QUR’ONI KARIM ‒ ISLOM DININING MUQADDAS KITOBI Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»
Kalit so’zlar: Qur’oni karim, Islom dini, Payg’ambar alayhissalom, sura, oyat, xattotlar.
Қуръон нозил бўлганидан 1,400 йил ўтиб.
Фаришта Жаброил билан кутилмаган қўрқинчли учрашувида Пайғамбарга Қуръоннинг илк оятларини “Ўқиш”, яъни “Қироат қилишга”га буюрилади.
“Ҳар қандай муқаддас матннинг дунёвий талқинида, албатта, бу инсон зоти тўқимаси дейилади”, дейди Тим Винтер. Исломий номи Абдул Ҳаким Мурод бўлган Тим Винтер Кембридж Университетида Исломий тадқиқотлар бўйича сабоқ беради.
“Аммо, анъанавий эътиқод талқинида бу-Оллоҳнинг каломи. Бу (яъни Қуръон-Би-би-си) Пайғамбар ва Худо ҳамкорликда ёзган иш эмас. Буларнинг барисини Оллоҳ битган”.
Бошида Қуръон Пайғамбарга эргашган мусулмонлар тарафидан ёд олиниб, оғзаки тарзда тарғиб қилинган.
Муқаддас китобни ёд ўқиш аънанаси мусулмонлар орасида ҳали ҳамон сақланиб қолган.
Бугунги кунда ҳам миллионлаб мусулмон болалар, худди мен болалагимда ўрганганим каби, Қуръонни ёд олишади.
Сурат тагсўзи,
Бугунги кунда ҳам миллионлаб мусулмон болалар Қуръонни ёд олишади
Аммо, мадрасаларда оятларнинг маъносига тушунмай, кўр-кўрона тебрана-тебрана такрорлаётган болалар тасвирлари салбий тасаввурларга сабаб бўлган.
Қуръон ўқиш мусобақаси
Бугунда ёшларни рағбарлантириш учун рақобат муҳити яратилади.
Қироат мусобақалари бутун дунё бўйлаб ўтказилади.
13 ёшли Талҳа Гулли Британиядаги Ислом канали ташкил этган мусобақадан умиди катта. Беллашув 16 ёшгача бўлганлар учун эълон қилинган.
Талҳанинг менга айтишича, у зериккан пайтлари 5 ёшидан бошлаб Қуръонни ўргана бошлаган.
Мен ундан энг ҳузур қиладиган машғулотлари ичида Қуръон ўқиш нечанчи ўринда туришини сўрайман.
“Энг биринчида”, дейди у ҳеч иккиланмай.
Муқаддас китобнинг ёзма шакли
Пайғамбар Муҳаммаднинг ўлимидан сўнг унинг умматлари муқаддас китобнинг ёзма шаклини ишлаб чиқишга эҳтиёж борлигини ҳис этишади.
Қуръоннинг илк ёзма шакли Пайғамбар ҳаётдан кўз юмгач, бир йилдан сал ортиқроқ вақт ўтиб якунланади.
Қуръоннинг 7 аср охирлари 8 аср бошларида битилган энг қадимий нусхаларидан бири Лондондаги Британия кутубхонасида сақланади.
Замонавий араб тилида сўзлашувчилар учун нотаниш бўлган қадимий ёзувда битилганига қарамай, матн бугунда чоп этиладиган Қуръон билан қарийб бир хил.
Британия кутубхонасида Қуръоннинг янгироқ нусхалари ҳам сақланади. Улар орасида 14 аср бошларида Қоҳирада Султон Байбарс буйруғи билан бутунлай олтин билан битилган нусха ҳам бор. Инсон тасвири ва Муқаддас Китоб
Исломда инсонни ҳар қандай шаклда тасвирлашни дастакланмаслиги хаттотлик санъатининг гуркирашига хизмат қилган.
Сурайё Саид Оврўподаги саноқли аёл хаттотлардан.
QUR’ONI KARIM ‒ ISLOM DININING MUQADDAS KITOBI Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»
Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Xolmuxamedov Baxtiyor
Annotatsiya. Qur’oni karim yirik diniy-falsafiy, huquqiy, adabiy-tarixiy, musulmon va umumjahon madaniyatining qadimiy, muhim yodgorligidir. Qur’oni karim musulmonlarning diniy hayotida asosiy qonun, dastur vazifasini o‘taydi. U diniy ibodatlarning tartib-qoidalari, diniy huquqshunoslikka oid barcha qonun-qoidalarni o‘z ichiga oladi. Mazkur maqolada Qur’oni karimning ma’nolari, qay holatda nozil bo‘lgani, ko‘chirilishi, yetib kelishi haqida qisqacha ma’lumot berilgan.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Xolmuxamedov Baxtiyor
QUR’ONI KARIMNING AXLOQIY MASALALARINI FALSAFIY MEZONLARI
QUR’ON: ILOHIY KO‘RSATMA VA YUKSAK BADIIYAT UYGʻUNLIGI
BEHBUDIY PUBLITSISTIKASIDA DINIY-MA’RIFIY G‘OYALAR (“QUR’ONI KARIM TARIXIGA BIR NAZAR” MAQOLASI MISOLIDA)
ULAMOLAR TOMONIDAN TAFSIR SO‘ZIGA BERILGAN TA’RIFLAR
ISLOM DININING TARQALISHI VA UNING TA’LIM-TARBIYAGA TA’SIRI. QURONI KARIM AXLOQIY-FALSAFIY TA’LIMOTLAR MANBAYI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Текст научной работы на тему «QUR’ONI KARIM ‒ ISLOM DININING MUQADDAS KITOBI»
WWW REANOPUB UZ
Go glc flHfleKC maifl
QUR’ONI KARIM – ISLOM DININING MUQADDAS KITOBI
Xolmuxamedov Baxtiyor, SamDU doktoranti
Annotatsiya. Qur’oni karim yirik diniy-falsafiy, huquqiy, adabiy-tarixiy, musulmon va umumjahon madaniyatining qadimiy, muhim yodgorligidir. Qur’oni karim musulmonlarning diniy hayotida asosiy qonun, dastur vazifasini o’taydi. U diniy ibodatlarning tartib-qoidalari, diniy huquqshunoslikka oid barcha qonun-qoidalarni o’z ichiga oladi. Mazkur maqolada Qur’oni karimning ma’nolari, qay holatda nozil bo’lgani, ko’chirilishi, yetib kelishi haqida qisqacha ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar: Qur’oni karim, Islom dini, Payg’ambar alayhissalom, sura, oyat, xattotlar.
Olamlar tarixidagi eng muhim hodisa sanalmish bu jarayonning – Qur’oni karim nozil bo’lishining boshlanish nuqtasi Hiro g’orida, Ramazon oyining o’n yettinchi kuni sodir bo’ldi. Insoniyat tarixidagi bu ulug’ sanada Alloh taoloning so’nggi va mukammal kitobi nozil bo’la boshladi. Ilk vahiysi buyruq maylidagi «Iqra’», ya’ni «O’qi» («Qiroat qil») ma’nosini anglatuvchi so’z bilan boshlangan bu ilohiy ta’limotning nomi «o’qimoq», «qiroat qilmoq» degan ma’noni anglatuvchi masdar shakli – «Qur’on» bo’lib qoldi. Lug’at ilmi mutaxassislari «Qur’on» lafzining «jamlamoq» degan ma’nosi ham borligini ta’kidlaydilar. Bunda Alloh taoloning oxirgi kalomi o’zidan oldin nozil bo’lgan barcha ilohiy kitoblarning ma’no, hikmat va ahkomlarini o’zida jamlaganiga ishora bordir. Mana, o’n besh asrdan buyon ko’pchilik insonlar «Qur’on» lafzining lug’aviy ma’nosini bilmasalar ham, u musulmonlarning muqaddas kitobi ekanligini bilib kelmoqdalar [1].
Qur’oni karim muhim ilmiy ahamiyat kasb etadi. Sharqning g’oyaviy tarixi bilan qiziquvchilar uchun u nodir bir yodgorlikdir. Qur’ondagi turli rivoyat, so’z va iboralar Islomni qabul qilgan turli tilda so’zlashuvchi xalqlarning adabiyoti, og’zaki ijodi va kundalik so’zlashuv tiliga chuqur singib ketgan. Islomni qabul qilgan xalqlar tilidagi ilmiy, tarixiy, diniy, adabiy asarlar xoh she’riy, xoh nasriy bo’lsin Qur’ondan iqtibossiz, uning ta’sirisiz yozilmagan. Ahmad Yassaviy, Alisher Navoiy, Mashrab, So’fi Olloyor, Huvaydo, Xaziniy kabi ko’p shoirlarning asarlarida Qur’on oyatlari ba’zan aynan, ba’zan she’r
WWW REANOPUB UZ
Go glc flHfleKC maifl
mazmuniga singdirib berilgan. Qur’on nafaqat musulmon mualliflari ijodiga, balki boshqa dindagi xalqlarning olim va adiblari ijodiga ham barakali ta’sir ko’rsatgan. Jumladan, A.S.Pushkin Qur’oni karimning fransuz tiliga qilingan tarjimasini o’qib, uning 15 ta surasiga 15 ta she’r bag’ishlagan [1].
«Al-Qur’on» – o’qiladigan muqaddas Kitob, lekin qulaylik uchun «al»ni olib tashlab, «Qur’on» atalib kelinmoqda. U «al-Qur’on ul-karim», «al-Qur’on ush-sharif», «Kalomulloh», «al-Kitob», «al-Mushaf» kabi bir qancha nomlar bilan yuritiladi [3].
Qur’on 114 suraga bo’linadi. Suralar hajmi jihatidan tartib bilan joylashtirilgan, bundan Fotiha (alhamd) surasi mustasno bo’lib, Qur’on shu sura bilan boshlanadi. Har qaysi suraning o’z nomi bor. Bu nomlar yo suraning avvalgi so’zidan olingan yoki o’sha surada zikr etilgan biror narsaning nomi bilan atalgan. Qur’onning hamma surasi «Bismillohir rahmonir rahiym» iborasi bilan boshlanadi, faqat to’qqizinchi – Tavba surasida bu ibora qo’yilmagan. Qur’on suralari hajman turlicha bo’lib, ular oyatlarga bo’lingan. Eng uzun sura – ikkinchi – Baqara surasi (286 oyat), eng qisqa sura esa – Kavsar va Asr suralari (3 oyat)dir. Qur’onning barcha oyatlari 6204 tadan 6236 tagacha hisoblanadi [4].
Qur’on 610-633 yillar mobaynida Muhammad (s.a.v.)ga Allohdan kelgan vahiy sifatida tushirilgan va u kishi tomonidan og’zaki ravishda bayon qilingan hamda hofizlar tomonidan yodlab olingan. Payg’ambar hijratlaridan oldin nozil bo’lgan suralar Makka suralari, hijratdan keyin nozil bo’lganlari Madina suralari, deb ataladi. Muhammad alayhissalom hayotlik vaqtlaridayoq ayrim suralar xatga ko’chirilgan, Payg’ambarimiz vafotlaridan keyin hofizlarning ayrimlari vafot etib ketishlari natijasida Qur’on matni asta -sekin xotiradan ko’tarilib, o’zgarishga yuz tutilishi xavfi tug’iladi va Abu Bakr Siddiq tashabbusi bilan 22 yoshlik Zayd ibn Sobit tomonidan Qur’on suralari to’planib, ayrim-ayrim sahifalarga ko’chirilgan. 651 yili hazrati Usmonning buyrug’i bilan o’sha paytda Madinada yashayotgan yana o’sha Zayd ibn Sobit tomonidan qat’iy tartibga solinib, yagona va qat’iy matn sifatida kufiy xatida kiyik terisidan ishlangan sahifalarga 4 nusxa (ba’zi manbalarda 6 nusxa) ko’chirilib ommalashtirildi. Bu nusxalar Qur’onning birinchi sahih matni hisoblanib, hozirgi kungacha hech o’zgarishsiz nusxalar olinib, keyinchalik nashr etib kelinmoqda [4].
WWW REANOPUB UZ
Yurtimiz Qur’oni karimning eng qadimiy va noyob -nodir qo’lyozmalarini ko’z qorachig’iday asrab kelayotgani bilan ham shuhratli. Bularning eng noyobi va qadimiysi musulmonlar idorasi kutubxonasida saqlanayotgan Hazrati Usmon Mushafidir. Bundan tashqari, sakkizinchi asrda ko’chirilgan «Katta Langar» Qur’oni, hijriy 665 yili mashhur xattot Ismoil Muborak ko’chirgan Qur’oni karim (ma’nolarining forscha tarjimasi bilan), O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo’lyozmalar xazinasida saqlanayotgan Abdullobek kotib tomonidan ko’chirilgan (yili noma’lum) Mushafi sharif qo’lyozmasi ham eng qimmatli yodgorliklardan sanaladi.
Shuningdek, Mahmud Zamaxshariy, Hoja Muhammad Porso, Abul Qosim Kushayriy va boshqalarning tafsirlari, Qur’oni karimning turli yillarda mashhur xattotlar tomonidan ko’chirilgan o’nlab nusxalari saqlanmoqda. Qur’onning o’zida va hadisi sharifda Qur’oni karimga bir qancha sifatlar bilan ta’rif berilgan. Alloh taolo aytadi: «Ushbu Kitob (Qur’on) shubhadan holi va taqvodorlarga hidoyatdir» (Baqara, 2); «U sizga Kitobni nozil qilgan Zotdir» (Oli Imron, 7); «Ey mo’minlar, Allohga, Payg’ambariga, unga nozil qilgan Kitobga. imon keltiringiz» (Niso, 156); «Axir ularga tilovat qilinayotgan Kitobni Biz sizga nozil qilganimiz ularga yetarli emasmi?» (Ankabut, 51); «Oyatlarini tafakkur qilishlari va aql egalari eslatma olishlari uchun Biz sizga nozil qilgan muborak Kitobdir» (Sod, 29) [2].
Zayd ibn Arkam roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Allohning kitobi osmondan yerga tortilgan bir arqondir», deganlar (Termiziy, Muslim rivoyati). Abu Umoma Boxiliydan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qur’on o’qinglar, chunki u Qiyomat kuni o’qiganlarga shafoatchi bo’ladi», deganlar (Muslim rivoyati) [2].
«Ulumul Qur’on» ulamolari Qur’oni karimga bunday ta’rif berishgan: «Qur’on Alloh taoloning Muhammad alayhissalomga vahiy orqali nozil qilgan, tavotur ila naql qilingan, ibodat-da o’qiladigan ojiz qoldiruvchi Kalomidir» [2].
Shayx Usmonxon Alimovning yozishicha, Qur’oni karim Alloh taolo tomonidan arabiy tilda, arab adabiy tilining namunasi, barcha arab qabilalari lahjalarining onasi hisoblangan eng fasohatli va chiroyli Quraysh lahjasida nozil qilingan. Buxoriy va
WWW REANOPUB UZ
Go glc flHfleKC maifl
Muslimlarning rivoyat qilishicha, Qur’oni karim yetti harf (uslub)da sodir bo’lgan. Lekin musulmonlar o’rtasida ixtilof va tafrikalar bo’lmasligi uchun bitta Quraysh lahjas ida qiroat qilishga buyurilgan. Payg’ambar alayhissalom davrlarida sahobiylardan (hammalari ansorlar) Ubay ibn Ka’b, Ali ibn Abu Tolib, Muoviya ibn Abu Sufyon, Zayd ibn Sobitlar Qur’onni to’la yozib olib, yodlashgan. Boshqa bir rivoyatda bu ro’yxatga Abu D ardo ham kiritilgan [2].
Payg’ambar alayhiccalom vafotlaridan so’ng, milodiy 642 yili (hijratning 12-yili) Islom uchun bo’lgan janglarda ko’plab murattab qorilarning shahid bo’lishlari tufayli Qur’on oyatlarini to’plab, bir yerga jam qilish ehtiyoji tug’ilgan. Bu ish Abu Bakr Siddiq (roziyallohu anhu) xalifaliklari davrida yigirma uch yoshli vahiy kotibi Zayd ibn Sobit tomonidan amalga oshirilgan. Zayd ibn Sobit Qur’onni yod olgan kishilardan xurmo yaproqlari, terilar, yapaloq toshlar, kurak suyaklarga bitilgan yozuvlarni birma-bir yig’ib, Allohning kalomini bir joyga jam qilgan.
Qur’oni karim uch marta – Rasululloh alayhissalom zamonlarida, Abu Bakr Siddiq, va hazrati Usmon roziyallohu anhu davrlarida jam qilingan. Birinchi holatda oyatlar suralardagi o’z o’rniga qo’yib, tartibi bilan yozilgan, Payg’ambar alayhisalom yangi tushgan oyat qaysi suradan ekanini, qayerda turishi lozimligini kotiblarga ko’rsatib turganlar. Ikkinchi holatda oyat va suralar tartibga solinib, sahifalarda jam qilingan, bu «Suhuf» (sahifalar) deb nom olgan. Kishilar qo’lidagi Qur’on yozilgan parchalar Rasululloh huzurlarida yozilganiga ikki guvoh keltirilgandagina tekshirib qabul qilingan va bir necha yilda jamlangan. Uchinchisida esa vaqt o’tishi bilan Islom davlati chegaralari kengayib, ko’p xalqlar musulmonlikni qabul qilib, Qur’onni o’qishda turli kelishmovchiliklar chiqa boshlagan. Shunda (yuqorida aytilganidek) davlat rahbari Hazrati Usmon buyrug’i bilan Abu Bakr davridagi sahifalardan kiyik terisiga oltita nusxa ko’chirildi. Bu sahifalar yagona qiroat asosida Mushaf qilinib, kitob holida Makka, Shom, Kufa, Basra shaharlariga yuborildi, bir nusxa poytaxt Madinada qoldi, Imom (bosh) nusxani Hazrati Usmon o’zlariga oldilar. Ana shu tabarruk Mushafning bir nusxasi hozir Toshkentda saqlanmoqda. Yagona Qur’oni karim nusxasini tuzishda Hazrati Usmonning xizmatlari katta bo’lgan [2].
1. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Куръони Карим ва узбек тилидаги маънолар таржимаси. – Тошкент: ШЫ nashr, 2018. – 632 б.
2. Шайх Усмонхон Темурхон Самаркандий. Тафсири Ирфон. 1-китоб. -Тошкент: Sharq, 2019. – 736 б.