BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI LUG‘ATINI FAOLLASHTIRISH USULLARI

9. Tayga zonasida qanday hayvonlar yashaydi?- Qora va qon`q`ir ayiq, amerika to`ng`izi, kiyik, o`rmon bizoni, bug`u, bo`ri, kanada silovsini, shuns, andatra, qizil tulki.

Rus tili 10 sinf mashqlar javoblari

сайтидан тўлақонли фойдаланиш, савол бериш ва шахсий мактубларигизни кўриш имкониятига эга бўлишингиз учун, марҳамат, сайтимизда рўйхатдан ўтинг.

Ижтимоий тармоқлар орқали киринг:
Ёки рўйхатдан ўтинг:

Энг кўп кўрилган
Ой саволлари
Ҳафта саволлари
Янги саволлар

Ассалому алайкум! Мен яқинда совунли гуллар ясаб, сотишни бошладим. Унга кетадиган махсулотлари, идиш ва қолиплари бор. Булардан қўл мехнати билан гуллар ясайман. Кетган махсулот пулини устига қўл мехнати учун неча давоми.

Ўхшаш саволлар 12:27 / 04 февраль | Nurjahon | Молия ва тижорат | 1032

Ассалому алайкум! Халқимизда бази жойларда бир гап бор хомиладор хотиннинг 7 ойликдан ўтса жинсий алоқа қилиш мумкин эмас дейишади. Бу қанчалик тўғри? Мени билишимча шариатда хайз ва нифос даврида яна рўза ойида давоми.

Ўхшаш саволлар 12:17 / 04 февраль | Komil | Оила ва турмуш | 1000

Ассалому алайкум! Хозирги пайтда давлат инфонфарматикани ривожлантириш учун бирнечта хил турдаги сертификати бўлган информатика ўқитувчиларига ойлик устама қўшиб беяпти. Шулардар биттаси Гоогле сертификати. Ва давоми.

Ўхшаш саволлар 12:07 / 04 февраль | Мухиддин | Долзарб саволлар | 269

Ассалому алайкум! Янги чиққан қонунга мувофиқ мен дўконга кириб нарса харид қилсам ва харид қиганимдан сўнг солиққа мурожат қилсам менга чек бермади деб солиқ ўша харидорди хозирги қонунга мувофик жазолайди. Мисол 5 давоми.

Ўхшаш саволлар 11:57 / 04 февраль | Shoxrux | Ҳалол ва ҳаром | 310

Ассалому алайкум! Масалан битта бўйдоқ нафсини гапини қилиб ўзини қондираётган бўлса ва иймони келиб шу захоти бу ишни тўхтатса ва бироздан кейин отилмасдан 1-2 томчи сувга ўхшаган нарса келса бу мазий хисобланадими давоми.

Ўхшаш саволлар 11:47 / 04 февраль | Tohir | Турли саволлар | 593

Ассалому алайкум! Турмуш курганимизга 3 йил булди никох вахти домла эримга аёлингнизнинг энг Кам махри 800 Минг булади колганини узингиз кунглиздан чикариб берасиз деган эдилар. Шундан кейин мен эримга мени махрим 700$ давоми.

Ўхшаш саволлар 11:27 / 04 февраль | Fotima | Оила ва турмуш | 433

Ассаламу алайкум! Бизда катта оналаримиз ҳаждан келтирилган оргинал ҳақиқ узугни ӯлгандан кейин тилни тагига ташласа жаннатга кирар экан дейишябди. Бу қанчалик тӯғри?

Ўхшаш саволлар 11:17 / 04 февраль | مصطفى | Турли саволлар | 307

Ассалому алайкум! Насия савдоси тўғрисида ўқиб чиқдим лекин менда сал бошқача холат. Мен мунтазам равишда бозорга тавар тарқатиб келаман. Бошида хаммага муддатни 1 хафта деп белгиладим. Лекин хамма хар хил пайтда давоми.

Ўхшаш саволлар 11:07 / 04 февраль | Men parfum | Молия ва тижорат | 207

Ассалому алайкум! Мени дўстим россияда гўшт махсулоти билан шуғуланади. У чўчқа гўштини майдалайди, хар ишни бошлашдан олдин бисмилахни айтиб бошлайман шунга гунохкор бўламанми дейди?

Ўхшаш саволлар 10:57 / 04 февраль | Gayrat | Турли саволлар | 312

Ассалому алайкум! Устоз Шайх Муҳаммад Содиқнинг Абдуллоҳ ибн Санобиҳий р. а келтрлган ҳадис Абу Муҳаммад витр намозини вожиб деди. Шундан Убода ибн Сомит: Абу Муҳаммад хато қилибди. Гувоҳлик бераманки, албатта, мен давоми.

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI LUG‘ATINI FAOLLASHTIRISH USULLARI

Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga so‘z ma’nosini tushuntirish va boshlang‘ich sinf o‘quvchilari lug‘atini faollashtirish usullari bayon qilingan. В данной статье излагается методика обяснения значений слов учащимся начальных классов и пути активизации словарья младших школьников.

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini rivojlantirishning asosiy yo‘nalish-laridan biri so‘z ustida ishlash, ya’ni lug‘at ishidir. Ona tili va o‘qish darslarida bajariladigan lug‘at ishi o‘quvchining so‘z boyligini oshirishda muhim ahamiyat-ga ega. M. R. Lvovning ma’lumot berishicha, IV sinfgacha boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘zlashtiradigan yangi so‘zlarning yarmi o‘quvchilar lug‘atiga ana shu darslar orqali kiradi. “Lug‘at ishi ‒ o‘qituvchi faoliyatidagi bir lavha emas, balki rus tili kursining barcha bo‘limi bilan bog‘langan tizimli, yaxshi tashkillashtiril-gan, pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tuzilgan ishdir” ‒ deb yozgan edi taniqli metodikachi olim A. V. Tekuchev [9].

Lug‘at ishi bosqichlarini quyidagicha ifodalash mumkin: 1) so‘z ma’nosini tushuntirish, 2) so‘zni faollshtirish, 3) so‘zni nutqda qo‘llash.

O‘quvchilar lug‘atini faollashtirish ‒ ona tili va o‘qish darslarida bajariladigan lug‘at ishining eng muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shuning uchun o‘qituvchining vazifasi ‒ o‘quvchi lug‘atidagi nofaol so‘zlarni faol lug‘at zaxirasiga o‘tkazish uchun o‘quvchiga nofaol so‘zlarning birikuvchanligi va qo‘llanish sohasini o‘zlashtishga yordam berishdan iborat. O‘quvchi biror so‘zni o‘z qayta hikoya-lashi, hikoyasi, suhbati, xati, bayoni, inshosida atigi bir marta qo‘llasa ham, bu so‘z faollashgan hisoblanadi. So‘zni o‘zlashtirish uning ma’nosi, birikuvchaligi va qo‘llanish doirasini bilishdan iborat.

O‘quvchiga yangi so‘z ma’nosini tushuntirish, uning so‘zni to‘g‘ri tushunishiga erishish zarur. Buning uchun esa o‘qituvchi so‘z ma’nosini tushuntirish usullarini bilishi va ulardan o‘rinli foydalanishi lozim. M. R. Lvov so‘z ma’nosini tushuntirishning quyidagi usullarini ajratadi: ko‘rgazmali, kontekstual, sinonim keltirish, mantiqiy ta’rif berish, batafsil tavsiflash, antonim keltirish, so‘zning yasalish tarkibini tahlil qilish [7, 17‒24].

“Ona tili” va “O‘qish kitobi” darsliklarida o‘quvchilar uchun tushunarsiz va ularning nutqida nofaol bo‘lgan bir qancha so‘zlar uchraydi. O‘quvchilar lug‘atini faollashtirishda asosan ana shu so‘zlar ustida ishlash zarur.

O‘quvchilar lug‘atini faollashtirish quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:

1.So‘z ma’nosini bir yoki bir necha usul yordamida tushuntirish:

a) kontekst yordamida;

b) shu so‘zning ma’nodoshi yordamida;

d) shu so‘zning antonimi yordamida;

e) tavsifiy yo‘l bilan (lug‘atdan foydalanib yoki o‘qituvchning o‘zi mustaqil ravishda).

2.So‘zni o‘qish va yozish (so‘zning to‘g‘ri talaffuzi va imlosi ustida ishlash).

3.So‘zning qo‘llanish namunalari ustida ishlash (tayyor so‘z birikmasi va gaplar ustida ishlash).

O‘qituvchi o‘quvchilarni o‘rganilayotgan so‘zlar qo‘llangan tayyor so‘z birikmalari va gaplar bilan tanishtiradi.Ularning ayrimini aytib turib yozdirish mumkin.

4.So‘zning semantik aloqalari ustida ishlash.

O‘quvchilarni so‘zlarning paradigmatik aloqalarni ajratish va o‘zlashtirishga o‘rgatuvchi mashqlar ular lug‘atining boyishiga yordam beradi. Bunday mashqlar kerakli so‘zni tanlash, jumla mazmunini aniq yetkazish, so‘zning ma’no qirralarini tushunish qobiliyatini shakllantiradi.

5. O‘rganilayotgan so‘zlar ishtirokida mustaqil ravishda so‘z birikmasi va gap tuzdirish.

Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish kitobida uchraydigan o‘quvcilar uchun tushunarsiz so‘zlar mazmuniy xususiyatiga ko‘ra turlichadir. Shuning uchun bu so‘zlarning ma’nosini tushuntirishda ularning xususiyatiga mos ravishda eng samarali usulni tanlash lozim. Bu o‘rinda bir necha darslikdagi so‘zlar misolida so‘z ma’nosini tushuntirishning samarali usulini tanlash haqidagi fikrlarimizni bayon qilamiz.

Boshlang‘ich sinf “Ona tili” va “O‘qish kitobi” darsliklarida o‘quvchilarga ma’nosi tushunarsiz bo‘lgan so‘zlar ancha uchraydi. Ularning ma’nosini yuqorida ko‘rsatilgan va boshqa usullar bilan tushuntirish mumkin.

1. Darsliklarda uchraydigan quyidagi so‘zlarning ma’nosini rasmini ko‘rsatish yo‘li bilan tushuntirish mumkin: yalpiz, isiriq, kiyiko‘ti, ermon (1,6), kashta (1,7), garmdori, qal’a, fabrika, raketa (1,17), chang‘i (1,19), qur’on (1,19), so‘na (1,19), so‘gal (1,19), sa’va (1,19), to‘ng‘iz (1,19), turna, sholi (1,21), sharshara (1,21), charos(1,22), shabnam (1,22) gumbaz (1,22), marvaridgul (1,77), soda (1,29), sa’va (1,29), olxo‘ri (1,31), husayni (1,38), chang‘i (1,41), konki (1,41), paroxod (1,42), qayin (1,43), zarg‘aldoq (1,46), do‘lana (1,51), tola (1,67), parovoz, teplovoz, elektrovoz, vagon (1,71), tog‘olcha (1,77), metro (1,78), kamalak (1,79), tuman (1,79), mosh (1,80), binafsha (1,80), chuchmoma (1,80), gulsapsar (1,80), norin (1,80), shilpildiq (1,80), qarag‘ay (1,85) karvon (1,87), zangori (1,90), feruza (1,96), pe-shayvon (1,109), na’matak (1,177), qirg‘iy (1,178), olcha (1,137), saroy (6,7), piyma (6, 11), tunuka (6, 12), po‘stin (6, 14), soy (6,16), arpa (6,16), chuchmoma, yalpiz, jag‘jag‘, ismaloq (6,43), turna (6,44), ko‘za (6, 54), pona (6, 60), chinor (6,102), xarita (3,10), minora (3, 13), chayla (3, 22), umrboqi, ko‘kalapish, doniyor ( 3,22), taqa (3,75), tivit, tovus, beqasam (3,90).

Ko‘rinib turibdiki, bu so‘zlar aniq, ya’ni ko‘z bilan ko‘riladigan narsalarning nomini bildiradi. Ot va sifat turkumiga mansub so‘zlarning ma’nosini tushun-tirganda narsa tasvirlangan suratni, fe’l turkumiga oid so‘zlarni tushun-tirganda esa sujetli suratni ko‘rsatish lozim.

2. Quyidagi so‘zlarning ma’nosini ularga sinonim keltirish orqali tushun-tirish mumkin. Istiqlol – mustaqillik, nurafshon – yorug‘, muborakbod etmoq – tabriklamoq, samo – osmon, ko‘k, gulshan – gulzor, sabo – shabada, munosabat – bog‘lanish, dorivor – shifobaxsh, yaproq – barg, hadya etmoq – bermoq, sovg‘a qilmoq, tub – tag, ahil – inoq, huvullamoq – bo‘shamoq, javon – shkaf, dastyor – yordamchi, alloma – olimlar, muhlat – vaqt, darg‘azab bo‘lish – g‘azablanish, shu’la – nur, ehtirom – hurmat, badavlat – boy, tazyiq – zug‘um, an’ana – odat, ta’na – dashnom, ta’ziya – aza, ma’lumot – xabar, ma’yuslanmoq – xafa bo‘lmoq, chashma – buloq, choq – payt, arg‘imchoq – ip, darz – yoriq, ranj – qiyinchilik, ganj – boylik, xazina, sust – sekin, bol – asal, tabassum – kulgi, muddat – vaqt, tasalli – yupanch, musaffo – sof, toza, mutolaa – o‘qish, do‘kon – magazin, zoriqmoq – muhtoj bo‘lmoq, noyob – topilmas, undirmoq – o‘stirmoq, mamnun – xursand, gavjum – to‘la, surkash – surtish, ohista – sekin, et – go‘sht, daromad – kirim, xontaxta – stol, xazonrezgilik – barglarning to‘kilishi, ezgulik – yaxshilik, boldoq – zirak, najot – yordam, mo‘‘tadil – o‘rtacha, sarvqomat – tik, chanqagan – suvsiragan, so‘yla – gapir, so‘zla, toblanmoq – chiniqmoq, gazlama – mato, yo‘ldosh – hamroh, choyshab – ko‘rpa, silliq – tekis, intizom – tartib, olam – dunyo, mug‘ombir – ayyor, chaqa – tanga, parranda – qush, istirohat – dam olish, nishon – mo‘ljal, tebranmoq – qimirlamoq, husn – chiroy, sohil – qirg‘oq, pardoz – bezak, chaman – gulzor, parvarish qilmoq – boqmoq, olishmoq – kurashmoq, urishmoq, jajji – kichkina, mitti, mador – quvvat, g‘ubor – chang, dog‘, jussa – gavda, o‘git – nasihat, yumush – ish, jamlamoq – to‘plamoq, lazzat – rohat, jasorat – jasurlik, ulug‘ – buyuk, tortig‘ qilmoq, sovg‘a qilmoq, suyukli – sevimli, boqmoq – qaramoq, maftun bo‘lmoq – mahliyo bo‘lmoq, beg‘ubor – toza, sof, ko‘lanka – soya, ensiz – qisqa, enli – keng, g‘alati – qiziq, hushyor – sezgir, ziyrak, sayyoh – sayohatchi, turist, ilk – birinchi, tashna – suvsiz, chanqoq, hangu-mang – hayron, bezovta – notinch, maysa – o‘t.

Bu usulni qo‘llaganda o‘qituvchi shuni nazarda tutishi kerakki, so‘zlarni sinonim orqali tushuntirish o‘quvchilar har bir izohlovchi sinonimning ma’nosini yaxshi tushungandagina maqsadga yetadi. Shuning uchun so‘zning ma’nosini tushuntirish uchun keltiraligan sinonim sifatida faqatgina bolalar yaxshi tushunadigan umumiste’mol so‘zlarni tanlash kerak.

3. Darsliklardagi o‘ta umumiy, keng tushunchani bildiruvchi so‘zlarning ma’nosini ular nomlaydigan narsalarni sanab keltirish orqali tushuntirish mumkin.

Hasharot bu – qurt, chumoli, ari, qo‘ng‘iz, o‘rgimchak.

Meva – olma, nok, anjir, o‘rik, shaftoli.

Matn – hikoya, she’r, ertak.

Poliz – qovun, tarvuz, handalak.

Ajdod – ota, bobo, buvi, bobokalon.

Avlod – farzand, nevara, evara, chevara.

Texnika – traktor, mashina, kombayn, televizor, dazmol.

4. Darslikdagi ko‘pgina so‘zlarning ma’nosini ularning tarkibiy qismlari – morfemalar orqali aniqlash mumkin. Shu narsa ma’lumki, kattalar ham, o‘quvchilar ham noma’lum so‘zni bo‘lish va ma’lum bo‘lgan o‘zakdosh so‘z bilan mazmuniy aloqa o‘rnatish asosida ochishga harakat qiladi. 3-sinf darsligida quyidagi so‘zlarni so‘z yasalish tarkibi – o‘zak va yasovchi qo‘shimcha orqali tushuntirish mumkin.

Oromgoh – orom – o‘zak, -goh – so‘z yasovchi qo‘shimcha, joy degan ma’noni anglatadi. Demak, bu so‘z orom, dam oladigan joy ma’nosini bildiradi. Xabardor – xabar – o‘zak, -dor – so‘z yasovchi qo‘shimcha, egalik ma’nosini bildiradi. Demak, bu so‘z xabari bor degan ma’noni bildiradi, qalamkash – qalam – o‘zak, kash – so‘z yasovchi qo‘shimcha, tortmoq, chizmoq degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘z qalam bilan ishlovchi kishini, ya’ni shoir, yozuvchilarni bildiradi. Ma’rifatparvar – ma’rifat – o‘zak, parvar – so‘z yasovchi qo‘shimcha, otdan anglashilgan narsani tarbiyalash, shunga yaxshi munosabat kabi ma’nolarini bildiradi. Demak, bu so‘z ma’rifatni sezuvchi, unga intiluvchi degan ma’noni bildiradi. Da’vogar – da’vo – o‘zak, gar – so‘z yasovchi qo‘shimcha, otdan ishlab chiqaruvchi kasb yoki faoliyat egasini bildiruvchi shaxs oti yasaladi. Demak, bu so‘z da’vo qiluvchi degan ma’noni bildiradi. Ta’sirchan – ta’sir – o‘zak, chan – so‘z yasovchi qo‘shimcha, egalik, ortiqlik ma’nosini bildiradi. Demak, bu so‘z ta’siri bor, kuchli yoki ta’sirga tez uchraydigan degan ma’noni bildiradi. Ma’murchilik – ma’mur – o‘zak, -chilik – so‘z yasovchi qo‘shimcha. Bu so‘zning ma’nosini bilish uchun o‘zakning ma’nosini bilish kerak. Ma’mur so‘zi o‘zbek tilining izohli lug‘atida obod, farovon, to‘kin deb izohlangan. Demak, ma’murchilik so‘zi to‘kinchilik ma’nosini bildiradi. Childirimkash – childirma – o‘zak, -kash – so‘z yasovchi qo‘shimcha, kasb-hunar egasi bo‘lgan shaxs oti yasaydi. Demak, bu so‘z childirma chaluvchi degan ma’nonini bildiradi.

Gulchambar – guldan qilingan chambarak.

Sharsimon – shar – o‘zak, -simon – so‘z yasovchi qo‘shimcha, o‘xshash degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘z sharga o‘xshash degan ma’noni bildiradi.

O‘quvchilarga so‘z yasovchi qo‘shimchaning ma’nosi bir marta tushuntirilsa, shu qo‘shimcha qo‘llangan boshqa so‘zlarning ma’nosini ularning o‘zi aniqlayveradi.

Serqatnov – qatnov – o‘zak, ser – so‘z yasovchi qo‘shimcha, ko‘p degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘zning ma’nosi qatnoy ko‘p degani.

Serhikmat – hikmati ko‘p, hikmatga boy.

Sohibkor – sohib – o‘zak, -kor – so‘z yasovchi qo‘shimcha, kasb egasi mutaxassislik, mashg‘ulot bilan bog‘liq bo‘lgan shaxs oti yasaydi. Bu so‘z o‘z kasbining ustasi degan ma’noni bildiradi.

Badfe’l – fe’l – o‘zak, bad – so‘z yasovchi qo‘shimcha, yomon degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘z fe’li yomon degan ma’noni anglatadi.

G‘o‘zapoya – g‘o‘za – o‘zak, poya – so‘z yasovchi qo‘shimcha. Bu so‘z g‘o‘zaning poyasi degan ma’noni bildiradi. Jangovor – jang – o‘zak, ovor – so‘z yasovchi qo‘shimcha. Bu so‘z kurashchan, faol degan ma’noni bildiradi. Mashinasoz – mashina – o‘zak, soz – so‘z yasovchi qo‘shimcha, tuzatuvchi degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘z mashina tuzatuvchi degan ma’noni bildiradi.

Hazilkash – hazil – o‘zak, kash – so‘z yasovchi qo‘shimcha, qiluvchi degan ma’noni bildiradi. Demak, bu so‘z hazil qiluvchi degan ma’noni bildiradi.

5. Darsliklardagi sinonimi mavjud bo‘lmagan quyidagi so‘zlar ma’nosini o‘quvchilarga tasviriy yo‘l bilan tushuntirish mumkin.

Anjuman – keng ko‘lamli, katta yig‘ilish.

Fuqaro – biror mamlakatning doimiy aholisi.

Ma’vo – turar joy.

Tazyiq – kuch bilan, zo‘rlab o‘tkazilgan ta’sir, siquv.

An’ana – avloddan-avlodga o‘tib boradigan urf-odat.

Ma’rifat – tabiat, jamiyat va inson haqidagi chuqur hamda ezgulikka yo‘naltirilgan bilim.

Qur’on – musulmonlarning Olloh tomonidan Muhammad payg‘ambarga vahiy qilingan (tushirilgan) muqaddas kitobi.

Qit’a – yerning dengiz va okeanlar bilan qurshalgan oltita alohida qismidan har biri.

So‘gal – badanga ko‘pincha qo‘l yoki oyoqda bo‘ladigan qattiq yumaloq o‘simta.

Mo‘jiza – odatdan tashqari kishini hayron qoldiruvchi hodisa yoki ish, narsa.

So‘na – urg‘ochisi hayvonlarning qonini so‘radigan, erkagi o‘t bilan ovqatlanadigan yirik pashsha.

6. Mavhum tushunchani bildiruvchi so‘zlar ma’nosini obrazlar yordamida tushuntirish mumkin. (Bu haqda batafsil qarang: [8].) Bir-ikkita misol keltiramiz.

Adolat so‘zini obrazli ravishda quyidagicha tushuntirish mumkin: «O‘quvchilar, adolat bu odamlarga bir xilda munosabatda bo‘lishdir. Adolat taroziga o‘xshaydi. (O‘qituvchi tarozining rasmini ko‘rsatadi.) Tarozining ikkala pallasiga bir xil yuk qo‘yilsa, uning ikki pallasi teng bo‘ladi. Bir pallasiga og‘irroq yuk qo‘yilsa, tarozining bir pallasi baland, bir pallasi past bo‘ladi. endi hayotdan misol keltiraman. Masalan, bir otaning 2 o‘g‘li bor. Ota bozordan 4 ta olma olib keldi. Ikkala o‘g‘ilga 2 tadan olma bersa, bu adolatdan bo‘ladi. Bir o‘g‘liga bitta, ikkinchi o‘g‘liga uchta olma bersa, bu adolatsizlik bo‘ladi».

Jur’at so‘zini obrazli tarzda quyidagicha tushuntirish mumkin: « O‘ qu v chilar, jur’at – bu xavf-xatar, qiyinchiliklardan hayiqmay qilingan ish. Hayotda ko‘p holda kishiga jur’at kerak bo‘ladi. Masalan, tishingiz og‘rib qolsa, tish shifokoriga borishingiz uchun jur’at kerak. Yoki matematikadan sizga qiyin misol berilgan bo‘lsa, uni yechish uchun ham jur’at kerak. Jur’atni, o‘quvchilar, jarlik ustidan sakrab o‘tayotgan otga o‘xshatish mumkin. Chunki jarlik ustidan sakrab o‘tish uchun katta jur’at, jasorat kerak. O‘quvchilar, hayotda qiyinchiliklardan qo‘rqmay, jur’at bilan ish tutsangiz, ko‘zlagan maqsadingizga erishasiz».

So‘z ma’nosini tushuntirish ‒ hali o‘quvchilar lug‘atini boyitishning birinchi bosqichi xolos. So‘z o‘quvchining “o‘z mulki”ga aylanishi, ya’ni faol lug‘atiga kirishi uchun katta ishni amalga oshirish talab qilinadi. Nutq o‘stirish bo‘yicha tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu borada shablon va rejasizlikka yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Har bir dars uchun rejalashtiriladigan so‘z ustidagi izchil, puxta, doimiy ish olib borilishi lozim.

O‘quvchilar uchun tushunarsiz va nofaol so‘zlarni faollashtirishning quyidagi yo‘llari mavjud:

1. Boshlang‘ich sinf “Ona tili” darsliklarida berilgan o‘quvchilar lug‘atini faollashtirishga doir mashqlarni bajartirish.

2. O‘qish darslarida o‘qiganlarini qayta hikoyalash, suhbat, bayon, inshoda yangi va nofaol so‘zlarni qo‘llash.

3. Ona tili va o‘qish darslarida o‘qituvchining o‘zi tomonidan tuzilgan mashq va topshiriqlardan foydalanish.

4. Ona tili darsligidagi mashqlarga qo‘shimcha topshiriqlar ilova qilish.

Biz bu maqolada uchinchi va to‘rtinchi yo‘l haqida so‘z yuritamiz.

Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar lug‘atini faollashtirish uchun o‘qituvchining o‘zi tomonidan tuziladigan quyidagi topshiriqlardan foydalanish mumkin:

1. Har bir qatordagi o‘zakdosh so‘zlarni toping.

Qadrli, aziz, qadrdon;

Vafodor, sadoqatli, bevafo;

Mehrli, xushfe’l, mehribon;

Qo‘pol, qo‘rs, qo‘pollik.

O‘zakdosh so‘zlarni ajratib yozing. O‘zagini belgilang. Shu so‘zlardan istagan birini qo‘llab gap tuzing.

2. Sabr, hurmat, e’tibor so‘zlariga o‘zakdosh so‘zlar toping.

Izohli lug‘atdan bu so‘zlarning ma’nosini o‘qing va eslab qoling.

1) Insonni nima uchun hurmat qilish mumkin?

2) Har qanday odam hurmatga loyiqmi?

3. Har bir so‘zning qaysi turkumiga kirishini aniqlang.

Ishonch, ishonmoq, e’tibor, ishonchli, mehmondo‘st, mazax qilmoq, xafa qilmoq, xushfe’l, bag‘ritosh, nafratlanmoq, yaxshi ko‘rmoq, loqayd, hurmat, halol, rost, rostgo‘y, shafqatsiz, insonparvar.

So‘zlarni uch ustunchaga ajratib yozing: ot, sifat, fe’l. Insonning ijobiy xislatlarini ayting. Bag‘ritosh va mehribon so‘zlarining ma’nosini tushuntiring.

4. Berilgan so‘zlarga qarama-qarshi ma’noli so‘zlar topib yozing.

Dono odam ‒ nodon odam ; xushfe’l yigit ‒…; jasur askar ‒…; shirinso‘z bola ‒…; bag‘ritosh odam ‒…; qahrli nigoh ‒…

Foydalanish uchun so‘zlar: badfe’l, mehribon,qo‘rqoq, qo‘pol, mehrli.

5. Berilgan sifatlarning umumiy jihati nimada? Ularning ma’nosida qanday farq bor?

Xushmuomala, shirinso‘z, xushfe’l, nazokatli, odobli, muloyim, kirishimli, dilkash.

6. Lug‘at diktanti.

Birinchi ustunchaga odamlar qanday bo‘lishi kerakligi bildiruvchi, ikkinchi ustunchaga qanday bo‘lmasligi kerakligini bildiruvchi so‘zlarni yozing.

Xushfe’l, qo‘pol, yolg‘inchi, halol, vijdonli, qasoskor, sabrli, shafqatli, to‘g‘ri-so‘z, shafqatsiz.

Shu so‘zlardan uchtasini tanlab gap tuzing.

7.Quyidagi gaplardan to‘g‘ri so‘zining ma’nolarini qiyoslang.

To‘g‘ri odam yolg‘on gapimaydi.Nodirning javobi to‘g‘ri.

Qaysi so‘zlar birinchi gapga, qaysi so‘zlar ikkinchi gapga mos keladi: halol, aniq, insofli, rost.

8.Yumshoq va muloyim so‘zlarini quyida berilgan qaysi otlar bilan bog‘lash mumkin?

Divan, so‘z, odam, mum, kulgi, yostiq, xamir, ko‘rpa, muomala.

9.Qarama-qarshi ma’noli so‘z yozib, ma’nosini izohlang.

shafqatsiz ‒…;

xushmuomala ‒ …;

Boshlang‘ich sinf “Ona tili” darsliklaridagi mashqlarga quyidagi qo‘shimcha topshiriqlarni tavsiya qilamiz:

1. 2-sinf “Ona tili” darsligidagi [4] 25-mashqqa. Inoq, intizom, ilg‘or, ilm, pichan, nihol, koinot so‘zlari ishtirokida so‘z birikmasi tuzing.

Foydalanish uchun so‘zlar: do‘stlar, rioya qilmoq, mamlakat, maktab, o‘rmoq, o‘tqazmoq, cheksiz, olmoq.

Inoq, ilm, nihol, koinot so‘zlariga ma’nodosh so‘zlar toping .

2. 2-sinf “Ona tili” darsligidagi 53-mashqqa. Haykal, hamshira, handalak, hashar, harorat, hoshiya so‘zlari ishtirokida so‘z birikmalari tuzing.

Foydalanish uchun so‘zlar: xushbo‘y, Navoiy, ayol, umumxalq, xona, daftar.

Shu so‘z birikmalaridan uchtasini tanlab gap tuzing.

3. 3-sinf ”Ona tili” darsligidagi [1] 21-mashqqa. Anhor, olxo‘ri, javon, nordon, arqon, poda, beda, sabr so‘zlari ishtirokida so‘z birikmasi tuzing. Foydalanish uchun so‘zlar: katta, kitob, uzun, qora, tezoqar, ko‘m-ko‘k, olma.

Poda so‘zining uyur, gala so‘zlaridan farqini ayting.

4. 3-sinf “Ona tili” darsligidagi 39-mashqqa. An’ana, marifat, e’tirof, ta’na, ta’ziya so‘zlarining ma’nosini lug‘atdan foydalanib izohlang.

Shu so‘zlar ishtirokida so‘z birikmasi tuzing.

An’ana, marifat, ta’na so‘zlariga ma’nodosh so‘zlar toping.

5 . 3-sinf “Ona tili” darsligidagi 40-mashqqa.

Ma’naviyat, ma’rifat, da’vogar, ta’sirchan, ma’murchilik, mas’uliyat, ta’-minot, e’tiqod, ma’yuslanmoq so‘zlarining ma’nosini lug‘atdan foydalanib izohlang. Ta’sirchan, ma’murchilik, ma’suliyat, e’tiqod, ma’yuslanmoq so‘zlariga ma’nodosh so‘zlar toping. Shu so‘zlar ishtirokida bittadan gap tuzing.

Mashqda berilgan mazkur so‘zlar ma’nisini 3-sinf o‘quvchisi bilmaydi. Bu so‘zlar ustida lug‘at ishi o‘tkazilmasa, ular hatto o‘quvchining nofaol lug‘atiga ham kirmay qoladi.

6. 3-sinf “Ona tili” darsligidagi 42-mashqqa. Lu g‘ atdan foydalanib qur’on, qo‘rg‘on, mo‘jiza, da’vat, so‘na, ma’sul, me’mor, qit’a, so‘gal, sa’va, to‘ng‘iz so‘zlarining ma’nosini izohlang.

Shu so‘zlar ishtirokida so‘z birikmasi tuzing. Foydalanish uchun so‘zlar: mustahkam, tabiat, hushyorlik, shaxs, o‘qimoq, bino, olti, g‘adir-budur, mitti, ovlamoq.

7. 3-sinf ”Ona tili” darsligidagi 310-mashqqa. (Mashqda “Mening onam” mavzusida 5-6 gapdan iborat matn yozing” deb topshiriq berilgan.) Matnda quyidagi so‘z va iboralardan foydalaning: oq yuvib, oq taragan, mehribon, istamoq, ko‘maklashmoq, tortiq qilmoq.

8. 3-sinf ”Ona tili” darsligidagi 326-mashqqa. Kezaman so‘ziga ma’nodosh so‘z toping.

9. 4-sinf “Ona tili” darsligidagi [2] 94-mashqqa.Teatr, radio, manfaat, kakao, mutolaa, chavandoz so‘zlarining ma’nosini lug‘atdan foydalanib izohlang.

Bu so‘zlar ishtirokida so‘z birikmasi tuzing. Foydalanish uchun so‘zlar: aktyor, ko‘rmoq, mohir, ichmoq, kitob, eshitmoq.

10. 4-sinf “Ona tili” darsligidagi 103-mashqqa. Jadval, jayron, jurnal, ijozat, tarjimon so‘zla-rining ma’nosini lug‘atdan foydalanib izohlang.

Shu so‘zlar ishtirokida so‘z birikmasi tuzing. Foydalanish uchun so‘zlar: go‘zal, ko‘paytirish, olmoq, “G‘uncha”, mohir.

Jayron va jiyron so‘zlarining farqini ayting.

Foydalanilgan adabiotlar:

1. Fuzailov S., Xudoyberganova M., Yo‘ldosheva Sh. Ona tili 3-sinf uchun darslik. – Toshkent.: «O‘qituvchi», 2014. – 144 b.

2. Ikromova R., G‘ulomova X., Yo‘ldosheva Sh., Shodmonqulova D. Ona tili. 4-sinf uchun darslik. – Toshkent: «O‘qituvchi», 2015. – 192 b.

3. Matchonov S., Shojalilov A., X. G‘ulomova, Sh. Sariyev, Z. Dolimov. O‘qish kitobi. 4-sinf uchun darslik. – Toshkent: “Yangiyo‘l poligraf servis”, 2015. – 240 b.

4. Qosimova K., Fuzailov S., Ne’matova A. Ona tili. 2-sinf uchun darslik. – Toshkent.: «Cho‘lpon», 2014. – 128 b.

5. G‘afforova T., Shodmonov E., G‘ulomova X. Ona tili. 1-sinf uchun darslik. – Toshkent: “Sharq”, 2015. – 112 b.

6. G‘afforova T., Shodmonov E., G‘ulomova X. O‘qish kitobi. 1-sinf uchun darslik. – Toshkent: “Sharq”, 2015. – 112 b.

7. Львов М.Р. Речь младших школьников и пути её развития. ‒ Москва: «Просвещение», 1975. – 176 c.

8. Сафаров Ф. С. Бошланғич синф ўқувчиларига мавҳум тушунчаларни образ воситасида тушунтириш. ‒ “Педагогик маҳорат” журнали. Бухоро, 2013, 2-сон, Б. 50 – 53 .

9. Текучев А. В. Методика преподавания русского языка в средней школе. Москва, 1980. – 224 c .

10-sinf jahon tarixi 2017-yil darslik asosida mavzulashgan test savollari

1.Parij tinchlik konferensiyasi qaysi yillari bo’lib o’tdi?

A. 1919-yil 18-yanvardan 1921-yil 21-yanvargacha

B. 1918-yil 18-yanvardan 1920-yil 21-yanvargacha

C. *1919-yil 18-yanvardan 1920-yil 21-yanvargacha

D. 1920-yil 18-yanvardan 1920-yil 21-fevralgacha

2. Parij tinchlik konferensiyasida nechta davlat vakillari qatnashgan?

3. “Katta uchlik” davlatlarini sanab bering.

A. Germaniya, Avstriya-Vengriya, Turkiya

B. Yaponiya, AQSH, Fransiya

C. AQSH, Fransiya, Rossiya

D.* AQSH, Fransiya,Buyuk Britaniya

4. Devid Lloyd Jorj kim edi?

A. Fransiya bosh vaziri

B. Buyuk Britaniya bosh vaziri

C. AQSH prezidenti

D. Buyuk Britaniya qiroli

5. Parij tinchlik konferensiyasida Fransiya vakili bo’lib kim ishtirok etadi?

A. Devid Lloyd Jorj

B.* Jorj Klemanso

6. Germaniya qachon Versal tinchlik shartnomasini imzoladi?

A.* 1919-yil 28-iyunda

B. 1919-yil 28-iyulda

C. 1919-yil 28-avgustda

D. 1919-yil 28-aprelda

7. Versal tinchlik shartnomasiga ko’ra Birinchi jahon urushining boshlanishiga yagona javobgar deb qaysi davlat e’lon qilindi?

8. Germaniya g’olib davlatlar foydasiga qancha reparatsiya to’lashi kerak edi?

A. *132 mlrd. Marka

B. 123 mlrd. Marka

C. 432 mlrd. Marka

D.132 mlrd. dollar

9. Millatlar Ligasi kimning tashabbusi bilan tashkil qilingan?

A. Devid Lloyd Jorj

B. Jorj Klemanso

D. Eduard Dalad’e

10. Millatlar Ligasining asosiy vazifasi qilib nimalar belgilandi?

A. Jahonda tinchlik uchun kurash

B. xalqlar o’rtasida hamkorlik

C. xavfsizlik masalalari

D. *barchasi to’g’ri

11. Millatlar Ligasi Nizomiga kiritilgan mandat tushunchasi nimani bildiradi?

A. *ma’lum bir hududni boshqarish uchun vakolat tushunchasi

C. iqtisodiy tomondan boshqa davlatni birgalikda qaram qilish tushunchasi

D. to’g’ri javob yo’q

12. Qaysi xalqaro tashkilot g’olib davlatlarning dunyoni o’zaro bo’lib olishiga qonuniy tus berdi?

B. Versal tinchlik shartnomasi

C.* Millatlar Ligasi

D. Versal-Vashington tizimi

13. Qaysi maqsadda Vashington konferensiyasi chaqirildi?

A.* Sharq va Tinch okeanidagi bahsli muommolarni hal qilish va dengizdagi qurollarni cheklash maqsadida

B. Sharq va Tinch okeanidagi hayvon va baliqlarni ovlashni tartibga solish maqsadida

C. Sharq va Tinch okeanidagi mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalarni yo’lga qo’yish maqsadida

D. Sharq va Tinch okeanidagi chegaralarni bo’lishib olish maqsadida

14. Vashington konferensiyasi qachon bo’lib o’tdi?

A. 1921 yil 12-noyabrdan 1922-yil 9-fevralgacha

B. 1919 yil 18-yanvardan 1920-yil 21- yanvargacha

C. 1921 yil 12-noyabrdan 1922-yil 6-fevralgacha

D. 1918-yil 14 martdan 1922-yil 21-martgacha

15. Vashington konferensiyasida nechta davlat ishtirok etgan?

16. 1921-yil dekabrda Vashington konferensiyasida qaysi davlatlar o’rtasida shartnoma imzolanib ushbu davlatlarning Tinch okeani havzasidagi o’z orollariga egalik qilish huquqlari kafolatlandi.

A.* AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya

B. Italiya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Yaponiya

C. AQSH, Germaniya, Fransiya, Yaponiya

D. AQSH, Buyuk Britaniya, Turkiya, Yaponiya

17. Lozanna tinchlik shartnomasi qachon imzolandi?

18. Birinchi jahon urushidan so’ng yuzaga kelgan hududiy o’zgarishlarga qonuniy tus bergan so’nggi yirik shartnoma?

B. Parij tinchlik shartnomasi

C. Vashington tinchlik shartnomasi

D.* lozanna tinchli shartnomasi

19. Nechanchi yillarda imzolangan shartnomalar va jahondagi kuchlarning yangi nisbati xalqaro munosabatlarning Versal-Vashington tizimi nomini oldi?

20. Birinchi jahon urushidan so’ng G’arbning bir qator mamlakatlarida o’ng radikal ekstremistik harakatlar vujudga kelib, umumiy nom bilan……. deb ataldi.

21. Fashistik harakatning ledirlari….

1) ijtimoiy safsataboslikdan keng foydalandilar;

2) keksa kishilarning soddaligidan foydalandilar

3) kishilarning millatchilik hissiyotiga ta’sir o’tkazishga harakat qildilar:

4) o’z millati uchun ijtimoiy adolatni qurishni vada qildilar;

5) yosh maktab bolalarining mehnatidan foydalandilar:

6) “ yangi jamiyat”ning o’zlariga ma’qul shaklini qurishni vada qildilar

22. Ko’p jihatdan kapitalistik mamlakatlarining xalqaro maydondagi pozitsiyasini …….. belgilab berdi.

A. diplomatik kelishuvlar

B. xalqaro tashkilotlar nizomlari

C.* harbiy kuchga tayanish

D. o’zaro betaraflik bitimlari

23. Versal-Vashington tizimiga ………. kelib Yevropada hech bir davlat amal qilmay qo’ydi

A. 1933-yilning boshiga

B. 1932-yilning oxiriga

C.* 1930-yilning oxiriga

D. 1945-yilning boshiga

24. Manchjou-Go qo’g’irchoq davlatinio qaysi davlat tuzgan edi?

D. Buyuk Britaniya

25. 1933-yili qaysi davlat Millatlar Ligasidan chiqdi?

D. Buyuk Britaniya

26. Italiyada paydo bo’lgan siyosiy oqim?

D. radikalizm
2-MAVZU. 1918-1939-YILLARDA ILMIY-TEXNIK TARQQIYOTNING JADALLASHUVI, ILM-FANDAGI YUTUQLAR (19 ta)

1. Uranning parchalanishi jarayonida yuz beradigan zanjirli reaksiya natijasida juda kata energiya ajralib chiqishi to’g’risidagi g’oyani shakllantirgan olimlarni toping?

A. Enriko Fermi, Boris Grabovskiy

B. Ivan Belyanskiy, Frederik Jolio-Kyuri

D. Boris Grabovskiy, Ivan Belyanskiy

2. Enriko Fermi qayerlik edi?

C. Buyuk Britaniyalik

3. Nemis olimlari nechanchi yilda uran yadrolari ajralib chiqishining zanjirli reaksiyasini kashf etdilar?

4. 1942-yili ……….da Enriko Fermi ilk atom reaktorini yaratdi.

5. Birinchi atom bombasi qayerda portlatildi?

6. Tarixda ilk bor harakatlanuvchi tasvirni elektron-nurli trubka yordamida masofaga uzatishni kimlar amalga oshirdi?

A. Enriko Fermi, Boris Grabovskiy

B. Ivan Belyanskiy, Frederik Jolio-Kyuri

C Frederik Jolio-Kyuri, Enriko Fermi

D.* Boris Grabovskiy, Ivan Belyanskiy

7. Tarixda ilk bor harakatlanuvchi tasvirni elektron-nurli trubka yordamida masofaga uzatishni olimlar qayerda amalga oshirdi?

8. Tarixda ilk bor harakatlanuvchi tasvirni elektron-nurli trubka yordamida masofaga uzatish nechanchi yilda amalga oshirildi?

9. Mutaxassislar qaysi filmni birinchi ovozli kino deb tan olishgan?

A. * “Jaz kuychisi”

B. “ Merlin Marlo”

C. “ Qora shahzoda”

10. Birnchi ovozli film qachon namoyish etilgan?

11. Birnchi ovozli film qayerda namoyish etilgan?

12. Qaysi olimlar o’t pufagi gormoni bo’lgan insulinni olishga muvaffaq bo’ldilar?

A. Enriko Fermi, Boris Grabovskiy

B. Ivan Belyanskiy, Frederik Jolio-Kyuri

C Frederik Jolio-Kyuri, Enriko Fermi

D.* Jon Makleod, Frederik Banting

13. Qachon olimlar o’t pufagi gormoni bo’lgan insulinni olishga muvaffaq bo’ldilar?

14. Olimlar Jon Makleod va Frederik Bantinglar qaysi qilgan xizmatlari uchun Nobel mukofotiga sazavor bo’ldilar?

A. uran yadrolari ajralib chiqishining znajirli reaksiyasini kahf etgani uchun,

B. ilk bor harakatlanuvchi tasvirni elektron-nurli trubka yordamida masofaga uzatishni ixtiro qilganlari uchun

C. *Insulinni kashf etgani uchun

D. Atom bombani yaratganligi uchun

15. Britaniyalik olim Aleksandr Fleming o’z laborotoriyasida Penicillium turiga mansub mog’orni kashf etgan yilni aniqlang?

16. Aleksandr Fleming o’z laborotoriyasida Penicillium turiga mansub mog’orni kashf etgandan so’ng necha yil keyin Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan?

17. 1930-yillarda AQSH va Germaniyada sun’iy materiallardan qaysilarini olish imkoni yaratilib ikkinchi jahon urushidan so’ng ommaviy ishlab chiqarish boshlangan?

1. paxta 2. Germantin 3. Kapron 4. Perlon 5. Neylon 6. Sintetik qatron

18. Qaysi davrga kelib rivojlangan mamlakatlar sanoatining katta qismi elektrlashtirildi?

A. * 1930-yillarning oxiri

B. 1920-yillarning boshi

C. 1930-yillarning o’rtalari

19. Buyuk Britaniyaning mashhur radiokorporatsiyasi Bi-bi-si tashkil qilingan yilni toping?

D. 1930-yilda
3-mavzu. 1918-1939-yillarda Buyuk Britaniya

(15 ta)
1. Urushdan oldin kreditor bo’lgan Buyuk Britaniya kimlardan qarz bo’lib qoldi?

A. AQSh va o’z dominionlaridan

2. Iqtisodiy o’sish sur’atlari juda past bo’lib, inqiroz va turg’unlik odatiy holga aylangan Buyuk Britaniyada ……….jiddiy tus oldi?

C. ish tashlash harakati

3. Buyuk Britaniyada kimlarning ish tashlashlari 1926-yil mayda umumiy ish tashlashlarni keltirib chiqardi?

4. Buyuk Britaniya qachondan boshlab inqirozdan chiqa boshladi?

5. Buyuk Britaniya qachon sanoatning asosiy sohalari bo’yicha jahon iqtisodiy inqirozidan oldingi ko’rsatkichlarga yetib oldi?

6. Buyuk Britaniyada sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning o’sishi, asosan:

1. uy-joy qurilishining o’sishi 2. Tekstel mahsulotlarining ishlab chiqarishining o’sishi, 3. Harbiy tovarlar ishlab chiqarishning o’sishi, 4. Avtomobilsozlik ishlab chiqarishining o’sishi, 5. Samolyotsozlik ishlab chiqarishining o’sishi, 6. Dvigatellar ishlab chiqarishining o’sishi, 7. Radioapparaturalar ishlab chiqarishining o’sishi hisobiga yuz berdi.

7. Buyuk Britaniyada uzoq yillar qaysi partiyalar davlatni boshqarib, parlament saylovlari natijasida bir-birini almashtirib keldilar.?

A. Respublikachilar, Demokratlar

B. leyboristlar, konservatorlar

C. *liberallar, konservatorlar

D. Demokratlar, leyboristlar

8. Qaysi yillari an’anaviy ikki partiyali tizim jiddiy inqirozni boshidan kechirdi?

9. 1920-yillar boshida qaysi partiya Buyuk Britaniya siyosiy tizimida ikkinchi partiya sifatida o’rnashib oldi?

10. leyboristlar qachon Buyuk Britaniya tarixida birinchi marta hukumatni boshqardi?

A 1922-yil mart oyidan

B. 1927-yil aprel oyidan

C. 1929-yil fevral oyidan

D. *1924-yil yanvar oyidan

11. 1937-1940-yillari hukumatni boshqargan lonservatorlar yetakchisini toping?

12. Nevill Chemberlen 1940-yili hukumat boshlig’i lavozimidan iste’foga chiqishga majbur bo’lishiga nima bo’ldi?

A. tashqi siyosatda yo’l qo’ygan xatolari

B. *Myunxen kelishuvining imzolanishi

C. Ikkinchi jahon urushini boshlanishiga sabab bo’lganligi

D. mamlakatda ishsizlar sonining ko’payib ketishi

13. Nevill Chemberlendan kiyin hukumat tepasiga kim keldi?

14. 1919-yili Hindistonnning qaysi shahrida ingliz qo’shinlari tinch namoyishchilarni o’qqa tutdi?

15. 1922-yili inglizlar qaysi davlatning mustaqilligini tan olishga majbur bo’ldi?

Birinchi jahon urushining Buyuk Britaniya uchun oqibatlari to’g’ri berilgan javoblarni belgilang. 1. Urush Buyuk Britaniyaning hukmron doiralariga katta siyosiy g‘alaba va obro‘ olib keldi.

4. Iqtisodiy o‘sish sur’atlari juda past bo‘lib, inqiroz va turg‘unlik odatiy holga aylandi.

A) 1, 3 B) 2, 4 C) 1, 2, 3 D) 1, 2, 3, 4*

Britaniya tarixiga oid quyida berilgan ma’lumotlarni yillariga mos ravishda joylashtiring.

a) 1926-yil may; b) 1934-yil; c) 1937-yil.

A) 1-b; 2-c; 3-a. B) 1-a; 2-b; 3-c.* C) 1-a; 2-c; 3-b. D) 1-c; 2-b; 3-a.

Kimlarning ish haqi kamaytirilishi Britaniya tarixidagi eng yirik ijtimoiy muammolardan biri umumiy ish tashlashga olib keladi? A) kemasozlar B) aviasozlar
C) shaxtyorlar * D) dispicherlar

Buyuk Britaniyada uzoq yillar ……. va …… lar davlatni boshqarib, parlament saylovlari natijasida bir-birini almashtirib keldilar.

demokratlar va respubikachilar
konservatorlar va liberallar*
liberallar va leyboristlar
respublikachilar va leyboristlar

Qaysi yillar Buyuk Brianiyada murakkab siyosiy va iqtisodiy holatda n’anaviy ikki partiyali tizim jiddiy inqirozni boshidan kechirdi?

1914 – 1918-yillar
1918 – 1924-yillar*
1921 – 1925-yillar
1924 – 1928- yillar

1920-yillar boshida qaysi partiya Buyuk Britaniya siyosiy tizimida ikkinchi partiya sifatida o‘rnashib oldi?

Respublikachilar
Liberallar
Leyboristlar*
Konservatorlar

Quyida berilgan Britaniya tarixiga oid javoblardan qaysi birida tarixiy xatolikka yo’l qo’yilgan.

1937– 1940-yillari hukumatni konservatorlar yetakchisi Uinston Cherchill boshqardi.*
Leyboristlar partiyasi1924-yil yanvarda Buyuk Britaniya tarixida birinchi marta hukumatni boshqardi.
1938-yili Myunxen kelishuvining imzolanishi natijasida Nevill Chemberlen 1940-yili hukumat boshlig‘i lavozimidan iste’foga chiqishga majbur bo‘ldi.
Uinston Cherchill XX asr Buyuk Britaniya tarixida juda katta rol o‘ynagan siyosatchi

Uinston Cherchill qachon Buyuk Britaniyada hukumat tepasiga keladi?

1937-yilda
1938-yilda
1939-yilda
1940-yilda*

Jahon iqtisodiy inqirozi yillarida Britaniya sanoat mahsuloti ishlab chiqarishining o’sishi nimalar hisobiga yuz berdi?

uy-joy qurilishining keskin oshish
avtomobilsozlik, samolyotsozlik, dvigatellar va radioapparaturalar ishlab chiqarish
harbiy sanoatning jadal rivojlanishi
barcha javoblar to’g’ri*

Quyida berilgan javoblarni bir-biriga moslang. 1. Hindistonning Armitsar shahrida ingliz qo‘shinlari tinch namoyishchilarni o‘qqa tutdi. 2. inglizlar Misrning mustaqilligini tan olishga majbur bo’ldi. 3. Buyuk Britaniya Afg‘oniston va Eronning tashqi va ichki siyosatini nazorat qilishdan voz kechishga majbur bo‘ldi. 4. Buyuk Britaniya dominion huquqiga ega bo‘lgan «Ozod Irlandiya davlatini» tan oldi. a) 1919-yil; b) 1921-yil dekabr;

1-a, 2-b, 3-c, 4-b.
1-a, 2-c, 3-c, 4-b.*
1-a, 2-a, 3-c, 4-b.
1-b, 2-a, 3-c, 4-b.

Buyuk Britaniya bilan uning dominionlari – Kanada, Avstraliya, Janubiy Afrika Ittifoqi, Yangi Zelandiya o‘rtasidagi munosabatlarni belgilab bergan hujjat – “Vestminster statute” qachon qabul qilingan? A) 1929-yilda B) 1933-yilda C) 1935-yilda D) 1931-yilda*

Vestminster statutiga ko’ra, dominionlar bilan metropoliya birgalikda qaysi nomdagi ittifqni tashkil qilishgan?

Yevropa ittifoqi
Birlashgan millatlar tashkiloti
Millatlar ligasi
Britaniya millatlar hamdo’stligi*

Vestminster statuti nomli hujjatga ko’ra, dominionlar nimaga ega bo’lishgan?

o’z ichki mustaqilligiga*
Britaniya tarkibidan ajralib chiqish huquqiga
o’z tashqi mustaqilligiga
A, B, C

Qaysi yillarda Germaniyadan qo‘rqish hissi Buyuk Britaniya siyosatini belgilab berdi?

1930-yillarda*
1920-yillarda
1940-yillarda
1910-yillarda

Buyuk Britaniyaning ikkinchi jahon urushi oldidan olib borgan siyosati tarixga qanday nom bilan kiradi?

“qo’shilmaslik” siyosati
“taslimchilik” siyosati
“tajovuzkorga yon berish” siyosati *
“do’stlik” siyosati

Quyida berilganlardan qaysi biri Nevill Chemberlen nomi bilan bo’g’liq?

“qo’shilmaslik” siyosati
“taslimchilik” siyosati
“tajovuzkorga yon berish” siyosati *
“dollar diplomatiyasi” siyosati

Britaniyaning qaysi bosh vaziri muqarrar bo‘lib qolgan urushni sharqqa qarab yo‘naltirish maqsadida Adolf Gitler, Benito Mussolini va Eduard Dalade bilan birgalikda Myunxen kelishuvini imzoladi?

Uinston Cherchill
David Lloyd Jorj
Nevill Chemberlen*
Vudro Vilson

Myunxen kelishuvi imzolangan yilni aniqlang.

C) 1938-yil* D) 1939-yil

Myunxen kelishuvi bo’yicha, Chexoslovakiyaning, asosan, nemis millatiga mansub aholi yashaydigan …Germaniyaga berildi.

Gdansk shahri
Elzas viloyati
Lotaringiya viloyati
Sudet viloyati*

Germaniya Polshaga(a) bostirib kirgan va uning ittifoqchisi Britaniya Germaniyaga(b) urush e’lon qilgan yillar berilgan javobni toping.

a– 1939-yil 1-sentabr; b- 1939-yil 2-sentabr
a– 1939-yil 1-sentabr; b- 1939-yil 3-sentabr*
a– 1939-yil 2-sentabr; b- 1939-yil 4-sentabr
a– 1938-yil 29-iyul; b- 1938-yil 2-avgust

Statut nima?

asosan, Buyuk Britaniya huquqiy madaniyatiga xos bo‘lgan bayoniy xarakterdagi huquqiy hujjat, qaror*
bir irqning boshqalardan ustunligini da’vo qiluvchi, millatlar o‘rtasida nizo urug‘ini sochuvchi o‘ta o‘ng, ashaddiy millatchilik
plastinkaga yozib olingan musiqa va qo‘shiqni qayta eshittiruvchi qurilma
davlatlar o‘rtasida olib borilayotgan urushga qo‘shilmaslik imkonini ta’minlovchi huquqiy maqom

Quyida keltirilgan voqealarni ular sodir bo’lgan yillari bo’yicha to’g’ri joylashtiring. 1. Buyuk Britaniya dominion huquqiga ega bo‘lgan «Ozod Irlandiya davlatini» tan oldi. 2. Myunxen shartnomasi imzolandi. 3. Leyboristlar B. Britaniya tarixida birinchi marta hukumatni boshqardi. 4. B. Britaniyada shaxtyorlarning umumiy ish tashlashi yuz berdi. 5. Nevill Chemberlen hukumat boshlig’i lavozimidan iste’foga chiqishga majbur bo’ldi. 6. Vestminster statusi deb nomlangan hujjat qabul qilindi. 7. Germaniya Polshaga bostirib kirdi.

5, 2, 3, 4, 1, 6, 7
3, 2, 1, 4, 6, 5, 7
2, 1, 4, 7, 6, 3, 5
1, 3, 4, 6, 2, 7, 5*

4-mavzu. 1918-1939-yillarda Fransiya.

1-jahon urushini Fransiya qanday yakunlaydi.

*g’alaba bilan b) mag’lubiyat bilan

1-jahon urushidan so’ng qaysi davlat o‘zining ashaddiy dushmani bo‘lgan Germaniyani tormor qildi, qit’ada boshqa jiddiy raqibi qolmadi.

Britaniya b) Rossiya

Urush harakatlari Fransiya hududining qancha qismida bo’lib o’tgan.

½ b) ¼ c) *1/3 d) 1/5

1-jahon urushidan so’ng Fransiya qaysi davlatdan qarzdor bo’lib qolgan.

Britaniya b) Rossiya c) Italiya d) *Aqsh

Qaysi davlatda Urush qishloq xo’jaligi, sanoat va kredit tizimiga jiddiy zarar yetkazdi, dunyodagi kreditorlik pozitsiyasini qisman yo‘qotdi.

Britaniya b) Rossiya

Urushdan keyin qaysi davlatda Kapitalning katta qismi kredit sohasidan ishlab chiqarish sohasiga ko‘chdi.

Britaniya b) Rossiya c) Italiya d) *Fransiya

Versal shartnomasiga binoan Fransiya qaysi hududlarni qaytarib oldi.

*elzas, lotaringiya b) nitsa, nim c) bordo, tuluza d) nant, gavr

Versal shartnomasiga binoan necha yilga yilga Saar ko‘mir havzasini egalladi.

20 b) *15 c) 10 d) 25

Germaniya qaysi davlatga katta reparatsiya to’laydi.

Britaniya b) Italiya c) *Fransiya d) Rossiya

Urushdan keyin qo’lga kiritilgan imkoniyatlar qachon sanoatning o‘sishi uchun qulay sharoit yaratdi.

1910-yillar b) 1930-yillar c) *1920-yillar d) 1940-yillar

1920-yillar sanoatning qaysi yangi turlari paydo bo’ldi.

Avtomobilsozlik 2) samolyotsozlik 3) neftni qayta ishlash 4) rezina ishlab chiqarish 5) kimyo sanoati 6) elektrotexnika

1,2,3,4 b) *1,2,3,5 c) 3,4,5,6 d) 1,3,5,6

1920-yillar qaysi davlatda qishloq xo‘jaligi turg‘unlik holatini boshdan kechirayotgan bo‘lib, mahsulot yetishtirish urushdan oldingi holatida edi.

*Fransiya b) Britaniya c) Germaniya d) Rossiya

Jahon iqtisodiy inqirozi qachon bo’lgan.

1929-1932-yy b) *1929-1933-yy c) 1930-1933-yy d) 1930-1934-yy

1929-1933-yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi Fransiyada qachon boshlandi.

1929-y b) *1930-y c) 1931-y d) 1932-y

Qachon ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlari susayib, sanoat ishlab chiqarishi keskin pasayib ketdi.

1929-y b) *1930-y c) 1931-y d) 1932-y

Iqtisodiy inqiroz yillarida inqiroz yuz bergan sohalar noto’g’ri berilgan javob qaysi.

Metallurgiya, mashinasozlik b) mashinasozlik, to‘qimachilik

Qaysi davlatda Inqirozdan aholining barcha qatlamlari jiddiy zarar ko‘rdi. Shahar mayda burjuaziyasining daromadlari keskin tushib ketdi, yuz minglab mayda savdogarlar xonavayron bo‘ldi.

*Fransiya b) Britaniya c) Germaniya d) Rossiya

Fransiyada sanoat ishlab chiqarishi qachon ham inqirozdan oldingi darajasiga yetmadi.

1930-yillar o’rtalari b) 1940-yillar boshi c) *1930-yillar oxiri d) 1940-yillar o’rtalari

Birinchi jahon urushidan keyingi og‘ir ahvolga qaramasdan, qaysi davlat hukmron doiralari «Biz istaganimizning hammasiga, hatto undan ham ko‘prog‘iga erishdik» deya, xalqni xotirjam qilishga urindi.

Britaniya b) *Fransiya c) Italiya d) Aqsh

Qaysi davlatda Germaniya ustidan qozonilgan g‘alabadan so‘ng mamlakatda shovinistik kayfiyat keng tarqaldi.

Aqsh b) Britaniya c) Italiya d) *Fransiya

Qachongi saylov jarayoni millatchilik va «bolsheviklar xavfi» bilan qo‘rqitish ruhi ostida o‘tdi. 1919-yil…

Sentabr b) oktabr c) *noyabr d) dekabr

Qachon bo’lgan saylovda Burjua partiyalaridan iborat Milliy blok guruhi tuzildi.

1918-y b) *1919-y c) 1920-y d) 1921-y

Milliy blok 1919-yil saylovda qancha ovoz olgan. (….dan ko’proq).

1/3 b) *2/3 c) ½ d) ¾

Qaysi yilgi saylovdagi g’alaba Fransiyadagi o‘ng kuchlarning eng katta g‘alabasi edi.

1918-y b) *1919-y c) 1920-y d) 1921-y

Fransiya qachongacha ijtimoiy qonunchilik sohasida bir qadam ham olg‘a tashlamadi.

*1930-yillarning o‘rtalarigacha b) 1930-yillarning boshlarigacha

Qaysi yillari hukumat pulning qadrsizlanishini to‘xtatishga, kun kechirishni arzonlashtirishga erishdi. Ijtimoiy faoliyatga e’tibor qaratildi ishsizlik, keksalik, kasallik nogironlik va homiladorlik uchun pensiyalar joriy qilindi.

1924-1929-yy b) 1925-1929-yy c) *1926-1929-yy d) 1926-1928-yy

Qachongi saylovlarda ham o‘ng kuchlar g‘olib chiqdi.

1925-y b) 1926-y c) 1927-y d) *1928-y

Qaysi davlatda iqtisodiy inqiroz 1930-yil oxirida boshlandi.

* Fransiya b) Germaniya c) Rossiya d) Italiya

Qaysi yillarda bir nechta hukumat almashgan.

1926-1929-yy b) 1929-1933-yy c) *1929-1932-yy d) 1932-1936-yy

Qachon hokimiyatga yana o‘nglar keldi. Fransiyada fashistik rejim o‘rnatilishi real xavfga aylandi.

1931-y b) 1932-y c) 1933-y d) *1934-y

Qaysi davlatda 1930-yillarda Mamlakatda fashistlar faollashgan bir paytda hukumat aralashmaslik siyosatini olib bordi.

* Fransiya b) Germaniya c) Rossiya d) Italiya

Fransiyada 1930-yillarda qaysi partiya fashistlarga qarshi faol harakat qildi.

Konservativ partiya b) Xristian demokratik ittifoqi c) *Xalq fronti d) Kommunistik partiya

Fransiyada 1930-yillarda o‘nglar kimlarni Fransiyani “sovetlashtirish”da aybladi.

Konservativ partiya b) Xristian demokratik ittifoqi c) *Xalq fronti d) Kommunistik partiya

Qaysi O‘nglar yetakchisi «Xalq frontidan ko‘ra Gitler ma’qul», – deya bayonot berdi.

* Pyer Laval b) E.Da’ladye c) J.Klemanso d) N.Chemberlen

Gitlerga to’g’ri baho bermaslik nechanchi respublikani halokatga olib kelgan asosiy omillardan biri bo‘ldi.

Ikkinchi b) *uchinchi c) to’rtinchi d) beshinchi

Eduard Dalad’e hukumati qachon Myunxen kelishuvini imzolagan.

*1938-yil kuzida b) 1939-yil yozida c) 1937-yil kuzida d) 1940-yil kuzida

Fransiya qaysi davlat bilan birga Myunxen kelishuvini imzolagan.

Italiya b) *Britaniya c) Turkiya d) Rossiya

Myunxen kelishuvi qaysi davlatni Germaniyaga topshirgan.

Yugoslaviya b) Polsha c) Avstriya d) *Chexoslovakiya

Amalda Myunxen kelishuvi nimaga yo’l ochib berdi.

*yangi jahon urushiga b) yangi iqtisodiy inqirozga c) Fransiyaning kuchayoshiga d) Germaniyaning tiyilishiga

1940-yil 14-iyun kuni nemis qo‘shinlari qaysi shaharga kirib keldi.

London b) *Parij c) Rim d) Varshava

Fransiyaning Qachon imzolangan shartnomasi faqat Chexoslovakiyaga nisbatan emas, butun dunyoda tinchlikka nisbatan xoinlik bo‘lib chiqdi.

*1938-yil kuzida b) 1939-yil yozida c) 1937-yil kuzida d) 1940-yil kuzida

2-jahon urushida ilk jabr ko’rgan xalqlar biri qaysi.

Ingliz b) rus c) amerika d) *fransuz

Qachongi saylovda Milliy blok deb ataluvchi burjua partiyalaridan iborat guruh tuzildi.

*1919-yil noyabr b) 1919-yil dekabr c) 1919-yil oktabr d) 1919-yil mart

Qachon nemis qo‘shinlari Parijga kirib keldi.

1939-yil 14-iyun b) 1941-yil 14-iyun c) 1942-yil 14-iyun d) *1940-yil 14-iyun

O‘z yetakchilarining kaltabin siyosati nechanchi respublika uchun juda qimmatga tushdi: u nemis qo‘shinlarining oyog‘i ostida barbod bo‘ldi.

Ikkinchi b) *uchinchi c) to’rtinchi d) beshinchi

Bir irqning boshqalardan ustunligini da’vo qiluvchi, millatlar o‘rtasida nizo urug‘ini sochuvchi o‘ta o‘ng, ashaddiy millatchilik bu -.

Irqchilik b) *shovinizm c) pulyuralizm d) liberalism

Mavjud tuzumni keskin o‘zgartirmaslik, uni konstitutsiya doirasida rivojlantirish tarafdorlari kimlar.

*o’nglar b) so’llar c) liberallar d) kommunistlar

Mavjud tuzumni o‘zgartirish, keskin islohotlar tarafdorlari kimlar.

o’nglar b) *so’llar c) liberallar d) kommunistlar

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun 18 ta o’yin (qiziqarli)

Men sizga ro’yxatini qoldiraman maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o’yinlar va dinamikalar sinfda ham, undan tashqarida ham foydalanishingiz mumkin. Ular boshqa ko’nikmalar qatorida tushunchalarni tushunishni yaxshilash, ijtimoiy ko’nikmalarni takomillashtirish, ko’ngil ochish uchun mo’ljallangan.

O’yinlar bolalarga ta’lim berish va ko’ngil ochishning yaxshi usuli hisoblanadi. Darhaqiqat, o’rganish zerikarli bo’lishi shart emas, bolalarga yoqishi yoqishi kerak. Agar darslar va uyda o’rganish zerikarli bo’lsa, bola o’rganishni yoqtirmaslik xavfi mavjud.

Bundan tashqari, bu ularga nafaqat bilim va tushunchalarni o’rganishda, balki o’ziga xoslik va o’zini o’zi qadrlashni shakllantirishda, shuningdek, ijtimoiy va muloqot qobiliyatlarini mustahkamlashda yordam beradi.Sizga o’zingizni hurmat qilishning ushbu dinamikasi yoki jamoaviy ish bilan qiziqishingiz mumkin.

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun dinamikalar / o’yinlar ro’yxati

1. Anton, Anton lolipopi

Maqsad: Mavjud turli xil savdo-sotiqlarni bilib oling.

Material: Yo’q.

Jarayon: Ushbu o’yinni to’rtdan ortiq bola o’ynashi kerak. Ular davrada o’tirgandan so’ng, ular ham, o’qituvchilar ham taklif qilishi mumkin bo’lgan kasbni tanlashlari kerak.

Har kim o’z kasbini tanlagach, qo’llarini ko’kragiga qo’yib, ushbu o’yinning qo’shig’ini kuylashi kerak: “Anton, Anton, Anton Perulero, uning o’yiniga tashrif buyurgan har kim va kim qatnashmasa, to’laydi. kiyim “.

O’qituvchi tomonidan tasodifiy tanlangan bolani boshlash kerak, boshqalari esa ilgari tanlagan kasbining imo-ishoralariga taqlid qilib qo’shiq aytishadi. Kasbni aniqlaydigan bolalar, agar ular bo’lmasa, unga taqlid qilishlari kerak, ular kiyim uchun pul to’lashlari kerak.

Saqlashda bir nechta narsalar bo’lsa, bolalar uni olishlari uchun sinovlar o’tkazilishi mumkin.Masalan, qo’shiqning ritmida chopish yoki sakrash kabi.

2. Siz kimsiz?

Maqsad: Hamkorni tanib oling.

Material: Rangli ko’zlarni yopish uchun ro’molcha.

Jarayon: Ushbu o’yin siz 20 yoki undan ortiq bolalar sinfiga ega bo’lganingizda juda mos keladi. Birinchidan, biz bolalarni juftlarga ajratamiz, ular yuzlarini tekshirib ko’rishlari kerak, so’ngra ulardan biri ko’zlarini bog’laydi va sinfdoshlari orasida faqat tegish hissi bilan sherigini topishi kerak.

Qoidalar: Siz sherikingizga gapirish yoki baqirish orqali maslahat berolmaysiz.

3. Ko’zi ojiz tovuq

Maqsad: Sinfdoshlar bilan o’ynashdan zavqlaning.

Material: bandaj yoki ro’molcha.

Jarayon: Bolalardan biri ro’molcha bilan bog’lab qo’yishi kerak. Bu joylashtirilgandan so’ng, qolganlari qaerda yashiringanligini bilmasligi uchun u boshqa sheriklar yordamida o’zini o’zi yoqishi kerak.

Tegishli burilishlarni tugatgandan so’ng, u atrofidagi raqs paytida sheriklarini qidirib topishi yoki unga qo’ng’iroq qilishi kerak, har doim ularni ushlamaslikka harakat qiladi. Ko’zlari bog’lab qo’yilgan o’yinchi jamoadoshini ushlashga muvaffaq bo’lgan taqdirda, uni teginish hissi orqali aniqlashi kerak. Agar shunday qilsangiz, rollar almashtiriladi.

Qoidalar: Uni echib bo’lmaydi, ro’molchani ham ko’tarmaydi.

4. To’pni ushlang

Maqsad: Vizual ravishda kamsitishni o’rganing.

Material: katta va kichik to’plar.

Jarayon: Faoliyat o’tkaziladigan joy bo’yicha barcha bolalar noaniq taqsimlanadi. Keyin o’qituvchi katta yoki kichik to’plarni qichqirishni boshlashi kerak va ular ularni ushlash uchun yugurishlari kerak.

O’qituvchi apriori deb nomlagan to’pni ushlay olmagan bola yo’q qilinadi.

Maslahat: O’qituvchi joyni oldindan tayyorlab qo’yishi kerak, shunda hamma to’plar birlashtirilmaydi va har bir bola uchun kattayu kichik bo’lsin.

5. Ro‘molcha o‘yini

Maqsad: Maza qiling.

Materiallar: rangli sharflar.

Jarayon: Birinchidan, bolalarni ikki guruhga bo’lish kerak. Ulardan birining barcha o’yinchilari shimlari cho’ntagida bir oz havoda qoladigan ro’molcha olib yurishlari kerak.

Boshqa guruh ro’molcha bo’lgan barcha guruh a’zolaridan barcha ro’molchalarni olishga harakat qilishi kerak. Agar bola boshqasidan olishga qodir bo’lsa, bu bekor qilinadi, shunda oxir-oqibat faqat ro’molchani olib tashlaydigan guruhdagi o’yinchilar qoladi.

6. Biz ko’rmiz!

Maqsad: Ishni fazoviy tashkil etish.

Material: Ko’zni bog’lash uchun halqalar, to’plar, konuslar va bandanalar.

Jarayon: Biz bolalarni juft-juft qilib joylashtiramiz, ulardan biri ko’zlari bog’lab qo’yilgan halqa ichiga joylashtiriladi, ikkinchisi unga halqadan chiqmasdan va yiqilmasdan yoki yiqilmasdan to’siqlar yo’lidan o’tishiga yordam berishi kerak.

To’siqlar uchastkasi erga qo’yilgan boshqa halqalarga sakrashdan, biz priori qo’ygan konuslarni tushmasdan zigzag yo’lini bosib o’tib, nihoyat to’pni olib, gol urishga harakat qilishdan iborat bo’ladi.

Qoidalar: Halqa ichidagi bolalar ko’zlarini olib tashlay olmaydilar yoki echib olmaydilar. Boshqa tomondan, ularni boshqaradigan sherik ajrata olmaydi va sherikning uzugini doimo ushlab turishi kerak.

Maslahatlar: O’qituvchi ikkita qatorni bajarishi kerak, shunda mashg’ulotni faqat to’rtta juftlik bajarishi kerak, ular tugagach, keyingilarini boshlashga ruxsat beriladi. Ekskursiyani yakunlash uchun kamroq vaqt sarflaydigan juftlik g’alaba qozonadi.

7. Uyqu vaqti!

Maqsad: Nafasingizni ishga soling.

Material: Yo’q.

Jarayon: Bolalar ko’zlarini yumib, qo’llarini magistral yoniga qo’yib, erga yotishlari kerak. Ular o’zlarini uxlayotgandek ko’rsatishlari kerak, shuning uchun biz ushbu faoliyatni amalga oshirayotganda chiqaradigan shov-shuvlarga yo’l qo’yiladi.

Keyin biz o’qituvchining ko’rsatmalariga va tasalli musiqa ritmiga binoan asta-sekin nafas olish va nafas olishdan iborat nafas olish mashqlarini bajarishni boshlaymiz. Nihoyat, faoliyat tananing barcha mushaklarini cho’zish va cho’zish bilan yakunlanadi.

Qoidalar: Yo’q.

Maslahatlar: Ushbu mashg’ulot bolalarga turli xil mashqlarni bajargandan so’ng dam olishlari uchun tavsiya etiladi. Agar kimdir uxlab qolsa, biz uni tark etishimiz mumkin. O’qituvchi nafas olish mashqlarini mayin ovoz bilan ko’rsatishi kerak. U oyoq va qo’llar bilan yumshoq harakatlar qilish bilan birga bo’lishi mumkin.

8. Biz sumo kurashchilarimiz!

Maqsad: sherigingiz bilan mekansal tashkilot ustida ishlash.

Material: Yo’q.

Jarayon: bolalarni ikkitadan juft qilib qo’yish kerak, keyin biz ularni orqa tomonga o’girilib, qo’llarini bir-biriga bog’lab qo’yish kerakligini tushuntirishimiz kerak.

O’yin shundan iboratki, o’qituvchi signal berganida, ikkalasi ham bor kuchlari bilan erga tegishga harakat qilishlari kerak, chunki ular kelishib olishlari va har birini o’zlari bajarishga urinmasliklari kerak.

Birinchi bo’lib erga urilgan futbolchilar g’alaba qozonishadi. Ular hali muvaffaqiyatga erishmaganlarga yordam berishga harakat qilishadi.

Maslahatlar: O’qituvchi o’quvchilarni rag’batlantirishi va bolalarni bir-biriga zarar etkazmaslik uchun ularni teng kuchga ega juftlarga ajratishi kerak.

9. Biz kartoshka bilan raqsga tushamiz

Maqsad: Muvofiqlashtirishni rag’batlantirish.

Material: har qanday o’lchamdagi kartoshka.

Jarayon: Biz bolalarni juftlarga ajratganimizdan so’ng, ularga kartoshka beriladi, ular peshonalariga qo’yib, oralarida ushlab turishlari kerak. Boshqa tomondan, musiqa ritmida raqs tushayotganda qo’llarni orqa tomonga qo’yish kerak.

Kartoshkani tushirmasdan qo’shiqni tugatishga muvaffaq bo’lgan juftlik o’yinda g’alaba qozonadi. Agar ular tugamasdan tashlab qo’ysalar, u yo’q qilinadi.

Maslahat: O’qituvchi aldashdan saqlanish uchun o’g’il bolalar kartoshkani ushlashi yoki qo’llariga tegizishiga yo’l qo’ymasligi kerak. Bundan tashqari, u qo’shiqni boshqarishi va juftliklar musiqa ritmida bajarishi kerak bo’lgan harakatlarni baqirishi kerak.

10. Qo’llanma

Maqsad: jamoaviy ishlashni rivojlantirish.

Material: bintlar va yumshoq ko’pik yoki olingan to’plar.

Jarayon: Biz bolalarni juftlarga ajratamiz, ulardan biri ko’zlarini bog’lab qo’ygan. O’yin shundan iboratki, ko’zlari bog’lab qo’yilganlar, yo’q qilish uchun to’pni bir-biriga tashlashi kerak. Agar ko’zlari bog’lab qo’yilgan kishiga to’p ikki marta urilsa, bu sodir bo’ladi.

Ko’zlari yopiq bo’lmagan bolalar, qo’llarini ushlab turadiganlarni boshqarishi va sherigiga har qanday tarzda to’p tegishini oldini olishlari kerak. Yo’qolmagan juftlik g’alaba qozonadi.

Maslahatlar: Ushbu faoliyat xavfsiz tarzda amalga oshirilishi uchun o’qituvchi qo’llanmalarga sherikni qanday qilib boshqarishning eng yaxshi usuli ekanligini tushuntirishi kerak. Qo’lingizni tortishingiz shart emasligini ta’kidlab, lekin ular qayoqqa borishlari kerakligini sabr-toqat bilan va ortiqcha baqirmasdan.

11. Yo’qotilgan narsalar qaerda?

Maqsad: jamoaviy ishlarni rag’batlantirish.

Material: qalam, o’chirgich, ko’zoynak kabi sinf ob’ektlari .

Jarayon: o’qituvchi sinf atrofida bir qator ob’ektlarni yashirishi kerak. Keyinchalik, u ilgari yashirgan narsalar bilan birga taxtada ro’yxat tuzishi kerak.

Faoliyat bolalarning cheklangan vaqt ichida ob’ektlarni 3 yoki 4 kishilik guruhlarda topishi kerak. Ushbu faoliyat ta’tilda ham amalga oshirilishi mumkin.

Maslahatlar: Agar u tanaffusda yoki ochiq joyda o’ynalsa, o’qituvchi yoki mas’ul shaxs atrof-muhit chegaralarini mos ravishda o’rnatishi kerak. Boshqa tomondan, ob’ektlar qaerda joylashgan bo’lishi mumkinligi haqida ham ma’lumot berilishi mumkin.

12. Kimdir menga o’xshaydi

Maqsadlar:

Guruh a’zolarining integratsiyasini rivojlantirish.
Odamlar bir-birlarini yaxshiroq biladigan muhitni targ’ib qiling.
O’zingiznikiga o’xshash ta’mga ega bo’lgan hamkasblar bilan tanishing.

Kerakli vaqt: taxminan 30 daqiqa.

Joy: ishtirokchilar erkin harakatlanishi mumkin bo’lgan keng maydon.

Kerakli materiallar: har bir ishtirokchi uchun choyshab va qalam.

Amalga oshirish uchun qadamlar:

Ushbu dinamika guruhning birinchi daqiqalarida ishlatilishi mumkin, shunda odamlar bir-birlari bilan tanishish uchun vaqt topadilar.
Mashg’ulotchi ulardan bir qator ma’lumotlarni qog’ozga yozib qo’yishni so’raydi. Masalan, masalan: birinchi familiya, kasb, so’nggi bor bo’lgan konsert, sevimli shokolad brendi va boshqalar. Ushbu savollar guruh a’zolarining yoshi va qiziqishlariga qarab tuzilgan.
Ularning har biri alohida javob berishi uchun bir necha daqiqa vaqt beriladi.
Keyinchalik, ular narsalarga bir xil yoki o’xshash javob bergan hamkasblarini izlashlari kerak. Ular sherikni turli xil narsalarda takrorlay olmaydilar. Bu ko’proq odamlar bilan suhbatlashish haqida yaxshiroq.
Vaqt o’tganidan keyin javoblar tekshiriladi. Agar guruh kattaligi kichik bo’lsa, ular buni birma-bir bajaradilar va agar bo’lmasa, faoliyat rahbari ulardan tasodifiy ravishda so’raydi.

13. Uylar

Katta guruh kichik guruhlarga bo’linadi, ularning ro’yxati 1 dan 5 gacha (uni tashkil etadigan odamlar soniga qarab). Ranglardan foydalangan holda, qog’ozga (har bir guruhga) uy chizish va ulardan so’raladigan ma’lumotlarni tarqatish so’raladi:

Eshik oldida: shakllangan guruh tarkibiy qismlarining nomlari.

Uyingizda: guruhning kursda, seminarda va hokazolarda kutgan umidlari. yangi boshlangan.

Devorlarda: boshqa guruhlarning idrokidan guruh taassurotlari.

Va nihoyat, har bir guruh o’z ishini namoyish qilishi kerak va har bir komponentning nomlari aytilganda (uyning eshigini ko’rsatganda), har bir kishi o’z ismini va o’zi haqida berishni istagan ma’lumotlarini aytib, o’zini tanishtirishi kerak.

14. Ranglar

Maqsad: ranglarni ajratish.

Material: turli xil rangdagi narsalar

Jarayon: Biz barcha to’plangan narsalarni tasodifiy ravishda stolga yoki erga qo’yamiz va barcha bolalarni buyumlar atrofida to’playmiz.

Biz har biridan ob’ektni olishni va ularni rangga qarab tartibga solishni so’raymiz. Har safar bola buyumni olganda, barchadan rangni baland ovoz bilan aytishni so’rashadi.

Qoidalar: har bir bola bir vaqtning o’zida faqat bitta ob’ektni olishi mumkin.

Maslahatlar: O’qituvchi har bir bolaning navbatini boshqaradi va tanlaydi.

15. Xazina ovi

Maqsad: Jamoa bilan ishlash va qadriyatlarni targ’ib qilish.

Material: sevgi, hamjihatlik, hurmat, bag’rikenglik, halollik, mas’uliyat va boshqalar kabi qadriyatlarni yozgan qutilar va varaqlar.

Jarayon: Har bir qutida ichida qiymati yozilgan varaq bo’ladi va ular bolalar topishi mumkin bo’lgan turli joylarga joylashtiriladi. Ular sandiqlarni va ularning xazinalarini kashf etgandan so’ng, ular foydalaniladigan vaziyatlarning qadriyatlari va misollari to’g’risida butun guruh bilan suhbatlashishga kirishadilar.

Qoidalar: Har safar ular xazina sandig’ini topganda, uni professorga olib borishlari kerak.

Maslahatlar: bitta g’olib yo’q, shuning uchun o’qituvchi bolalarni hamma sandiqlarni topsa yutadi deb o’ylashi kerak.

16. Hayvonlar

Maqsad:jismoniy mashqlar xotirasi.

Material: kartochka va ranglar.

Jarayon: varaq olinadi va 2 qismga bo’linadi. Birinchi yarmida ba’zi hayvonlar, masalan sigir, ikkinchi yarmida esa xuddi shu hayvonlar chiziladi. Bolalar har bir juft hayvonni turli rangdagi aylana shaklida aylantirib, shu bilan birga ularning ismlarini aytishlari kerak.

Maslahatlar: Buni itlar, mushuklar, sigirlar, cho’chqalar va boshqalar kabi uy hayvonlari bilan boshlash mumkin; va keyin sher, jirafa yoki rinoceros kabi boshqa hayvonlarni qo’shing.

17. To’pni menga uzat

Maqsad: mekansal tashkilotni amalga oshirish.

Material: o’rta to’p.

Jarayon: Biz bolalarni ikkita qatorga ajratamiz, har bir qatorning birinchisi to’pni oyoqlari orasidan sherigiga uzatishi kerak. Bunga ham xuddi shunday qilish kerak bo’ladi va hokazo oxirigacha. Birinchi bo’lib to’pni olib yurgan qator g’olib bo’ladi.

Qoidalar: Ular to’pni oyoqlari orasidan tashlamasliklari kerak, u faqat uzatilishi va qo’llari bilan ushlanishi kerak.

Maslahatlar: qatorni bolalarning bo’yiga qarab ajratish mumkin.

18. Shakllarni tanib olish

Maqsad: shakllar yoki shakllarni tanib olish.

Material: yurak, kvadratchalar, doiralar va uchburchaklar kabi kartondan yasalgan figuralar. Qutilari va bir tomonida tanlangan figuralarning shakli yasalgan sandiqlar.

Jarayon:sandiqlar va karton figuralar stolga qo’yilgan, bolalar ushbu shakllarning har birini tegishli qutiga solishlari kerak.

Maslahatlar: Dastlab oddiy figuralar yasash mumkin, ammo keyinchalik o’qituvchi kublar yoki konuslar kabi uch o’lchovli shakllarni loyihalashi mumkin.

Va siz, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun yana qanday dinamikani bilasiz?

Abituriyentlar uchun 6-sinf savol-javoblari

Mavzu: Materik va okeanlar tabiiy geografiyasi nimani o`rganadi?

Materik bilan qit’alar farqi nimada?

– Materiklarga atrofidagi orollar kirmaydi, qit`alarga esa orollar qo`shib bir nom bilan aytiladi.

Materiklar va Okeanlar geografiyasi nimalarni o`rganadi?

– Geografik qobiq va uning taraqqiyot qonuniyatlari, tuzulishi va xususiyatlari, tarkibiy qismlari, har bir materik va okeanlarni tabiiy geografik xususiyatlarini o`rganadi.

Darslik mazmunan nechta bo`limdan iborat?

1969- yilda kimlar oyga birinchi bo`lib qo`ndilar?

– AQSh lik Nil Armstrong va Oldrijlar.

Dunyodagi eng chuqur ko`llar?

– Baykal (1620), Tanganika (1470), Kaspiy (1025), Nyasa ( 706), Issiqko`l (668 m).

6. Maydoni 5 mln km 2 bo lgan pastekislik?- Amazonka past.

7. Ubzu nur ko`li qaysi davlatda joylashgan?- Mongoliya.

8. Po`znan, Lodz,Krakov, shaharlari qaysi davlatga qarashli?- Polsha.

9. Chukotka ya. Oroli bilan Alyaska ya. oroli orasidagi bo`g`oz?- Bering bo`g`ozi.

10. Bermuda orollarining markazi, poytaxti qaysi shahar?- Gamilton.

Mavzu: Geografik xaritalar va ularning turlari, atlas, globuslar.

11.Xaritalar qaysi xususiyatlariga ko`ra guruhlarga ajratiladi?- Hududning katta-kichikligiga, masshtabiga, mazmuniga va ko`zda tutilgan maqsadiga ko`ra turlari.

12. Xaritalar miqyosiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?- Yirik mashstabli (1:10000 dan 1: 200000 gacha), o`rta masshtabli (1:200000 dan 1: 1000000 gacha), mayda masshtabli (1:1000000 va undan mayda).

13. Tabiat zonalari, ekologik xaritalar mazmuniga ko`ra qanday xaritaga mansub?- Mavzuli tabiiy xaritalar.

14. Atlas deb nimaga aytiladi?- Yagona dastur asosida bir butun asar sifatida bajarilgan geografik xaritalarning sistemali to`plamiga atlas deyiladi.

15. Birinchi xaritalar to`plami kim tomonidan yaratilgan?- Yunon olimi Klavdiy Ptolemey.

16. Globuslarlarning masshtabi qanday bo`ladi?- 1:30000000 dan 1:83000000 gacha.

17. Yunon olimi Pifagorning yer shar shaklida degan fikriga asoslanib Er.av 2 asrda Globus yasagan yunon olimi?- Krates (yunonistonlik Er av II asr).

18. Toshkent globusi nechanchi yilda o`rnatilgan?- 1984 yil O`z MU geografiya fakultetida.

19. Pekin shahri Toshkentdan qaysi tomonda?- Sharq tomonda.

20. 1 smda 500 m masshtabda masofa necha marta kichraytirilgan?- 1:50000 Demak, masofa 50000 marta kichraytirilgan.

21. Martin Bexaym yasagan globusda qaysi hududlar tasvirlanmagan?- Amerika, Avstraliya va Antartida.

22. Yer sharidagi eng shimoliy va eng janubiy nuqtalar?- Shimoliy va janubiy qutblar.

23. Dunyodagi eng baland ko`l qaysi davlatlar hududida joylashgan?- Peru va Boliviya davlatlarida Titikaka ko`li.

Mavzu: Geografik qobiqning chegaralari, xususiyatlari.

24. Shamol ishi natijasida hosil bo`ladigan jarayonlar nima deyiladi?- Eol jarayonlar.

25. Geografik qobiq nima?- Atmosferaning quyi qatlami, gidrosfera va biosferalarni o`z ichida olgan hamda o`zaro ta`sir etib turadigan yaxlit qobiq.

26. Geografik qobiq tushunchasiga yaqin bo`lgan g`oya 1-marta qachon, kim tomonidan aytilgan?- 1902 yilda D.N.Anuchin.

27. 1966 yilda Rossiyalik A.A.Grigoriyev qanday ta`limotni yaratgan?- Geografik qobiq haqidagi ta`limot.

28. Geografik qobiqni yuqori chegarasini qayerdan va qancha balandlikdan o`tadi deb hisoblashadi?- Troposferaning yuqori qismidan. Uning qalinligi 30-35 km.

29. Geografik qobiqning qanday xususiyatlari mavjud?- 1-xususiyati: geografik qobiq komponentlari-litosfera, gidrosfera, atmosfera va biosferlar doimiy ravishda o`zaro aloqadorlikda bo`lishi va ta`sir etishi. 2-xususiyati: 2xususiyati Modda va energiya almashinish jarayonini bilib turish. 3-xususiyati: geografik qobiqda organik hayotning jumladan insoniyat jamiyatining mavjudligidir.

30. Geografik qobiqning rivojlanishida nimalar ta`sr etadi?- Yerning tashqi va ichki energiyalari ta`sir etadi.

31. Geografik qobiqning tuzulishida nima muhim rol o`ynaydi?- Modda va energiya almashinuvi.

32. Okean suvi necha yilda bir marta yangilanadi?- 3000 yilda.

33. Geografik qobiqning vertikal tuzulishiga misol?- Balandlik mintaqalari almashinishi.

34. Iqlim mintaqalari, tabiat zonalari, geografik qobiqning qanday tuzulishiga xosdir?- Gorizontal tuzulishiga.

35. Ozon pardasi qanday vazifani bajaradi?- Quyoshning ultrabinafsha nurlaridan asraydi.

36. Geografik qobiqda sodir bo`ladigan barcha jarayonlarning asosiy qismi va kamroq qismi qanday energiyalar ta`sirida ro`y beradi?- Asosiy qismi Quyosh energiyasi, kamroq qismi Yerning ichki energiyasi.

37. Labrador yarim orolining shimolidagi qo`ltiq?- Ungava.

38. Bandar-Seri-Begavan qaysi davlatning poytaxti?- Bruney.

39. Kolarado daryosi qayerga quyiladi?- Kaliforniya qo`ltig`iga.

40 Van ko`li qaysi davlatda joylashgan?- Turkiya.

41. G`orlar qanday tog` jinslarida yaxshi rivojlanadi?- Ohaktosh, gips, bo`r.

Mavzu: Geografik qobiqni rivojlanish qonuniyatlari.

42. Geografik qobiqning rivojlanish bosqichlari nechta?- 3 ta Nobiogen, Biogen va Antropogen.

43. Yerda hayot qachon paydo bo`lgan?- 3,8-3,5 mlrd yil.

44. Nobiogen bosqich qaysi davrlarni o`z ichiga oladi va unda nimalar shakillangan?-4,6 mlrd yildan to 570 mln yilgacha o`tgan davrni qamrab oladi va litosfera, gidrosfera, atmosfera shakllanadi.

45. Biogen bosqichga tafsif bering?- 570 mln yil avval boshlangan. Bu davrda organizmlar taraqqiy etgan. Natijada biosfera shakllangan va geografik qobiq mukammal bo`lgan.

46. Gersin Kaledon tog` burmalanishlari qaysi erada sodir bo`lgan?- Paleozoy (340 mln yil).

47. Qaysi bosqichda (3mln yil avval) odam paydo bo`lgan?- Antropogen bosqichda.

48. Geografik qobiqning umumiy qonuniyatlariga nimalar kiradi?- Bir butunlik, modda va energiyaning tabiatda aylanib yurishi davriy, ritmiklik hodisalar, geografik zo`nallik va hududiylik.

49. Ritmiklik deb nimaga aytiladi?- Tabiatda vaqt o`tishi bilan bir xil hosidalarning takrorlanib turushi ritmiklik deyiladi.

50. Geografik qobiqdagi modda va energiya almashinuviga nimalar ta`sir etadi?- Yerning ichki energiyasi va quyosh energiyasi hamda gravitatsiya kuchli ta`sir etadi.

51. Zonallik deb nimaga aytiladi?- Geografik komponentlari va tabiat komplekslari ekvatordan qutblar tomon, tog`larda balandlik tomon qonuniy ravishda o`zgarib borishiga zo`nallik deyiladi.

52. Tabiat zonalari, iqlim mintaqalari qanday qonuniyatga bo`ysinadi?- Zonallik.

53. Afrikaning qaysi qismida Alp burmalanishi sodir bo`lgan?- Atlas tog`larining o`rta dengiz qirg`oqlarida.

Mavzu: Litosfera va yer relyafi.

54. Litosferaga qayerlar kiradi?- Yer po`sti va yuqori mantiyaning bir qismi.

55. Yer po`sti bilan yuqori mantiya oralig`idagi chegarani kim, qachon aniqlagan?- 1914-yil Moxorovichich.

56. Yer po`stida qanday hududlar ajratiladi?- Platforma va geosinklinal.

57. Sharqiy Yevropa, Sibr, Hind, Janubiy Xitoy o`rtasidagi umumiy o`xshashlik?- Platformalar.

58. Yer po`stining o`ta serharakat joylari nima deyiladi?- Geosinklinal mintaqalar.

59. Yer po`stining qalinligi tekisliklarda, yosh tog`larda qancha km qalinlikka ega?- Tekisliklarda 35-40 km, yosh tog`larda 55070 km qalinlikda.

60. Okean yer po`stida qaysi qatlam uchramaydi?- Granitli qatlam.

61. Litosferaning qalinligi okean tubida va quruqliklarda qancha km?- Okean tubida 5060 km, Quruqlikda 100-200 km gacha.

62. Qalinligi 3,5-5 km bo`lgan yer po`stida qanday jinslar borligi aniqlandi?- Magmatik jinslar.

63. Astenosfera nima va uning lug`aviy ma`nosi?- Yer po`sti bilan mantiya oralig`idagi qatlam. Yunoncha “astenos”- kuchsiz.

64. Litosfera plitalari nima sababdan gorizontal siljiydi?- Astenosfera qatlamining yumshoq va elastik holatdagi moddalardan tuzilganligiga va mantiyadan chiqayotgan moddalarning halqasimon harakati hisobiga.

65. Litosfera plitalarining to`qnashish chegaralarida nimalar sodir bo`ladi?- Tog`larning paydo bo`lishi harakatdagi vulqonlar, zilzilalar sodir bo`ladi.

66. Relyef so`zining ma`nosi?- yunoncha- ko`tarilaman.

67. Relyefning asosiy shakllari?- Tog` va tekisliklar.

68. Quruqlikning eng past nuqtasi?- O`lik dengiz-405 m.

69. Kaspiy bo`yi pastekisligi dengiz sathidan necha metr pastda joylashgan?- 28 m.

70. Materiklar deyarli 35 %i qayerda joylashgan?-Dengiz va okean suvlari tog`ida.

71. Okeanning batial qismi necha metr chuqurlikkacha uchraydi?- 3000 m gacha.

72. Abissal so`zining ma`nosi?- Yunoncha tubsiz degan ma`noni.

73. O`rta okean tizmalarining uzunligi qancha?- 60 ming km.

Mavzu: Gidrosfera. Uning tarkibiy qismlari.

74. Okean suvlarining o`rtacha sho`rligi ekvator yaqinida, mo`tadil kengliklarda va tropiklarda qanchani tashkil etadi?- Ekvator yaqinida 34 % , Tropiklarda 36 %, mo`tadil va qutbiy kengliklarda 33 %.

75. Okean suvining o`rtacha harorati?- + 17,5 0 C.

76. Eng issiq okean- Tinch okeani +19,4 0 C.

77. Eng sovuq okean?- Shimoliy muz okeani – 0,75 0 C.

78. ” 20 mlrd km 3 ” bu nima?- Mantiyadagi suv zahirasi.

79. Sirdaryo, Amudaryo, Nil?- …. Tranzit daryolar.

80. Muzliklar quruqlikning necha % maydonini egallaydi?- 11%.

81. Antarktida, Gerelandiya, Arktika muzliklari asosan qanday muzlik hisoblanadi?- Qoplama muzlik- 99 %

82. Qayerlarda qor chizig`i dengiz sathiga barovarlashadi?- Qutblarda.

83. Magmatik xususiyatga ega bo`lgan yer osti suvi?- Geyzerlar.

84. Yer osti suvlarining gidrosferadagi ulushi qancha?- 4 %

85. Ko`p yillik muzloq yerlar qanday hosil bo`ladi?- Tuproq cho`kindi jinslar, yer osti suvlari birgalikda muzlab qolishidan.

86. Ularning qalinligi qancha?- 0 metrdan 1500 m gacha.

87. Chuqurligi bo`yicha 2-o`rinda turadigan ko`l?- Tanganika ko`li.

88. Baykal ko`lining maydoni?- 31500 km 2 .

89. Jami ko`llarning suvlarining umumiy hajmi?- 750 ming km 3 .

90. Fedchenko muzligining maydoni?- 907 km 2 .

91. Shimoliy muz okeanining o`rta qismida qanday tog` tizmasi joylashgan?- Lomonosov suv osti tog` tizmasi.

92. G`arb tomonga oquvchi daryolar?- Kongo, Senegal, Oranj, Murrey, Kolumbiya, Don, Aranga, Yukon daryolari.

93. Ko`p yillik muzloq yerlarning maydoni qancha?- 20mln km 2 .

94. Yer sharidagi eng yirik dengizlar?- Sargass (7000 mln), Filippin (5.726000 km 2 ), Arabiston (4832), Marjon (4068), Jani Xitoy (3573 ming km 2 ).

95. Makaser bo`g`ozi qaysi dengizlarni tutashtirib turadi?- Sulavesi va Yava dengizlarini.

96. Okeanning qaysi qismi davlat mulki hisoblanadi?- 200 milgacha qirg`oqdagi dengiz shelfi.

97. Bir dengiz milyosining uzunligi qancha?- 1853 metr.

98. 8-gradus bo`g`ozi qaysi orollar orasida joylashgan?- Lakkadif va Maldiv orollari.

99. Hindiston ya. orolining shimoliy-g`arbida joylashgan cho`l?- Tar cho`li

100. Tog` yer yuzining qancha qismini tashkil etadi?- 40 %.

101. O`zbekistonda 1- geografik atlas qachon kim tomonidan yaratilgan?- 1963 yil. Babushkin tomonidan.

102. Pantalasa so`zining ma`nosi?- Yunoncha “pan: barcha, “de”-yer, “thallasa”- dengiz. demakdir.

103. Kichik Osiyo ya oroli, Apenin, Priney ya orollari qaysi iqlim mintaqasida joylashgan?- Subtropik mintaqada.

104. 1912- yillarda A.O.VeGenar nimaga asos solgan?- Mobilizm gipotezasiga asos solgan.

105. Nukvalafa qaysi davlatning poytaxti?- To`nga.

106. Bolivya qaysi davlatlar bilan chegaradosh?- Chili, Peru, Braziliya, Argentina, Paragvay davlatlari bilan.

107. Komondor va Kuril orollari qaysi davlatlarga qarashli?- Rossiya.

108. Kanada poytaxti Ottava shahri uning qaysi tomonida joylashgan?- Janubida.

109. Finlar, vengerlar, estonlar qaysi til oilasini, qaysi til guruhiga mansub?- Fin-ugor guruhi, Ural tillar oilasi.

110. Qorabo`g`ozko`la qo`ltig`idan nima qazib olinadi?- Glauber tuzi. (Mirabilit).

111. Etna vulqoni qaysi orolda joylashgan?- Sitsiliya.

112. Folklent orolining boshqacha nomi?- Malvin orollari.

113. Ko`ngo daryosida nechta Stenli va Livigiston sharsharasi bor?- Stenli 7 ta, Livigiston 32 ta.

114. Okean suvlari dunyo suv zahirasining qanchasini tashkil etadi?- 96,4 %

115. Atmosfera massasining qancha qismi quyi qatlamga to`g`ri keladi?- 99,5 % i 80 km gacha, 80 %- troposferaga.

Mavzu: Atmosfera. Yerning iqlim mintaqalari.

116. 1774-yilda A.Lavnazye nimani aniqlagan?- Atmosferaning gaz tarkibini.

117. Troposfera so`zining ma`nosi?- Yunoncha- “Burilish”.

118. Mezosferaning qalinligi qancha?- 80- 85 km.

119. Iqlim hosil qiluvchi omillarga nimalar kiradi?- Geografik kenglik omili, Atmosfera bosimi va havo massalari omili, yer usti tuzilishi tabiat komplekslarining xilma-xil bo`lishi iqlim hosil qiluvchi.

120. Doimiy shamollar nima ta`sirida sh. yarimsharda o`ngga, janubiy yarimsharda chapga buriladi?- Koriolis kuchi ta`sirida.

121. Okeanda eng o`zgaruvchan suv qanday chuqurlikda joylashgan?- 200m-250 m gacha.

122. Qaysi oqim yer yuzasidagi barcha daryolarning umumiy suv hajmidan 70 marta katta.?- Golfstrim oqimi.

123. Yer sharida nechta iqlim mintaqalar bor va ulardan nechtasi asosiy?- 13 ta iqlim mintaqalari bor. Ulardan 7 tasi asosiy, 6 ta-orollar.

124. Ekvatordan qutblarga tomon havoning o`rtacha yillik harorati qanchadan-qanchagacha pasayadi?-25-26 0 C dan – 10 0 C gacha pasayadi.

Mavzu: Tabiat komplekslari, ularning almashinishi va zo`nalligi.

125. Tabiat kompleksi nima?- Tabiat komponentlarining o`zaro uzviy aloqasi va bir-biriga ta`sit etishi natijasida vujudga keladigan va o`ziga xos xususiyatlarga ega bol`gan hududlar. Tabiat kompleksi (TK) deyiladi.

126. Dunyo okeani nechta tabiat mintaqaga ajratilgan?- 11 ta tabiat mintaqasi.

127. Tabiat zonalarining tarkib topishiga asosiy sabab?- Iqlim.

128. Mo`tadil iqlim mintaqasining 70 0 sharqiy. U meridiani bo`yicha qaysi tabiat zo`nalari joylashgan?- Ignabargli, keng barkli o`rmonlar, aralash o`rmonlar, o`rmon- dasht, dasht-cho`l va chalacho`l tabiat zonalari.

129. Antropogen landshaft nima?- Insonning xo`jalik faoliyati natijasida o`zlashtirilgan T.K lari antropogent-lanshaft deyiladi.

130. O`zbekiston tog`larida qanday balandlik mintaqalari bor?- 4 ta balandlik mintaqalari: cho`l, adir, tog`, yaylov.

Mavzu: Materiklar va okeanlarning paydo bo`lishi.

131. Dekart-Kant-Laplas gipotezasi qanday yaratilgan?- Quyosh tizimi va Yer koinotdagi harakatlanayotgan changsimon zarrachalarning birikishidan hosil bo`lgan degan fikrni bir xil tarzda aytishgan. Shu ularning nomi bilan nomlangan.

132. Mobilizm gipotezasini kim va qachon ishlab chiqdi?- 1912 yili nemis geologi A. Vegener.

133. Mobilizm so`zining ma`nosi?- yunoncha- siljiydigan harakat.

134. Pangeya materigi qachon paydo bo`lgan?- 200 mln muqaddam

135. Lavraziyadan qaysi materiklar ajralib chiqqan va qachon?- 65 mln yil avval sh.Amerika va Yevrosiyo materiklari.

136. A .Vegener materiklarning gorizontal siljishiga nima sabab deb hisoblagan?- Yerning o`z o`qi atrofida aylanish hisobiga yuzaga keladigan markazdan qochma kuch sababchi.

137. Litosfera plitalari tehnikasi gipotezasini kimlar qachon yaratgan?- 1968 yil L.R.Sayks, J.Oliverlar.

138. Nima ta`sirida Litosfera plitalari bir-biridan uzoqlashadi?- Mantiya moddalarining yuqori tomon harakatlanishi.

139. Olimlarning bashoratiga ko`ra qaysi ko`llar okeanga aylanishi mumkin?- Qizil dengiz va Baykal ko`li.

140. Benta nima?- Okean suvlari tubida, yotqiziqlar orasida yashovchi organizm.

Mavzu: Dunyo okeani, uning qismlari va okean tubi relyefi.

141. “Dunyo okeani” atamasini kim, qachon fanga kiritilgan?-1917 yil rus olimi Y.M.Shokalskiy.

142. “Okean” atamasining lug`aviy ma`nosi?- Okean atamasi finikiyaliklar so`zidan olingan bo`lib, yunoncha qirg`oqsiz dengiz. Yerni aylanib yuruvchi buyuk daryo.

143. “Chellenjer ekspiditsiyasi” qaysi fanga asos soldi?- Okeanografiya faniga.

144. Suv Yer yuzasining Shimoliy yarimsharda necha %, J.yarimsharda necha % qoplagan?- Sh yarimsharda 61%, J.Yarimsharda 81 %.

145. Okean suvlari qachon chuqurlik bo`yicha o`rganila boshlandi?- 1920 yildan.

146. Dunyo okeanini birinchi bo`lib kim 1650 yil beshta qismga ajratgan?- Gollandiyalik olim B. Vorenius.

147. O`rta dengiz tog` tizmasining uzunligi?- 60 ming km.

148. Dunyo okeanida jami nechta dengiz bor?- 67 ta.

149. Buyuk geografik kashfiyotlar davrini o`z ichiga nechanchi asrlarni oladi va bu davrda kimlar kashfiyot qilgan?- XV asrning 2 yarmida, XVII asrning birinchi yarmida X.Kolumb, J.Kabot, Vasko da Gama, Amerigo Vespuchi, F.Magelan, F.Dyerk, V.Yanszan, A.Tosmanlar.

150. Eng oroli ko`p bo`lgan okean?- Tinch okeani 10 mingdan ortiq.

Mavzu: Okean suvining sho`rligi harorati, oqimlari.

151. Suvning sho`rligi Tinch va Atlantika okeanlarida qancha?- Tinch okeanida 36-37 %, Atlantika okeanida 37,9 %.

152. Termik ekvator zonasida suvning o`rtacha harorati qancha?- 27-28 0 C. (5-10 0 sh.kengliklarda).

153. Dunyo okeanining eng issiq suvi va eng sovuq qismi qayerda kuzatiladi?- eng issiq suvi Fors qo`ltig`ida, eng sovug`i qutbiy doiralar ichkarisida.

154. Okean suvining sho`rligi Fin qo`ltig`ida qancha?- 2 %.

155. Ochiq okeanda harorat qanday o`zgaradi?- -2 0 -29 0 C.

156. Dunyo okeani suvining gorizontal va vertikal yo`nalishda o`zgarishiga nimalar ta`sir etadi?- geografik kenglik, oqimlar,vulqonlar, daryo suvlari ta`sir etadi.

157. Oqimlar deb nimaga aytiladi?- Katta hajmdagi okean suvlarining uzoq masofalarga yo`nalgan gorizantal harakati.

158. Sovuq oqimlar qayerdan qaysi tomonga qarab harakatlanadi?- Qutblardan ekvator tomonga.

159. Eng tez oqim?- Golfstrim (3m/sek).

160. Nimalar ta`sirida dunyo okeani suvlarida qalqish xodisasi paydo bo`ladi?- Yer va Oyning tortishish kuchi ta`sitida.

161. Eng baland to`lqin qayerda qayd qilingan?- Tinch okeaninning shimoliy qismida 34m.

162. Dovullar qanday kengliklarda tez-tez kuzatiladi?- Tropik va mo`tadil kengliklarda.

163. Sunamining tezligi qancha?- 700-800 km/soat.

164. Qaysi oqimlarning tezligi 95 sm/sek, 25-75 sm/sek ga teng?- G`arbiy shamollar oqimi, Janubiy passat oqimi.

165. Geografiya kabinetida 300 m 3 havo bor. Mazkur havo +30 0 li haroratda qancha namlikni o`zida tutib turishi mumkin?- 30 gr i 300 m 3 = 9000 gr.

166. Termometr 8 km balandlikda –18 0 C ni k`orasatadi. Bu vaqtda yer yuzasidagi harorat qanchaga teng bo`ladi?- 6 i 8 =48, 48 0 +(-18)= +30 0 C.

Mavzu: Okean boyliklari va ulardan foydalanish va muhofaza qilish.

167. Dunyo okeanida ovlanadigan organizmlarning qancha qismi baliqlar, umurtqasiz hayvonlar, dengiz sut emizuvchilarini tashkikl etadi?- 80 % ga yaqin baliqlar, 10-12 % umurtqasiz hayvonlar, 8-10 % dengiz sutemizuvchilari.

168. Nekton nima?- erkin ko`chib yuruvchi organizmlar.

169. Hozir biologik resurslarning necha % dan foydalanilmoqda?- 2%

170. Okean suvlaridan yiliga qancha treska, selt va shumbiriya baliqlari ovlanadi?- Treska-10,7 mln t, seld-22,3 mln t, shumbiriya-5,1 mln t.

171. Dunyo okeaning eng ko`p neft va gaz qazib olinadigan joyi?- Fors ko`rpasi.

172. Iqtisodiy savdo aloqalarining 80 %i, mahsulotlar tashishning 95 % qaysi taransport o`raqali bajarialdi?- Dengiz transporti.

173. Dunyo okeani sohillarida nechta port shaharlar bor?- 2700 ta.

174. Dengiz transportida tashiladigan asosiy yuk qanday mahsulotlarga tog`ri keladi?- Neft va neft mahsulotlari.

175. Dengiz truzmidan tushadigan yillik daromad qancha?- 220 mlrd dollar.

176. Halqaro dengiz tashkilotlariga nimalar kiradi?- Xalqaro dengiz komiteti, Davlatlar aro okeanografik komissiya.

177. Planktonlar turlari?- Fitoplankton va Zooplanktonlar.

178. Marmar dengizi qaysi bo`g`ozlar o`rtasida joylashgan?- Dardanel va Bosfor bo`g`ozlari.

179. Yerning shimoliy magnit qutbining geografik o`rnini aniqlagan olim?- R.Amundsen.

180. Bermuda orollari qaysi dengiz hududida joylashgan?- Sargasso.

181. Ochiq okeanda suvning ko`tarilish balandligi qancha?- 4 metrgacha.

182. 2 tonna okean suvidan 50 kg tuz olingan bo`lsa, uning sho`rligi qanchaga teng bo`ladi?- 1 t suvda-25 kg, demak, suvning sho`rligi 25 %.

183. Xonsiyu oroli qaysi iqlim mintaqalarida joylashgan?- Subtropik va mo`tadil mintaqalarida.

184.Balandligi 2037 m bo`lgan cho`qqi?- Mitchell tizma. Appalachi tog`ida.

185. Krater nima?- Yer yuzasidagi yoki dengiz ostida uchraydigan tovoqsimon yoki varyonkasimon chuqurlik K.vulqonlar otilishi, yirik meteoridlarning tushushi natijasida hosil bo`ladi.

186. Mindanao` oroli, luson o, Samar o qaysi orollar tarkibiga kiradi?- Filippin.

Mavzu: Dunyo okeanining atmosfera va quruqlik ta`siri.

187. Issiqlik mashinalari qanday ma`noni bildiradi?- Dunyo okeani Yer yuziga Quyoshdan kelayotgan issiqlikni 70m % ni yutadi. Va okean issiqlik akumlyatoriga aylanadi.

188. Atmosferada sodir bo`ladigan shamol, bo`ron va quyinlar bosh sababchisi?- “Okean Û atmosfera Û Quruqlik” tizimining modda va energiya almashividir.

189. Rekratsiyon resurslar nima?- Dam olish va turizm resurslari.

190. Sovuq oqim o`tgan hududlarda hosil bo`lgan cho`llar?- Namib, Samali, Atakama cho`li.

191. Jo`ybor nima?- Kanal, daryo, ariq, ariq bo`yidagi joy, yer.

Mavzu: Tinch okeani.

192. Tinch okeani haqida umumiy ma`lumot?- Okeanning dengizlar bilan birga maydoni-178700000 km 2 . O`rtacha chuqurligi –3960 m eng chuqur joyi- Mariana cho`kmasi 11022 m, suv hajmi- 710400000 km 3 , Dengizlar soni-25 ta, Eng yuqori suv ko`tarilishi- Penjin labi- 13,2 m, eng yirik qo`ltiq- Alyaska qo`ltig`i- 384 ming km 2 .

193. Tinch okeani dunyo okeani maydonini qancha qismini tashkil etadi?- yarmini, yer yuzini 1/3 qismini tashkil etadi.

194. Tinch okeani shimoldan janubga va g`arbdan sharqqa qancha masofaga cho`zilgan?- Shimoldan janubga-12 ming km, g`arbdan sharqqa-17,2 ming km cho`zilgan.

195. Tinch okeanini birinchi bo`lib ko`rgan sayyoh kim?- 1513 yil Ispaniyalik sayyoh V.Balboa ko`rgan.

196. Tinch okeani haqidagi dastlabki ma`lumotlar kimlarning sayohatlari asosida to`plangan?- F.Magellan va J.Kuk.

197. 1741 yilda kimlar okeanni shimoliy qismini o`rganishdi?- V.I.Bering va A.I.Chirikov.

198. Tinch okeanini yillik siljish tezligi qancha?- 10 smdan katta.

199. Cho`kindi jinslarning qalinligi qayerlarda 100-200 m, 500-600 m ni tashkil etadi?- Botiqlarda –100-200 m, Ekvatorial mintaqada-500-600 m

200. Okeanda shelf qancha maydonni egallaydi?- 1,7 % maydonni.

201. Dengiz sayozligi okeanni qaysi dengizlarida mavjud?- Bering, Oxota va Arafur.

202. Chuqurligi 5 kmdan ortiq bo`lgan 35 ta botiqni qanchasi shu okeanda joylashgan?-25 tasi.

203. O`rtacha yillik yog`in miqdori okeanni ekvator atrofida, mo`tadil kenglikning g`arbida va sharqida, subtropiklarning sharqda qanchasini tashkil etadi?- Ekvator-3000 mm, mo`tadil kengliklar g`arbida 1000 mm va sharqida –2000-3000 mm subtropik sharqida-100-200 mm.

204. Okeanning eng sho`r qismi qayerga to`g`ri keladi?- Tropiklarda 36 %.

205. Tayfun so`zining ma`nosi?- Xitoycha- “tayfin”- katta shamollar degani.

206. Tayfunlarning tezligi qanday bo`ladi?- 30-50 kamdan 100 km gacha.

207. Dunyodagi tirik organizmlarning yarmi qaysi okeanga to`g`ri keladi?- Tinch okeaniga.

208.Okeanning shimoliy qismida losossimon baliqlarning qancha qismi yashydi?- 95 %.

209. Tinch okeanidagi eng yirik molyuska va uning og`irligi?- Tridakna og`irligi 30 kg.

210. Qayerlarda uzunligi 200 m bo`lgan gigant suv o`simliklari o`sadi?- Janubiy kengliklarda.

211. Yaponlar jon boshiga qancha okean mahsulotlari istemol qiladi?- 80 kg.

212. Tinch okean sohillarida nechta mamlakat joylashgan?- 50 ta mamlakat.

Mavzu: Atlantika okeani.

213. Buyuk geografik kashfiyotlar qaysi okeandan boshlangan?- Atlantika okeanidan.

214. Atlantika okeani haqida umumiy ma`lumot?- Okeannning dengizlar bilan birga maydoni-91700000 km 2 . O`rtacha chuqurligi-3926 m. Chuqurligi-“Puerto-Riko cho`kmasi-8742 m, suv hajmi-330 mln km 3 . Dengizlar soni- 16 ta. Eng yuqori suv ko`tarilishi- Fandi qo`ltig`i-18 m. Eng yirik qo`ltiq-Meksika 1555000 km 2 .

215. Okean shimoldan janubga qancha masofaga cho`zilgan?- 12 ming km.

216. Okeanning eng keng va eng tor joylari qayerlarga to`g`ri keladi?- Eng keng joyi mo`tadil k (9450), eng tor joyi (2620 km) shimoliy qismi.

217. “Atlanta” so`zining ma`nosi?- Yelkasiga osmon gumbazini ko`tarib turuvchi Paxlavon.

218. Atlantika okeanini 1 chi bo`lib kesib o`tgan xalqlar?- Vikinglar.

219. Dastlab geografik xaritaga atlantika nomi qachon yozilgan?- 1507 yil.

220. Buyuk geografik kashfiyotlar davrida kimlarning sayohatlari tufayli ko`plab ma`lumotlar berilgan?- B.Diash, Kolumb, J.Kabot, Vasko da Gama, F,Magellan, J.Kuklar Atlantika haqida ko`plab ma`lumot to`plagan.

221. Okean tabiatini, kompleks o`rganish qachon boshlanadi?- XIX asrning oxiridan.

222. Atlantika okeanida kotlavinalar soni qancha?- 15 ta.

223. Qaysi materiklarning gorizontal yo`nalishidagi parchalanishi natijasida Atlantika okeani paydo bo`lgan?-Gonduana va Lavrazeya materiklarning.

224. O`rta okean tizmalaridaqanday jinslar tarqalgan?- Bazaltli va vulkanli jinslar.

225. Dengiz sayozligi okeanning qayerlarida katta maydonni egallaydi?- Okeanning shimoliy qismida, Floruda yarim oroli, Folklend orollari yonida.

226. O`rta okean tizmasining tepa qismini nimalar kesib o`tgan?- Ko`ndalang va bo`ylama chuqur daralar-riftlar kesib.

227. Atlantika okean yuza suvlarining harorati qancha?- +16,5 0 C.

228. Okeanning qaysi kengligida bo`ronli kunlar ko`p?- 40 0 jk.

229. Okeanning qaysi qismida shitil-(shamolsiz kunlar) bo`ladi?- Subtropiklarda.

230. Atlantika okeanining qaysi hududlarida suvning sho`rligi 34-35 %, va 37-39 % ni tashkil etadi?- Shimoliy va janubiy chegaralarida 34-35 %, O`rta dengizda –37-39 %.

231. Qaysi oqim tufayli murmansik po`rti qishda muzlamaydi?- Golfistrim oqimi.

232. Atlantika okeanining qaysi mintaqasida yillik yog`in miqdori 1770mm va suvning o`rtacha sho`rligi 35 % ga teng?- Ekvatoryal.

233. Sargasso dengizi qaysi mintaqada joylashgan?- Shimoliy suptropik mintaqada joylashgan. Suvining sho`rligi 37 % harorati yozda 28 0 C, qishda 23 0 C.

234. Sargasso dengizining sho`rligi va harorati qancha?- Sho`rligi-37 % ga teng, qishda 23 0 C, yozda 28 0 C.

235. Dengiz transportining ahamiyati jihatidan qaysi okean 1- o`rinni egallaydi?- Atlantika okean.

236. Suaysh kanali qachon qurilgan?- 1869 yil.

237. Dunyo okeani quyoshdan kelayotgan issiqlikning necha % ni yutadi?- 70 %.

Mavzu: Hind okeani.

238. Hind okeani haqida umumiy ma`lumot?- Umumiy maydoni-76170000 km 2 , o`rtacha chuqurligi-3711m, eng chuqur joyi- Zond cho`kmasi-7729 m, suv hajmi-282700000 km 3 . Dengizlar soni –11 ta, eng yuqori suv ko`tarilishi- Kanbey qo`ltig`i-11,9 m. Eng yirik qo`ltig`i- Bengaliya-2191 ming km 2 .

239. Hind okeani misrliklar, finikiyaliklar, hind dengizchilari tomonidan qachon o`rganildi?- Bundan 6 ming yil avval.

240. Hind okeanini birinchi bo`lib g`arbdan sharqqa tomon kesib o`tgan sayyoh?- 1642-1643 yil A.Tasman.

241. YUNESKO tashabbusi bilan 1660-1665 yil tashkil etilgan ekspiditsiya?- Xalqaro Hind okeani ekspiditsiyasi.

242. Hind so`zining ma`nosi?- Pushti tilida “daryolar otasi”.

243. Qaysi xalqlar Hind okeani orqali Afrikani janubdan aylanib o`tib, g`arbdan qaytib kelganlar?- Finikiyaliklar.

244. Suvining o`rtacha chuqurligi qancha?- 3711 m.

245. Hind okeanining suvining o`rtacha sho`rligi?- 36,5 %.

246. Yog`in miqdori qayerlarida eng ko`p va eng kam deb kuzatilgan?- Ekvatoryal mintaqada eng ko`p-3000 mm, Shimoliy g`arbiy qismida eng kam yog`in miqdori-100 mm.

247. O`rtaliq Hind okean tog` tizmalarining kengligi va balandligi qancha?- Kengligi –400-800 km, balandligi 2-3 km.

248. Okeannning eng sho`r va eng chuchuk joylari?- eng sho`ri qizil dengizi-42 %, eng chuchigi-Bengaliya qo`ltig`i- 30-34 %.

249. Okeanning shimoliy qismida suv yuzasining harorati qancha?- +25 0 C, +28 0 C.

250. Okeanda cho`kindi jinslarning eng qalinligi qanchagacha boradi?- 5,5 km. Gang deltasida.

251. Kim Hind okeaniga 7 marta katta ilmiy safar uyushtirgan?- ________________

252. XVIII asrni 2 –yarmida ingiliz sayyohi Jeyms Kuk (1771-1775) oekanda qanday ish bajardi?- Okean chuqurligini aniqladi.

253. O`rtalik Hind okeani tizmalari qaysi tarmoqlarga bo`lingan?- Arabiston- Hindiston, G`arbiy Hind tog`lar va Avstraliya-Antarktida ko`tarilmagan.

254. Sardolena, Skunbareya Uchar baliq Hind okeanini qaysi qismida uchraydi?- Shimoliy Ekvatorial min.

255. Dunyoda ovlanadigan baliqlarni qancha qismi Hind okeandan ovlanadi?- Atigi 5 % tog`ri keladi.

256. Imperator va Adeli pingvinlarining og`irligi qancha?- Imperator ping-45 kg. Adeliniki-6 kg.

257. Hind okeanidagi iliq va sovuq oqimlar?- Janubiy passat, mozambik, musson, igna burun kabi iliq oqimlar, hamda g`arbiy shamollar va somali sovuq oqimlar bor.

258. Hind okeanidagi chekka dengizlar?- Hamdo`stlik, Deyvit, Qizil, Timor dengizi.

259. Hind okeanining qayerlaridan marvarid va sadaf qazib olinadi?- Shiri-Lanka, Baxrayin orollari va Avstraliyaning shimoliy-g`arbidan.

260. Bassov bo`g`ozidan nima qazib olinadi?- Neft.

Mavzu: Shimoliy Muz okeani.

261.Shimoliy Muz okeani haqida umumiy ma`lumot?- Umumiy maydoni-14100000 km 2 . O`rtacha chuqurligi-1225m . Eng chuqur joyi-Litke cho`kmasi-5527 m. Suv hajmi-18 mln km 3 . Dengizlar soni-11 ta. Eng yuqori suv ko`tarilishi Mezen Labi-10 m. Eng yirik qo`ltiq-Gudzong-848 ming km 3 .

262. Shimoliy Muz okean haqidagi 1 chi ma`lumotni Eramizdan avvalgi 325-y kim yozib qoldirgan?- Yunon olimi Pifey-“Qayrilgan dengiz” deb nom bergan.

263.Shimoliy Muz okeanini yevropaliklar qanday nom bilan atashgan?- Giperborey-(yunoncha-shimoldagi shamollar xudosi” degani).

264. Okean bundan qancha yil oldin paydo bo`lgan?- 60 mln yil.

265. Eng yirik orollar va arxipelaglari?- Novaya Zemlya, Novaya Sibr, Severnaya Zemlya, Shipisbereng, Frans Iosif yeri.

266. Gollandiyalik dengiz sayyohi Villem Barens 1594-1597 yil qayerlarni o`rgandi?- Shipisbergen arxipelagini takror kashf etdi, Novaya Zemliya oroli xaritasini tuzdi, Okean chuqurligini o`rgandi.

267. 1893-1896 yillarda kim “Farim” kemasida Arktikani shimoliy qismlarigacha borib okean chuqurligi va oqimlarni o`rgandi?- Norvegiyalik sayyoh F.Nansen.

268. Shimoliy Muz okeanidagi muz uyumlari nima deyiladi?- Toroslar.

269. Okeandagi aysberg yotqiziqlarini qalinligi?- 1000-3500 m.

270. Suv osti tizmalari nechta va Lomonosov tizmasining uzunligi?- Tizmalar soni 3 ta, Lomonosov tog` tizmasining uznligi-2000 km.

271. Suvning sho`rligi yuza suvlarda va okean tubida qanday?- Yuza suvlar sho`rligi 30-32 %, tubida 34-35 %.

272. Suvning o`rtacha sho`rligi qancha?- 30 %.

273. Naviyatsiya davri qancha vaqt davom etadi?- 1-4 oy.

274. Arktikada dengiz qushlari nimani hosil qiladi?- Qushlar bozorini.

275. Qaysi dengizlarda yil davomida kemalar qatnaydi?- Norvegiya sohillari va Barens dengizida.

276. Shimoliy Muz okeanida ko`p yillik muzlarning qalinligi?- 3-5 metr.

Mavzu: Afrika. Geografik o`rni va o`rganilish tarixi.

277. Afrika materigi haqida umumiy ma`lumot?- Maydoni-303000 ming km 3 . Dengiz sathidan eng baland joyi- Klimanjaro vulqon-5895 m. Dengiz sathidan eng past joyi- Assal ko`li sathi-153 m. Materikning eng shimoliy chekkasi-Ras-Engel b. Materikning eng chekka janubiy nuqtasi- Igna b. Materikning eng chekka g`arbiy nuqtasi-Almadi b. Materik eng chekka sharqiy nuqtasi-Ras-Xafun b. Eng uzun daryo-Nil 6671 km. Eng katta ko`l-Viktoriya 69463 km 3 . Eng katta orol-Madakaskar-587041 km 2 .

278. Afrika so`zining ma`nosi va kelib chiqishi?- Afrika so`zi Er.av.II asrdan qo`llanilgan va qadimgi berberlarning afarik qabilasi nomidan olingan.

279. Afrika materigi dastlab nima deb atalgan?- Liviya.

280. Bosh meridian va ekvator kesishgan joy?- Gvineya qo`ltig`i.

281. Afrikani shimoliy qismida Sidra va Gabes qo`ltiqlaridan tortib Tunisgacha borgan xalqlar kimlar?- Finikiyaliklar Mil.av. VIII asr.

282. Sher og`zidan qolgan sayyoh?- David Livingston.

283. O`z sayohati davrida Afrikani tabiati va aholisi haqida qiziqarli ma`lumotlar to`plagan va topografik ishlar qilgan, gidrologik va meterolig ishlar olib borgan sayyoh?- XIX asr oxirida Yunker.

284. 6 mingdan ortiq madaniy o`simliklardan namunalar to`plab, Habashiston qimmatli qattiq bug`doyni vatani ekanligini aniqlagan geografik olim?- N.I.Vavilov.

285. Tana ko`li qaysi tog`da joylashgan?- Efiyopiya tog`ligida.

286. Olmosni 98 %, oltinni 76 % qaysi materikdan qazib olinadi?- Afrika materigidan.

287. Janubiy Afrikada yog`in miqdori qanday o`zgaradi?- Sharqdan g`arbga tomon kamayadi.

288. Afrikanining janubidagi Yaxshi Umid burniga qadar Atlantika okeani sohillarini o`rgangan sayyoh?- 1487-yil Bartolomeu Diash.

289. “30500 km” bu nimani bildiradi?- Afrika qirg`oqlariuzunligi.

290. Sharqiy Afrika yer yorig`i o`tgan hududlar?- Akoba qo`ltig`idanZambezi daryosining quyi qismigacha.

291. 5199 m, 5109 m, 5895 m, 4620 m, 4165m,- bu qaysi tog` cho`qqilariga tegishli?- Keniya(5199m), Margerita(5109m), Klimanjaro(5895m), Ras-Dashen(4620m), Tubkal(4165m).

292. Nechanchi yili Afrika yili deb ataladi?- 1960 yil 17 ta davlat.

293. Afrika tabiatini, aholisini, urf-odatlarini, ho`jaligini o`rganishda mashhur qaysi Marokashlik sayyohning xizmati katta?- Ibn Battuta.

294. Ibn Battuta qayerlarni o`rgangan?- U Afrikaning shimoliy va sharqiy sohillarini, Nil xavzasini (1395-1349 y). Sahroyi-Kabrning g`arbiy qismi, Niger daryosining yuqori oqimidan o`rta oqimigacha o`rgangan .

295. 1498 yil 20 mayda qanday geografik voqea sodir bo`lgan?- Portugaliyalik Vosko da Gama Hindistonning Kalkutta portiga yetib keldi.

296. Ingiliz sayyohi David Livingiston Afrikaning qayerlarini o`rgangan?- Kalaxari cho`li, Zambezi daryosini, Kongoning yuqori oqimlarini Nyasa va Tanganika ko`llarini o`rganadi. Viktoriya sharsharasiga nom berdi.

297. Kim – Zanzibar orollarini, Viktoriya ko`lini va Nil daryosining boshlanish irmog`i Kagera ekanligini aniqladi?- Ingiliz sayyohi-G.M.Stenli (1817-1877).

298. Afrika tabiati vaxalqlari hayotini o`rgangan rus olimlari?- V.V.Yunker, Y.P.Kavalevskiy, A.A.Yeliseyev, N.I.Vavilovlar tekshirgan va o`rganganlar.

Mavzu: Geologik tuzulishi va foydali qazilmalari.

299. Af Mate qachon Arabiston yarim orol bilan yaxlit platforma hosil qilgan?- 180 mln yil muqaddam.

300. Qaysi burmalanish davrida Qizil dengiz o`rni ochilgan?- Alp tog` burmalanishida.

301. Sharqiy Afrika yer yorig`ining uzunligi qancha?- 6500 km.

302. Chuqur ko`llar qanday joylarda tarkib topgan?- Grabenlarda.

303. Afrikada magmatik jinslarning keng tarqalishi nimalarning tarkib topishiga sabab bo`lgan?- Rudali foydali qazilma.

304. Afrika qanday foydali qazilmalarga boy?- Kristal jinslardan-temir, xrom, mis, rux, qalay, uran rudasi, oltin, cho`kindi jinslardan-toshko`mir, neft, tabiiy gaz, marganes rudasi, tuzlar fosforitlar.

305. Mashhur mis mintaqasi qaysi davlatlar chegara zonasida joylashgan?- Zanbiya va Kongo davlatlari.

306. Materikning botiq, cho`kindi jinslar to`plangan joylarida nimalar keng tarqalgan?- Toshko`mir, neft, tabiiy gaz, tuzlar, marganes rudalari va fosfaritlar keng tarqalgan.

307. Afrika reyef jihatdan qanday qismlarga bo`linadi?- Past va baland Afrikalarga.

308. “Past” afrikaga relyef shakllariga qayerlar kiradi?- Qumli past-balandliklar ko`p. Sahroyi-Kabr, Kongo botig`i, Darfur, Axaggar, Tibesti tog`liklari.

309. “Baland” afrikaga qayerlar kiradi?- Sharqiy va Janubiy Afrikani egallagan.

310. “Past” va “Baland” afrika o`rtasidagi chegara qayerdan o`tadi?- Angola-Efiopiya yo`nalishi.

311. Qaysi afrikada Efiopeya tog`ligi, sharqiy Afrika yassi tog`ligi va janubiy Afrika yassi tog`lari joylashgan?- Baland Afrika.

312. “Past” afrikaning eng past joyi?- Kattora botig`i (-133m).

313. Assal ko`li qaysi botig`da joylashgan?- Afar botig`ida.

314. “Past” afrikaning asosiy relyef shakllariga nimalar kiradi?- Shimoliy G`arbiy plato va cho`llar, tog`lar.

315. Temir ruda konlari qayerlardan qazib olinadi?- Atlas tog`larida.

316. Shimoliy Afrikada qanday konlar ko`p?- Neft konlari.

Mavzu: Afrika iqlimi va uning asosiy xususiyatlari.

317. Afrika iqlimi qanday omillar ta`sirida tarkib topadi?- Geografik o`rn, havo bosimi va massalari, relyefi, okean oqimlari.

318. Afrikaning eng ko`p yog`in tushadigan joyi?- Gveniya qo`ltig`idagi Debunja shahriga 10000 mm gacha.

319. Janubiy Afrikada joylashgan tog`lar?- Kap va Drakon tog`lari.

320. Nima uchun Afrika eng issiq materik hisoblanadi?- Uning katta qismi yoritilish mintaqasida joylashgan ya`ni tropiklarda kengliklarda.

321. Afrikaning qayerlariga 1 sm 2 yuzaga 160-200 kkal energiya tushadi?- Ekvatorga yaqin joylarga.

323. Qaysi passatlar yog`in keltirmaydi?- Shimoliy-sharqiy passatlar.

324. Janubiy sharqiy passatlar qayerlarga ko`plab yog`inlar keltiradi?-Drakon tog`larini sharqiy qismida Madakaskar orolidagi tog`larga, Mozambik bo`g`ozi sohillariga.

325. Afrikaning qaysi hududlariga 3000-5000 mm yog`in yog`adi?- Madakasker orolining sharqiy qismlarida, sharqiy Afrika yassi tog`larining g`arbiy yonbag`irlarida.

326. Iqlimga relyefning ta`siri Afrikaning qaysi qismlarida yaqqol namoyon bo`lgan?- Janubiy Afrikada.

327. Afrikaning qaysi tog`larida qor yog`adi?- Atlas, Kilimanjaroning eng baland qismlariga.

328. Namib cho`lida uchraydigan yog`in turi?- Shudring.

329. Noosfera nima?- Yunoncha-“aql kurrasi”- Insonning aqliy faoliyati asosiy omilga aylangan biosfera. Biosferaning oliy darajada rivojlangan bosqichi.

330.Afrikada quldorlikka asos solgan 1-davlat?- Portugaliya.

331. Afrikada eng past harorat qayerda kuzatilgan?- Marokashda –15 0 C sovuq.

332. Afrikadagi eng baland sharshara?- Tugela shar.933 m.

333. Kanurun vulqonining balandligi qancha?-4070 metr.

334. Nubiya cho`lining asosiy qismi qaysi davlatga qarashli?- Sudan.

335.Afrika shimoldan janubga 8000 kmga, g`arbdan-sharqqa 7500 kmga cho`zilgan.

Mavzu: Ichki suvlari.

336. Nil daryosining necha % suvi sug`orishga, bug`lanishga va tuproqqa sarf bo`ladi?- 70 %.

337. Uzunligi 4320 km, havzasining maydoni 3,8 mln km 2 , Livinoston nomli 32 ta, Stenli nomidagi 7 ta sharsharasi mavjud bo`lgan daryo?- Kongo.

338.Kongni Nil daryosidan farqi?- Uning sersuv, havzasi katta va delta hosil qilmaydi.

339. Niger daryosining uzunligi va havzasining maydoni?- Uzunligi-4160 km, havzasining maydoni- 2 mln km 2 .

340. O`z havzasini o`zgartirib turuvchi ko`l?- Chad ko`li.

341. Chad ko`liga qaysi daryolar quyiladi va chuqurligi qancha?- Hiari daryosi quyiladi, chuqurligi –4-7 m.

342. Afrikadagi oqmas k`ollar nomi?- Chad, Rudolf, Rukva ko`llari.

343. Qaysi cho`llardan yer osti suvlaru topilgan?- Sahroyi-Kabr, Namib, Kalaxari-Somali cho`llari.

344. Afrikaning Hind okeani havzasidan o`rin olgan kichik daryolarini sanang?- Zambezi, Limpapo, Rufiji, Tana, Jubba, Uabi-Shebelle va boshqa daryolar.

345. Oranj daryosining manbayi va mansabi?- Manbayi-Drakon tog`i, mansabi Alantika okeani.

346. Zambezi daryosining uzunligi qancha?- -2660 km.

347. Qaysi daryoda Asvon to`g`oni qurilgan?- Nil daryosida.

348. Nil daryosi suvi sathini o`lchagan o`zbek olimi?- Al-Farg`oniy.

349. Dunyodagi eng uzun ko`lning uzunligi qancha ?- tanganika 650 km dan ortiq.

350. Ko`knil qaysi ko`ldan boshlanadi?- Tana ko`li.

351. Qaysi ko`lning nomi mahalliy aholi tilida “suv” degan ma`noni beradi?- Chad ko`li.

Mavzu: Iqlim mintaqalari.

352.Afrika ekvatorga nisbatan qanday joylashgan?- Simmetrik.

353.Afrikada nechta iqlim mintaqalari mavjud?- 1 ta ekvatorial, 2 tadan Subekvatoryal, tropik va subtropik iqlim min. joy.

354. Ekvatoryal mintaqaga qayerlar kiradi?- Ko`ngo daryosi havzasining bir qismi va Gvineya qo`l sohillarini qamrab olgan.

355.Qaysi iqlim mintaqada faqat yoz fasli kuzatiladi?-ekvatorial mintaqada.

356.Sernam yoz va quruq qish qaysi iqlim mintaqaga xos?- Subekvatorial o`rtacha harorat 20 0 c pasayadi.

357. Shimoli Tropikda esadigan qum shamol?- Kuchli “samum” shamoli arabcha “jazirama shamol”.

358. Vodiy nima?- Quruq o`zan, to`satdan yog`gan yomg`irdan to`yinadi.

359. Subtropik iqlim mintaqada qaysi faslda tropik havo massalari hukumron bo`ladi?- Yozda.

360. Qaysi iqlim mintaqasi shimoliy va Janubiy yarim sharning 15 0 -20 0 kengliklarigacha cho`zilib ketgan?- Subekvatorial.

361. Suptropik iqlim mintaqaga tavsif bering?- Chetki shimoliy va janubiy hududlari suptropik iqlim mintaqa Materikning shimoli g`arbi (iyul oyi o`r.har +27 0 C, +28 0 C, yanvar +11 0 C, +12 0 C) va janubi-g`arbida (iyul+13 0 C, +14 0 C, yanvar +21 0 C) yozi quruq, qishi namgarchilik.

362. Sharq tomondan balandligi salkam 3000 m bo`lgan chiqib bo`lmas ulkan devor kabi qad ko`targan rayon?- Xabashiston tog`ligi.

363.Qaysi daryoning nomi lotin tilidan tarjima qilganda “qora” degan manoni bildiradi?- Niger daryosi

Mavzu: Tabiat zonalari. Ekvatoryal o`rmonlar va savannalar tabiati.

1. Afrikada qaysi tabiat zo`nalari mavjud?- Afrika materigida doimiy sernam ekvatorial o`rmonlar zo`nasi bir, fasliy nam o`r-lar, savannalar va siyrak o`r-lar, chalacho`l va cho`llar, qattiq bargli doimiy yashil o`r-lar va butazorlar zonalari 2 marta takrorlanib keladi.

2. Qizil-sariq laterit yoki ferralit tuproqlar qaysi tabiat zo`nasida uchraydi?- Ekvatorial o`rmonlar zonasida.

3. Afrika materigidan boshqa materikda uchramaydigan hayvonlar?- Jrafa, Zebra, sher, begemot, gorella, okapi, Af tuyaqushi, lemur, marabu, genu kiyigi, mirza qush, qizil g`oz.

4. Afrikada eng katta tabiat zo`nasi?- Savannalar 40 %.

5. Vilvechiya o`simligi qaysi cho`lda o`sadi va qancha vaqt yashaydi?- Namib cho`lida. 150-200 yil yashaydi.

6. Setse pashshasi orqali odamlarga qanday kasallik yuqadi?- Uyqu kasalligi.

7. Savannalarda yog`in asosan qachon yog`adi va yomg`irli fasl necha oy davom etadi?- Asosan yozda yog`adi, yomgirrli fasl 6 oy davom etadi.

8. Eng ko`p tarqalgan daraxt turlari qaysi, savannalarda?- sershox akatsiya, qum palmasi.

9. Eng katta afrika tuyaqushini bo`yi va og`irligi qancha?- boyi-2,8 m, og`irligi 90 kg.

10. Ekvatorial o`rmonlar zonasida qancha daraxt va o`simlik turi mavjud?- Daraxtlarning 1000 turi, o`simliklarning 25000 turi.

11. Qaysi T.Z.da soyabonsimon akatsiya, baobob, mimoza o`sadi?- Savanna va siyrak o`rmonlar zo`nasida.

12. Aloe va yovvoyi tarvuz o`sadigan T.Z ni toping?- Cho`l va chalacho`larda.

13. Qaysi T.Z da ko`pdan ko`p hayvonlar darxtlarda yashaydi?- Nam ekvatorial o`rmonlar.

14. Haddan tashqari ochko`z qush- Marabu qayerda yashydi?- Savanna va siyrak o`rmonlar.

15. Yog`li (moyli) palma- yomg`irli davrda necha litr shirin sharbat beradi va nimalar tayyorlanadi?- 15 litr, undan vino va ichimliklar tayyorlanadi.

16. Balandligi 20 m, tanasining aylanasi 30 m va o`z tanasida 120 litr suv saqlay oladigan, 5000 yilgacha umr ko`radigan daraxt nomi?- Baobab.

17. Dunyo bo`ylab sayohat qilgan 2-sayyoh kim?- Jeyms Kuk.

18. Afrikada ekvatorial o`rmonlar yana qanday ataladi?- Gileya.

Mavzu: Tropik cho`llar va suptropiklar.

1. Tropik cho`llar materikni qancha % ni va qaysi qismida joylashgan?- 30 % egallagan va shimoliy qismida joylashgan.

2. Dunyodagi eng katta va jazirama cho`l bo`lgan Sahroyi Kabrning maydoni qancha?- 7,8 mln km 2 .

3. Sahroyi Kabrda vohalar qancha yer maydonini egallaydi?- 3% ini yana 200000 km 2 .

4. Nimaning natijasida cho`llardagi tog` jinslari, darz va yoriqlar paydo bolib, toshloq sahrolar hosil bo`lishiga olib keladi?- Kunduzgi 40 0 -50 0 C li harorat, kechasi 0 0 C ga pasayishi natijasida.

5. S.Kabrdagi toshloq sahrolarni mahalliy aholi nima deb ataydilar?- Gamada.

6. Atlas tog`ining 3000 m dan tepa qismida havo harorati qanday bo`ladi va qancha qor yog`adi?- havo –10 0 -17 0 C gacha sovib, 2 m qor yog`adi.

7. Senegal davlatining poytaxti?- Dakar.

8. Qaysi davlatning 15 % hududi milliy bog`lardan iborat. Kongo davlati.

9. S.Kabir vohalarining asosiy o`simlik nomi?- Xurmo.

10. Liviya cholida nima qaib olinadi?- Neft.

11. S.Kabirda asosan qanday cho`lllar katta maydonni egallaydi?- Qumli cho`llar.

12. Shimoliy suptropikda sohil va tog` yonbag`irlarida qanday o`simliklar osadi?- Makvis, zaytun, pakana palma, probka emani osadi.

13. Daraxtsimon o`t osimlik bo`lgan Bonan qayerlarda o`sadi?- Nam ekvatorial o`rmonlarda.

Mavzu: Tabiiy-geografik o`lkalar. Aholisi.

1. Afrika tabiiy sharoitiga ko`ra nechta geografik o`lkaga ajratilgan?- 4 ta ular- shimoliy, markaziy, sharqiy va januby Afrika.

2. Savannali Sudan, Sahroyi Kabr va Atlas tog`lari qaysi o`lkada joylashgan?- Shimoliy Afrikada.

3. Markaziy Afrika hududi qayerlarni qamrab olgan?- Gvineya qo`l sohillari va Kongo havzasini.

4. Sharqiy Afrika o`lkasi asosan qanday tog`liklardan iborat?- Efiyopiya tog`ligi va sharqiy Afrika yassi tog`ligi.

5. Qaysi o`lkada eng issiq va sernam iqlim kuzatilgan?- Markaziy va Sharqiy Afrikada.

6. Olmos va oltinga boy o`lka?- Janubiy Afrika.

7. Afrikaning jami aholi soni qancha?- 869,2 mln kishi.

8. Qaysi o`lkada yosh burmali tog`lar joylashgan?- Shimoliy Afrikada.

9. Neft, gaz va fosfat qoldiqlari bor o`lka?- Shimoliy Afrikada.

10. Materikda nechta milliy bog` va qo`riqxonalar tashkil etilgan?- 392 ta.

11. Janubiy Afrika o`lkasi qaysi daryolar suayirg`ichidan janubdagi hududlarni egallaydi?- Kongo-Zambezi.

12. Kryuger milliy bog`i qaysi davlatda joylashgan?- Janubiy Afrika Res (JAR).

13. Markaziy Afrikada yashaydigan mitti qabila?- Pigmey 140-142 sm.

14. Shimoliy Afrika bir-biridan farq qiluvchi nechta tabiat kompleksi bor?- 3 ta

1) Qatliq bargli doimiy yashil o`rmonlar va butazorlar.

2) Qumli, toshloq cho`lli Sahroyi Kabr.

3) O`t o`simlikka boy savannali Sudan yoki Saxel hududlari.

15. Qaysi o`lkada qimmatbaho mebellar ishlanadigan qizil darxt, yog` olinadigan palma, seyba, maskat daraxtlari, kauchik olinadigan daraxtlar o`sadi?- Markaziy Afrikada.

16. Afrikaning shimolida qaysi xalqlar yashaydi?- Arablar bilan berberlar.

17. Janubiy Afrika subtropik lanshaftida qanday o`simliklar osadi?- Kiparis, kap zaytuni, kumush daraxt, kedr, afrika yong`og`i, kap kashtani, sariq daraxt.

18. Eng yirik milliy bog`lar qaysi o`lkalarda tashkil etilgan?- Sharqiy va Janubiy Afrika o`lkalarida.

19. Alp va Ximolay tog`lari bilan bir vaqtda paydo bo`lgan tog`lar?- Atlast tog`lari.

20. Mongoloid va negiroid irqlarining aralashmasi?- Malagasiy.

21. Nil daryosi deltasida aholi zichligi qancha?- 1 kv.km da 1000 kishi juda zich.

22. Savannalarning Niger va Senegal daryolari vodiysida nima yetishtiriladi?- Sholi.

23. Yevropoid va negiroid irqlarining aralashmasi?- Mulat.

Mavzu: Avstraliyaning geografik o`rni. O`rganilish tarixi, Relyefi.

1. Avstraliya haqida umumiy ma`lumot?- Maydoni-8959000 km 2 . Dengiz sathidan eng baland joyi-Jaya tog`i-5030 m. Dengiz sathidan eng past joyi- Eyr-Nort k-16 m. Eng chekka shimoliy nuqtasi-York b, Eng chekka janubiy nuqtasi-Janubiy-sharqiy b, eng chekka g`arbiy nuqtasi-Stip-Poyntb eng chekka sharqiy burni- Bayron b. Eng uzun daryosi- Murrey 3490 m, Eng yirik ko`l-Eyr-Nort-15000 km 2 . Eng yirik orol Yangi Givineya 792540 km 2 .

2. Avstraliya so`zining ma`nosi?-Lotincha-janubiy.

3. Yevropaliklardan birinchi bo`lib Avstraliya quruqligiga qadam qo`ygan kishi kim?- Gollandiyalik Villyem Yanszan.

4. 1606 yil Villyem Yanszan qaysi yarim orolni tekshirdi va materikka qanday nom berdi?- Keyp-York ya orolini tekshirdi. Yangi gollandiya deb.

5. Materikni shimoliy-g`arbiy qirg`oqlarni kashf etgan, Avstraliya alohida materik ekanligini aniqlagan sayyoh?- 1769-1770 yil Jeyms Kuk.

6. Materikning qirg`oqlari uzunligi qancha?- 19700 km.

7. Orollar va yarimorollar salmog`i qancha?- 22%.

8. 1642-yilda kim Tasmaniya orolini kasf etdi?- Gollandiyalik dengizchi Abel Tasman.

9. Sharqiy qismidagi Katta Suayirg`ch tizmasi qaysi tog` burmalanishida ko`tarilgan?- Gersin tog burmalanishida.

10. Platformalarning zaminida qanday qazilmalar joylashgan?- temir, mis, qo`rg`oshin, rux, uran rudasi, qalay, oltin, platina kabi rudali qazilmalar.

11. Avstraliya nimalar qazib chiqarishda dunyoda mashhur?- Ruz, qo`rgoshin va kumush qazib chiqarishda.

12. Fosforit, osh tuzi, toshko`mir va qo`ng`ir ko`mir, neft tabiiy gaz qanday jinslar bag`rida tarkib topgan?-Cho`kindi jinslar.

13.Avstraliya qaysi zahiralar bo`yicha dunyoda yetakchi?- Temir va rangli metallar(boksit, qo`rg`oshin, rux,nikel).

14. Avstraliya relyef tuzilishiga ko`ra necha qismga bo`linadi?- 3 qismga: 1) G`arbiy Avstraliya yassi tog`ligi 2) Markaziy tekislik 3) Katta Suayirg`ich tizmasi.

15. Aholisining yarmi qaysi shaharlarda yashaydi?- Sidney va Melburun.

16. Kossyushko cho`qqisining balandligi?- 2228 metr.

17. Avstraliya shimoldan janubga va g`arbdan sharqqa qarab qancha masofaga cho`zilgan?- Shimoldan janubga-3200 km, g`arbdan sharqqa-4100 km.

18. Kofening vatani?- Efiopeya.

19. Avstraliyada joylashgan tekisliklar?- Nallabor, Ayers-Rok, G`arbiy Avstraliya yassi tog`ligi.

20. Avstraliya shimolida joylashgan yarim orollar?- Keyb-York va Arnem-Lendlar.

21. Katta to`siq rifining uzunligi qancha?- 2300 km.

22. Avstraliyani o`zlashtirish qachon bohslandi?- XVIII asr oxiriga kelib.

23. Qaysi materikda xozirgi zamon muzliklari va so`nmagan vulqonlar uchramaydi?- Avstraliya materigida.

24. Eng yirik tosh ko`mir xavzasi qayerda joylashgan?- Yangi janubiy Uels.

25. Asosiy oltin konlari qayerda joylashgan?- Avstraliyaning g`arbidagi yassi tog`liklarda.

Mavzu: Avstraliya iqlimi, ichki suvlari, tabiat zonalari.

1. Avstraliya afrikaga nisbatan necha baravar quruq hisoblanadi?- 5 baravar.

2. Qaysi shamollar Katta Suvayirg`ich tizmasining sharqiy yonbag`irlariga ko`plab yog`in keltiradi?- Janubi-sharqiy passatlar.

3. Avstraliyada nechta iqlim mintaqasi mavjud?- 4 ta:1) Subekvatoroal iqlim, 2)Tropik iqlim mintaqa 3)Subtropik iqlim mintaqa, 4)Mo`tadil iqlim mintaqa.

4. Subekvatorial iqlim mintaqasiga tavsif bering?- 20 0 j.k. gancha bo`lgan hududni egallaydi. Yozda ekvatorial havo massalari yog`in ko`p keltiradi.(800-2000 mm), qishda tropik havo massalari esadi, havo quruq yog`i yog`maydi.

5. Tropik iqlim mintaqasi qanday iqlim oblaslarga bo`linadi?- Quruq va Nam tropik iqlim mintaqa.

6. Qaysi iqlim mintaqasi materikni janubiy qismini va Tasmaniya orolining shimoliy qismini egallab olgan?- Subtropik iqlim mintaqalar.

7. Subtropik iqlim mintaqada yog`in miqdori qanday taqsimlangan?- G`arbdan sharqqa tomon subtropik iqlim tipi (300-1000mm) Kontinental iqlim tipi (yog`in100-500 mm) va janubi-sharqiy qismida nam subtropik iq.tipi (yog`in 2000-3000 mm).

8. Avstraliyada nima uchun daryolar oz?- Materikning katta qismi quruqtropik iqlim mintaqasida joylashganligidan daryolar oz.

9. Avstraliya ichki suvlarining 60 %, 7%, 33% qanday okean havzalariga tegishli?- 60% oqmas berk xavzaga, 7 % Tinch okean va 33 % Hind okean qaraydi.

10. Krik nima?- Daryolarning quruq o`zanlari.

11. Avstraliyada daryolar nimalardan to`yinadi?- Yomg`irdan va yer osti suvlaridan to`yinadi.

12. Eyr ko`lining maydoni qancha?- 15000 km 2 .

13. Materikning qayerlarida yer osti suvlari ko`p?- Cho`l va chala cho`l.

14. Avstraliyada qanday tabiat zonalari mavjud?- Nam ekvatoryal o`rmonlar, doimiy yashil qattiq bargli o`rmonlar, cho`llar, savanna va siyrak o`rmonlar, aralash o`rmonlar, tropik o`rmonlar.

15. Qaysi orol aralash o`rmonlar bilan qoplangan?- Tasmaniya.

16. Avstraliya aborigenlari qatyerdan ko`chib kelgan?- (Indoneziyadan) Janubi-Sharqiy Osiyodan.

17. Savannalarda qanday o`simlik va hayvonlar xos?- Evkalipit, akatsiya, kazuara, butilkasimon daraxtlar, kenguru, vambatlar, xaltali chumolixo`r yashaydi.

18. Koala, lirodum, kenguru, xaltali iblis, o`rdakburun yexidna, rang-barang to`tilar qaysi o`rmonlarda yashaydi?- Tropik o`rmonlarda.

19. Avstraliyaning cho`l va chalacho`l zonalarida past bo`yli, tikanli akatsiya va evkaliptlardan tarkib topgan quruq butazorlar- nima deb ataladi?- Skreb.

20. Evkaliptlarning turlarining soni?- 600 dan oshadi.

21. Avstraliyadagi 12 ming tur o`simlikdan qanchasi endemik?- 9000 tasi, 75 %.

22. Materik xayvonlarining necha % yer yuzining hech qayerida ucramaydi?- 90 %.

23. Avstraliyadagi 670 ta tur qushlardan qanchasi endemik?- 450 ta turi.

24. Avstraliyadagi eng ko`p yillik yog`in qayerda qayd etilgan?- Innesfeyim qishlog`ida 3535 mm.

25. Avstraliya aholisi qancha?- 19,9 mln (2004 y) kishi.

26. Avstraliyada qanch tur xaltalilar mavjud?- 162 ta tur.

27. Grud-Aylent oroli qayerda joylashgan?- Karpentariya qo`ltig`i.

28. Keyp-York yarim oroli bilan yangi Gvineya oroli orasidagi bo`g`oz?- Torres bo`g`ozi.

29. Adelaida shahri avstraliyaning qaysi tomonida joylashgan?- Janubida.

1. Okeaniyada orollar maydoni qancha?- 1,3 mln km 2 .

2. Okeaniya o`z tarkibiga qancha orolni birlashtiradi?- 7000dan ziyod.

3. Okeaniyaning qariyib 90 % hududi qaysi orollar tarkibiga kiradi?- Yangi Gvineya va Yangi Zellandiya.

4. Okeaniya qanday geografik oblastlarga bo`linadi?- Melaneziya, Mikroneziya, Polineziya.

5. O`rtacha yillik harorat qancha?- +23 0 C, +28 0 C.

6. Yangi Gvineya, Solomon, Yangi Gibred, Yangi Kaledoniya qanday orollar?- Melaneziya (qora orollar).

7. Yangi Gveniya orolida o`simliklarning qancha turi bor?- 2000 dan ortiq.

8. Okeaniyada qaysi orollar geosinklinal orollar hisoblanadi?- Mariana, Yangi Kaledoniya.

9. Qanday qazilma boyliklariga tegishli?- rangli metal rudalari, ko`mir, fosfarit, boksit, neft kabilarga.

10. Bo`yi 3 m keladigan Moa tovug`i, 3 ko`zli kaltakesak, kivi tovug`i qaysi orollarda yashaydi?- Yangi Zellandiya.

11. Gavayi orolidagi tog` yonbag`rilarida yiliga yog`in miqdori necha mm yog`adi?- 12500-14000 mm.

12. Mikroneziya (kichik orollar) geo.oblastiga kiruvchi orollar?- Guam, Marian, Marjon Marshall, Gilbert, Ellis orollari, Karolin orollari.

13. Gavayi, Pakxa, Tuamotu orollari kelib chiqishiga ko`ra qanday orollar?- Vulkanik orollar.

14. Okeaniya aholisi qancha?- 12,7 mln kishi (2004 y).

15. Yangi Zellandiya tub joy aholisi jami aholining necha % ni tashkil etadi?- Maorlar 9 % ni.

16. Mahalliy aholi qanday o`simliklar yetishtiradi?- Kakos palmasi, banan, shakarqamish, ananos, kofe, kakao yetishtiradi.

17. Gavayi orollari qancha masofaga cho`zilgan?- 2500 km.

18. Okeaniya maydoni jami quruqlikni necha % egallagan?- atigi 2 % ni.

19. Yangi gvineya tog`larida necha metrdan yuqorida doimiy qorlar, kichik muzliklar bor?- 4420 m.

20. Poliniziyaga- Gavayi, Tuamotis, Tonga, Kuk, Jamiyat, Markiz.

Mavzu: Antarktida. Geografik o`rni, o`rganish tarixi, relyefi geologik tuzilishi, qazilmlari.

1. Antarktida haqida umumiy ma`lumotlar?- Maydoni-14 mln km 2 , eng baland yeri- Vinson massivi-(Elsuer tog`lari) 5140m, eng past yeri-Bentli cho`kmasi-(Muz tog`i)-2555 m. Muz yuzasining o`rtacha balandligi – 2040 m.

2. Antarktika va antarktida tushunchalarini taqqoslang?- Antarktika janubiy geografik o`lka. Uning tarkibiga Antarktida va uning atrofidagi orollar va dengizlar kiradi. Maydoni 52,5 mln km 2 . Antarktida-muzli materik, Uning maydoni-14 mln km 2 .

3. Antarktida so`zining lug`viy ma`nosi?- Arktikaning teskari tomoni.

4. Antarktida qirg`oq chiziqlarining uzuznligi qancha?- 30000 km.

5. Eng katta yarim oroli?- Antaktika.

6. Antarktidagi erebus vulqoni qaysi dengiz sohilida joylashgan?- Ross dengizida.

7. Qaysi materikni Ilm fan va Tinchlik materigi deb ataydilar?- Antarktida materigi.

8. Antarktida atrofida nechta dengiz bor?- 12 ta.

9. Janubiy qutibda 1-chi va 2-chi bo`lib borgan sayyohlar?- 1) Norvegiyalik R.Amundsen (1911 yil 14-dekabrda) 2) Ingiliz R. Skott borgan. (1912 yil 18 yanvar).

10. Xalqaro geofizika yili deb qaysi yillar aytiladi?- 1957-1959 yil.

11. ” Antarktida ” to`g`risidagi shartnoma qachon qabul qilindi?- 1959 y 11 ta mamlakat o`rtasida.

12. Transanfarktida to`g tizmasi qaysi burmalanishda ko`tarilgan?- Alp tog` burmalanishida.

13. Muz bosish qachon boshlangan?- 360 mln yil aval.

14. Hozirgi muzliklar qachon hosil bo`lgan?- 20 mln yil muq.

15. Antarktidada muzlarning eng qalin joyi necha m ga boradi?- 4500 metr.

16. Eng baland materik?- Antarktida o`rtacha baland 2000 km.

17. Antarktidada muz tagi relyefining qancha qismi dengiz sathidandan pasda joylashgan?- 70 %.

18. Bentli cho`kmasi qaysi tekislikda joylashgan?- Berd tekisligida –2555m.

19. Nunutak nima?- Tog`larning muzlardan chiqib turgan cho`qilarini fanda nunutaklar deb atashadi.

20. Janubiy magnit qutbi hozirda qayerda joylashgan?- Adeli yerida.

21. 1898-yil, 1900 yillarda qaysi norvegiyalik sayyoh Antarktidaning viktoriya yerida qishladi. K.Borxgreving.

22. Qachondan boshlab Antarktidani samolyotlar yordamida o`rgana boshlandi?- 1928 yildan.

23. Hozirgi vaqtda materikda qaysi stansiya ishlab turibdi?- Molodyojnaya stansiyasi.

Mavzu: Iqlimi va organik dunyosi.

1. Yer yuzidagi muzliklarning va chuchuk suv zaxirasining necha % Antarktidaga to`g`ri keladi?- Muzliklarning 87 %, chuchuk suv zaxirasining 80 % i shu yerda.

2. Antarktidada shamollar qanday esadi?- Kuchli shamollar okeanga qarab esadi, 1 soniyada 30-35 m, ba`zan 90 m gacha tezlikda esadi.

3. Qish oylarida havoning o`rtacha harorati qanday bo`ladi?- -60 0 C ko`pincha –70 0 -80 0 C dan past bo`ladi.

4. Antarktidada yog`inlar qanday taqsimlangan?- Materik markazida yog`in miqdori 30-50 mm, sohilga tomon ortib boradi. 600-700mm. Yog`in qor holatda yog`adi.

5. Antarktida hududi qaysi iqlim mintaqalarida joylashgan?- Antarktika va subantarktika.

6. Antarktida sohil zonalarida qanday hayvonlar yashaydi?- ko`k kitlar, tyulentlar, dengiz qoploni, janubiy dengiz mushugi va dengiz sheri va pingvinlar yashaydi.

7. Antarktidada qachondan boshlab ko`k kitlarni ovlash taqiqlangan?- 1967-yildan.

8. Antarktida yaqinidagi orollar maydoni qancha?- 75000 km 2 .

9. Antarktida muzligining eng qalin joyi qayerda?- Viktoriya yeri. Tiz

10. Antarktikaga tegishli bo`lmagan dengizni aniqlang?- Fidji.

11. Pinvinnlarning nechta turi tarqalgan?- 17 ta turi.

12. ” Antarktika vohalari ” nima?- Materik qirg`oqlarida butunlay muz va qorlardan xolos bo`lgan quruqliklar.13. Muzsiz tog`yonbag`irlarida yozda harorat qanchaga yetishi mumkin?- +20 0 C gacha yetishi mumkin.

Mavzu: Janubiy Amerika. Geografik o`rni, o`rganilish tarixi, geologik tuzilishi.

1. Eng sernam materik?- Janubiy Amerika.

2. Janubiy Amerika haqida umumiy ma`lumot?- Maydoni-17800000 km 2 . Dengiz sathidan eng yuqori balandlik-Akangkagua t, 6960 m. Dengiz sathidan eng past joyi- Valdes ya.o –40 m. Materikning eng chekka shimoliy nuqtasi- Galinos b. Eng chekka janubiy nuqtasi- Frouerd b. Eng chekka g`arbiy nuqtasi-Prinyas b. Eng chekka sharqiy nuqtasi- Kabu-Branku b. Eng uzun daryosi- Amazonka 6400 km. Eng yirik ko`l- Marakaybo-14343 km 2 , Eng yirik orol-Olovli yer 48200 km.

3. Janubiy Amerika shimoldan janubga va g`arbdan sharqqa qancha masofaga cho`zilgan?- Shimoldan janubga –7000 km. G`arbdan sharqqa-5000 km ga cho`zilgan.

4. Janubiy Amerikaning janubiy sharqiy qismida qaysi oqim oqib o`tadi?- Folklend sovuq oqimi.

5. Vatandoshimiz A.Beruniy Amerika quruqligining mavjudligi haqida qanday fikr bildirgan?- “Bizning tekshirishimizcha, Yerning shimoliy choragidan biri quruqlik bo`lganligidan uning hamqurt choragi ham quruqlik bo`lishini taxmin qilamiz” deb aytgan.

6. X.Kolumb 1492 yil 12 oktyabr kuni qayerga boradi?- San-Salvador oroliga.

7. 1499-1504 yillarda asli italiyalik bo`lgan qaysi sayyoh Janubiy Amerika shimoliy qirg`oqlarini o`rganadi?- Amerigo Vespuchchi.

8. Nechanchi yildan boshlab yangi dunyo materigiga Amerika deb nom beriladi?- 1507-yil.

9. Janubiy Amerikani ilmiy jihatdan o`rganishda kimlarning xizmatlari katta?- Nemis sayyoxi- A.Gumboldt, Frasuz botanigi- E.Bonplan.

10. And tog`lari tabiatini o`rgangan nemis sayyohi?- A.Gumboldt.

11. Materik tabiati va aholisi haqida qiziqarli ma`lumotlar to`plagan rus olimi?- N.G.Rubsov, G.I.Longsdarf, A.I.Voyeykov, N.I.Vavilovlar.

12. Gorin burni qachon kim tomonidan kashf etilgan?- 1616 yil V.Sxayten (gollandiyalik).

13. Janubiy Amerika qirg`oqlarini uzunligi qancha?- 28700 km.

14. Janubiy Amerikaning eng katta yarim oroli?- Guaxira ya.oroli.

15. Balandligi 3014 m bo`lgan Neblina cho`ggisi qaysi yassi tog`likda joylashgan?- Gviana yassi tog`ligida.

16. Janubiy Amerikada qanday past tekisliklar bor?- Amazonka va La-Plata pasttekisliklari, Orinoko pasttekisligi.

17. And tog`larining magmatik va metomorfik jinslarida qanday konlar mavjud?- Mis, qalay, qo`rg`oshin, oltin, kumush, platina.

18. Janubiy Amerikada noruda konlardan qaysilar uchraydi?- Bor, yod, oltingugurt, tabiiy selitra.

19. Braziliya yassi tog`ligidagi bazaltli va metomorfik jinslarda qaysi foydali qazilmalarning zahiralari ko`p?- Temir, olmos, ura, marganes, nikel, kobalt, volfram.

20. Materikning qaysi hududlarida neft, tabiiy gaz, toshko`mir konlari bor?- Cho`kindi tog` jinsi to`plangan botiqlarda.

21. Janubiy Amerika hududi relyef jihatdan qanday qismlarga bo`linadi?-2qismga: 1) tog`li g`arb 2) tekislik va yassi tog`lik.

22. Janubiy Amerikadagi eng baland harakatdagi vulqon?- Lyulyaylyako-6723 m.

23. And tog`larining uzunligi qancha?- 9000 km.

24. Balandligi 2890m bo`lgan bandeyra cho`qqisi qaysi tog`da joylashgan?- Brazilya yassi tog`ligi.

25. Makarena milliy bog`i qaysi davlatda joylashgan?- Kolumbiyada.

26. Janubiy Amerikaning eng keng sharsharasi?- Iguasu 2700 m.

27. San-Pedro vulqonining balandligi qancha?- 5974 m.

28. Maydoni 14343 km 2 bo`lgan geografik obyekt?- Marakay ko`li.

Mavzu: Iqlimi va ichki suvlari.

1. Materikning qaysi qismlari ekvatorial va Tropik havo massalari ta`sirida bo`ladi?- Markaziy va shimoliy.

2. Janubiy Amerikaning janubiy qismlarida qanday havo massalari hukumronlik qiladi?- Mo`tadil havo massalari.

3. Nima uchun materikning g`arbiy va janubi-sharqiy sohillariga yog`in kam yog`adi?- Peru va Folklend sovuq oqimlari quruq havo massalarini olib keladi.

4. Janubiy Amerikada nechta iqlim mintaqasi mavjud?- 6 ta. Ekvatorial, tropik, suptropik va mo`tadil. 1 marta subekvatoryal iqlim mintaqa 2 bor takrorlanadi.

5. Qaysi iqlim mintaqada yog`in miqdori 3500 mm dan ko`p, yil davomida havo harorati 24 0 -25 0 C atrofida bo`ladi?- Ekvatorial iqlim mintaqasida.

6. subekvatorial iqlim mintaqaga tavsif bering?- 2 ta fasl aniq ifodalanadi. Yozda 1000-2000 mm yog`in yog`adi. O`rtacha oylik harorat +25 0 C.Qishda yog`in yog`maydi, havo harorati +20 0 C atrofida.

7. Tropik iqlim mintaqaga tavsif bering?- Braziliya yassi tog`ligining sharqiy qismida 1500-2000 mm atrofida yog`in yog`adi. Yanvarning o`rtacha harorati +25 0 C, iyulda esa +17 0 C,+19 0 C ni tashkil etadi. And tog`lariga yaqin joylariga 250-500 mm yog`in tushadi.

8. Qaysi sovuq oqim ta`sirida Atakama cho`li hosil bo`lgan?- Peru sovuq oqimi.

9. Qaysi iqlim mintaqasi materikning 30 0 va 40 0 j klari oralig`ida joylashgan?- Subtropik iqlim mintaqa.

10. Mo`tadil iqlim mintaqaga tavsif bering?- Tinch okeani sohilida yil davomida 2000-3000 mm yog`in yog`adi. Sharqda mo`tadil kontinental iqlim bo`lib yog`in 300-400 mm. Qishi sovuq qorli. Yozda qorli bo`ronlar bo`lib turadi.

11. Qaysi daryoning 500 dan ortiq irmog`i bor?- Amazonka daryosi.

12. Amazonka daryosining o`rta oqimida, quyi oqimida, quyilish joyida kengligi qancha?- O`rta oqimining kengligi-5 km, quyi oqimining kengligi-80 km, quyilish joyi-320 km.

13.Parana daryosidagi Iguasu sharsharasining kengligi va balandligi qancha?- Kengligi-2700 m, balandligi-2 m.

14. Dunyodagi eng baland sharshara qaysi daryodan oqib tushadi?- Orinoko daryosining Churuk irmog`idan Anzel.1054 m.

15. Qaysi daryoda “Tezkori oqish” hodisasi 1400 kmgacha kuzatiladi?- Amazonka daryosida.

16. Amazonka daryosida uchraydigan yirtqich baliq?- Piraniya balig`i.

17. Magdalna daryosi qayerqa quyiladi?- Karib dengiziga.

18. Janubiy Amerikaning qaysi daryolari Atlantika okeani havzasiga tegishli?- Amazonka, Parana, Tokantins, Orinoko, San-Fransisko, Urugvay.

19. Parana daryosi qaysi tog`lardan boshlanadi?- And tog`laridan va Braziliya yassi tog`laridan.

20. Amazonka daryosidagi barglarning diametri 2 m ga yatedigan chiroyli gulli o`simlik?- Nilufar (Vektoriya) regiya.

21. Janubiy Amerikaning eng issiq joyi?- +46 0 C Rivadaviyada.

22.Janubiy Amerikada eng past harorat qayerda qayd etilgan?—33 0 C Sarmyentada.

23. Janubiy Amerikaning eng ko`p yog`in tushadigan joyi?- 7155 mm Kolumbiyaning Buenaventura hududi.

24. Janubiy Amerikada qaysi iqlim mintaqasi 2 ta?- Subekvatorial.

25. Anxel sharsharasi qachon kashf etilgan?-1935 yilda.

Tabiat zonalari, balandlik mintaqalari.

1. Maranon va Ukayali daryolarining qo`shilishidan qaysi daryo hosil bo`ladi?-

2. Janubiy Amerikada qanday tabiat zonalari bor?- Ekvatorial, subekvatorial o`rmonlar, savannalar, dasht, chalacho`l, cho`l va keng bargli o`rmonlar zonalari.

3.Ekvatorial o`rmonlar mahalliy aholi tilida nima deb atashadi?- Selva (portugalcha “o`rmon”)

4. Amazoniya nima?- Amazonka havzasidagi o`rmonlar egallagan hududlar shunday ataladi.

5. Amazoniya hududidda qanday qimmatbaho daraxtlar o`sadi?- Kauchuk beradigan geveya daraxti, palmalarning har xili, kakao daraxti, seyba, qovun daraxtlari vatani ham.

6. T.Xeyerdal o`zining “Kon-Tiki” kemasini qaysi daraxtdan yasagan?- Balsa daraxtidan.

7. Podzollashgan laterit tuproqlar- qizil-sariq ferralitlar qaysi o`rmonlarga xos?- Ekvatorial o`rmonlar.

8. Seyba daraxtining balandligi?- 80 metr.

9. Ekvatorial o`rmonlar zonasida yashovchi hayvonlar?- Maymunlar, yalqovlar, tapirlar, piranya balig`i, suv cho`chqasi- Karibarlar, anakonda iloni, yaguar, qurbaqalar, qushlardan- kalibri, to`tilar, shaftolixo`rlar, kapalaklar, qo`ng`izlar.

10. Subekvatorial o`rmonlar zonasigaqaysi hududlar kiradi?- Brazilya va Gviana yassi tog`liklarini shimoliy yonbag`irlari kiradi.

11. Subekvatorial o`rmonlarda yiliga qanchayog`in yog`adi?- 2000-3000 mm.

12. Savannalar hayvonot dunyosi qanday?- Kichik bug`ilar mazamlar, yovvoyi cho`chqalar-pekarlar, zirhlilar-shox moddadan iborat qalqoni bo`lgan sutemizuvchilar, chumolixo`rlar kemiruvchilar, Nandu tuyaqushi yashaydi.

13. Janubiy Amerikada dasht zonasini nima deb atashadi?- Panpa (indeislar tilida “daraxtsiz” yerlar).

14. Dashtlarda qanday o`simliklar va hayvonlar uchraydi?- O`t o`simliklardan- chalov, betaga, yovvoyi tariq, Hayvonlardan-lamalar, tuyaqushlar, pampa bug`usi. Pampa mushugi yashydi.

15. Patagoniya nima?- Tabiiy sharoiti qattiq, yog`in kam yog`adigan o`lka.

16. Chalacho`llar zonasi qaysi iqlim mintaqada tarkib topgan?- Mo`tadil iqlim mintaqada.

17. Patagoniyaga xos o`simliklar va hayvonlar qaysi?- Chimli g`allagullilar va tikanli butalar o`sadi. Kemiruvchilar, nutriya, mayda zirxlilar kabi hayvonlar yashaydi.

18. Yog`och qattiqligidan “Bolta sindirar” nomini olgan daraxt qaysi tabiat zonada o`sadi, bu o`simlik nomi nima?- Kebracho daraxti Savanna va siyrak o`rmonlar zonasi.

19. “Sayyoramiz o`pkasi” deb qayerni ataymiz?- Amazoniya o`rmonlari.

20. Kampos nima?- Brazilyadagi tirik savannalar zonasi.

21. Janubiy Amerikadagi subtropik chalacho`llar va cho`llar zonasi nima deyiladi?- Patagoniya.

22. Eng kichik qush?- Kalibri o`girligi 1,6-1,8 gr, uzunligi 5,5 sm. 500 ta turi bor.

23. Shinshilla qanday hayvon?- Mo`ynasi eng qimmatbaho kemiruvchi hayvon.

24. Baland tog`lardagi quruq tog` dashtlarini va chalacho`llarni nima deb atashadi?- Puna.

25. And tog`laridagi balandlik minlarini tartib bilan ayting?- 1) Hamma ekvatorial o`rmonlar 1000 m gacha. 2) tog` o`rmonlar 1000-2000 m. 3) Baland tog` o`rmonlari 2000-3000 m. 4) Baland tog` o`tloqlari 3000-4000 m. 5) Qor va muzliklar 5000-6000 m.

26. Paramas nima?- Baland tog` o`tloqlari.

27. And tog`laridagi yirtqich qush?- Kondor.

28. Patagoniyada qanday tuproqlar tarqalgan?- Kam hosilli bo`z tuproqlar.

29. Savannalar sonasi qayerda tarkib topgan?- Subekvatorial iqlim mintaqalari hududidagi pastekisliklarda, yassi tog`liklarda.

30. Uzunligi 2730 km bo`lgan daryo?- Orinoko.

Mavzu: Tabiiy geografik o`lkalari. Aholisi.

1. Janubiy Amerika qanday yirik tabiiy geografik o`lkalarga ajratiladi?- 2ta yirik o`lkaga- Tog`li g`arb va tekislik sharq.

2. Amazoniya qaysi yassi tog`liklar orasida joylashgan?- Gviana va Brazilya yassi tog`liklari.

3. Janubiy Amerikaning qaysi o`lkasida yil bo`yi harorat +24 0 , +27 0 atrofida yog`ingarchilik 1500-3000 mm ni tashkil etadi.?- Amazoniya.

4. Amazonkaning chap va o`ng irmoqlari qaysi oylarda to`lib oqadi?- Chap irmoqlari apreldan iyungacha, o`ng irmoqlari esa dekabrdan fevralgacha to`lib oqadi.

5. Brazilya nomi qanday kelib chiqqan?- Paul-Brazil daraxti nomidan.

6. Amazoniya hududidagi cho`kindi jinslar orasidan qanday konlar topilgan?-Neft, tabiiy gaz, rangdor metallar, marganes, temir konlari topilgan.

7.Brazilya yassi tog`liglari qayerda joylashgan?- Amazonka va La-Plata pastekisliklari hamda Atlantika okeani oralig`ida joylashgan.

8.Brazilya yassi tog`ligi yer yuzasi qanday jinslardan tuzilgan?- Asosan, eng qadimgi kristall va metamorfik tog` jinslari.

9.Brazilya yassi tog`ligining katta va janubiy qismlari qaysi mintaqalarda jo`ylashgan?-Katta qismi subekvatorial va tropik janubiy qismi esa subtropik mintaqada joylashgan.

10. Brazilya yassi tog`ligini iqlimiga tavsif bering?- Yanvarning o`rtacha harorati +22 0 C dan +29 0 C gacah, iyulning o`rtacha harorati +12 0 gacha. O`rtacha yog`in miqdori 1400-2000 mm ga teng.

11. Brazilya yassi tog`ligidagi daryolar nimalardan to`yinadi?- Yomg`irlardan.

12. Brazilya yassi tog`ligining o`simlik va hayvionlari?- Shimoliy qismidagi o`rmonlarda yilimli palma, janubida brazilya akaukariyasi, doimiy yashil o`rmonlarda-paragvay choyi o`sadi. Siyrak o`rmon va savannalarda qizil tumshuq, yolli bo`ri, qizil bug`u, nandu tuyaqushi tapirgan yashaydi.

13. Janubiy Amerika aholisi qancha?- 367,2mln kishi (2004 yil).

14. Materikka kishilar qachon Osiyodan kelgan?- 20 ming yil ilgari.

15.Qaysi davlat aholisi portugal tilida so`zlashadi?- Braziliya.

16. Dastlab Janubiy Amerikaga ispanlar va portugallar nechanchi asrda kelib o`rnashgan?-XVI asrda.

17. Metis, mulat, sambo tushunchalarini tavsiflang?-

Yevropalik bilan indeyislar chatishmasi-Metis.

Yevropalik bilan negrlar chatishmasi-Mulat.

Ideyrslar bilan negrlar chatishmasi- Sambo deyiladi.

18. Qaysi davlat aholisi ispan va kechna tilida gaplashadi?- Peru

19. Oltin va olmosga boy tog`lik?- Birazilya yassi tog`ligi.

20. Janubiy Amerikadagi neftga boy bo`lgan tekislik?- Orinoko pastekis.

Mavzu: Shimoliy Amerika geografik o`rni, o`rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari.

1. Shimoliy Amerika haqida umumiy ma`lumot?- Maydoni-24200000 km 2 . Dengiz sathidan eng yuqori balandlik-Mak-Kinli ch, 6194 m. Dengiz sathidan eng past joyi-Ajal vodiysi-86 m. Materikning eng chekka shimoliy nuqtasi Merchison b, eng chekka janubiy b –Maryato b, eng chekka g`arbiy nuqtasi- Uels Shahzodasi b, eng chekka sharqiy nuqtasi –Sent Charlz, eng uzun daryosi- Missisispi 6019 km. Eng yirik ko`l-Yuqori ko`l-82100 km 2 . Eng yirik orol-Gerelandiya –2175600 km 2 .

2. Shimoliy Amerika qirg`oqlarining uzunligi?- 75600 km.

3. Orollar va yarim orollar materikning necha %ini tashkil etadi?- 25 %.

4. 1732-yilda rus sayyohlaridan kimlar materikni shimoli-sharqiy sohillarini o`rganadi?-I.Fyodorov va M.Gvozdev.

5. Shimoliy magnit qutbining geografik o`rnini kim aniqladi?- XX asr boshida R.Amundsen.

6. Shimoliy Amerikaning qaysi qirg`oqlari kuchli parchalangan?- Shimoliy va sharqiy.

7. X asr oxorida kim Gerelandiyani, materikni shimoliy-sharqiy qismlarini o`rganadi?- Erik Randa.

8. 1609-1610-yillarda kim gudzon qoltig`ini va bo`g`ozini kashf etgan?- G.Gudzon.

9. 1741 yilda Bering va Chirikovlar qayerlarni o`rganishdi?- Aleut orollari va Alyaska sohillariniva o`rgandi, xaritasini tuzdi.

10. Savdo –sotiq ishlarini yo`lga qo`yishda kimning xizmati katta?-G.Shelixov.

11. 1798-yil ruslar tomonidan monopoliyaga aylantirilgan hudud?- “Rus Amerikasi” ya`ni Alyaska ya. oroli.

12. Rossiya “Alyaskani” qachon AQShga sotib yubordi?- 1867 yil.

13. Qaysi erada Simoliy Amerika Yevroosiyodan ajralgan?-Mezazoy erasi boshida.

14. So`ngi 1mln yil davomida Yevroosiyo va Shimoliy Amerika bir-biridan qancha masofaga uzoqlashdi?- 40 km.

15. Magmatik va metamorfik jinslardan tuzilgan tog` va yassi tog`liklardan qanday konlar bor?- Temir, Uran, mis, nikel, oltin, kumush.

16. Apallachi tog`lari qanday qazilma boyliklarga boy?- Rudali qazilmalarga.

17. Apallachi tog`ining qaysi yonbag`rida Flint-Mamont g`ori joylashgan?- Janubiy-g`arbiy yonbag`rida.

18. Dunyodagi eng chuqur va tor dara nomi nima?- 320 km-Kalarado daryosidagi-Katta Kanyon (2km ga yaqin)

19. Shimoliy Amerikaning eng tor joyi?- Panama bo`yni 48 km.

20. Bering bo`g`ozini kengligi qancha?- 85 km.

21. Cho`kindi tog` kinslari qatlamlarida qanday qazilmalar tarkib topgan?- Neft, gaz, ko`mir, tuz.

22. Qaysi qo`ltiqni obrazli qilib “qaynoq tova” deb atashadi?- Meksika qo`ltig`i.

23. “Muz solingan qop” deb ataluvchi geografik obyekt?-Gudzon qo`ltig`i.

24. Qaysi tog`larning sharqiy yonbag`irlari toshko`mirga boy?- Kordolyera tog`i.

25. Qo`yho`kiz qaysi zonada yashaydi?- Arktika sahrolari zonasi.

Mavzu: Iqlimi va ichki suvlari.

1. Nima uchun Shimoliy Amerika iqlimi xilma-xil?- Shimoldan janubga uzoq masofaga cho`zilganligi uchun.

2. Qaysi oqimlar yog`inlarning ko`p yog`ishiga sabab bo`ladi?- Shimoliy, Tonch okean va Golfstrim iliq oqimlari.

3. Nisbatan shimolda joylashgan ko`l?- Katta qo`llar ko`li.

4. Shimoliy Amerikada nechta iqlim mintaqalari mavjud?- 6 ta: arktika, subarktika, mo`tadil, subtropik, tropik, subekvatorial.

5. Yil davomida havo harorati manfiy bo`lib, g`arbida 50-100 mm, sharqida 300-400 mm gacha yog`in yog`adi, bu qaysi iqlim mintaqaga xos?- Arktika iqlim mintaqasi.

6. Subarktika iq. min-ga tavsif?- Yanvarning o`rtacha harorati-25 0 dan-30 0 C, iyulda +5 0 dan+7 0 C gacha. Namgarchilik sharqdan g`arbga kamayib (300-600 mm) boradi.

7. Qaysi iqlim mintaqa katta maydonni egallagan bo`lib yoq`in miqdori unda sharqdan g`arbga tomon 1500-1000 mm kamayib boradi?- Mo`tadil iqlim mintaqa.

8. Subtropik iqlim mintaqaga tavsif?- 40 0 sh.kdan Meksika qo`ltig`i gacha hududlarni egallaydi. Qishda +6 0 C +8 0 C gacha iliq, nam 400-500 mm keladi, yozi esa quruq va iliq bo`ladi. Tinch okean sohillariga sovuq Koliforniya oqimi ta`sir etadi.

9. Materikning eng janubiy tor qismida qanday iqlim mintaqa uchraydi?- Subekvatorial iqlim mintaqa.

10. Materikning eng yirik daryosi?- Missisipi (hindu tilida katta daryo).

11. Missisipi daryosi qayerlardan boshlanadi?- Qoyali tog`lardan, Markaziy va Buyuk tekisliklardan, Appalachi tog`laridan.

12. Qaysi daryo “Loyqa daryo” deb nomlanadi?- Missuri.

13. Qaysi daryo quyi oqimoda uzun va keng estuariy hosil qiladi?- Avliyo Lavrentiy.

14. Estuariy nima?- Lotinchada daryoning suv bosgan quyi oqimi.

15. Rio-Grande daryosi qayerdan boshlanib qayerga quyiladi?- Kordilyera tog`laridan boshlanib, Meksika qo`ltig`iga quyiladi.

16. Niagara sharsharasi qaysi ko`llar oralig`ida joylashgan?- Eri va Ontario ko`llari.

17. Shimoliy Amerikaning qaysi daryolari qor va muzlardan to`yinadi?- Yukan va Makkenzi.

18. Qaysi daryolar tinch okean havzasiga tegishli?-Yukong, Kalumbiya, Kalarado daryolari, Freyzer.

19. Alyaskadagi eng uzun Xabbort muzligining uzunligi qancha?-145 km.

20. Buyuk ko`llar maydoni qancha?- 246000 km 2 .

21. Buyuk ko`llarni qaysi daryo atlantika okeani bilan bog`lab turadi?- San-Lavrentiy.

22. Qaysi ko`l Indeislar tilida, “Suv” degan ma`noni bildiradi?- Vinnipeg ko`li.

23. Qaysi daryoning uzunligi 3700 km?- Yukon.

24. Eng ko`p yog`in qayerda kuzatilgan?- Ketchikan degan joyda 3830 mm yog`in.

25. Eng kuchli shamollar qayerda kuzatilgan?- 1934 yil 12 aprelda Vashington tog`ida 41,6 m/sek.

26. Shimoliy Amerikaning eng baland sharsharasi?- Yosemid 757 m. Merdes daryosida.

27. Qaysi daryoni Eri va Ontariyo ko`llari tutashtirib turadi?- Niagara.

Mavzu: Tabiat zonalari, balandlik mintaqalari.

1. Materik janubidagi tabiat zonalari qaysi yo`nalishda joylashgan?- Meridian yo`nalishda.

2. Shimoliy Amerikada qanday tabiat zonalari almashinadi?- Arktika cho`l, tundra va o`rmon-tundra zonalari, tayga zonalari, aralash keng bargli o`rmonlar, o`rmon-dasht va dasht zonalari, chala cho`l va cho`l zonalari, savannalar va siyrak o`rmonlar, fasliy nam o`rmonlar.

3. Qaysi tabiat zonasi Gerelandiya oroli va Kanada Arktika arxipelagini egallab, asosan mo`x va lishayniklar, hayvonlardan oq ayiq, morj, qo`y-xo`kiz, oq yapaloq. qushlardan tashkil topgan?- Arktika cho`llar zonasi.

4. Tundra va o`rmon tundra zonasining janubiy chegarasi qanday kengliklardan o`tadi?- Sharqda 53 0 sh k dan, g`arbda 62 0 sh.k.

5. Tundrada qanday hayvonlar yashaydi?- Shimol bug`usi, qo`yho`kiz, lemming, qutb tulkisi, qutb bo`risi,oq kaklik, oq quyon. Alyaskada tog` qo`yi, gor echkisi yashaydi.

6. Tayga zonasi qanday kenglikkacha tarqalgan?- 45 0 sh k gacha.

7. Tayga zonasining o`simlik va hayvonlari hamda tuproqlari- qora va oq qarag`ay, amirika tilog`ochi, balzam pixtasi, qarag`ay. Tinch okeani sohillarida duglas qarag`ayi, kedr oq va qora qarag`ay o`sadi.botqoq, podzol muzloq tuproq.

8. Labrador yarim orolidagi daraxtlarning necha % qora qarag`ayga to`g`ri keladi?- 90 %.

9. Tayga zonasida qanday hayvonlar yashaydi?- Qora va qon`q`ir ayiq, amerika to`ng`izi, kiyik, o`rmon bizoni, bug`u, bo`ri, kanada silovsini, shuns, andatra, qizil tulki.

10. Tinch okean sohillarida uchraydigan o`simliklar?- Duqlar qarag`ayi, oq va qora qarag`ay kedr.

11. Keng bargli o`rmonlar faqat qayerda saqlanib qolgan?- Appalachi tog`larida.

12. Aralash va keng bargli o`rmonlar zonasining sur o`rmon zonasida qanday o`simliklar o`sadi?- Qarag`ay, qayin, terak, tol, kashtan, eman, buk, amerika yong`og`i, marvaridgul, yertut kabi o`simliklar.

13. O`rmon dasht va dashtlar zonasida tavsif bering?- Kashtan va qora tuproqlarda chalov, betaga, bizon o`ti, dub akatsiyasi, tikanli butalar o`sadi. Bizon, bo`ri, tulki, kiyik, shuns, apossum oq boshli burgut yashydi.

14. Qaysi tabiat zonasida qizil va qizilqo`ng`iz tuproqlar hosil bo`lgan?- Savanna va siyrak o`rmonlar zonasida.

15. Anakonda ilonlari qayerda yashaydi?- Nikaragua sohilida.

16. Savanna va siyrak o`rmonlar zonasida qanday o`simliklar uchraydi?- Baland o`tli o`simliklar kaktos-akatsiyalar, eman, qarag`aylar.

17. Eman, karob qarag`ayi, palma, kiparis, hayvonlardan: alligator, qora ilon, kurka, qaysi tabiat zonasiga xos?- Fasliy nam o`rmonlar zonasi.

18. Chalacho`l va cho`l zonalarida uchraydigan o`simlik va hayvonlar?- Qora shuvoq, kaktus va yukka o`simliklari, hayvonlardan sudralib yuruvchilardan qora ilon va kemiruvchilar, qalqondorlar yashaydi.

19. Balandlik mintaqalari qaysi tog`larda shakillangan?- Kordilyera va Appalachi tog`larida.

20. Kordelyera tog`larida qanday balandlik mintaqalari almashinadi?- Dasht, o`rmon-dasht, keng va ignabargli o`rmonlar siyrak past egri-bugri daraxtli o`rmonlar baland tog`lar o`tloqli qoyalar, qor va muzliklar.

21. Shimoliy Amerikadagi eng katta kaktus?- Saguara balandligi 24 m.

22. Balandligi 100 m eni 9 m keladigan sekvoya daraxti qayerda o`sadi?- Subtropik tog` o`rmonlarda.

23. Kanadadagi qaysi milliy bog`da bizonlar qo`riqlanadi?- Vud-Buffala milliy bog`i.

24. Qaysi qo`riqxonada sekvoyalar qo`riqlanadi?- AQShdagi Yosimid qo`riqxonasida.

25. Buyuk ko`llar atrofida qanday tabiat zonasi shakillangan?- Aralash va keng bargli o`rmonlar.

26. Qaysi daryo uzunligi 54 km?- Niagara daryosi.

27. Preriya nima?- Shimoliy Amerikada dashtlar zonasi.

Mavzu: Tabiiy geografik o`lkalari, Aholisi.

1. Shimoliy Amerika qanday yirik tabiiy geografik o`lkalarga bo`linadi?-2 ta qismga:1. Sharq-Tekislik o`lkasi. 2. G`arb- Kordilyera tog`li o`lkasi.

2. Makkinli cho`qqisi (6194m) Kordilyeraning qaysi tizmasida joylashgan?- Alyaska tizmasida.

3. Qayerda kuchli zilzilalar 10 lab harakatdagi vulqonlar sodir bo`lib turadi?- Alyaska ya.oroli va Aleut orollarida.

4. Tog` tundralarida qanday hayvonlar yashaydi?- Shimol bug`usi qutb tulkisi lemminglar.

5. Katta havza va Kalaroda platosi qaysi o`lkada joylashgan?- Kordilyera tog`li o`lkasida.

6. Shimoliy Amerikaning eng issiq joyi?- Ajal vodiysi +57 0 C.

7. Shimoliy Amerika aholisi qancha?- 512,5 mln kishi (2004).

8.Shimoliy Amerikaning tub joy aholisini kimlar tashkil etadi?- Indeislar, eskimoslar, aleutlar.

9. Bundan necha ming yil ilgari materikning tub joy aholisi bering bo`g`ozi orqali kelgan?- 25-30 ming yil avval.

10. Metis va mulatlar qayerlarda ko`pchilikni tashkil etadi?- Meksika va Markaziy Amerika hududi.

11. Shimoliy Amerikada qancha hindular yashaydi?- 15 mln.

12. Kanada hududining necha % o`rmonlar bilan band?- 50 %.

13.Shimoliy Amerikada negrlar soni qancha?- 25 mln kishi atrofida.

14. Eskimollar uyi- nima deyiladi?- Igla deyiladi.

Mavzu: Yevrosiyo. Tabiiy-geografik o`rni, o`rganish tarixi.

1.Yevrosiyo haqida umumiy ma`lumot?- Maydoni-54600000 km 2 , Dengiz sathidan eng yuqori balandlik-Jamolungma 8848 m. Dengiz sathidan eng past joyi-O`lik dengizi-405 m, Materikning eng chekka shimoliy nuqtasi- Chelyuskin b, eng chekka janubiy nuqtasi- Piay b. Eng chekka g`arbiy nuqtasi – Rok b, eng chekka sharqiy nuqtasi-Dejnev b, eng uzun daryosi- Yanszi 6300 km.

2. Yevrosiyo jami quruqlik maydonining qancha % egallaydi?- Deyarli 30 % ni.

3. Yer sharidagi “Sakkizminglik” cho`qqilarning nechtasi Yevrosiyoda joylashgan?- 14 ta cho`qqining barchasi.

4. Yevrosiyo qirg`oqlarining uzunligi?- 100000 km.

5. Yevropa va Osiyo atamasi qanday kelib chiqqan?- Qadimgi finikiyaliklarning Yerep-g`arb, Osu-sharq so`zlaridan.

6. Yevropa qirg`oqlarining uzuznligi qancha?- 38000 km.

7. Osiyo qirg`oqlarining uzunligi qancha?-62000 km.

8. Yer sharida quruqlikdagi dengizdan eng uzoq bo`lgan obyekt qaysi?- Jung`oriya Olatovi.

9. Yevrosiyoning qaysi qirg`oqlari kuchli parchalangan?- Atlantika va Tinch okean qirg`oqlari.

10. Osiyo va Yevropa o`rtasidagi chegara qaysi obyektlardan o`tgan?- Ural tog`lari, Emba daryosi, Kaspiy dengizining shimolda Kuma-Manch cho`kmasi, Azov dengizi, Qora dengiz.

11. Yevropa bilan Osiyo o`rtasidagi chegara quruqlikda qayerlardan o`tgan?- Ural tog`larining sharqiy etaklari, Emba daryosi, Kaspiy dengizining shimoliy qirg`oqlari va Kuma-Manch botig`i orqali.

12. Materik to`g`risidagi dastlabki geografik ma`lumotlar kimlarning asarlarida berilgan?- Geradot, Geraklit Strabon, Aflotun(Aristotel), Ptolemeylarning.

13. Muhammad al–Xorazmiy geografiya faniga qo`shgan hissasi nimalardan iborat?- O`rta Osiyo va Arab geografiyasiga asos solgan, 70 ga yaqin olimlar bilan “Jaxon xaritalari” ni tuzgan.

14. “Hindiston” geodeziya kabi asarlar kimga tegishli?- Abu Rayxon Beruniy.

15. Beruniy qonunining mohiyati nimadan iborat?- Daryolar keltirayotgan tog` jinslarining massasi (katta-kichikligi) suv oqimining tezligiga tog`ripropqrsional.

16. “Sayyoh olimlar” asari muallifi kim?- H.Hasanov (1981 yil).

17. Yevrosiyo qirg`oqlarini qaysi iliq va sovuq oqimlar yuvib turadi?Karosio, musson, shimoliy atlantika kabi iliq oqimlar.

18. Yevrosiyo materigi shimoldan janubga va g`arbdan sharqqa qancha masofaga cho`zilgan?- Shimoldan -janubga 8 ming km, g`arbdan -sharqqa 16 ming km.

19. Xorazmiyning “Kitob sutrat al-ard” kitobida qancha muhim joylar va tog`larning geografik tafsiloti berilgan?-

20. 1787 yilda kim Saxalin orolini kashf etadi?- J.Laperuxa.

21. 1857-1885 yillarda markaziy Osiyoda 4 marta ekspiditsiya uyushtirgan sayyoh?- Rus M.M.Prijavolski.

22. 1648 yilda S.Dejnev qayerlarni o`rganadi?- Bering bo`g`ozi va Chukotkerni o`rgandi.

23. Dunyodagi eng yirik yarim orolning maydoni qancha?- Arabiston yarim oroli, 2730000 km 2 .

24. Balandligi 7495 m bo`lgan cho`qqi qaysi tog`da joylashgan?- Ismoil Samoniy cho`qqisi, Pomir tog`ida.

25. Yer yuzining “Qor chizig`i-balandlik qutbi” eng balanddan o`tgan joy?- 6400 m. Markaziy Tibet.

Mavzu: Geologik tuzilishi. Foydali qazilmalari.

1. Bundan 65 mln yil muqaddam Yevrosiyo qaysi materikdan ajralib chiqqan?- Lavraziya.

2. Yevrosiyo materigida qanday geosinklinal mintaqalar mavjud?- Alp- shimoliy va tinch okean, Olovli halqasi.

3. Etna, Stromboli, Vezuviy kabi harakatdagi vulqonlar qaysi geosinklinal mintaqada joylashgan?- Alp-shimoliy geosinklinal mintaqasining O`rta dengiz qismida.

4. 1948, 1966, 2002, 2003, 2004 dekabrda qayerlarda zilzilalar bo`lgan?- Ashgabad-1948, Toshkent-1966, Hindikush- 2002, Eron- 2003, Indoneziya-2004 dekabr oyi.

5. Rudali foydali qazilmalar qanday joylarda ko`p uchraydi?- Magmatik va metamorfik tog` jinslari tarkibida.

6. Yevrosiyoning qayerlaridan temir rudasi qazib olinadi?- Shimoli-sharqiy Xitoy, Skandinaviya va Hinditon yarim orolidan.

7. Piriney yarim orolida, Sibrda, O`rta Osiyoda koreya ya. orolida qanday konlar bor?- Oltin konlari.

8. Yevrosiyoning qaysi hududlaridan zangori sapfining (ko`k yoqut), qizil yoqut konlari bor?- Uralda, Hindiston ya o, Shiri-Lanka orolida.

9. Cho`kindi jinslar qatlamida qanday foydali qazilmalar tarkib topgan?- Neft, gaz, toshva qo`ng`ir ko`mir konlari.

10. Yevrosiyoning qaysi dengiz shelflaridan neft va gaz qazib olinadi?- Shimoliy, Kaspiy, Arabiston, Janubiy Xitoy dengiz shelflaridan.

11. Yevrosiyoning qaysi hududlaridan neft va gaz qazib olinadi?- Fors ko`rpasi, sharqiy Yevropa, G`arbiy Sibr, Buyuk Xitoy tekisligi, Turon pastekisligi, Katta Zond orollari, Kalimantan orollari Hind-Gang pastekisligidan.

12. Yevrosining eng kekesa qadimgi tog`lari?- Ural, Dekan, Qozog`iston yassi tog`lari.

13. Yevrosiyodagi eng yosh tog`lar?- Alp, Karpat, Kavkaz, Pomir, Hindikush, Kopetdog`.

14. Vulkanik tog`lar Yevrosiyoning qayerlarida tarqalgan?- Kamchatka ya.orolida, Kuril o, Sitsilya va Islandiya orollari, Apenin ya. o dagi tog`lar, Karpat va Kavkaz tog`lari.

15. Yevrosiyo hududidagi eng keksa platformalarga qayerlar kiradi?- Sharqiy Yevropa, Sharqiy Sibr, Hindiston Buyuk Xitoy, Arabiston ya.orolidagi tekisliklar.

16. Qaysi tekisliklar zomini yosh bo`lib, cho`kindi jinslar bilan qoplangan?- G`arbiy Sibr, Hind-Gang va Turon pastekislik.

17. Volga bo`yi, Valday, O`rta Rossiya hududlari o`rtasidagi umumiylik nimadan iborat?- Qirlar.

18. Qizilqum cho`lida joylashgan past tog`lar?- Sulton Uvays, Bukontog`, Quljuqtog`, Tomditog`.

19. Oltoy tog`laridagi tog` vodiy muzlarining uzunligi qancha?- 300 km ga yetadi.

20. Yevrosiyoda muz bosish qaysi davrda sodir bo`lgan?- Kaynazoy erasining to`rtlamchi davri.

21. Yerning shimoliy yarim shardagi sovuqlik qutbi qayerda joylashgan?- Oymyakanda-71 0 C.

22. Bokslid konlari qayerlarda uchraydi?- Qozog`istonda Buyuk Xitoy tekisligida Alp yog`lari etaklarida.

23. Kursk magnit anamalya nima qazib olinadi?- Eng katta temir ruda koni.

24. Quyidagilardan qaysi davlat yarim orolda joylashgan?- Qatar.

Mavzu: Iqlimi va uning xususiyatlari.

1. Qish Yevropaning janubi g`arbida va Osiyoning janubida qanday bo`ladi?- Yevropa janubi-g`arbida iliq, Osiyoning janubi-g`arbida esa issiq +20 0 C bo`ladi.

2. Iyulning o`rtacha harorati qayerda +32 0 C ni tashkil etadi?- Arabiston yarim orolida.

3. 1856-yil Cherapunja rayoniga qancha yog`in tushgan?- 2300 mm.

4. Sibrda yanvar oyining o`rtacha harorati necha gradusgacha pasayadi?- -48 0 C gacha pasayadi.

5. Cherapunjada o`rtacha yog`in miqdori qancha?- 12665 mm.

6. Nima uchun Yevrosiyoda iqlim g`arbdan sharqqa tomon kam o`zgaradi?- Yevrosiyo materiginining g`arbiy qismi doimo Atlantika okeanidan keladigan iliq va nam dengiz havo massasi ta`sirida bo`lganligidadir.

7. Nima uchun O`rta Osiyoga qishda Arktika havo massalari bemalol kirib keladi?- Chunki shimol tomondan keladigan sovuq shamollarni to`sib qoluvchi tog`lar yo`q.

8. Qish oylarida qaysi pastekislikka qor yog`maydi?- Kolxidu pastekisligiga.

9. Tibet va Pomir tog`larida iqlim boshqa joylardan qanday farq qiladi?- Yozning iliqligi, qishning qattiq sovuqligi va atmosfera yog`inlarining juda kam yog`ishi bilan.

10. Qaysi tog`larda balandlik iqlim mintaqalari yaqqol ko`zga tashlanib turadi?- Alp, Karpat, Kavkaz, Tyanshan va Himolay tog`larida.

11.Qaysi shaharda haroratning absalyut maksimumi +38 0 C, absolyut minimumi –8 0 C ni tashkil etadi?- Tokio shahri.

12. Qaysi daryo sariq dengizga quyiladi?- Xuanxe daryosi.

13. Eng kam yog`in Yevropa va Osiyoda qayerlarda kuzatilgan?- Osiyoda masira 14 mm, Yevropada astraxan 160 mm.

14. Balandligi 3676 m bo`lgan semeru vulqoni qayerda joylashgan?- Yava orolida.

Mavzu: Sovuq va mo`tadil iqlim mintaqalari.

1. Materikning iqlim sharoiti nima uchun juda hilma-xil?- Shimoldan janubga qarab katta masofaga cho`zilganligi tufayli.

2. Arktika iqlim mintaqasi Yevrosiyoning qaysi hududlarini ishg`ol etadi?- Arktikadagi orollarini va quruqlikning shimoliy muz okeaniga tutashib turgan qismi.

3. Harorat yoz oylarida necha gradus bo`ladi?- Harorat past +1 0 C +3 0 C.

4. Arktika iqlim mintaqasida qishning o`rtacha harorati qancha bo`ladi?- -40 0 C.

5. Qaysi iqlim mintaqasida yoz oylarida o`rtacha harorat +4 0 C dan +14 0 C gacha yog`in miqdori 200-400 mm ni tashkil etadi?- Subarktika iqlim mintaqasi.

6. Mo`tadil iqlim mintaqasida qanday havo massalari harakatlanadi?- Atlantika okeanidan keladigan dengiz, materik ichkarisida kontinental. Tinch okeanidan keladigan musson havo massalari harakatlanadi.

7. Mo`tadil iqlim mintaqasi qanday iqlimiy tiplarga ajratiladi?- Dengiz, kontinental va musson iqlim tiplari.

8. Musson iqlimiy oblastida yillik yog`in miqdorining 90 % qaysi oylarga to`g`ri keladi?- Aprel-Noyabr.

9. Orollar orasidagi dengizlarga qaysi dengizlar kiradi?- Yava, sulavesi, Banda, sulu dengizlari.

10. Shipisbergen orolidan nima qazib olinadi?- Toshko`mir.

11.Yevrosiyoning issiq iqlim mintaqalarini sanang?- Subtropik tropik, subekvatorial (2ta) va ekvatoryal iqlim mintaqalari.

12. Subtropik iqlim mintaqasiga tavsif bering?- Yozda tropik havo massalari ta`sirida harorat +30 0 C, +35 0 C, yomg`ir juda kam yog`adi. Qishda mo`tadil kenglik havo massalari hukmronlik qiladi.

13. Subtropik iqlim mintaqada qaysi okean ham havo massalari ta`sirida o`simliklarning vegetatsiya davri yil davomida top`lamaydi?- Atlantika okeanidan g`arb shamollar ta`sirida.

14. Qaysi iqlim tarkibida yoz juda issiq va quruq, qish esa ancha sovuq, yog`ingarchilik kam, 100-150 mm atrofida yog`adi?- Subtropik kontinental iqlim.

15. Gruziyaning Qora dengiz sohillari yillik yog`in miqdori qancha?- 3000-3500 mm.

16. Yevrosiyoning qayerlarida yog`in 100-350 mm yog`ib, asosan quruq subtropik hududlar hisoblanadi?- Ozorbayjonning Kaspiy bo`yi tekisliklari, Turkmaniston, O`zbekiston janubi.

17. Arabiston yarim oroli, Eron tog`lari va Hind daryosi havzasi qaysi iqlim mintaqasida joylashgan?- Tropik iqlim mintaqa.

18. Tropik iqlim mintaqaga tavsif bering?- Yozi juda issiq +30+35 0 C, qishi iliq +18+24 0 C bo`lib, 500-2000 mm atrofida yog`in yog`adi.

19. Qaysi iqlim mintaqada musson iqlim tipi shakillangan bo`lib, yog`in ko`p yog`adi? – Subekvatorial iqlim mintaqa.

20. Ekvatorial iqlim mintaqa qaysi hududlarni qamrab olgan?- Shri-Lanka oroli bilan Malakka yarim orolining janubi, Osiyoning janubi-sharqidagi orollari.

21. Yava orolining yarmi va undan sharqdagi orollar, Yangi Gvineya orolining janubi g`arbi qaysi iqlim mintaqaga xos va yog`in miqdori qancha?- Janubiy subekvatorial mintaqasiga, yog`in 1000-2500 mm.

Mavzu: Ichki suvlari.

1. Amudaryo, Sirdaryo, Volga qanday havzaga tegishli?- Berk havzaga tegishli.

2.Yevrosiyo daryolari to`yinishi tipiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?- Yomg`ir, qor, muz va yer osti suvidan.

3. Daryolarning suv rejimi va to`yinishi nimaga bog`liq?- Fasllarga bog`liq.

4. Musson iqlimli o`lkalarda va ekvatorial mintaqalardagi daryolar nimadan to`yinadi?- Yomg`ir suvlaridan.

5. Yevrosiyodagi qaysi daryolar qor va yomg`ir suvlaridan to`yinadi?- Volga, Ob, Irtish, Yavsey, Lina, Pechora.

6. Qaysi daryo ko`plab loyqa oqizib keladi?- Zuanxe.

7. Yevrosiyodagi tektonik ko`llar?- Baykal, Jeneva, Issiq ko`l.

8. Kaspiy, Orol kelib chiqishiga ko`ra qanday ko`l hisoblanadi?- Qoldiq ko`llar.

9. Fetchenko muzligining uzunligi, qalinligi va eni qancha?- Uzunligi-72 km, qalinligi-1000 m, eni 1700m-3100m.

10. Onega ko`lidan qaysi daryo oqib chiqadi?- Svir.

11. Oqmas ko`llarga qaysi ko`llar kiradi?- Issiqko`l, Balxash, Kaspiy, Orol.

12. Ko`p yillik muzloq yerlar Yevrosiyoning qaysi qismida uchraydi?- Shimoliy qismida.

13. Ko`p yillik muzloq yerlar qanday hosil bo`ladi?- Yer osti suvi bilan cho`kindi jinslarning muzlashidan.

14. Doimiy muzloq yerlarning qalinligi qanday o`zgarib boradi?- 0 m dan 1500 m gacha.

Mavzu: Tabiat zonalari. Sovuq va mo`tadil iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari.

1. Arktika mintaqasida qanday tabiat zonasi mavjud?- Arktika sahrolari.

2. Arktika mintaqasining tabiat zonalarida qanday o`simlik va hayvonlar yashaydi?-moh va lishayniklar o`sadi, oq ayiq, morj, tulen, oq kaklik yashaydi.

3. Tundra va Ormon tundra qaysi mintaqada joylashgan?- Subarktika mintaqasida.

4. Tundra zonasida qanday tuproq va o`simliklar uchraydi?- Tundra- gleyli, torfli-gleyli tuproqlari, mox-lishayniklar, Pakana qayin, butalar qutb qizg`aldog`i uchraydi.

5. O`rmon-Tundra zonasiga tavsif bering?- Iyulning o`rtacha harorati +11 0 ,+13 0 C. Yog`in 300-400 mm, podzolli-gleyli, botqoq torfli-poqzolli tuproqlar tarqalgan.

6. O`simliklardan pakana qarag`ay, qayin, tilag`och, tol, hayvonlardan qutub tulkusi, qutb kakligi, rosomaxa kabilar qaysi tabiat zonasiga xos?- O`rmon-tundra zonasi.

7. Tayga zonasida qanday o`simlik va hayvonlar uchraydi?- Yevropa qoraqo`yi, qora va oq qorag`ay, kedr, tilog`ochlar o`sadi, bug`ular, qo`ng`ir ayiq, silovsin, olmaxon, qarqur kabilar uchraydi.

8. Eman, qora qayin, lipa, zarang, grab jo`ka kabi daraxtlar qanday o`rmonlarga xos?- Aralash o`rmonlar zonasi.

9. Yevrosiyoning faqat g`arbiy va sharqiy qismlarida mavjud bo`lgan, mo`tadil mintaqaga tegishli bo`lgan tabiat zona?- Keng bargli o`rmonlar zonasi.

10. O`rmon dasht va dasht zonasida qanday o`simlik va tuproqlar uchraydi?- Iloq betaga shuvoq o`sadi. O`rmonlarda sur-qo`ng`ir, dashtda qora tuproqlar uchraydi.

11. Mo`tadil mintaqaning janubida joylashgan cho`l zonasiga tavsif bering?- Yozi quruq va issiq +25 0 C, +32 0 C, yog`ingarchilik asosan bahor va kech kuzda bo`ladi, qishi sovuq tez-tez takrorlanib turadi.

12. Qaysi cho`llarda qumoq, sho`rxak, sur-qo`ng`ir, tog` etaklarida och bo`z tuproqlar hosil bo`lgan?- Qoraqum, Qizilqum, Taklamakan va Gobi cho`llarida.

13. Osiyodagi ikki o`rkachli tuya, Prjevalskiy oti, jayron sayg`oq, echkemar, toshbaqa, ilonlar va yavvoyi eshaklar uchraydigan tabiat zonasini toping?- Chalacho`l va cho`llarda.

Mavzu: Issiq iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari.

1. Subtropik tabiat zonalariga qaysi iqlim mintaqalari kiradi?- Yevrosiyoning subtropik mintaqalarida qattiq bargli doimiy yashil o`rmonlar.

2. Qattiq bargli doimiy yashil o`rmonlar va butazorlar zonasi tuproqlari, o`simlik va hayvonot dunyosi?- Tuprog`i hosildor, jigarrang tuproqlar, bast bo`yli daraxtlar, mayda bargli tosh eman, yertut darxtlari, mirta, anjir, anor, uzum,va zaytun va sitrus mevalar.

3. Kameliya, kamforali, dafna, paparotniklar qaysi zonaga xos?- Subtropik, sernam musson o`rmonlar zonasi.

4. Subtropik chol` va chalacho`llar zonasida qanday o`simlik va hayvonlar uchraydi?- O`simlik: oq va qora saksovullar, shuvoq, yantoq, qumli majnuntol, lolaqizg`aldoqlar, iloq, hayvonlardan: jayron, sayg`oq, turli kaltakesaklar va ilonlar, kemiruvchilar, cho`l bug`usi, kalxat, yovvoyi kaptarlar, toshbaqa, quyon, tulki, yovvoyi cho`chqa, andatra, yovvoyi mushuk yashydi.

5. Qayerda yovvoyi eshshak-onagr, uchqur kiyik, sirtlon va chiyabo`ri uchraydi?- Arabiston cho`llarida.

6. Tropik savannalar zonasiga xos o“simliklar?- Baland bo`yli g`allagulli o`simliklar, sal, tik, akatsiya va palmalar o`sadi.

7. Savannalar zonasi Yevrosiyoning qayerlarida uchraydi?-Hindiston va Xindi–Xitoy yarim oroli.

8. Qaysi yarim orolda bambuklar ko`p?- Xindi-Xitoy yarim orolida.

9. Subekvatorial fasliy nam o`rmonlar zonasiga tavsif bering?- Daraxt turlariga juda boy. Yanvarning o`rtacha harorati +15 +18 0 Cga teng. Hindiston va Shiri Lanka orolida hozir ham yovvoyi fillar uchraydi.

10. Ekvatorial o`rmonlar zonasida uchraydigan o`simlik va hayvonlar?- Palma, mangra, hayvonlardan gibbon, oranguton, jannat qusi qora makak, kazuar, karkidon, yovvoyi buqa.

11. Bug`u, shoqol, maymunlardan dumsiz makak, jayra qaysi tabiat zonasida yashaydi?- Qattiq bargli doimiy yashil o`rmonlar va butazorlar.

12. Balandlik mintaqalari qaysi tog`larda aniq namoyon bo`lgan?- Himolay va Alp tog`larining janubiy yonbag`rida.

1. Tiraya nima?- Himolay tog`ining etaklarida botqoqlashgan changalzorlar.

2. Tirayalarda qanday darxtlar o`sadi?- O`t o`simliklar, sovun daraxti, mimoza, palma, bambuklar.

3. Himolay tog`larida qanday tabiat zonalari almashinadi?- Tropik nam o`rmonlar, subekvatorial o`rmonlar, subtropik doimiy yashil o`rmonlar, keng bargli, igna bargli o`rmonlar, baland b`oyli subalp va past bo`yli alp o`tloqlari.

4.Kavkaz tog`larining shimoliy yonbag`irlarida qanday balandlik mintaqalari almashiniladi?- Dasht, o`rmon-dasht, keng bargli o`rmonlar aralash o`rmonlar, igna bargli o`rmonlar, subalp va alp o`tloqlari, eng baland qor muzliklar.

5. Baland tog`lardagi mintaqalar soni qayerdan qaysi tomonga ortib boradi?- Qutblardan ekvatorga tomon.

6. Og`irligi 2 gm keladigan ko`rshapalak qayerda yashaydi?- Hindi-Xitoy.

7. Hindiston Fili necha yil umr ko`radi?- 80 yil.

8. Eng uzun chirmoviq?- Rotang bo`lib uzunligi 300 m.

9. Alp tog`laridagi alp o`tloqzorlari necha metr balandda joylashgan?- 2000-2500m.

10. “Tongi musaffolik o`lkasi” deb ataladigan davlat?- Koreya.

11. Quyidagi davlatlardan qaysilari berk havzada joylashgan?- Tojikiston, Afg`oniston, Nepal.

12. Rudolf oroli qaysi arxipelagga kiradi?- Frans iosif yeri.

13. Kukunor ko`li qaysi davlatda joylashgan?- Xitoyda.

14. Rur ko`mir havzasi qaysi davlatda joylashgan?- Germaniyada.

Mavzu: Antropogen tabiat komplekslari.

1.Yevrosiyodagi qaysi hududning 80 % maydoni o`zlashtirilgan?- Sharqiy Yevropa tekisligining qora va kashtan tuproqli dashtlari.

2. Ilmen qo`riqxonasi qayso tog`da joylashgan?- Ural tog`ida.

3. Belavej pushasi milliy bog`i qaysi davlatda?- Polshada.

4. O`rta okean tog` tizmalari qachon aniqlangan?- XX asrning 50-60 yillari.

5. Miloddan avvalgi 6 asrda kim birinchi bo`lib “Yer shar shaklida “deb aytib o`tgan?- Pifagor.

6. Eng ko`p o`zlashtirilgan tabiat zonasi?- Dashtlar zonasi.

7. 69 0 JK va 91 0 G`U da joylashgan orol?- Pyotr I.oroli

8. Mezen daryosi qayerda quyiladi?- Oq dengizga.

9. Platforma so`zining lug`aviy ma`nosi?- Fransuzcha “Yassi shakl” gan ma`noni beradi.

Mavzu: Aholisi va siyosiy xaritasi.

1. Yevrosiyoda jami aholi soni qancha?- 4,6 mlr kishi (2004 yil).

2. Yevropa va Osiyo qitalarida aholi soni qancha?- Yevropada 7250,6 ming, Osiyoda 3870,5 ming.

3. Yevrosiyoda aholi zichligi qancha?- 1kv.km ga 85 kishi.

4. Yevrosiyoda aholining o`sish surati qaysi hududlarida yuqori?- O`rta Osiyoda, Osiyoning janubi va janubi sharqida.

5. Aholi zichligi qayerlarda yuqori?- Hindiston yarim oroli, Buyuk Xitoy tekisligi va Yevropada.

6. Xitoylar, yaponlar, kareyslar, mo`g`illar, vyetnamlar, yoqutlar, nemslar, qozoqlar qaysi irqqa mansub?- Mongoloid.

7. Italiyaning shimolidagi daryo?- Po daryosi.

8. Chud ko`li qaysi davlatlar chegarasida joylashgan?- Estoniya va Rossiya.

9. Yevropadagi yirik til guruhlari?- German, Roman, Slovyan.

10. Turkiy tillar guruhiga qaysi xalqlar kiradi?- turklar, o`zbeklar, turkmanlar, qozoqlar, qirg`izlar, ozarbayjonlar.

11. Yevrosiyoning eng yirik davlati?- Rossiya 17,1 mln km 2 .

12. Turkiya, Saudiya Arabiston, Hindiston, Ja.Koreya o`rtasidagi umumiy o`xshashlik nimadan iborat?- Yarim orolda joylashgan davlatlar.

Mavzu: Yevrosiyo hududining yirik tabiiy geografik o`lkalarga bo`linishi.

1. Tabiiy geografik rayonlashtirish deb nimaga aytiladi?- Materiklarning bir-biridan farq qiladigan muayyan qismlariga ajratish jarayoni tushuniladi.

2. Yevrosiyo hududi qanday yirik o`lkalarga bo`lingan?- Shimoliy Yevropa, O`rta Yevropa, Janubiy Yevropa, Sharqiy Yevropa, Garbiy Sibr, Sharqiy Sibr, Uzoq sharq, Janubi-G`arbiy Osiyo, Old Osiyo, O`rta Osiyo, Markaziy Osiyo, Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, Janubi-G`arbiy Osiyo o`lkalari.

3. Rus olimi Musjhketot O`rta Osiyoga nima deb baho bergan?- “Yevrosiyo materigining ichidagi o`ziga xos noyob tabiatli go`zal materikdir” degan.

4. Arab davlatlari Yevrosiyoning qaysi tabiiy geografik o`lkasiga kiradi?- Janubiy Garbiy Osiyo o`lkasi.

5. Kergelen, Kroze, Xerd orollari qaysi okeanda joylashgan?- Hind okeanida.

6. Fillandiya va Karaliyada ko`p miqdorda ko`llarning mavjudligi qaysi jarayonlar bilan bog`liq?- Qadimiy muzliklarning errozion faoliyati.

7.Cho`llar keng tarqalmagan qit`a?- Yevropa qit`asi.

8. 3 ta okeanning janubi qismi bo`ylab oquvchi oqim?- G`arbiy shamollar oqimi.

9. Agar dengiz suvining sho`rligi 3 % bo`lsa, 2 tonna dengiz suvidan qancha tuz olish mumkin?- 1000g – 3 g

1 t da –3 kg, 2 t da –6 kg tuz bor.

10. Kim tomonidan yer shakli birinchi bor geoid deb atalgan?- V.A.Vernadskiy.

Mavzu: O`rta Yevropa.

1. O`rta Yevropaga qayerlar kiradi?- Alp-Karpat tog`lari, pastekisliklar, qadimgi yassi tog`liklar, Buyuk Britaniya va Irlandiya orollari.

2.Alp tog`lari g`arbdan-sharqqa qancha masofaga cho`zilgan?- Yoy shaklida bo`lib, g`arbdan-sharqqa 1200 km.

3. Alp tog`lari iqlimiga tavsif?- Iqlim mo`tadil bo`lib, qishi yumshoq, yozi salqin, yiliga 2000-3000 mm atrofida yog`in yog`adi.

4. Boden ko`li qaysi davlatda joylashgan?- Germaniya.

5. Italiya alpidagi qo`riqxona?- Grand-Paradiza.

6. Alp tog`larida balandlik mintaqalari shimoliy va janubiy yonbag`irlarida qanday iqlim ta`sirida shakillangan?- Shimoliy yonbag`rida mo`tadil iqlim ta`sirida, janubiy yonbag`rida subtropik iqlim ta`sirida.

7. Alp tog`larining shimoliy etaklari va yassi tog`liklarida uchraydigan tuproq turi?- podzol tuproqlar.

8.Karpat tog`lari tabiiy xususiyatiga ko`ra qanday qismlaraga bo`linadi?-3 ta:G`arbiy Karpat, Sharqiy Karpat, Janubiy Karpat.

9. Karpat tog`larining uzunligi, o`rtacha balandlikgi va eng baland joyi?- Uzunligi 1500 km, o`rtacha balandligi –800-1200 m, eng baland joyi Baland Tatra tog`idagi Gerlaxovski-Shtof 2655 m.

10. Karpat tog`lari iqlimiga tavsif?- Iqlimi biroz kontinentalroq, Yanvarning o`rtacha harorati –3 0 –5 0 C. Tog` etaklarida yoz issiq o`rtacha harorat +17 +20 0 C.

11. Karpat tog`larida dashtlar nima deb ataladi?- Pushta.

12. O`rta Yevropada eng ko`p yog`in qayerda tushadi?- G`arbiy yonbag`riga 3000-3500 mm.

13. Qaysi tog`da 15-27 km uzunlikdagi muzliklar bor?- Alp tog`larida.

14. Poloni nima?- Karpat tog` yaylovlari.

15. Karpat tog`larida qanday hayvonlar uchraydi?- Qo`ng`ir ayiq, to`ng`iz, silovsin, olmaxon, suvsar.

16. Karpatning eng katta tabiiy boyligi?- Tog` o`rmonlaridir.

Mavzu: Sharqiy Yevropa.

1. Sharqiy Yevropa tekisligining maydoni?- 4 mln km 2 .

2. KMA va Krivoy-Rog konlaridan nima qazib chiqariladi?- Temir rudasi.

3. Sharqiy Yevropa tekislikligida qanday ko`mir havzalari mavjud?- Moskva yoni, Donetsk, Pechora ko`mir havzalari.

4. Sharqiy Yevropa platformasining yuza qismi qanday yotqiziqlar bilan qoplangan?- Hozirgi davr dengiz va kontinental yotqiziqlar bilan.

5. Sharqiy Yevropa tekisligida qaysi hududlarida neft va yonuvchi slanes konlari bor?- Volga-Ural rayoni va Pechora havzalaridan neft, Boltiqbo`yidan yonuvchi slanes konlari bor.

6.Donetsk, Timan o`rtasidagi umumiylik?- Kryajlar.

7. Sharqiy Yevropa tekisligi qanday dengizlar bilan chegaralangan?- Shimolda Barens va oq dengizlar, janubda Azov, Qora va Kaspiy dengizlari bilan chegaradosh.

8.Sharqiy Yevropa iqlimiga tavsif?- Tekislikning g`arbida qish yumshoq (-6 0 ,-8 0 C), sharqida sovuq (-10 0 , -20 0 C). Yozi salqin (+18 0 ,+22 0 C). Janubi-sharqida (+25 0 ,+29 0 C) issiq jazirama yog`in miqdori (800-600 mm) sharq tomonga kamayib boradi.

9. Eng kam yog`ingarchilik qayerda kuzatilgan?- Kaspiy bo`yi pastekisligida 200 mm.

10. Volga, Dnepr, Ural daryolari qaysi tomonga oqadi?- Janubga oqadi.

11. Sharqiy Yevropaning asosiy ko`llari?- Ladoga, Onega, Kaspiy bo`yidagi Elton, Bosqunchoq.

12. Qaysi daryolarda suv omborlari barpo etilgan?- Volga, Kamadon va Dnepr daryolari.

13. Sharqiy Yevropa tekisligida nima yaqqol ifodalangan?- kenglik zonalligi.

14. Sharqiy Yevropa tekisligini qaysi qismida ko`llar ko`p?- Shimoliy-G`arbida.

Mavzu: Sharqiy Osiyo.

1. Sharqiy Osiyoga qayerlar kiradi?- Xitoy davlatining sharqiy qismi Kareya yarim oroli, Yapon va Filippin orollari.

2. Sharqiy Osiyo zaminida qanday platformalar yotadi?- Xitoy-Koreya va Janubiy Xitoy.

3. Buyuk Xitoy pastekisligining markaziy qismida qaysi tog` mavjud?- Shandun tog`i.

4. Buyuk Xitoy pastekisligi iqlimiga tavsif?- Shimolda qish quruq sovuq(-6 0 C), janubda iliq +3 0 C. Yozi issiq dengiz sohillarida iyulning o`rtacha harorati +26 0 C. Yillik yog`in shimolda 500 mm, janubda 1000 mm.

5. Sharqiy Osiyoning eng yirik ko`li?-Tayxu ko`li.

6. Buyuk Xitoy pestekisligida qanday tuproqlar tarqalgan?- Unumdor qo`ng`ir tuproqlar.

7. Sharqiy Osiyo o`lkasining janubiy qismlarini qanday tog`lar egallagan?- Janubiy Xitoy past burmali tog`lari.

8. Sharqiy Osiyo o`lkasining qayerlarida paxta, shakarqamish, apelsin, mandarin, ananas va bananlar yetishtiriladi?- Xuanxe va Yansi daryolari havzalarida.

9. Sharqiy Osiyoning asosiy ekini nimalar?- Sholi va Xitoy choyi.

10. Sharqiy Xitoyda qanday konlarning zaxirasi juda katta?- Toshko`mir va temir rudasining.

11. Janubiy Xitoy past burmali tog`lari qaysi foydali qazilmalar bilan mashhur?- Qalay va Volfram.

Mavzu: Markaziy Osiyo.

1. Markaziy Osiyo hududiga qayerlar kiradi?-Xitoy va Mangoliya hududidagi tog` va cho`llar kiradi.

2. Markaziy Osiyoning markaziy va janubiy qismidan qaysi seysmik mintaqa o`tadi?- Alp-Himolay.

3. O`lkaning eng yosh tog`i?- Qoraqum tog`i.

4. Tog`li hududlarda va botiq cho`kmalarda qanday jinslar paydo bo`lgan?- Tog`li hududlarda magmatik va metomorfik botiq va cho`kmalarda cho`kindi jinslar.

5. Rudali, nodirmetal konlarining hosil bo`lishi nimaga bo`glaiq?- magmatik va metomorfik jinslarga.

6. Markaziy Osiyoning eng baland va eng past joylari?- Taklamakon cho`lidagi Tarfan botig`i (-154 m) past joyiQoraqurum tizmadagi Chogoru cho`qqisi 8611 m eng baland.

7.Yonuvchi va norudali konlar nima bilan uzviy bog`liq?- Cho`kindi jinslar bilan.

8. Markaziy Osiyo o`lkasining asosiy relyaf shakllariga qayerlar kiradi?- (Tog, tog`lik, tog` oralig`idagi botiqlar) Tibet tog`ligi Qoraqurum, sharqiy Tyanshan, Oltoy, Milenlun tog`lari Taklamakon botig`i, Gobi cho`li.

9. Ol`ka iqlimiga tavsif bering?- Ol`kaning janubiy-sharqiy qismidagi tog`lar(Tibet, Kuklun) sharqiy yonbag`rida 1000 mm yog`in. Yanvarning o`rtacha harorati shimolda –24 0 C, (iyulda +16 0 C) markazida (Taklamakon ch) –8 0 C (iyulda +24 0 C), janubida (Tibet t)-20 0 C (iyulda +10 0 C) atrofida.

10. Markaziy Osiyoning qaysi daryolari qurib qoladi?- Tarim, Zulayho.

11. Markaziy Osiyoda qanday sho`r ko`llar bor?- Lobnor, Kukunor, Ubsu-Nur ko`llari.

12. O`lkaning chuchuk ko`llari?- Bagrashko`l, Orin-Nur ko`li.

13. Markaziy Osiyoda qanday tabiat zonalari hosil bo`lgan?- O`rmon dasht, chalacho`l, cho`l zonasi.

14. Tyanshan turkcha qanday ma`noni bildiradi?- Tangri tog`.

Mavzu: Janubiy Osiyo.

1. Janubiy Osiyoga qayerlar kiradi?- Eng baland Himolay tog` tizmalari, yosh tog`liklardan tashkil topgan Hindiston ya.oroliva allyuvutl yotqiziqlardan hosil bo`lgan Hind-Gand pastekisligini.

2. Himolay tog`i qayerda joylashgan?- Tibet tog`ligi bilan Hind-Gand pastekisligi oralig`i.

3. Himolayning uzunligi, eni va o`rtacha balandligi?- Uzunligi 2400 km, eni 200-300 km, o`rtacha balandligi 6000 metr.

4. Himolay tog`lari iqlimi qaysi iqlim mintaqalariga xos?- Tropik va subekvatorial iqlim mintaqa.

5. Himolay tog`larida qanday hayvonlar uchraydi?- Himolay ayig`i, tog` qo`yi, yovvoyi yohlar turli kemiruvchi hayvonlar yashaydi.

6. Himolay to`g`laridan janubda uzunligi 3000 km ga boradigan qaysi pastekislik joylashgan?- Hind-Gand pastekisligi.

7. Hind-Gand vodiysida qanday iqlim tarkib topgan?- Hind vodiysida tropik, Gand vodiysida subekvatorial.

8. Tar cho`liga qancha yog`in yog`adi?- Yiliga 100-150 mm.

9. Gand va Braxmaputra deltasida qanday o`rmonlar bor?- Qalin mangrazorlar va doimiy yashil o`rmonlar bor.

10. Hindiston yarim orolining asosi nimadan iborat?- Eng qadimgi Hind platformasidan.

11. Hindiston yarim orolining eng baland joyi?- Anaymudi tog`i-2698 m.

12. Hindiston yarim orolida qanday qazilma boyliklar mavjud?- Temir va marganes rudalari, oltin, olmos, granit, ko`mir va neft konlari bor.

13. Hindiston yarim orolining iqlimiga tavsif bering?- Iqlimi subekvatorial musson iqlim.Yanvarning o`rtacha harorati +26 0 C, iyun oyida +40 0 C oshadi. Yog`in miqdori 1000 mm dan 3000 mm gacha.

14. Hindiston yarim orolining eng yirik daryolari?-Maxonadi, Gadavari, Krishna.

15. G`arbiy gat tog`larida, daryo deltalarida va markazida qanday tabiat zonalari tarqalgan?- G`arbiy Gat tog`larida doimiy yashil nam tropik o`rmonlar, markazida savanna o`rmonlar.

16. Dekan yassi tog`ligining katta qismida qanday tuproqlar tarqalgan?- Qizil va qora tropik tuproqlar.

17. Hindiston yarim orolida qanday hayvonlar yashaydi?- Hindiston fili, yovvoyi ho`kiz, yo`lbars, maymunlar.

Mavzu: Janubi-G`arbiy Osiyo.

1. Janubi-G`arbiy Osiyoga qayerlar kiradi?- Arabiston yarim orolidagi davlatlar.

2. Arabiston yarim oroli qaysi erada Afrika platformasidan ajralib Yevrosiyo plitasiga qo`shilgan?- Kaynazoy.

3. O`lkaning shimoliy qismidagi hududlar qaysi burmalanishda k`otarilgan yosh tog`lar zanjiridan iborat?- Alp tog` burmalanishi.

4. Arabiston yarim orolining tog`li qismidan nima qazib olinadi?- Fosfarit.

5. Arabiston yarim orolining eng baland va eng past joylari?-Eng baland joyi Tiahama tog`i 3760 m, eng past joyi nuqtasi O`lik dengizi (-405 m).

6. Janubi-G`arbiy Osiyo iqlimiga geografik tavsif bering?- Shimoliy qismi subtropik, qolgan qismi tropik iqlim mintaqasiga to`g`ri keladi. Yog`inlar O`rta dengiz sohili va Tiahama tog`larida 1000 mm gacha yog`sa, qolgan hududlarda 100 mm dan kam yog`adi/ Cho`llarda garmsel-issiq samum shamollar.

7. Mesapatamiya pastekisligida qanday tabiat zonasi tarkib topgan?- Chalacho`llar zonasi.

8. O`lkada qanday o`simlik va hayvonlar k`op uchraydi?- Shuvoq, iloq, yantoq, saksovul, cho`l vohalarida xurmo, palma, dengiz sohilida kofe, bug`doy yetishtiriladi. Ohu, tuya, turli kemiruvchi va sudralib yuruvchi hayvonlar uchraydi.

9. O`lkaning qayerlarida qumli qumoq, taqir tuproqlar tarqalgan?- Tropik va qisman subtropik cho`llarida.

10. Slavakiya qaysi davlatlar bilan chegaradosh?- Polsha, Ukraina, Vengriya, Avstriya, Chexiya bilan.

11. San Matvey oroli qaysi dengizda joylashgan?- Bering dengizi.

12. Hindiston yarim ororli asosan qaysi iqlim mintaqada joylashgan?- Subekvatorial.

Mavzu: Dunyo aholisi soni, o`sishi, joylashish xususiyatlari.

1. Dunyo aholisi eramizning boshlarida 1000 yilda, 1500-yillarda qancha kishiga yetgan?- Eramiz boshida 230 mln, 1000-yilda 305 mln, 1500-yilda 440 mln kishiga.

2. Oxirgi 1000 yillikda aholining 2 baravar ko`payishi uchun necha yil kerak bo`lgan?- 600 yil.

3. BMT ma`lumotiga ko`ra 1999 yil 12-oktabrda dunyo aholisi qancha edi?- 6 mlrd kishi.

4.Dunyo aholisi qachon 6,3 mlrd kishini tashkil etgan?- 2003 yil.

5. Dunyo aholisi har minutda, har kuni va har yili qanchaga ko`paymoqda?- Har minutda 150 kishi, har kuni 22000 kishi, har yili 80 mln kishiga ko`paymoqda.

6. Demografik portlash nima?- Aholining juda tez suratlar bilan o`sishi.

7. Qaysi davlatlarda aholining o`rtacha umr ko`rish davri 37-40 yoshni tashkil etadi?- Mali davlati, Syerra-Leone, Zambiya, Gvineya.

8. Eng uzoq umr ko`radigan xalqlar?- Yaponlar.

9. Qaysi davlatlarda o`rtacha umr ko`rish davri 79-80 yoshni tashkil etadi?- Shveysariya, Shvetsiya, Islandiya, Fransiya, Italiya.

10. Dunyo aholisi o`rtacha zichligi qancha?- 1 kv km ga 46 kishi.

11. Qaysi davlatda aholi zichligi 925 kishini tashkil etadi?- Bangladej.

Mavzu: Dunyoning hozirgi siyosiy xaritasi.

1. Dunyoning siyosiy xaritasi mazmuniga ko`ra necha xil?- 2 xil: qisqa ma`noda, keng ma`noda.

2. “Bo`lingan dunyoni qaytadan bo`lish” uchun kurash qachon boshlandi?- XIX asrning oxiri XX asr boshlarida.

3. SSSR qachon paydo bo`lgan?- 1917 yil.

4. Dunyo siyosiy xaritasidagi eng yirik o`zgarishlarga nimalar kiradi?- SSSR, Chexoslovakiya davlatlarining bo`linishi, yagona Germaniya davlatining paydo bo`lishi.

5. “Yettilik” mamalakatlariga qaysi davlatlar kiradi?- AQSh, Kanada, Germaniya, Fransiya, Italiya, Yaponiya, Buyuk Briyaniya, sakkizinchisi-Rossiya.

6. Kipr, Islandiya, Madakaskar o`rtasidagi o`xshashlik?- Orollarda joylashgan.

7. Arxipelaglarda joylashgan davlatlar?- Yaponiya, Filippin, Indoneziya.

8. Ijtimoiy rivojlanish darajasiga ko`ra davlatlar qanday guruhlarga ajratiladi?- 2 ga rivojlangan va rivojlanmagan davlatlar.

9. Davlatlar boshqaruv shakliga ko`ra qanday guruhlarga ajratiladi?- 2 xil-respublika va monarxiya.

10. Mutloq monarxiya tuzumidagi davlatlarni ajrating?-Vatikan, A.Arabiston.

11. Dunyodagi davlardan qancha qismi Respublikalar gisoblanadi?- Barcha mamlakatlarning 75 %i Respublika.

1. Tabiat nima?- Bizni o`rab turgan butun borliq (olam), kishilarning moddiy va ma`naviy ehtiyojlarini qondirish manbayidir.

2. Inson nima?- Murakkab ijtimoiy va mehnat faoliyatining yurgazuvchi tirik organizm-individdir.

3. Tabiat boyliklarini nechta asosiy guruhga ajratish mumkin?- 5 ta- mineral, iqlimiy, suv, yerva biologik boyliklar.

4. Rudali foydali qazilmalarga nimalar kiradi?- Temir,mis, olmos, oltin, uran.

5. Noruda meneral boyliklarga nimalar kiradi?- Oltinguggrt, neft, gaz, fosforit va boshqalar.

6. Tabiat komplekslari inson ta`siri darajasiga ko`ra qanday guruhlarga ajratiladi?- Tabiiy lanshaftlar, tabiiy antrapogen lanshaftlar, antrapogen lanshaftlar.

7. Tabiiy lanshaftlarga nimalar kiradi?- Antarktida, Sh.Muz okeanidagi doimiy muzliklar, orollar, tog`lar, cho`llar, qalin o`rmonlar.

8. Yaylovlar, lalmikor yerlar qanday lanshaftlar guruhiga mansub?- Tabiiy-antropogen lanshaftlar.

9. Shaharlar lanshafti qachon shakllana boshlangan?- 5-4 ming yil muqaddam.

10. Amerika qit`asidan Yevrosiyo va Afrikaga qaysi o`simliklar keltirilgan?- Makkajo`xori, kartoshka, pomidor, shirin va achchiq garimdori, kakao, loviya, qovoq, ananas.

11. Quldorlik tuzimi davrida qaysi davlatlar hosil bo`lgan?- Qadimgi Misr, Karfagen, Gutsiya, Rim, Vaviloniya.

12. Butun dunyoda tabiatga chiqadigan qattiq chiqindilar miqdori qancha?- 12 mlrd tonna.

13. Dunyo okeaniga har yili necha mln tonna neft tushmoqda?- 10 mln tonna.

14. 2000-yilda millioner shahrlar soni nechtaga yetgan?- 220 ta.

15. Eng ifloslangan okean qaysi?- Atlantika.

16. Jahonda bir yil davomida qazib olinadigan rudalar va qurilish materiallari qancha tonna?- 125 mlrd tonna.

17. Qizilkitobning nechta turi mavjud?- 3 ta turi: Xalqaro, milliy, mahalliy.

18. Osiyoning qaysi qismida harakatdagi vulqonlar ko`p?- Sharqiy.

19. Omolon daryosi qaysi daryoning irmog`i hisoblanadi?- Kolima.

20. Xammerfest shahri qaysi davlatga qarashli?- Norvegiyaga.

21. N.Norfolk davlati qaysi davlatning mustamlakasi hisoblanadi?- Avstraliya.

22. Aleut orollari tarkibiga qaysi orollar kiradi?- Unalashka, bogoslov, umnak, anderyan, amchitka, kiska, agattu, attlu orollari.

Jizzax shahar 29-umumiy o`rta ta`lim maktabi
geografiya fani o`qituvchisi Bekzod Yusupov
tajribasidan foydalanildi.

Maqolani foydali yoki qiziqarli deb hisoblasangiz ijtimoiy tarmoqlardagi do`stlaringizga matnni belgilab tavsiya qiling!
Agarda Siz maqolada xatoni uchratgan bo’lsangiz, unda xato matnni belgilab, CTRL + ENTER klavishasini bosing va sayt ma’muriga xabarnoma jo’nating.

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI LUG‘ATINI FAOLLASHTIRISH USULLARI

Rus tili 10 sinf mashqlar javoblari

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI LUG‘ATINI FAOLLASHTIRISH USULLARI

10-sinf jahon tarixi 2017-yil darslik asosida mavzulashgan test savollari

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun 18 ta o’yin (qiziqarli)

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun dinamikalar / o’yinlar ro’yxati

1. Anton, Anton lolipopi

2. Siz kimsiz?

3. Ko’zi ojiz tovuq

4. To’pni ushlang

5. Ro‘molcha o‘yini

6. Biz ko’rmiz!

7. Uyqu vaqti!

8. Biz sumo kurashchilarimiz!

9. Biz kartoshka bilan raqsga tushamiz

10. Qo’llanma

11. Yo’qotilgan narsalar qaerda?

12. Kimdir menga o’xshaydi

13. Uylar

14. Ranglar

15. Xazina ovi

16. Hayvonlar

17. To’pni menga uzat

18. Shakllarni tanib olish

Abituriyentlar uchun 6-sinf savol-javoblari

Mavzu: Shimoliy Amerika geografik o`rni, o`rganish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari.

Mavzu: Tabiat zonalari, balandlik mintaqalari.

Mavzu: Tabiiy geografik o`lkalari, Aholisi.

Related posts: