Qoraqalpog‘istonda «Qizil kitob»ga kiritilgan bug‘uni ovlaganlar 3 yilga ozodlikdan mahrum qilindi
Ba’zi turlarda ko’p yillik o’simliklar barglarini butun yil davomida saqlaydi; bular doim yashil ko’p yillik o’simliklar. Boshqa o’simliklar mavjud bargli ko’p yillik o’simliklar, masalan, mo”tadil mintaqalarda ko’p yillik o’simlik yilning iliq davrida o’sishi va gullashi mumkin, barglar qishda o’lish. Dunyoning ko’p joylarida mavsumiylik iliq va sovuq davrlardan ko’ra nam va quruq davr sifatida ifodalanadi va bargli ko’p yillik o’simliklar quruq mavsumda barglarini yo’qotadi.
Qoyatosh suratlari
Qadimgi ajdodlarimiz qoyatoshlarga chizib qoldirgan rasmlar ibtidoiy san’at namunalaridir. Ular tarix uchun juda qimmatli tarixiy yodgorliklar hisoblanadi. Qoyatosh suratlarining o‘ziga xos tomoni shundaki, ular insoniyat tomonidan hali yozuv paydo bo‘lmasidan oldin yaratilgan.
Rassom ish ustida
Bu san’at namunalari olimlarning qadimgi davr tarixini yoritishlarida muhim manba hisoblanadi. Ularda qadimgi odamlarning kundalik hayoti, turmush tarzi, diniy e’tiqodi, mashg‘ulotlari va odatlari ifodalangan. Ayniqsa, ajdodlarimizning eng qadimgi mashg‘uloti – hayvonlarni ovlash manzarasi ko‘p uchraydi. Bu suratlar tarix uchun o‘sha davrda odamlar ko‘proq qanday hayvonlarni ovlaganligi va ular buni qay tarzda bajarganligi haqida qiziqarli ma’lumotlar beradi.
Altamira, Kapovaya va Lasko g‘orlari
Mil.avv. 15–8-ming yilliklarda qoyatosh suratlarini dastlab kromanyon odamlari yaratganlar. [1]
Bu davrda qadimgi rassomlar suratlarni, asosan, qoyalarga o‘yib ishlaganlar. Ularning bir qismi Ispaniyadagi dunyoga mashhur Altamira va Fransiyadagi Lasko g‘orlaridan hamda Boshqirdistondagi Kapovaya g‘oridan topilgan. O‘sha zamon tasviriy san’at ustalari hayvonlarni tasvirlashda turli moddalar qorishmasidan tayyorlangan rangli bo‘yoqlardan, tosh devorlardagi rasmlarni bo‘yashda esa tayoqcha yoki hayvon junidan tayyorlangan mo‘yqalamdan foydalanishgan.
Bu esa suratlarning hozirgi davrgacha deyarli hech bir o‘zgarishsiz saqlanib qolishiga sabab bo‘lgan. Ularni o‘rganish qadimiy hayvonot dunyosini yanada yaxshiroq tasavvur qilishga imkon beradi.
O‘zbekiston hududidagi qoyatosh suratlari
O‘zbekistonda ushbu noyob san’at turi juda qadimdan paydo bo‘lgan. Suratlar, asosan, ikki xil usulda – urib cho‘kichlash va tabiiy bo‘yoqlar yordamida ishlangan. Keyinchalik rasmlar uchi o‘tkir tig‘li temir va po‘lat asboblar bilan toshlarni o‘yib ishlangan. Bu usul fanda nuqtali usul deb ataladi. Ikkinchi usulda ilk rangtasvir ustalarining mahorati ko‘zga tashlanadi. Ular turli moddalar qorishmasidan bo‘yoq tayyorlashni bilganlar. Suratlarga cho‘p, qamish, suyak va qushlarning pati vositasida jilo berilgan. O‘zbekistonda 100 dan ortiq ana shunday nodir san’at namunalari aniqlangan.
Xususan, Navoiy viloyatidagi Qoratog‘ tizmasidagi Sarmishsoy darasidan topilgan sher, yo‘lbars, bars kabi yirtqich hayvonlarning to‘qnashuvi, ovchining kamdan-kam hollarda qo‘lga o‘rgatiladigan ov qoploni – gepard yordamida yovvoyi buqani ovlashi tasvirlangan.
Dastlabki san’atning noyob yodgorligi sifatida «Qizil kitob»ga kiritilgan betakror qoyatosh suratlari bugun chet ellarda ham e’tirof etilmoqda.
2008-yilda Zarautsoy, Sarmishsoy kabi bebaho madaniy yodgorliklarni muhofaza qilish, ular yo‘qolib ketishi xavfining oldini olishga oid hukumat qarorlari qabul qilindi. Eng muhimi, Sarmishsoy suratlari umumjahon merosining noyob namunasi sifatida YUNESKO tomonidan ro‘yxatga olindi va «Ochiq osmon ostidagi muzey» deb rasman e’lon qilindi.
- YUNESKO – Birlashgan Millatlar Tashkilotining ta’lim, fan va madaniyat ishlari bilan shug‘ullanuvchi tashkiloti.
- Altamira – Ispaniyadagi g‘or.
- Lasko – Fransiyadagi g‘or.
- Kapovaya – Ural tog‘ining Boshqirdiston hududida joylashgan g‘or.
- «Qizil kitob»– yo‘qolib ketish xavfi bor o‘simlik va hayvonlarning nomlari kiritiluvchi kitob.
Savol
- Qoyatoshlarga bitilgan suratlarning ahamiyati nimada?
- O‘zbekistonning qaysi hududlaridan qoyatosh suratlari topilgan?
- Yevropadagi Altamira, Kapovaya va Lasko g‘orlaridagi suratlar nimasi bilan ahamiyatli?
- Dastlabki tasviriy san’at namunalarini yaratishda ajdodlarimiz qandayvositalardan foydalanganlar?
- Suratlarda, asosan, nimalar aks ettirilgan?
- Qoyatosh suratlarini saqlash borasida O‘zbekistonda qanday ishlar amalga oshirildi?
[1] O‘zME. – T.: «¤çÌÝ». 2003. 5-jild. 376-bet.
Uzbekiston hududidagi qoyatosh suratlari
Qoraqalpog‘istonda «Qizil kitob»ga kiritilgan bug‘uni ovlaganlar 3 yilga ozodlikdan mahrum qilindi
Foto: Qoraqalpog‘iston ekologiya qo‘mitasi matbuot xizmati
Qoraqalpog‘istonda «Qizil kitob»ga kiritilgan 1 bosh erkak Buxoro bug‘usini ovlaganlar 3 yil 1 oy muddatga ozodlikdan mahrum qilindi. Bu haqda Respublika ekologiya qo‘mitasi matbuot xizmati xabar berdi.
Qayd etilishicha, 23 fevral kuni Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati hududida Beruniy tumani «Oltinsoy» va «Biybazar» OFYlarida yashovchi fuqarolar A.Sh. va Q.M. «Qizil kitob»ga kiritilgan 1 bosh erkak Buxoro bug‘usini noqonuniy ravishda ovlagani aniqlangan. Holat bo‘yicha barcha hujjatlar rasmiylashtirilib, tegishliligi yuzasidan Orol tabiatni muhofaza qilish prokuraturasiga o‘tkazilgan.
Prokuratura tomonidan tergov-surishtiruv ishlari olib borilgan va sud organiga yuborilgan. Sud jarayoni 28 iyun kunida yakunlanib, Jinoyat ishlari bo‘yicha Beruniy tumani sudi tomonidan hukm o‘qilgan.
Hukmga ko‘ra, A.Sh va Q.Mga nisbatan Jinoyat kodeksining 202-moddasi (hayvonot yoki o‘simlik dunyosidan foydalanish tartibini buzish) 2-qismining «a», «b» bandlari va 3-qismining «j» bandi bilan 3 yil 1 oy muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan, shuningdek, hayvonot dunyosiga keltirilgan jami 81 million so‘m zarar Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati foydasiga undirishga qaratilgan. “Zamin” yangiliklarini “Instagram”da kuzatib boring
Ko’p yillik o’simlik – Perennial plant
Ushbu maqolada bir nechta muammolar mavjud. Iltimos yordam bering uni yaxshilang yoki ushbu masalalarni muhokama qiling munozara sahifasi. (Ushbu shablon xabarlarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Bu maqola uchun qo’shimcha iqtiboslar kerak tekshirish. Iltimos yordam bering ushbu maqolani yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo’shish. Ma’lumot manbasi bo’lmagan material shubha ostiga olinishi va olib tashlanishi mumkin.
Manbalarni toping: “Ko’p yillik o’simlik” – Yangiliklar · gazetalar · kitoblar · olim · JSTOR ( 2016 yil mart ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Bu maqola ehtimol o’z ichiga oladi original tadqiqotlar. Iltimos uni yaxshilang tomonidan tasdiqlash qilingan va qo’shilgan da’volar satrda keltirilgan. Faqat asl tadqiqotlardan iborat bayonotlar olib tashlanishi kerak. ( 2007 yil avgust ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
(Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Umumiy hindibo, Cichorium intybus, otsu ko’p yillik o’simlik
A ko’p yillik o’simlik yoki oddiygina ko’p yillik a o’simlik ikki yildan ortiq yashaydi. [1] Atama (per- + – yillik, “yillar davomida”) ko’pincha o’simlikni qisqa umr ko’rish uchun ajratish uchun ishlatiladi bir yillik va ikki yillik o’simliklar. Ushbu atama, shuningdek, daraxtlar va butalar orasida daraxtli o’sishi kam yoki umuman bo’lmagan o’simliklarni ajratish uchun ham keng qo’llaniladi, ular texnik jihatdan ham ko’p yillik o’simliklardir. [2]
Ko’p yillik o’simliklar – ayniqsa kichik gullarni o’simliklar – ular bahor va yozda o’sib, gullab-yashnaydi, har kuz va qishda o’ladi va keyin bahorda ulardan qaytadi anaç, sifatida tanilgan otsu ko’p yillik o’simliklar. Biroq, mahalliy iqlimning qat’iyligiga qarab, o’z yashash joyida yoki yumshoqroq bog’da ko’p yillik o’simlik bo’lgan o’simlik bog’bon tomonidan bir yillik sifatida ko’rib chiqilishi va har yili urug’lardan, so’qmoqlardan yoki bo’linmalardan ekilgan bo’lishi mumkin. . Masalan, pomidor uzumlari o’zlarining tabiiy tropik / subtropik yashash joylarida bir necha yil yashaydilar, lekin yillik sifatida etishtiriladi. mo”tadil mintaqalar, chunki ular qishdan omon qololmaydilar.
Shuningdek, sinf mavjud doim yashil, yoki otsu bo’lmagan, ko’p yillik o’simliklar, shu kabi o’simliklar Bergeniya bu barglar mantiyasini yil davomida saqlaydi. O’simliklarning oraliq sinfi sifatida tanilgan pastki butalar, qishda vestigial yog’och tuzilishini saqlaydi, masalan. Penstemon. O’simliklar buta yoki ko’p yillik o’simliklar sifatida muomala qilinishini mahalliy iqlim belgilashi mumkin. Masalan, ko’p navlari Fuşya iliq mintaqalarda butalardir, ammo sovuqroq iqlimli joylarda har yili qishki sovuqlar natijasida erga kesilishi mumkin.
Ko’p yillik o’simlik uchun belgi Plantarum turlari tomonidan Linney, bo’ladi , bu ham astronomik belgi sayyora uchun Yupiter. [3]
Mundarija
- 1 Hayotiy tsikl va tuzilish
- 2 O’sish
- 3 Qishloq xo’jaligidagi afzalliklari
- 4 Manzil
- 5 Turlari
- 6 Ko’p yillik o’simliklar ro’yxati
- 6.1 Ko’p yillik gullar
- 6.2 Ko’p yillik mevalar
- 6.3 Ko’p yillik o’tlar
- 6.4 Ko’p yillik sabzavotlar
Hayotiy tsikl va tuzilish
Ko’p yillik o’simliklar qisqa muddatli (faqat bir necha yil) yoki shunga o’xshash bo’lishi mumkin pionlar ular daraxtlar kabi ba’zi yog’ochli o’simliklar kabi uzoq umr ko’rishlari mumkin. Ular o’simlik guruhlarining keng assortimentini o’z ichiga oladi ferns va jigar jigarlari kabi juda xilma-xil gullaydigan o’simliklarga orkide va o’tlar.
Bir marta gullab-yashnaydigan va keyin o’lib ketadigan o’simliklar atamasi deb ataladi monokarpik yoki yarim semiz. Biroq, ko’p yillik o’simliklar ko’pchilikdir polikarpik (yoki iteroparous), hayot davomida ko’p fasllarda gullaydi.
Ko’p yillik o’simliklar odatda bir yildan ikkinchisiga forma orqali yashashga moslashishga imkon beradigan tuzilmalarni o’sadi vegetativ ko’payish ekishdan ko’ra. Ushbu tuzilmalarga quyidagilar kiradi lampalar, ildiz mevalari, yog’och kronlari va rizomlar. Ular ixtisoslashgan bo’lishi mumkin borib taqaladi yoki tojlar davrlaridan omon qolishlariga imkon beradigan uyqusizlik yil davomida sovuq yoki quruq fasllarda. Bir yillik, aksincha, o’sish davri mos kelganda turlarni yangi avlod sifatida davom ettirish uchun urug’larni ishlab chiqaring va urug’lar sovuq yoki quruq davrda omon qoladi, sharoit yana mos bo’lganda o’sishni boshlaydi.
Ko’p yillik o’simliklar ekstremal iqlim va atrof-muhit sharoitida omon qolishga imkon beradigan ixtisoslashtirilgan xususiyatlarni ishlab chiqdilar. Ba’zilar issiq va quruq sharoitda yoki sovuq haroratda yashashga moslashgan. O’simliklar ko’plab manbalarni o’zlarining moslashuvlariga sarflashga moyildirlar va ko’pincha bir necha yil o’sguncha gullamaydilar va urug ‘bermaydilar. Ko’p yillik o’simliklar nisbatan katta urug’larni hosil qiladi, bu esa afzalliklarga ega bo’lishi mumkin ko’chatlar keyin ishlab chiqarilgan nihol boshqa o’simliklar bilan yaxshiroq raqobatlasha oladi. Ba’zi bir yillik o’simliklar bir mavsumda bir o’simlik uchun ko’proq urug’larni hosil qiladi, ba’zilari (polikarpik) ko’p yillik o’simliklar ko’p miqdordagi urug’larni hosil qilish uchun bir xil bosim ostida emas, balki ko’p yillar davomida urug’larni hosil qilishi mumkin.
Ko’p yillik o’simliklarni ajratish – bog’bonlar sentyabr va oktyabr oylarida yoki erta bahorda qiladigan narsa. Erta kuzda bo’linishni amalga oshirishdan maqsad, erni muzlash haroratiga yetguncha, taxminan olti hafta davomida ildizlarning etarli darajada o’sishiga imkon berishdir. Daraxtlardan tushgan barglar hamda kuzgi haftalar davomida ko’p joylarda ko’p yog’ingarchilik tufayli er tez o’sishi uchun etarli namlikka ega. Ishonchsiz yoki ozgina bardoshli bo’lgan ko’p yillik o’simliklar bahorda eng yaxshi bo’linadi.
O’simliklarning har bir turini turlicha ajratish kerak; masalan, daylilies, Sibir ìrísí yoki o’tlar kabi tolali ildiz tizimiga ega o’simliklar ikkita bog ‘vilkasi bilan orqa tomonga o’ralgan holda pichoq bilan kesilishi mumkin. Biroq, soqolli irislar kabi o’simliklar ildizpoyalari ildiz tizimiga ega; bu ildiz tizimlari ildiz sathidan yer sathidan biroz yuqoriroq qilib ekilgan bo’lishi kerak, kelgusi yil barglari ko’rsatilgan. Ko’p yillik o’simliklarni ajratishdan maqsad sizning bog’ingizda bitta o’simlik turini ko’paytirishdir. Ko’p yillik o’simliklaringizni har yili qancha ko’p ajratsangiz, bog’ingiz shunchalik keng o’sadi. [4]
Dahlia o’simliklar juda yumshoq iqlim sharoitida ko’p yillik.
O’sish
Issiqroq va qulayroq iqlim, ko’p yillik o’simliklar doimiy ravishda o’sib boradi. Mavsumiy iqlim sharoitida ularning o’sishi vegetatsiya davri bilan cheklanadi.
Ba’zi turlarda ko’p yillik o’simliklar barglarini butun yil davomida saqlaydi; bular doim yashil ko’p yillik o’simliklar. Boshqa o’simliklar mavjud bargli ko’p yillik o’simliklar, masalan, mo”tadil mintaqalarda ko’p yillik o’simlik yilning iliq davrida o’sishi va gullashi mumkin, barglar qishda o’lish. Dunyoning ko’p joylarida mavsumiylik iliq va sovuq davrlardan ko’ra nam va quruq davr sifatida ifodalanadi va bargli ko’p yillik o’simliklar quruq mavsumda barglarini yo’qotadi.
Tuproq qatlamida er ostidan himoyalangan ildizlari bilan ko’p yillik o’simliklar ayniqsa bardoshlidir yong’in. Otsu ko’p yillik o’simliklar, shuningdek, mo”tadil va sovuqda haddan tashqari sovuqqa chiday oladi Arktika daraxtlar yoki butalarga qaraganda sezgirligi kam bo’lgan qish.
Ko’p yillik o’simliklar bir yillik va ikki yillik o’simliklardan ham farqlanishi mumkin, chunki ko’p yillik o’simliklar uzoq vaqt davomida uxlab qolish qobiliyatiga ega bo’lib, keyin o’sishi va ko’payishini davom ettiradi. Ko’p yillik o’simliklarning meristemasi o’sish yoki gullash qobiliyatini boshlash va to’xtatish uchun ekologik vaziyatlar (ya’ni fasllar), ko’payish va rivojlanish bosqichi tufayli hosil bo’lgan gormonlar bilan aloqa qiladi. Shuningdek, o’sish qobiliyati va o’sishning dolzarb vazifasi o’rtasida farq bor. Masalan, aksariyat daraxtlar qish o’rtasida o’sish qobiliyatini tiklaydi, ammo bahor va yoz oylariga qadar jismoniy o’sishni boshlamaydi. Uyqusizlikning boshlanishini ko’p yillik o’simliklarda gullarning qurishi, daraxtlardagi barglarning yo’qolishi va gullashda ham, kurtak ochishda ham ko’payish to’xtashi orqali ko’rish mumkin. [5]
Bargli ko’p yillik o’simlikning o’sishi biz asosiy taxminlar qilishimiz mumkin bo’lgan darajada o’rganiladi. Birinchi taxmin nafaqat o’simlikning kunlik aniq fotosintez stavkasining oshishi, balki u o’simlikning kattaligiga qanday to’yinganligi haqida. Ikkinchidan, o’simlikning ishlab chiqarilishi bekor qilinsa-da, saqlanadigan material keyingi mavsum davomida uning o’sishini ta’minlash uchun ishlatiladi. Va nihoyat, o’simlik har bir mavsumda eng yaxshi o’sish jadvalini tanlab olish bilan bir qatorda yil uchun ko’payish va kelgusi yil uchun saqlash o’rtasida resurslarni taqsimlash orqali umrini maksimal darajada oshiradi. Ko’p yillik ekish umuman kam saqlash, o’sish sur’ati va qisqa vegetatsiya davriga ega. O’simlikning maqbul fenologiyasi haqida gap ketganda, uning miqdori ikki o’ziga xos usul bilan o’lchanishi mumkin: birinchidan, o’simlikning o’sish tezligi bo’lgan hosildorligi bilan, ikkinchidan, barqarorligi, yashash uchun zarur bo’lgan hayotni saqlash orqali fasl. [6]
Qishloq xo’jaligidagi afzalliklari
Switchgrass chuqur ildiz otgan ko’p yillik o’simlik hisoblanadi. Ushbu ildizlarning uzunligi 3 metrdan oshadi.
Garchi insoniyatning aksariyati urug’larni qayta ekish bilan oziqlansa ham yillik don ekinlari, (tabiiy ravishda yoki insonning qo’l mehnati bilan), ko’p yillik ekinlar ko’plab imtiyozlarni taqdim eting. [7] Ko’p yillik o’simliklar ko’pincha chuqur, keng ildiz tizimiga ega, ular tuproqni oldini olish uchun ushlab turishi mumkin eroziya, ta’qib qilish erigan azot er osti va er usti suvlarini ifloslantirishi va begona o’tlar bilan raqobatdosh bo’lishidan oldin (ehtiyojni kamaytiradi gerbitsidlar ). Ko’p yillik o’simliklarning ushbu potentsial foydalari ko’p yillik turlarning urug ‘hosildorligini oshirish bo’yicha yangi urinishlarga olib keldi, [8] buning natijasida yangi ko’p yillik don ekinlari yaratilishi mumkin. [9] Yangi ko’p yillik ekinlarning ba’zi bir misollari keltirilgan ko’p yillik guruch va oraliq bug’doy o’tlari. The Yer instituti ko’p yillik donli ekinlarni serhosil, unumdor etishtirish uchun kamida 25 yil vaqt sarflanishini taxmin qilmoqda.