yosh va hudud uchun mo’ljallangan o’zlarining o’qitish vositalari va manbalari mavjud. Boshqa tomondan, biz tasvirlar, tovushlar va musiqa banklaridan ham foydalanishimiz mumkin yoki agar maqsadlarimizga erishish uchun mavjud portallar va veb-saytlardan foydalanishni ma’qul ko’rsak.

2. Interfaol jadvallar

Interfaol jadvallar – bu kamroq tarqalganiga qaramay, bolalar guruhidagi bolalar guruhida ishlatilishi mumkin bo’lgan yana bir vosita. Uning afzalliklaridan biri shundaki, uning 27 dyuymli diametrini hisobga olgan holda, u oltita bolani ishlatishi mumkin, ular xuddi raqamli taxtadek raqamli tarkib bilan ishlaydi.

Bu o’quvchilar ishlayotgan raqamli tarkib tufayli o’zaro fikrlashish va bahslashish onlariga ega bo’lishlari uchun yaratilgan. Ular ekranga teginish imkoniyatiga ega bo’lgani uchun juda yoqadi va u tarkibiga kiritilgan barcha o’yinlar interaktivdir.

Uning vazifalari boshqa raqamli vositalar bilan bir xil. Farqi shundaki, uning ishlatilishini engillashtirish uchun uning balandligi eng kichigiga moslashtiriladi.

Boshqa tomondan, u bolalar intuitiv ravishda zavqlanish paytida va barmoqlarini ishlatganda o’rganishi mumkin bo’lgan ta’lim o’yinlarini ham o’z ichiga oladi. Biroq, uning yuqori narxi va faqat olti kishiga mo’ljallangan imkoniyatlari tufayli u juda keng tarqalmagan.

3. Tabletka

Tabletkalar – bu noutbuk va mobil telefon o’rtasida oraliq o’lchamga ega bo’lgan kichik qurilmalar. Ba’zi markazlar ularni dizayni bilan, ba’zi bir mavzularda ishlashga, noutbuklarga qaraganda engilroq va intuitivroq bo’lishiga qo’shib qo’yishgan.

Boshqa tomondan, ularga aksessuarlar yoki aksessuarlar kerak emas, bu esa noutbukdan farqli o’laroq, markazlarning pulini tejaydi.

Ushbu vositaning vazifalari har qanday qurilmaning vazifalari bilan bir xil. Farqi elektromagnit qalam yordamida boshqariladigan ekran orqali interaktivlikda.

Vizual nuqsoni bo’lgan talabalar uchun bu juda foydali vosita bo’lishi mumkin, chunki ular ular ustida ishlashlari mumkin, shu bilan harflar va qurilmaning muhitini o’z ehtiyojlariga moslashtira oladilar va hatto ular talab qilsalar ham, ushbu turdagi dasturlardan foydalanadilar. nogironlik

Maktabgacha ta’limning so’nggi yillari va boshlang’ich ta’limning birinchi yillari o’quvchilari uchun ekranda yozish funktsiyasi juda foydalidir, chunki bu raqamli dunyo kabi motivatsion vositada yozishni o’rganishga imkon beradi.

4. Raqamli kitoblar

Ular raqamli matnli tarkibga ega vositalar bo’lib, ular uchun ekran ishlatilishi kerak. Odatda uni sinfda ishlatish audiovizual yoki hatto onlayn kabi boshqa turdagi tarkib bilan birga keladi.

Uning sinfga qo’shilishi ta’lim muhitida juda ko’p tortishuvlarni keltirib chiqardi, chunki ba’zi odamlar uning sinfda ishlatilishi qog’ozni har tomonlama almashtiradi va shuning uchun bolalarga o’rganishga zarar etkazadi deb o’ylashgan. o’qish va yozish.

Biroq, boshqa vositalar singari, ular ham o’qitish-o’rganish jarayonida katta foyda keltiradi.

5. Noutbuklar / noutbuklar

Biz allaqachon bilganimizdek, ular zambarak, televizor, videodan keyin sinfga kelgan birinchi vositalar deb aytish mumkin edi . Boshqa vositalar singari u ham individual, ham guruhda ishlashga imkon beradi va talabalarni ajoyib tarzda rag’batlantiradi. unda ular amalga oshiradigan tadbirlar.

Boshqa tomondan, bolalar uchun biron bir aniq mavzu bo’yicha o’rgangan narsalarini o’zlashtirishi yoki agar xohlasa, uni kengaytirishi yaxshi o’quv vositasi hisoblanadi.

Bu o’ynoqi asbob bo’lgani uchun, bolalar o’ynash yoki kompyuterda ishlashni qanday ajratishni bilishmaydi, lekin o’ynash yoki ishlash, aniq narsa shundaki, ular undan foydalanishni o’rganishadi va yangi bilimlarni egallaydilar, shuning uchun maktablarda u har safar mavjud yanada sifatli pedagogik dasturlar va dasturlarni taklif qilish.

6. Onlayn dasturlar yoki onlayn faoliyat uchun maxsus dasturiy ta’minot

Yangi texnologiyalar paydo bo’lishi bilan biz turli xil bilimlar sohalarida ishlash uchun foydalanishimiz mumkin bo’lgan turli xil dasturlardan, o’quv platformalaridan yoki onlayn faoliyatlari mavjud bo’lgan sahifalardan foydalanishimiz ham mumkin bo’ldi.

Shu tarzda biz yanada zerikarli yoki tushunishi qiyin bo’lgan mavzularni o’rganishni juda qiziqarli qilishimiz mumkin.

Ushbu turdagi mashg’ulotlardan asosiy mazmuni tushuntirilgandan so’ng foydalanish tavsiya etilsa ham, ba’zi o’qituvchilar talabalar e’tiborini jalb qilish uchun tushuntirish vaqtida ularni allaqachon kiritmoqdalar.

Boshqa tomondan, ular bolalarga qog’ozda yuboriladigan uy vazifalarini qo’llab-quvvatlash uchun ham ishlatilishi mumkin.

Ko’p hollarda bizning o’quvchilarimiz ushbu turdagi faoliyatni amalga oshirish uchun qurilmadan foydalansalar yaxshi o’rganishadi, chunki protsedura yanada interaktiv va dinamikdir.

7. Multimedia resurslari

Multimedia resurslari bu darslarni har doim kam monoton qilish uchun sinfda ishlatilib kelinadigan vositalar. Boshqacha qilib aytganda, biz yuqorida aytib o’tganimizdek zamonaviyroqlardan oldin biz abadiy ishlatib kelgan narsalar keldi.

Ba’zi misollar quyidagilardir: televizor, video, DVD, to’p . Hozirda ular boshqa zamonaviy vositalarni to’ldiruvchi vosita sifatida foydalanilmoqda, ammo men ularni eslatib o’tishni qulay deb topdim, chunki ular boshqalarning rivojlanishi uchun asos bo’lgan.

8. Virtual o’qitish platformalari

Talabalarga beriladigan imtiyozlar miqdori bo’yicha ta’lim sohasidagi yana bir taniqli vosita – bu o’quv markaziga sayohat qilishni talab qilmasdan talabalarga mavzuni masofadan o’rganishga imkon beruvchi vosita sifatida tushunilgan virtual o’qitish platformalari.

Bu elektron o’qitish yoki ispan tilida elektron ta’lim yoki b-learning yoki aralash ta’lim kabi turli xil o’qish usullariga imkon berdi.

9. O’yin pristavkalari

O’yin va o’qitish vositasi sifatida video o’yinlar juda foydali bo’lishi mumkin. Ulardan foydalanish ko’rish, vosita harakatlari va fikrlash bilan bog’liq bo’lgan ko’nikmalarni takomillashtirish, mustahkamlash yoki rivojlantirishga yordam beradi.

Ularning mavzulari har xil, aksariyati fanga oid tarkibni o’qitishga qaratilgan. Biroq, boshqalari harakat va ko’rishga yo’naltirilgan, masalan, sport o’yinlari.

Bundan tashqari, video o’yinlar shaxsga jamoaviy ishlarni rivojlantirishga, impulsiv xatti-harakatlarni boshqarishga va xavotirni kamaytirishga yordam beradi.

10. Ta’lim robototexnika

Ta’lim robototexnika – bu robototexnika sohasi, ayniqsa o’qitish va ta’limga qaratilgan. Maqsad elektronika, hisoblash, mexanika va boshqa sohalar bilan bog’liq tushunchalarni o’rgatish bo’lsa juda foydali.

Uning o’qitilishi cheklanmagan, uni boshlang’ich bosqichdan keyingi bosqichga qadar har qanday ta’lim darajasida tayyorlash mumkin. Bolalar uchun bu ularni zamonaviy mavzular bilan tanishtirishning ajoyib usuli, shuningdek ularga robototexnika yoki shunga o’xshash narsalarga qiziqishi yoki yo’qligini aniqlashga imkon beradi.

11. Virtual haqiqat

Virtual haqiqat bu texnologiya yordamida virtual sahnani yaratadigan interfeys deb tushuniladi. U haqiqatga asoslangan ovozli, vizual va taktil effektlarni simulyatsiya qilib, foydalanuvchiga ularning haqiqiy muhitda ekanligiga ishonishiga imkon beradi.

Virtual haqiqat sohasi yangi bo’lsa-da, u o’qitish uchun ko’plab imkoniyatlarga ega vosita hisoblanadi. Siz bolalarda turli ko’nikmalarni rivojlantirishga imkon beradigan aniq vaziyatlarni qayta yaratishingiz mumkin.

Boshqa tomondan, qurilmalar haqiqat tuyg’ularini uzishga va odamlarning harakatlarini ushlab olishga imkon beradi, bu esa odamni real hayotda deyarli sezilmasligi mumkin bo’lgan stsenariyga botiradi.

Ta’limda uni ishlatishning misollari: uzoq mamlakatga sayohat qilish, inson tanasini o’rganish yoki insoniyat tarixi bilan sayohat qilish.

Afzalliklari va kamchiliklari

Biz ilgari taqdim etgan barcha vositalar, ularni ta’lim sohasida foydalanishda o’zlarining kamchiliklari va afzalliklari bilan ajralib turadi. Biroq, umuman olganda, ularning ko’pchiligiga to’g’ri keladi, shuning uchun quyida biz eng muhimlarini taqdim etamiz.

Afzalligi

• Darsda undan foydalanish talabalarning motivatsiyasini oshiradi. Haqiqat shundaki, ular sinflarda qo’llanila boshlanganidan beri o’quvchilar o’qigan turli sohalarida ko’proq g’ayratli bo’lishadi.
• Ta’lim usullari va jarayonlarini yangilang. Bugungi kunda barcha ta’lim sohasi mutaxassislari ushbu vositalarni sinfda qo’llash va o’qitish uslubini o’zgartirish uchun qayta o’qitishga majbur bo’lishdi.
• Bu yangi ta’lim manbalaridan foydalanishga imkon beradi. Yangi texnologiyalarning uzluksiz evolyutsiyasi tufayli asta-sekin yangi qurilmalar o’qitish sifatini oshiradigan sinflarga kiritilmoqda.
• Sinfdagi vaqt ko’proq ishlatiladi. U erda onlayn rejimdagi ko’plab tadbirlar natijasida talabalar qisqa vaqt ichida ko’proq tarkibni o’rganishlari mumkin.
• Talabani vazifalarga jalb qilish. Talabalar o’ynash jarayonida va sinfda ishlangan tarkibni anglamasdan o’rganadilar.
• Ular talabalar o’rtasida hamkorlik qilishni rag’batlantiradilar. Sensorli jadvallar kabi ba’zi vositalar o’quvchilarga muammolarni hal qilishda hamkorlik qilishga imkon beradi.
• Raqamli va audiovizual savodxonlik. Ular talabalarga kelajagi uchun zarur bo’lgan raqamli va audiovizual ko’nikmalarni egallashga imkon beradi.
• Yana bir afzallik: Bu ijodkorlikni rag’batlantiradi, o’quvchilarning o’rganish ritmini hurmat qiladi, qiziqish va tadqiqot ruhini yaratadi, ular tajriba o’tkazishi va boshqarishi mumkin.

Kamchiliklari

• The narx ushbu vositalardan ba’zilari juda yuqori va uni umumlashtirishga to’sqinlik qiladi.
• Ba’zilarini faqat raqamli doskada bo’lgani kabi ma’lum bir tarzda sinf ichida joylashtirish mumkin.
• By sinf xususiyatlari Agar sinfda yorug’lik bo’lsa yoki projektor etarlicha kuchga ega bo’lmasa, yorug’lik etishmasligi bo’lishi mumkin.
• Siz shuningdek loyihani amalga oshirishingiz mumkin soyalar talabalar va o’qituvchilar tomonidan doskada.
• Mavjud bo’lishi mumkin texnik muammolar masalan, Internetga kirish, kompyuterlar yoki raqamli doska dasturlari bilan.
• A deb taxmin qiladi vaqt sarmoyasi O’qituvchilarda faoliyatni tayyorlashda yuqori boshlang’ich.
• Bu to’g’ri bilim darajasi o’z faoliyatini rivojlantirish uchun, shuning uchun o’qituvchilar qayta ishlanmasa va ularga qanday qilib to’g’ri munosabatda bo’lishni bilmasa, bu katta muammo bo’lishi mumkin.
• Bo’lishi mumkin ortiqcha ma’lumot talabalar uchun ushbu qurilmalardan foydalanish.
• Ba’zan mumkin o’quvchilarni chalg’itishi agar siz ushbu turdagi texnologiyadan foydalanishda qanday qilib dars o’tishni bilmasangiz.

Va siz yana qanday tics misollarini bilasiz?

Adabiyotlar

1. Markes, P. (2008). Raqamli taxta. Peremarklardan tiklandi. to’r
2. Tapscott, D. (1997): Raqamli muhitda o’sish. Bogota Mc Graw-Hill.
3. de Caso, A. M., Blanco, J., & Navas, G. AKT BOLALIK TA’LIMINING IKKINCHI DAVLATIDA.
4. Maydon, M. (muvofiqlashtiruvchi) (2001): Axborot jamiyatida ta’lim bering. Bilbao. Desclée.

Dars mashgulotlarining samaradorligini oshirishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Ибрагимов, Х. (2022). Dars mashgulotlarining samaradorligini oshirishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 551–554. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5258

• APA
• MLA

Хайрулла Ибрагимов, O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali

Oʻzbek tili va adabiyoti kafedrasi katta oqituvchisi

Ключевые слова:

Аннотация

Ushbu maqolada texnologiya, dars texnologiyasi va yangi pedagogik texnologiyalar xususida tohtalib, ushbu texnologiyalarni dars jarayonlariga tadbiq qilish xususida qisqacha toxtalib otdik.

Похожие статьи

чамбарчас боғлиқ. Масалан, ―миллий ўзликни англаш, миллий ғурур ва миллий ифтихор
туйғусини тарбиялаш, миллатнинг тили, маданияти халқимизнинг асрлар давомида
шаклланган ўзига хос урф-одатлари, маросимлари ва қадриятларида алоҳида мазмунга эга
бўлган тафаккур услубини кўришимиз мумкин‖[3]. Бизнинг халқимизда жамоавийлик
кайфиятидаги тафаккур услуби доминантлик қилади. Бу айниқса тўй-маракаларда, мотам
маросимларида, ҳашарларда яққол намоѐн бўлади. Ёки, ―тилимиздаги мехр-оқибат, мехр-
муҳаббат, меҳр-шафқат, қадр-қиммат деган, бир-бирини чуқур маъно-мазмун билан
бойитадиган ва тўлдирадиган ибораларни олайлик. Қанчалик ғалати туюлмасин, бу
ибораларни бошқа тилларга айнан таржима қилишнинг ўзи мушкул бир муаммо‖[4].
Ҳақиқатан, тафаккур услуби кенг қамровли тушунчадир.

Xулоса шуки, инсоният ҳаѐтида катта ўзгаришлар юз бераѐтган, миллий

чегаралар ювилиб, миллатлар ва халқлар орасида янгича муносабатлар авж олаѐтган,
турлича муносабатлар қуршовида қолаѐтган даврда, миллий ўзликни сақлаб қолиш ва
миллий тафаккур услубини ҳар томонлама ривожлантириш долзарб масала бўлиб
қолаверади.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати:

1. С.Жўраева. 96 мумтоз файласуф. –Т.:Янги аср авлоди, 2011., 46-б.
2.

Xosilmurodov Islom Xamitolim o‗g‗li, Sultonaliyeva Gulshona Sherzod qizi. ―Mantiq

ilmini o‗rganishning ahamiyati‖. Zamonaviy ta‘lim-tarbiya jarayonini tashkil etishning ustuvor
yo‗nalishlari, ijtimoiy va pedagogik-psixologik asoslari. 2022 yil. 250-bet.

3.Xosilmurodov Islom Xamitolim o‗g‗li, O‗zbekistonda bag‗rikenglik va millatlararo

totuvlik g‗oyalarining ijtimoiy hayotdagi ahamiyati. Jamiyat va innovatsiyalar. 2021 yil 10b.

4.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008, 8-б.
5. Рахматов Х. Б. БУХОРО АМИРЛИГИ АҲОЛИСИНИНГ ЭТНИК ТАРКИБИ

ХУСУСИДА (XIX асрнинг иккинчи ярми–ХХ аср бошлари) //ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. –
2021. – №. SI-3.

6. Fayzullaev S. B. Fostering the qualities of agility of basketball pupils in Uzbekistan

//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т. 11. – №. 5.
– С. 1171-1176.

DARS MASHG‗ULOTLARINING SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA YANGI

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH

Ibragimov Xayrulla Hamdamovich f.f.f.d. (PhD)

O‗zMU Jizzax filiali ―Oʻzbek tili va adabiyoti‖

kafedrasi katta o‗qituvchisi

Annotatsiya:

Ushbu maqolada texnologiya, dars texnologiyasi va yangi pedagogik

texnologiyalar xususida to‗htalib, ushbu texnologiyalarni dars jarayonlariga tadbiq qilish
xususida qisqacha to‗xtalib o‗tdik.

Kalit so‗zlar:

Texnologiya, pedagogik texnologiya, dars texnologiyasi, o‗qitish

texnologiyasi,

ma‘lumot texnologiyasi, mahorat, san‘at, o‗qituvchi, o‗quvchi, tafakkur va

Bugungi kunda ta‘limda zamonaviy pedagogik texnologiyalarga, darslarni o‗qitishning

faol usullarini qo‗llab tashkil etish muammolarining yechimiga qo‗yilgan talab tobora ortib
bormoqda. AQSh va Yevropa mamlakatlarida «ta‘lim texnologiyasi» sifatida e‘tirof etilgan
nazariya bo‗lib, uning yaratilishi to‗g‗risida ma‘lumot beruvchi manbalarni o‗rganish natijalari
shuni ko‗rsatdiki, ta‘lim tizimini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish g‗oyasi o‗tgan
asrning boshlarida g‗arbiy Yevropa hamda AQShda ta‘lim tizimini isloh qilish, ta‘lim

samaradorligini oshirish, shaxs ijtimoiylashuvini ta‘minlash va bu borada muayyan
muvaffaqiyatga erishish borasidagi ijtimoiy ehtiyojni qondirishga urinish natijasida vujudga
kelgan. Bu sohadagi mavjud adabiyotlarda «ta‘lim texnikasi» tushunchasi o‗quv
mashg‗ulotlarini aniq va samarali tashkil etishga ko‗maklashuvchi usul, vositalar yig‗indisi deya
talqin etiladi.

Shu narsa ma‘lumki, an‘anaviy ta‘lim mazmuninig asosi shundan iboratki, pedagog bu

jarayondagi avtoritar mavqei, ta‘lim jarayoni o‗quvchilarning sust faoliyati asosiga qurilgan
bo‗lib, dars uchun ajratilgan vaqtning asosiy qismi pedagoglar tomonidan muhim nazariy
ma‘lumotlarni bayon etishga sarflanar, o‗quvchilarning faolligini ta‘minlashga zaruriyat
sezilmasligini ifoda etardi.

O‗tgan asrning 60-yillarida ta‘lim faoliyatini avvaldan puxta ishlab chiqilgan dastur

g‗oyalariga muvofiq tashkil etish tashabbusi ko‗tarildi. Dasturlashtirilgan ta‘lim o‗quvchi
muayyan bilimlarni qismlarga bo‗lib hal etilishi asosida ona tili darslarini tashkil etishni nazarda
tutadi. Dasturlashtirilgan ta‘lim mazmunida uning maqsadlari, baholash mezonlari ona tili
darslari mohiyatining aniq tavsifini ko‗rsatuvchi ko‗rsatgichlar ekanligiga alohida o‗rin ajratildi.

Rivojlangan mamlakatlarda bu sohada boy tajriba to‗plangandir. Pedagogik texnologiyalar

mohiyatini to‗laqonli anglash uchun mazkur iboraning lug‗aviy ma‘nosini tushunib olish taqozo
etiladi.

―Ta‘lim texnologiyasi‖ iborasining ma‘nosi – (inglizcha ―An educational technology‖)

darslarni yuksak mahorat bilan san‘at darajasida tashkil etish to‗g‗risida ma‘lumot beruvchi fan,
ta‘limot demakdir[2]. Ayni vaqtda mazkur tushunchaning ta‘rifi hamda uning mohiyati borasida
yagona g‗oya mavjud emas. Bu nazariya mohiyatining yoritilishiga nisbatan turli yondashuvlar
mavjud.

Ona tili darslarining samaradorligini oshirish ta‘lim-tarbiya jarayonini davr talabi

darajasida yangi pedagogik texnologiyalar, texnik hamda axborotli vositalar bilan
qurollantirishni taqozo etadi. Ona tili darslarini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil
etish mazkur jarayonning nazariy-amaliy qirralarini tadqiq etish, maxsus ishlanmalar yoki
tavsiyanomalarning yaratilishini talab etadi. Ana shu ehtiyojdan kelib chiqqan holda yangi
pedagogik texnologiya nazariyasi, uning mohiyati ta‘lim texnologiyalarini o‗quv muassasalari,
shu jumladan, ona tili darslariga tatbiq etish muammosining qay darajada o‗rganilganligini
tadqiq etish maqsadida mavzuga oid yaratilgan manbalar mohiyati bilan tanishib chiqdik.

Uzoq yillardan buyon ushbu nazariya va uning mohiyati yuzasidan tadqiqotlar olib

borayotgan pedagog olim V.P.Bespalko «ta‘lim texnologiyasi» tushunchasini «amaliyotga tatbiq
qilinadigan muayyan pedagogik tizim loyihasi» deya ta‘riflagan bo‗lsa, N.F.Tal‘zina «fan va
amaliyot oralig‗ida muayyan tamoyillarni olg‗a suruvchi usullarni ishlab chiqaruvchi, ularni
izchil qo‗llash kabi masalalarni hal etishga yo‗naltirilgan mustaqil fan» ekanligiga e‘tiborni
qaratadi.

V.V.Klarin tomonidan yaratilgan «Pedagogicheskaya texnologiya v uchebnom protsesse»

nomli asarda V.P.Bespalko tomonidan bayon etilgan mulohazalar to‗ldirilib, pedagogik
texnologiyalarning ona tili darslariga tatbiq etish shart-sharoitlari borasidagi qarashlar ilgari
suriladi. V.P. Bespalko va M.V.Klarinlarning tadqiqotlarida «pedagogik texnologiya»
tushunchasiga ta‘rif berilgan.

Ingliz olimi B.Blum ta‘lim texnologiyasi mazmunida ta‘lim maqsadining aniq belgilanishi

muhim ahamiyatga ega ekanligini ta‘kidlagan holda o‗quvchilar tomonidan o‗zlashtirilgan
nazariy bilimlarni aniqlash maqsadida test topshiriqlarini ishlab chiqish jarayonida maqsadni
oydinlashtirishga xizmat qiluvchi taksonomiyani ishlab chiqadi. Taksonomiya muayyan
ob‘ektlarni ularning o‗zaro tabiiy bog‗lanishlari asosida tasniflash va tizimlashdir.

So‗nggi yillarda yurtimiz olimlari tomonidan ham ta‘lim texnologiyasi nazariyasiga oid bir

hator maqola, risola va qo‗llanmalar yaratildi. M.O. Ochilov mazkur iborani «Pedagogik
texnologiya – tizimli, texnologik yondashuvlar asosida ta‘lim shakllarini qulaylashtirish,
natijasini kafolatlash va ob‘ektiv baholash uchun inson salohiyati hamda texnik vositalarning
o‗zaro ta‘sirini inobatga olib, ta‘lim maqsadlarini oydinlashtirib, o‗qitish va bilim o‗zlashtirish

jarayonlarida qo‗llanadigan usul va usullar majmuidir» deya sharhlasa , N.Saidahmedov
quyidagicha: ―Pedagogik texnologiya bu o‗qituvchi (tarbiyachi) tomonidan o‗qitish (tarbiya)
vositalari yordamida o‗quvchilarga ta‘sir ko‗rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda
oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni‖, – degan ta‘rifni beradi.

texnologiyaning nazariy asoslarini amaliy pedagogik faoliyatga tatbiq etish masalasi
o‗rganilgan.Shuningdek, xususiy fanlarni o‗qitish jarayoniga pedagogik texnologiyalarni tatbiq
etishning amaliy asoslarini ochib berishga harakat qilingan.

Faylasuf olimlar B.Ziyomuhammedov va Sh.Abdullaevalar tomonidan yaratilgan «Yangi

pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot» nomli asarda «Ma‘naviyat asoslari» darslarini
texnologik yondashuv asosida tashkil etish masalalari ochib berilgan bo‗lib, bu boradagi bir
qator ishlanmalar kitobxonlarning e‘tiboriga havola etilgan[3]. Ma‘lumki, inson va jamiyatining
harakatlantiruvchi kuchi bu – inson tafakkuridir. Tafakkur bu aql – idrok va dunyoviy bilimlar
majmuasidir.

Dunyoviy bilimlar ta‘lim jarayonida bunyod etiladi. Shunga ko‗ra mamlakatimizda

ta‘limga alohida e‘tibor berilgan holda, uni yangi pedagogik tizimga o‗tkazish bugungi
davrimizning bosh vazifalardan biriga aylandiki, bu uzluksiz ta‘limni yo‗lga qo‗yishni ham ilmiy
asosi bo‗lib xizmat qiladi.

Ma‘lumki, har bir mamlakat va jamiyat o‗zining ta‘lim – tarbiya tizimiga va o‗qitish

texnologiyasiga ega bo‗ladi.

Lekin bu texnologiyada albatta jahon va umuminsoniy ta‘lim – tarbiya sistema – tizimidan

va o‗qitish texnologiyasidan ijodiy foydalaniladi va undan bahramand bo‗linadi.

Shular aosida maktab o‗quv fanlari o‗zining o‗qitish sistemasini yangi pedagogik

texnologiyalar asosida o‗qitishga alohida e‘tibor berilmoqda.

Jumladan, o‗quv predmetini yangi pedagogik texnologiyada o‗qitishga o‗tilmoqdaki,

buning uchun ona tili o‗quv predmeti darslari bo‗yicha didaktik materiallar, ko‗rgazmalar,
metodik adabiyotlarni tayyorlash va ishlab chiqarish zarurligi bugungi kunimizdagi muhim
vazifa bo‗lib qolmoqda.

Ma‘lumki, ta‘lim – tarbiya sohasida pedagogik texnologiya ancha murakkab masala

bo‗lib, undan tasviriy san‘atini o‗qitishda foydalanish ham o‗ziga xos muammolarni keltirib
chiqaradi.

Ona tili darslarini o‗qitishda ham pedagogik texnologiyani ―dars texnologiyasi‖, ―o‗qitish

texnologiyasi‖ va ―ta‘lim texnologiyasi‖ kabi ko‗rinishlaridan foydalanishadi.

1.―Dars texnologiyasi‖ – bu 45 daqiqali dars jarayonini tashkil etilishining umumiy

pedagogik tinglovchilarga (didaktik va metodik) javob berishni kafolatlaydigan pedagogik
jarayondir. Ya‘ni ona tili fanining sinf – dars sistemasi bo‗lib, u: Yangi bilim berish, berilgan
bilim – malakalarni mustaxkamlash, aralash dars, bilim – malakalarni tekshirish va nazorat qilish
darslari kabilar. Ularning har biri o‗ziga xos texnologiyalarda faoliyat yuritadi.

2.―O‗qitish texnologiyasi‖ – ona tili darslarini o‗qitish va ular asosida nazariy va amaliy

sohalaridan bilim – malakalarni o‗zlashtirish yo‗li, qoidalari va uslublari majmuasi jarayonidir.

Bu texnologiya ma‘lum bir o‗quv predmetini o‗qitish va o‗zlashtirish yo‗li, didaktikasi va

xususiy metodikasi jarayonini ifoda etadi. Shunga ko‗ra o‗qtish texnologiyasi ona tili dars
mashg‗ulotlarining turi bo‗yicha o‗zagarib ham turadi. Chunki ona tili dars mashg‗ulotlarini
o‗qitish didaktikasi va uslublari mashg‗ulotlardagi maqsad va vazifalarning o‗zagarib turishi
bilan uning o‗qitish texnologiyasi ham o‗zgarib turadi.

3. ―Ma‘lumot texnologiyasi‖ – bu o‗quvchilarga ma‘lumot berish mazmunida ifodalanib, u

o‗quvchilarga ona tili o‗quv fanidan bilim – malaka berish jarayonida o‗qituvchi bilan o‗quvchi
o‗rtasida ilmiy muloqot, munosabat, ijodiy hamkorlik jarayonlari mazmunida ifodalanadi.

Ya‘ni, beriladigan bilim va malakalarni o‗quvchilarga yetkaza olishni kafolatlay oladigan

ta‘lim-tarbiya vositalari, o‗qitish didaktikasi, metodikasi va uslublari majmuasida ifodalanadi.

Chunki, dars jarayonida ona tili o‗qituvchisi o‗quvchilarga bo‗ladigan dars mazmuni

bo‗yicha va darsda bajariladigan amaliy ishlar bo‗yicha vazifalar va ularni bajarish yo‗llarining
eng oson, eng qisqa va ilmiy asosdagi yo‗llari bo‗yicha ma‘lumotlar beradi[4].

Bu fikrlar shuni ko‗rsatadiki, fanni o‗qitishda pedagogik texnologiyaning yuqoridagi har

uchchala ko‗rishidan ham foydalansa bo‗ladi.

Pedagogik texnologiyani yaxshi tushunib olgan ona tili fani o‗qituvchisi har qanday

holatda ham dars samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.

Bugungi kunda pedagogik texnologiyaning. Muammoli – modulli o‗qtishi shaxsga

yo‗naltirilgan ta‘lim, ta‘limni jadallashtirish, maqsadli o‗qitish, tabaqalashtirib o‗qitish kabi
turlari ishlab chiqilganki, o‗qituvchini o‗zi fanning o‗qitish mazmuniga mos kelishiga ko‗ra
tanlaydi va undan foydalanadi.

Shu o‗rnida shuni aytishimiz mumkinki, dars qaysi fandan bo‗lishidan qat‘iy nazar,

ilmiy yondashsak, mashg‗ulotlarimizda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan, noa‘naviy dars
o‗tish usullaridan ijodiy foydalansak, biz o‗z oldimizga qo‗ygan maqsadimizga tezroq yetamiz.
Zero,bularsiz o‗quvchilar mehrini va qiziqishini qozonish mumkun emas.

Yuqorida sanab o‗tilgan mashg‗ulot metodlari o‗quvchida idrok va xotira, diqqat –

e‘tibor va tafakkur, tasavvur va mantiqni birlashtirishi kerak. Bilimlar, ko‗nikma va malakalarni
o‗zlashtirishda o‗quvchining faolligi, qiziqishi, ijodiy mustaqilligini oshirishga qaratilgan
zamonaviy pedagogik texnologiyalar – mashg‗ulotlarni o‗tishning maqbul shakllari va
imkoniyatlari ana shunga ko‗p jihatdan yo‗l ochadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati:

1.To‗xliev B. Adabiyot o‗qitish metodikasi. – Toshkent, 2005.
2. Ziyomuhammedov B. Yangi pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. –Toshkent,

Chinoz ENK, 2002.

3. Tolipov O‗., M.Usmonboeva. Pedagogik texnologiya asoslari. «Maktab va hayot»

jurnaliga ilova. – Toshkent,O‗zPFITI, 2003.

4. Hasanov R.Tasviriy san‘at o‗qitish metodikasi. Toshkent,O‗qituvchi. 2006.

IQTISODIY MUAMMOLARNI BARTARAF ETISH INSON FARAVONLIGI VA

BARQAROR RIVOJLANISH KAFOLATI

Mohinur Isaxonova

Samarqand Davlat universiteti Iqtisodiyot

yo‗nalishi 1-kurs talabasi

Annotatsiya:

Mazkur maqolada iqtisodiy muammolarni bartaraf etish, uning inson

farofonligi, taraqqiyoti va barqaror rivojlanish kafolati haqida so‗z yuritiladi.

Kalit so‗zlar:

iqtisod, rivojlanish, muammo, inson, barqaror, farovon, jamiyat, omil,

asos, taraqqiyot.

Iqtisodiy barqarorlik demokratik, adolatli jamiyat qurishning muhim omillaridan biri

hisoblanadi. Jamiyat hayotining iqtisodiy sohasini barqaror muhitini doimiy ta‘minlab borilishi
mamlakatimiz kelgusi taraqqiyotining muhim asosi hisoblanadi. Mazkur jarayon jamiyatda
fuqarolarning iqtisodiy sohadagi huquq va manfaatlarini ta‘minlash, farovon hamda obod
turmushini yanada samarali tashkil etilishiga muhim zamin yaratadi, uning hayotiyligini
ta‘minlaydi. Jamiyat o‗zgarib borar ekan odamlarning hayotiy farovonlikka ega bo‗lishga
qaratilgan ehtiyojlari ham rivojlanib boradi. Mazkur farovon jamiyatga erishi uchun jamiyatda
barcha sohalarda uchraydigan muammolarni ham hal etib borish lozimdir.

Jamiyatdagi inson faravonligini ta‘minlash, mavjud muammolarni bartaraf etib borish

lozimligi haqida mamlakatimiz Prezidenti SH.Mirziyoev quyidagicha ta‘kidlagan: «Insonlarning

Библиографические ссылки

To’xliev В. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – Toshkent, 2005.

Ziyomuhammedov B. Yangi pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. -Toshkent, Chinoz ENK, 2002.

Tolipov 0‘., M.Usmonboeva. Pedagogik texnologiya asoslari. «Maktab va hayot» jumaliga ilova. – Toshkent,0‘zPFITI, 2003.

Hasanov R.Tasviriy san’at o’qitish metodikasi. Toshkent,O‘qituvchi. 2006.