Online darslar 7 sinf ona tili

Yukladi: routerboy Fan: Ona-tili

Online darslar 7 sinf ona tili

Saytimizdagi elektron kitoblarni 3 usulda o’qish mumkin: kitobxon mobil ilovasi, kitobxon windows dasturi yoki onlayn sayt orqali

Kitobni qanday sotib olish mumkin?

Ketma-ketlik bo‘yicha tavsiya: saytda qanday ro’yxatdan o’tish, saytdagi shaxsiy hisobni qanday to’ldirish mumkin, kerak bo’lgan kitob uchun qanday to’lovni amalga oshirish

Siz muallifmisiz?

Hurmatli mualliflar: Saytimizda asarlaringiz joylashtirilishini (yoki saytdan o‘chirilishini) istasangiz biz bilan shartnoma tuzish uchun bog‘lanishingizni so‘raymiz.

Savol-javoblar

Agar men O‘zbekistonda bo’lmasam, qanday qilib kitob sotib olishim mumkin?
Nima uchun PDF formatini yuklab ololmayman?
Internetsiz kitobni qanday o‘qish mumkin?
va boshqa savollaringizga bizning javoblarimiz.

Ona tili 7 – sinf O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma

Ko‘rganlar, jami:
Hammuallif:
Nashr yili:
ISBN raqami:

Kitob mahsulotlarining xarakteristikalari, yetkazib berish shartlari, tashqi ko’rinishi va rangi haqidagi ma’lumotlar faqat ma’lumot uchun mo’ljallangan va joylashtirilgan paytda mavjud bo’lgan eng so’nggi ma’lumotlarga asoslanadi.

Elektron kitob
E’tibor bering “Sotib olingan kitoblar qanday o’qiladi?” bo’limi bilan tanishib chiqing!

Buyurtma berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting

Do‘stlarizga tavsiya eting

• Annotatsiya
• Fikr va mulohazalar

Mazkur qo‘llanmada ona tili fanidan umumta’lim maktablarining 7-sinflarida o‘rganilishi belgilangan mavzular bo‘yicha pedagogik texnologiyalarning ilg‘or usullari qo‘llangan dars ishlanmalari hamda ulardan foydalanish bo‘yicha tavsiyalar berilgan. Umid qilamizki, amaliyotchi o‘qituvchilar dars jarayoniga ijodiy yondashgan holda ushbu qo‘llanmadan foydalanadilar.

Kommentariy berish uchun, avtorizatsiyadan o’ting

Ona tili 8-sinf O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma kitobini qo’shishiylarni iltimos qilib so’rardim. Bu men bilgan ko’p odamlarga juda kerak bo’lyapti shaxsan mengaham

Online darslar 7 sinf ona tili

–>Bosh Menyu –>

–>

Adabiyot [13]

Biologiya [21]

Fizika [5]

Geografiya [6]

Dunyo Din Tarixi [3]

Informatika [2]

Ingliz tili [2]

Ona-tili [14]

Tarix [22]

Matematika [3]

Kimyo [2]

Rus-tili [0]

PDD [1]

–>

7-sinf ona tili test

Yukladi: routerboy Fan: Ona-tili

Diqqat! Agar referat yuklashda muammo bo’lsa ushbu silka orqali YUKLAB oling!

Qaytish Yuklandi: 10159

• 7-sinf adabiyotidan Test savollari
• Ingliz tili – test
• 7-sinf adabiyotidan Test savollari
• Ona tili va adabiyotdan test savollar
• 7-sinf ona tili
• 10-sinf ona tili test
• Ona Tili test (2)
• Ona tili test
• Test ona tili
• Algebra test 7-sinf uchun
• Test Nemes tili
• 7-sinf adabiyoti
• Adabiyot test
• Adabiyot test
• O`zbek adabiy tili va shevalari
• ONA TILI VA ADABIYOT FANIDAN MUSTAQIL ISH MAVZULARI VA VAZIFALARI RO’XATI
• Ona tili va adabiyot boshlang’ich 1-2kurs
• Onatili va adabiyot test
• Onatili va adabiyot test
• O’ZBEK TILIGA DAVLAT TILI MAQOMINING BERILISHI VA BUNING TARIXIY AHAMIYATI

Hurmatli sayti foydalanuvchisi.Saytdan to’liq foydalanish uchun
Biz sizga ro’yhatdan o’tishni yoki saytga kirishingizni tavsiya etamiz.

! 7 – Ona tili, 7-sinf 98 199-mashq

98
199-mashq.
Gaplarni ko‘chiring, zidlov bog‘lovchilarini aniqlab, ularning
gapdagi vazifalarini tushuntiring. Navro‘z haqida bilganlaringizni aytib
bering.
1. Mamlakatimizda bayramlar ko‘p, lekin Navro‘zning taro-
vati, shukuhi o‘zgacha. (D. Hayitova) 2. Ma’nisiz hayot kechirish
yomon turmush kechirish degani emas, ammo sekin-asta o‘lish
demakdir. (Demokrit) 3. Yo‘qchilik g‘ayratli, ishchan odamning
eshigidan mo‘ralaydi-yu, ichkariga kira olmaydi. («Hikmat-
noma»dan) 4. Dunyoda kasblar ko‘p, biroq odamiylik kasbi
hammasidan ulug‘dir. (Gazetadan) 5. Vaqt tig‘iz-ku, lekin ancha
turgim bor. (Mirtemir) 6. Qancha yo‘llar bosdim, gohida toldim,
Lekin xalq nomiga yuqtirmadim gard. (Mirtemir)
200-mashq.
Balki so‘zi bog‘lovchi vazifasida kelgan gaplarni
daftaringizga yozing. Beshinchi gapdagi mavzu bo‘yicha munozara uyush-
tiring.
1. Bo‘rondan so‘ng Olimjon brigadasidagi ishlar ozaymadi,
balki yana ko‘paydi. (Sh. Rashidov) 2. Xalqni qo‘rqitgan emas,
balki xalq dardiga sherik bo‘lgan odam marddir. 3. Sobir
nafaqat o‘qishda, balki sportda ham eng faol o‘quvchi. (M. Qo-
simova) 4. Balki, ertalab o‘ziga isitib berish uchun shunaqa
deyayotgandir. (O‘. Hoshimov) 5. Inson go‘zalligi bilan emas,
balki mehnati bilan kamol topadi. (M. Qosimova)
Savol va topshiriqlar
1. Zidlov bog‘lovchilari o‘zaro qanday munosabatda bo‘lgan bo‘-
laklarni bog‘laydi?
2. Zidlov bog‘lovchilarini sanang. Ular ishtirokida gaplar tuzing.
201-mashq.
Uyga vazifa. Bog‘lovchilar ishtirokida gaplar tuzing, qanday
bog‘lovchidan foydalanganingizni ayting.
?

99
INKOR BOG‘LOVCHISI
1-topshiriq. Berilgan gapdagi na . na yordamchisini tushirib
qoldiring. Na . na yordamchisi ishtirok etgan gapning ma’nosi
bilan qanday farq borligini ayting. Dilbar na o‘qidi, na yozdi.
Uyushiq bo‘lak va gaplarni inkor ma’nosini yuk-
lagan holda bog‘lovchi na. na yordamchisi inkor
bog‘lovchisi sanaladi. Bunda gapning kesimi tasdiq
shaklida bo‘ladi. Na. na yuklama vazifasida ham
kelishi mumkin. Bunda gapning kesimi inkor shaklida
bo‘ladi.
202-mashq.
Gaplarni yozing, inkor bog‘lovchilarining tagiga chi-
zing. Hamma narsani inkor qilaverish to‘g‘rimi?
1. Na qo‘shiq, na kulgi, na churq etgan ovoz eshitiladi.
(Ibrohim Rahim) 2. Na kampirning, na Qoratoyning yupatishlari
kor qildi. (Oybek) 3. Ñho‘lquvarlarni na issiq, na suvsizlik
yenga oladi, balki ular o‘z jasoratlari, mehnatlari bilan tabiatni
zabt etadilar. 4. Na eshikni, na derazalarni ochib bo‘lardi.
5. Ko‘ngil, sen munchalar nega Kishanlar birla do‘stlashding?
Na faryoding, na doding bor, Nechun sen muncha sustlash-
ding? (Cho‘lpon) 6. Na oltin, na javohir edim. Armonli bir
yosh shoir edim. (Mirtemir)
203-mashq.
Inkor bog‘lovchilari ishtirok etgan gaplarni ko‘chiring.
1. U kishi hamma bilan qo‘l berib xayrlashdi-da, menga
qolganda, burilib ketdi. (Sh. Xolmirzayev) 2. Bu qo‘shiqda na
nolish bor, na azob, unda yashash ishtiyoqi, pok muhabbat,
bitmas-tuganmas orzu va qudrat bor edi. (O‘. Umarbekov) 3. U
anchadan keyin o‘ziga keldi-yu, tepasida xotini turganini,
qizchalari yig‘layotganini payqadi. (O‘. Hoshimov) 4. Bir mahal
bola yig‘ladimi yo tashqaridan shamolning guvullashi aralash
dahshatli bir faryod qulog‘iga kirdimi, anglay olmay qoldi.
!

100
(O‘. Hoshimov) 5. Na sen nazar qilding holimga bir bor, Na
men ayta bildim senga biror so‘z. (A. Oripov) 6. Ko‘kda na
yulduz bor, na bir tabassum, Tabiat ingrardi, yig‘lardi yum-
yum. (Ramz Bobojon) 7. U na shoir edi va na mashhur zot,
Lekin dunyo bilan bir edi dardi. (A. Oripov)
Savol va topshiriqlar
1. Na. na bog‘lovchisining vazifasini tushuntirib bering.
2. Na. na qanday xususiyatlarga egaligini misollar bilan izohlang.
204-mashq.
Uyga vazifa. Ko‘chiring. Qaysi gaplarda na . na
yordamchisi bog‘lovchi, qaysi gaplarda yuklama vazifasida kelganini
aniqlang. Har doim haq gapni ayta olasizmi? Shu haqda o‘ylab ko‘rgan-
misiz?
1. Sharifning haqiqat ufurib turgan gaplariga qarshi na
Nozima bir narsa deya oldi, na Nabijon. 2. Bepoyon dasht
bag‘riga yashiringan chashmani na Qahramon, na Bahrom topa
olmadi. 3. Sen na boy erursan va na kambag‘al, Yashaysan
bir-biring aldab galma-gal. (A. Oripov) 4. Hamid yaratmoqchi
bo‘lgan yangi paxta navi haqida hozircha na institut direktoriga,
na do‘sti Umidga hech narsa demadi. 5. Bozorvoy ming qo‘yli
boylar sirasiga kirsa-da, na uyida tayinli qozon qaynamas, na
eshigidan birov kirib chiqmas edi. (Nurali Qobul) 6. Javob
ololmadi hech kim ham, zotan, Na sulton, na gado, na shoh,
na faqir. (A. Oripov).
YAKKA VA TAKROR BOG‘LOVCHILAR
1-topshiriq. Berilgan gapdagi ajratib ko‘rsatilgan uyushiq
bo‘laklarni va, yo . yo, dam . dam bog‘lovchilari yordamida
bog‘lang.
Voleybol, futbol to‘garagiga qatnashaman.
2-topshiriq. Qaysi bog‘lovchilar yakka holda, qaysilari takror holda
qo‘llanilishini ayting.
?

101
Bog‘lovchilar qo‘llanishiga ko‘ra yakka va takror
bog‘lovchilarga bo‘linadi.
Va, ammo, lekin, biroq, chunki, yo kabi bog‘lov-
chilar yakka, yo. yo, dam. dam, goh. goh bog‘-
lovchilari esa takror bog‘lovchilar sanaladi.
205-mashq.
Avval yakka, so‘ngra takror bog‘lovchili gaplarni ko‘-
chiring.
1. Bulutlar haydar shamol, Goh yog‘ib o‘tar yomg‘ir. Barglar
pokiza, zilol, Goh quyosh to‘kadi nur, Goh yog‘ib o‘tar yomg‘ir.
(Ramz Bobojon) 2. Ko‘rinardi na bir daraxt, Na biror kulba.
Bo‘sh kelmadik bo‘ronlarga, Qilmadik tavba. (Ramz Bobojon)
3. Gulnor chiroyli va erka tabassum bilan «xo‘p» deganday bo-
shini qimirlatdi. (Oybek) 4. Yo‘lchi kechgacha dam u ekinda,
dam bu ekinda ishlaydi. (Oybek) 5. Men buyuk yurt o‘g‘lidur-
man, Men bashar farzandiman, Lekin avval senga bo‘lsam
Sodiq o‘g‘lon, o‘zbegim. (E. Vohidov) 6. Odamlar goh koyib,
goh tutdi yoqa, O‘g‘lim yo‘q deb yana o‘kinma, ona. (S. Zun-
nunova)
206-mashq.
Bog‘lovchilarni toping. Ularning ma’nosiga ko‘ra turini
aniqlang. Birinchi gapdagi fikrga qo‘shilasizmi?
1. Mevani gullata bilishgina emas, balki undan mo‘l va shirin
hosil yetkaza bilish san’atdir. («Hayot – ustoz, xalq – muallim»
kitobidan) 2. Bilim – boylik, ammo uning boshqa boyliklardan
farqi bor. (B.To‘xliyev) 3. Na kunduz, na kecha beradi tinchlik,
– Yoz, – deydi, – azizim, ma, qalam, daftar! (Ramz Bobojon)
4. Kampir ba’zan mudrar, ba’zan o‘g‘li bilan nimalarnidir gap-
lashar edi. (S. Zunnunova) 5. Nogahonda xayolga botsam Yo
uxlasam, uyg‘oting darrov. (A. Oripov) 6. Hayratga tushdim
men kuy tinglab yakka Yoki o‘zgalarning she’riga boqib.
(A. Oripov) 7. Buyuklar baxtiga havas qil, ammo Insonliging
uchun shukr aytgil zinhor. (A. Oripov)
♦
♦
♦
♦
♦

207-mashq.
Adabiyot kitobingizdan yakka va takror bog‘lovchili
6 ta gap yozing. Ularning ma’no turini ayting.
!

102
Savol va topshiriqlar
1. Yakka bog‘lovchilar ishtirokida gaplar tuzing.
2. Qanday bog‘lovchilar takror holda qo‘llanadi? Ular nimani
anglatadi?
3. Takror holda qo‘llanuvchi bog‘lovchilar yakka qo‘llanilishi ham
mumkinmi? Misol keltiring.
208-mashq.
Uyga vazifa. Bog‘lovchilar qatnashgan gaplarni yozing.
Bog‘lovchilarning ma’nosiga va qo‘llanilishiga ko‘ra turini ayting.
1. Ishqilib yo ilmli, yo hunarli bo‘lish payida bo‘linglar.
(X. To‘xtaboyev) 2. Kim nima desa deyaversin. Lekin sarta-
roshlikdan yaxshi kasb yo‘q. (X. To‘xtaboyev) 3. Jomiy va Navoiy
o‘rtasidagi yakdillik va do‘stlik o‘zbek hamda tojik xalqlarining
birodarligi va do‘stligining yorqin timsolidir. (A. Qayumov)
4. Qo‘chqor akam bilan amakim ancha orqada qolib ketibdi.
(N. Fozilov)
ERGASHTIRUVCHI BOG‘LOVCHILAR
1-topshiriq. Berilgan gaplardagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning
vazifasi va ma’nosini tushuntiring.
1. Agarda uning yonida usta Olim bo‘lmaganda edi, ehtimol,
u qay vaqtlargacha serrayib qolar edi. (Abdulla Qodiriy) 2. Hunar
o‘rgan, chunki hunarda ko‘p sir. (Nizomiy)
O‘zaro tobe munosabatida bo‘lgan gap bo‘laklari va
gaplarni bog‘lash uchun ishlatiladigan bog‘lovchilar
ergashtiruvchi bog‘lovchi sanaladi.
Chunki, ya’ni, agar, garchi singari so‘zlar ergash-
tiruvchi bog‘lovchilardir.
♦
♦
♦
♦
♦
209-mashq.
Jadval asosida ergashtiruvchi bog‘lovchilarning turlari
haqida so‘zlang.
?
!

103
210-mashq.
Bog‘lovchilarni ajrating. Ularning turini ayting va gaplar
tuzing.
Faqat, ammo, uchun, juda, asta, chunki, hozir, sal, ya’ni,
so‘ng, lekin, hamda.
211-mashq.
Ko‘chiring, ergashtiruvchi bog‘lovchilarni topib, izoh-
lang. L. Tolstoyning fikriga qo‘shilasizmi?
1. Qo‘rqoq do‘st dushmandan xavflidir, chunki dushmandan
ehtiyot bo‘lasan, ammo do‘stga ishonasan. (L. Tolstoy) 2. Taraq-
qiyot tasodif emas, balki zaruriyatdir. (V. Gyugo) 3. Abdumalik
ota nevaralarini yeyishar deb, har bahorda ko‘chat ekadi.
(A. Shukurov) 4. Vatanimiz poytaxtida, ya’ni Toshkentda diq-
qatga sazovor joylar ko‘p. («Gulxan»dan) 5. Badantarbiya bilan
mashg‘ul bo‘lmay qo‘ygan kishi tez-tez kasalga chalinadi,
chunki harakatsizlik natijasida kishining a’zolari zaiflashadi.
(Ibn Sino)

212-mashq.
Nuqtalar o‘rniga mos bog‘lovchilarni qo‘yib, gaplarni
yozing. Bog‘lovchilarning tagiga chizib, turini ayting.
1. Tarixing bitmakka, xalqim, Mingta Firdavsiy kerak, .
bir bor chekkan ohing Mingta doston, o‘zbegim. (E.Vohidov)
Ergashtiruvchi
bog‘lovchilarning
turlari
Vazifasi
Misollar
Aniqlov
Gap bo‘laklarini va gaplarni tobe-
Ya’ni
bog‘lovchisi
lantirib bog‘laydi, ular o‘rtasidagi
aniqlashtirish ma’nosini ifodalaydi
Sabab
Gaplarni o‘zaro tobelantirib bog‘-
Chunki,
bog‘lovchilari
laydi, ular o‘rtasidagi sabab ma’no-
negaki
sini ifodalaydi
Shart
Gap bo‘laklari va gaplarni tobelan-
Agar,
bog‘lovchilari
tirib bog‘laydi, ular o‘rtasidagi shart basharti,
ma’nosini ifodalaydi
garchi

104
2. . shuncha mag‘rur tursa ham, Piyolaga egilar choynak.
(E.Vohidov) 3. . o‘z aytganingda qattiq turib, meni so‘yib
yeganingda, ichimda kaptar tuxumiday bir marvarid chiqardi,
– debdi chumchuq cholga. (Sa’diy)
Savol va topshiriqlar
1. Bog‘lovchi deb nimaga aytiladi? Uning qanday turlari bor?
2. Qanday bog‘lovchilar ergashtiruvchi bog‘lovchilar deyiladi? Misollar
keltiring.
3. Ergashtiruvchi bog‘lovchilarning qanday turlari mavjud? Misollar
bilan tushuntiring.
213-mashq.
Uyga vazifa. «Tilga e’tibor – elga e’tibor» mavzusida matn
tuzing. Unda ergashtiruvchi bog‘lovchilardan foydalaning. Bog‘lovchilarning
tagiga chizing.
SABAB BOG‘LOVCHILARI
1-topshiriq. Gaplardagi nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi bog‘lov-
chilardan mosini qo‘ying.
1. Xalq bunday yolborishlarga quloq solmadi, . . . (ammo, chunki,
va) g‘isht qolipdan ko‘chgan edi. (A. Qodiriy) 2. Qiz elektr-pay-
vandchilik kasbini qunt bilan o‘rgandi, . . . (chunki, ammo, va,
negaki) zavodda bu kasbga ehtiyoj katta edi. (Sh. Rashidov)
2-topshiriq. Bu bog‘lovchilarning qo‘yilish sababini tushuntiring.
Chunki, negaki bog‘lovchilari sabab bog‘lovchilari
hisoblanadi.
Yozuvda bu bog‘lovchilardan oldin vergul qo‘yiladi.
214-mashq.
Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi bog‘lovchilardan mosini
qo‘yib, gaplarni ko‘chiring. Otangiz va onangiz bilan maslahatlashib ish
ko‘rasizmi? Shu haqda o‘ylab ko‘rganmisiz?
1. Biroq Zavqiy Mo‘minboy bilan uzoq muddat ishlay ol-
madi, . (agar, chunki) boy va uning ukalarini hajv qilganligi
?
!

105
sababli u vazifasidan ozod etiladi. («O‘zbek adabiyoti») 2. Lekin
kun isishini kutish haqida gap bo‘lishi ham mumkin emas, .
(garchi, ya’ni, chunki) havoga ishonish qiyin, eng muhimi,
qor ustiga qor yog‘ib, dashtda qolib ketishlari ehtimoldan xoli
emas. (O.Yoqubov) 3. Biroq vaqt ketsa ham, otaning maslahati
bilan ish tutganlari yaxshi bo‘ldi, . (ya’ni, chunki) Yomontosh
darasi ular kutganday mudhish edi! (O. Yoqubov) 4. Kishining
iste’dodi barcha sohada bir xil bo‘lavermaydi, . (chunki, ya’ni)
yoshlar o‘zi sevgan, qobiliyatiga mos bo‘lgan ishni tanlay bi-
lishi kerak. (Y. Shukurov)
215-mashq.
Chunki, negaki bog‘lovchilari ishtirokida «Hunar ado
bo‘lmas boylikdir» mavzusida matn tuzing.
216-mashq.
Sabab bog‘lovchilari qatnashgan gaplarni yozing.
1. Hamon shamol o‘kirar, osmonning goh u, goh bu bur-
chida chaqmoq yaraqlab, yong‘oq shoxlari shubhali g‘iyqillar,
ammo endi bular uni qo‘rqitolmas edi. (O‘. Hoshimov). 2. Bu
xabar unda hech qanday norozilik tug‘dirmadi, chunki ertaroq
qaytishga juda ham orzumand emas edi. (Abdulla Qahhor)
3. Nega u siznikida yuradi? – Negaki boradigan joyi yo‘q.
(S. Zunnunova)
Savol va topshiriqlar
1. Qanday bog‘lovchilar ergashtiruvchi bog‘lovchilar deb ataladi?
2. Sabab bog‘lovchilarini ayting. Ular ishtirokida gaplar tuzing.
3. Nima uchun bu bog‘lovchilar sabab bog‘lovchilari deyiladi?
217-mashq.
Uyga vazifa. O‘zingiz sevgan badiiy asardan sabab
bog‘lovchilari ishtirok etgan 6 ta gap yozing.
?

106
!
?
ANIQLOV BOG‘LOVCHISI
1-topshiriq. Gapdagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zning vazifasi va
ma’nosini aniqlang.
Julqunboy, ya’ni Abdulla Qodiriy o‘zbek romanchiligining
asoschisidir.
2-topshiriq. Ya’ni bog‘lovchisining qaysi o‘rinda qo‘llanilishi va
tinish belgilarini tushuntiring.
Ya’ni bog‘lovchisi aniqlov bog‘lovchisi sanaladi.
Yozuvda ya’ni bog‘lovchisidan oldin doimo vergul
qo‘yiladi.
218-mashq.
Aniqlov bog‘lovchisini qatnashtirib, to‘rtta gap yozing.
Bog‘lovchining tagiga chizing. Shirinso‘zlik deganda nimani tushunasiz?
Shu haqda fikr bildiring.
219-mashq.
Aniqlov bog‘lovchisining tagiga chizing.
1. U ilonni aldagani uchun, ya’ni unga dunyodagi eng tansiq
taom insonniki emas, qurbaqaning go‘shti ekanini aytgani
uchun ta’qibga uchragan emish. («Turfa rang tabiat» kitobidan)
2. Bu holda mazkur so‘zlar adabiy ilmlarni, ya’ni til va adabiyot
bilan bog‘liq ilmlarni anglatadi. 3. Tilning bilish borasidagi
ahamiyati oddiy bilim bilan cheklanmay, ma’rifatni, ya’ni
bilishning eng oliy martabasini ham o‘z ichiga oladi. (Alibek
Rustamiy) 4. O‘sha davrlarda adabiyot tarixi darsi xronologik
va tematik xarakterga ega emas edi, ya’ni adabiyot tarixi dars
sifatida o‘tilmasdi. (S. Dolimov) 5. Til o‘z vazifasini bajarmasa,
qo‘l ishga tushadi, ya’ni insoniy munosabat o‘rnini hayvoniy
xatti-harakat oladi. (Omon Muxtor)
Savol va topshiriqlar
1. Aniqlov bog‘lovchisi ishtirokida gaplar tuzing.
2. Nima uchun ya’ni bog‘lovchisi aniqlov bog‘lovchisi hisoblanadi?
Misollar bilan tushuntiring.
220-mashq.
Uyga vazifa. «Non qadri» mavzusida hikoya yozing. Unda
bog‘lovchilardan foydalaning. Aniqlov bog‘lovchisining tagiga chizing.

107
!
Sabab
bog‘lovchilari
Aniqlov
bog‘lovchisi
Shart
bog‘lovchilari
SHART BOG‘LOVCHILARI
1-topshiriq. Quyidagi gaplarda nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi bog‘-
lovchilardan mosini qo‘yib, ko‘chiring.
1. . (chunki, agar) ko‘klam qo‘ldan berilsa, oqibati nima
bo‘lishini aytdi. (Abdulla Qahhor) 2. Shundaylar bo‘lmasa . (garchi,
agar) dunyoda, Bu qadar muhtaram bo‘lmasdi ayol. (A. Oripov)
2-topshiriq. Bu bog‘lovchilarning qo‘yilish sababini tushun-
tiring.
Agar, agarda, basharti, garchi singari bog‘lovchilar
shart bog‘lovchilari hisoblanadi.
221-mashq.
Gaplarni o‘qing. Bog‘lovchilarni topib, jadvalga joy-
lashtiring. Kibr nima? Kibrli insonlarni qanday tasavvur qilasiz? Sinfingizda
shunday o‘quvchilar bormi?
1. Bunday mehnatkashni ko‘rmagan dunyo, Chunki u
asrimiz farzandi erur. (A. Oripov) 2. Agar do‘stlikni ham
bilmasa, asli, Kimga kerak, axir, inson degan nom! (A. Oripov)
3. Agar yo‘ldan ozib, bir xato qilsam, Kibr paydo qilsam, topi-
lur davo. (Shukrullo) 4. «Shu’lafizo» – shu’la orttiruvchi, ya’ni
kuchli shu’la hosil qiluvchi degani. (Alibek Rustamiy) 5. Agar
havoda chang va tutun bo‘lmasa edi, odam ming yil yashagan
bo‘lardi. (Ibn Sino)
222-mashq.
Nuqtalar o‘rniga bog‘lovchilarning mosini qo‘yib, gaplarni
ko‘chiring.
1. . ularning oldida sukut saqlab o‘tirsang, go‘yo bu gullar
uyqudan uyg‘onib allanimalar haqida shivirlayotgandek tuyu-
ladi. (Ch. Aytmatov) 2. Men bu ishga . ko‘nganimda ham,
qizingizdan yashirmayman. (Abdulla Qodiriy) 3. . birovga

108
kulib qarasa, o‘sha zahoti marhamat ko‘rgan kishining oldiga
borib, dum urib qiypanglarkan. (N. Aminov) 4. Lek hozircha
borman, omonman, Men yashayman, . yomonman. (E. Vohi-
dov) 5. . halolsen, Tilingni tiyma! Bitsin, yo‘qolsin «Sen men-
ga tegma!» (E. Vohidov) 6. Oltin qafas ichra . qizil gul butsa,
Bulbulg‘a tikondek oshyon bo‘lmas emish. (Alisher Navoiy)
223-mashq.
Bog‘lovchilarni turlarga ajrating. Shart bog‘lovchilari
qatnashgan gaplar tuzing.
Hamda, biroq, va, yo . yo, garchi, chunki, ammo, ham,
dam . dam, lekin, basharti, yoki, agar, goh . goh, ya’ni.
Savol va topshiriqlar
1. Shart bog‘lovchilarini ayting va ular ishtirokida gaplar tuzing.
2. Shart bog‘lovchilari qanday vazifa bajaradi?
3. Bog‘lovchilar ishtirok etgan gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi
haqida gapiring.
224-mashq.
Uyga vazifa. «Agar men sehrgar bo‘lsam» mavzusida hikoya
yozing. Bog‘lovchilardan foydalaning. Shart bog‘lovchilarining tagiga
chizing.
MUSTAHKAMLASH
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Bog‘lovchilar deb nimaga aytiladi?
2. Biriktiruv bog‘lovchilari qaysilar?
3. Zidlov bog‘lovchilari ishtirokida gaplar tuzing.
4. Sabab bog‘lovchilarini qatnashtirib gaplar hosil qiling.
5. Aniqlov bog‘lovchisi deb nimaga aytiladi?
6. Shart bog‘lovchilari qaysilar?
1-topshiriq. Nuqtalar o‘rniga quyida berilgan bog‘lovchilardan
mosini qo‘yib, gaplarni ko‘chiring. Bog‘lovchilarga izoh bering.
1. Tog‘ga chiqishda Boburning o‘smirligi juda ish berdi. U
hammadan oldin toshdan toshga yengil ko‘tarilib borar, . onasiga,
. opasiga yuqoridan qo‘l cho‘zib yordamlashib qo‘yardi. (P. Qodirov)
?
?

109
2. Kecha. kunduz aqliy mehnat bilan mashg‘ul bo‘lgan alloma
vaqtning qanday tez o‘tayotganini sezmas edi. (Mirkarim Osim)
3. Sobirjonning yoshi oltida, . yoshiga nisbatan bo‘yi past. (S. Mar-
diyev) 4. Ular qushchalarni, rang-barang baliqchalarni, oq . kulrang
quyonchalarni tomosha qilishadi. (A. Azimova)
B o g ‘ l o v c h i l a r: va, ammo, -u, -yu, goh. goh.
2-topshiriq. Matnni ko‘chiring. Bog‘lovchilarni topib, ularni izoh-
lang. Matndagi g‘oya haqida bahslashing.
Shavkat qushdagi o‘zgarishdan tashvishga tushdi. Otasidan buning
sababini so‘radi.
– Yorug‘ dunyodagi har bir maxluqot, avvalo, ozod va erkin
yashash uchun yaratilgan, – dedi Abduqodir aka.
– Unda odamlar nega hayvonlarni hamda qushlarni qo‘lga
o‘rgatishadi, qafasga solishadi?
– Bir vaqtlar odamzod ona tabiat bilan bir tan-u bir jon bo‘lgan,
endi esa tabiat ustidan zo‘ravonlikka o‘tdik, buning oqibati yaxshi
bo‘lmaydi.
Shavkat uchun bu gap yangilik edi. (Sh. Otaboyev)
3-topshiriq. Uyga vazifa. Gaplarni ko‘chiring. Bog‘lovchilarga
izoh bering.
1. Mol va boylikning umri qisqa, tezda zavol topadi, ammo
yaxshi nom uzoq asrlar davomida o‘lmaydi. 2. Mirza Muhiddin goh
jiddiy gapirib, goh suyuqlik qilib, uni yuqoriroq o‘tirishga undardi.
(Abdulla Qahhor) 3. Razzoq so‘fining so‘zlari va Qurvonbibining
ishontirishlari ila Zebining ko‘ngli bir qadar tinchlandi. (Cho‘lpon)
4. Ko‘pchilikning yo akasi, yo o‘g‘li urushda. (Said Ahmad)
YUKLAMA HAQIDA MA’LUMOT
1-topshiriq. Berilgan gaplarning bir-biridan nimasi bilan farq
qilayotganini izohlang.
Dalalarda boshlanadi ish. (Hamid Olimjon) – Dalalarda ish
boshlandimi? – Dalalarda ish boshlandi-ku. – Axir, dalalarda ish
boshlandi. – Dalalarda ish boshlandi-da. – Dalalarda ish
boshlangandir.

110
2-topshiriq. Ajratib ko‘rsatilgan so‘z va qo‘shimchalarning gap
mazmuniga qanday ma’no yuklayotgani haqida fikr yuriting.