Rus tili grammatikasi – Russian grammar

Mavzusiz shaxssiz shaxslarda an mavjud shaxssiz fe’l (bitta uchinchi shaxs yoki bitta neytral shaklda) va boshqa hech qanday so’z sub’ekt sifatida ishlatilmaydi Smerkalos. ‘(Tushdi) xiralashgan.’ V Moskve polnoch. Yarim tunda Moskva.’ Yakkama-yakka shaxslar odatda shaxsiy his-tuyg’ularni ifodalaydilar, agar dativ holatdagi tajriba egasi sub’ekt sifatida qaralishi mumkin Mne ma’lumotlar skuchno. ‘Men zerikdim.’ Boshqa shaxsiy shaxslar nominativ ham, indativ ham bo’lmagan, ammo baribir nominal fe’l argumenti bo’lgan elementga ega Menya acc. toshnit. ‘Men o’zimni yomon his qilyapman.’ Vasyu acc. udarillo tokom instr. . Vasya an elektr toki urishi.’

Xalqaro darajadagi sertifikatga ega rus tili o’qituvchilariga 50 foiz ustama to‘lanadi

2022-yil 1-fevraldan boshlab ta’lim tili rus tili bo‘lmagan umumta’lim muassasalar faoliyat yuritayotgan xalqaro tan olingan sertifikatga ega rus tili fani o‘qituvchilariga 50 foiz miqdorida ustama to‘lanadi. Bu haqda xalq ta’limi vaziri o‘rinbosarining Qoraqalpog‘iston Respublikasi xalq ta’limi vaziri, Toshkent shahar va viloyatlar XTB boshliqlariga yozgan xatida keltirilgan.

Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 19-yanvardagi “Xorijiy tillarni o‘rganishni takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi. Qarorga muvofiq, Mazkur qarorning 11-bandiga ko‘ra, C1 darajadagi milliy yoki unga tenglashtirilgan mos darajadagi xalqaro tan olingan sertifikatga ega rus tili fani o‘qituvchilariga sertifikat olingan kundan boshlab ikki yil davomida qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda ustama to‘lash tartibi 2022-yil 1-fevraldan boshlab joriy etilishi belgilangan.

Bunda, rus tili bo‘yicha TORFL xalqaro sertifikatining C1 darajasi, “TRKI”ning “TRKI 3” va C 1 darajalari hamda CEFR’ning C1 darajadagi sertifikatlari o‘zaro muvofiq hisoblanadi.

Vazirlik tomonidan ushbu ustamalarni o‘z vaqtida to‘lab borilishini ta’minlash bo‘yicha hududiy xalq ta’limi bo‘linmalariga ko’rsatma berilgan.

Rus tili grammatikasi – Russian grammar

Rus tili grammatikasi ishlaydi Hind-evropa egiluvchan emas tuzilishi, sezilarli darajada moslashishi bilan.

Rus tili yuqori darajada egiluvchan morfologiya, xususan nominallar (otlar, olmoshlar, sifatlar va sonlar). Rus adabiy sintaksisining birikmasi a Slavyan cherkovi meros, qarzga olingan va qabul qilingan turli xil tuzilmalar va standartlashtirilgan mahalliy poydevor.

Og’zaki til ba’zi qo’shimcha xarakterli shakllar bilan adabiy tilning ta’sirida bo’lgan. Rus shevalarida turli xil nostandart grammatik xususiyatlar mavjud, ularning ba’zilari arxaizmlar yoki adabiy til tomonidan tashlangan eski shakllarning avlodlari.

Izohlar: Quyidagi munozarada turli xil atamalar tarixiy grammatikaning rus tilidagi standart munozaralarida mavjud bo’lgan ma’noda ishlatiladi. Jumladan, aorist, nomukammal va boshqalar, og’zaki hisoblanadi zamonlar dan ko’ra jihatlari, chunki ularning qadimiy namunalari mukammal va nomukammal fe’llar uchun tasdiqlangan. Shuningdek, jadvallarda ayblov holati nominativ va genetik holatlar orasida uchraydi. Rossiya amaliyoti ayblovni indativ va instrumental o’rtasida joylashtiradi.

Mundarija

• 1 Otlar
  • 1.1 Birinchi pasayish
    • 1.1.1 A yoki ya unli bilan tugaydigan ayol va erkak ismlari
    • 1.2.1 Erkak nomlari undosh tovush bilan tugaydi
    • 1.2.2 Neytral ismlar
    • 1.2.3 Mya bilan tugaydigan neytral otlar
    • 1.3.1 J harfi bilan tugaydigan ayol ismlari
    • 2.1 Sifatdoshning pasayishi
    • 2.2 Sifatdoshlarni taqqoslash
    • 2.3 Egalik sifatlar
    • 3.1 Shaxsiy olmoshlar
    • 3.2 Namoyish olmoshlari
    • 3.3 Egalik sifatlari va olmoshlari
    • 3.4 So‘roq olmoshlari
    • 5.1 Infinitiv
    • 5.2 Hozirgi-kelajak zamon
      • 5.2.1 Misollar
      • 5.3.1 Misollar
      • 5.3.2 Istisnolar
      • 5.4.1 Imperativ kayfiyat
      • 5.4.2 Shartli kayfiyat
      • 5.5.1 Oldindan tuzatilmagan
      • 5.5.2 Yo’nalish
      • 5.5.3 Po- bilan bir tomonlama mukammalliklar
      • 5.5.4 Qabul qilishga qarshi borish
      • 5.5.5 Prefiksli harakat fe’llari
        • 5.5.5.1 Idiomatik foydalanish
        • 5.6.1 Faol hozirgi zamon
          • 5.6.1.1 Refleksiv fe’llar paradigmasi
          • 5.6.2.1 Refleksiv fe’llar paradigmasi
          • 7.1 Shaxssiz jumlalar
          • 7.2 Salbiy
            • 7.2.1 Ko’p salbiy
            • 7.2.2 Adverbial javoblar

            Otlar

            Asosiy maqola: Ruscha pasayish § Ismlar

            Nominal pasayish oltitani o’z ichiga oladi holatlar – nominativ, genetik, tarixiy, ayblov, instrumental va predlogli – ikkita raqamda (yakka va ko’plik ) va mutlaqo itoat qilish grammatik jins (erkak, ayol va neytral). O’nga qadar qo’shimcha holatlar tilshunoslik darsliklarida aniqlangan, [1] [2] [3] garchi ularning barchasi to’liqsiz bo’lsa (barcha ismlarga taalluqli emas) yoki nasli buzilgan (oltita asosiy holatlardan biriga o’xshash ko’rinadi) – eng tan olingan qo’shimcha holatlar mahalliy, qismli va ovozli. Qadimgi rus tili uchinchi raqam ham bor edi ikkilamchi, lekin u ikki, uch va to’rtinchi raqamlar bilan nominativ va ayblov holatlarida ishlatilishidan tashqari yo’qolgan (masalan.) dva stula “ikkita stul”), bu erda endi genital singular sifatida qayta tahlil qilinadi.

            Boshqa ko’plab hind-evropa tillariga qaraganda, rus tilidagi ismlar predloglarni ishlatishni butunlay bekor qilishi mumkin. [4] Bundan tashqari, har bir predlog faqat ma’lum bir holat (yoki holatlar) bilan ishlatiladi. Ulardan foydalanish quyidagicha umumlashtirilishi mumkin: [5]

            • nominativ ( imenítelnyy ):
              • asosiy mavzu;
              • tashqi jumlalardan foydalanish uchun standart holat (lug’at yozuvlari, belgilar va boshqalar);
              • predloglar: za ‘(qanday)?’; v : ‘safiga qo’shilish’ (faqat ism bilan);
              • to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt;
              • bir oz vaqt iboralari;
              • harakatni bildiruvchi predloglar: v “ichiga, (palatasi)”, na “ustiga (tepasiga)”, za “orqada, keyin”, pod “ostida”;
              • boshqa predloglar: pro “haqida”, cherez ‘ustida’, skvoz “orqali”;
              • egalik – ‘of’ (genetik ism);
              • raqamlar va miqdorlar;
              • umuman yo’qligini bildiradigan inkor qilingan fe’llar (to’g’ridan-to’g’ri moslamalarni Accusative-da olgan);
              • bir oz vaqt iboralari;
              • predloglar: bez “holda”, vmesto ‘o’rniga’, vozle ‘yaqin’, vokrug “atrofida”, vperedi ‘dan oldin’, dlya ‘uchun’, do “oldin”, iz “dan”, iz-za “chunki, orqadan”, ot “dan”, kreme ‘dan tashqari’, mimo “o’tgan”, okolo ‘yaqin’, posle “keyin”, protiv “qarshi, qarama-qarshi”, sreddi “orasida”, u “tomonidan”, bliz ‘yaqin’, vdol “birga”, vne “tashqarida, tashqarida”, vnutri “ichkarida”;
              • fe’llar: boyatsya ‘qo’rqmoq’, dostigat “erishish”, izbegat “qochish”;
              • sifatlar: polnyy ‘to’liq’ (genetik ism);
              • bilvosita ob’ekt – “to” (tug’ilgan ism);
              • bir oz vaqt iboralari;
              • shaxssiz bandlar: mne xolodno – “Men sovuqman”, yoqilgan. “to_me (is) sovuq”;
              • yoshga oid bayonotlar: mne dvadtsat let – “Men 20 yoshdaman”, yoritilgan. ‘to_me (20 yil)’;
              • predloglar: po “ochiq”, k “to (palatalar)”, blagodarya ‘Rahmat’;
              • yordamchilar: nujno yoki nado “need / must (to)”, mojno “ruxsat berilgan”, nelzya “taqiqlangan”;
              • fe’llar: verit “ishonish”, pomoch ‘Yordam bering’, sovetovat “maslahat bering”, zvonit “qo’ng’iroq”, udivit (sy) ‘hayratga solmoq (o’zini)’;
              • harakatda ishlatiladigan vosita yoki harakat amalga oshiriladigan vosita – ‘tomonidan’ (I. ism);
              • passiv gapning mantiqiy mavzusi: pismo napisano Ivanom – “xatni Ivan yozgan”;
              • ikkilamchi to’g’ridan-to’g’ri ob’ekt: ego schitayut talabom – ‘u talaba (hisoblanadi)’;
              • vaqtni ifodalash;
              • fe’llar: qiziqish (sy) “qiziqish (qiziqish)”, polzovatsya “foydalanish”, zanimat (sy) ‘egallash (band bo’lish)’;
              • biriktiruvchi fe’llarning sheriklari: byt “bo’lishi”, stat “bo’ldi”, ostatsya “qolmoq”, kazatsya “ko’rinadi”, okazatsya ‘bo’lib chiqadi’;
              • lavozim predloglari: za “orqada”, oldindan ‘ni oldida’, nad “yuqorida”, pod “pastda”, mejdu “o’rtasida”, (vmeste) s ‘(birgalikda)’ bilan;
              • sifat: dovolnyy “mamnun”;
              • joy predloglari: v “ichkarida”, na ‘(tepada)’;
              • boshqa predloglar: o “haqida”, pri ‘by / of / with’;

              Aniq va noaniq maqolalar (mos keladigan The, a, an rus tilida mavjud emas). Bunday maqolalarning ma’nosi rus tilida kontekst bo’yicha aniqlanishi mumkin. Biroq, rus tilida ismning aniq yoki noaniqligini anglatadigan boshqa vositalardan ham foydalaniladi:

              • Inkorda ergash gapning o’rniga to’g’ridan-to’g’ri narsaning ishlatilishi ismning noaniqligini anglatadi, taqqoslang: Ya ne ví́ju knígi (“Men kitob ko’rmayapman” yoki “Men hech qanday kitob ko’rmayapman”) va Ya ne ví́ju knígu (“Men kitobni ko’rmayapman”).
              • Raqamdan foydalanish ba’zan ismning noaniqligini anglatadi, masalan: Pochemú ty tak dólgo? – Da tak, vstretil odnogó druga, prishló pogovorít (“Nega sizga shuncha vaqt kerak bo’ldi?” – “Xo’sh, men bitta [= a] do’stim bilan uchrashdim va suhbatlashishga majbur bo’ldim”).
              • Shu maqsadda so’zlar tartibi ham ishlatilishi mumkin; taqqoslash V kómnatu vbejaежl málchik (“Xonaga bir bola shoshildi”) va Málchik vbejál v kómnatu (“Bola xonaga yugurdi”).
              • Ko’plik shakli noaniqlikni anglatishi mumkin: Vy mo’jete kupít eto v magazinax (“Siz buni do’konlardan sotib olishingiz mumkin”) va boshqalar. Vy mojete kupít eto v magazińne (“Siz buni do’kondan sotib olishingiz mumkin”).

              Toifasi animatsiya rus tilidagi nominal va sifatdosh deklentsiyasida dolzarbdir. [6] Xususan, ravishdoshning jonlanuvchanligiga qarab, ko’plab paradigmalarda ayblovchining ikkita mumkin bo’lgan shakli mavjud. Jonli referentlar (shaxslar va hayvonlar) uchun kelishik shakli odatda genetik shakl bilan bir xildir. Jonsiz referentlar uchun kelishik shakli nominativ shakl bilan bir xildir. Ushbu tamoyil ikkinchi darajadagi erkalik singular ismlar (pastga qarang) va sifatlar uchun va barcha ko’plik paradigmalari uchun (jinsi farqlanmagan holda) tegishli. Quyidagi jadvallarda ushbu xatti-harakatlar qisqartma bilan ko’rsatilgan N yoki G orttirma gapga mos keladigan qatorda.

              Rus tili uchta pasayishni qo’llaydi: [7]

              • The birinchi pasayish bilan tugaydigan ayol ismlari uchun ishlatiladi -a / -ya va ayol jinsi bilan bir xil shaklga ega bo’lgan ba’zi erkaklar ismlari, masalan pápa papa yoki dýdya tog’a; kabi, umumiy jinsdagi ismlar zadíra Tease ular murojaat qilgan kishiga qarab erkak yoki ayolga xosdir.
              • The ikkinchi pasayish erkak va neytral ismlarning aksariyati uchun ishlatiladi.
              • The uchinchi pasayish bilan tugaydigan ayol ismlari uchun ishlatiladi j .

              Noqonuniy “turlicha nomlangan ismlar” guruhi (Ruscha: raznosklonyaemye suschestvitelnye ), bilan tugaydigan bir necha neytral ismlardan iborat -mya (masalan, vremya “vaqt”) va bitta erkak ism qut “yo’l”. Biroq, bu ismlar va ularning shakllari Litnevskaya singari olimlar tomonidan ayollarning uchinchi pasayish ismlari bilan etarlicha o’xshashlikka ega. [8] ularni ushbu pasayishning ayolga xos bo’lmagan shakllari deb hisoblang.

              Bilan tugaydigan otlar -iy , -iya , mi (substantivativ sifatlar bilan adashtirmaslik kerak) bilan yoziladi -ii o’rniga mi prepozitsiyada (bu oxir hech qachon ta’kidlanmaganligi sababli, talaffuzda farq yo’q): techenie – v níjnem techenii reḱ “oqim – daryoning quyi oqimida”. Ammo so’zlar bo’lsa v texnika va v ishlab chiqarish birikmani ifodalaydi predlog ma’nosi – “while, vaqtida” – ular bilan yoziladi – e : v techenie chása “bir soat ichida”. Tugashi bilan tugaydigan otlar uchun -ya , -ye , yoki -yo , foydalanib -i prepozitsiyada (ba’zilarining oxirlari ta’kidlangan joyda) odatda noto’g’ri, ammo she’riy nutq u qabul qilinishi mumkin (biz almashtirganimizdek -ii bilan -i uchun metrik yoki qofiya maqsadlar): Ves den onaj lejála v zabytí́ (Fyodor Tyutchev ).

              Birinchi pasayish

              A yoki ya unli bilan tugaydigan ayol va erkak ismlari

              yakka	ko’plik
              nominativ	-a -ya , -iya	-y ning , -ii
              ayblov	-u -yu , menyu	N yoki G
              genetik	-y ning , -ii	∅ -y , -iy
              tarixiy	– e – e , -ii	-am -yam , -iyam
              instrumental	-oy -ey , ha	-ami -yami , -iyami
              predlogli	– e – e , -ii	-ax -yax , -iyax

              Ikkinchi pasayish

              Erkak nomlari undosh tovush bilan tugaydi

              yakka	ko’plik
              nominativ	∅ -y / -y , -iy , + in -∅	-y ning , -ii , – e
              ayblov	N yoki G
              genetik	-a -ya , -iya , + in-a	-ov -ey / -ev , gaev , -∅
              tarixiy	-u -yu , menyu , + in-u	-am -yam , -iyam , -am
              instrumental	-om -em , miem , + in-om	-ami -yami , -iyami , -ami
              predlogli	– e – e , -ii , + in-e	-ax -yax , -iyax , -ax

              Odamlar guruhlarini bildiruvchi ayrim birlik ismlarni o’z ichiga olishi mumkin -in- tugashidan oldin qo’shimchasi.

              Neytral ismlar

              yakka	ko’plik
              nominativ	-o – e	-a -ya
              ayblov		N yoki G
              genetik	-a -ya	∅ -y , -ey
              tarixiy	-u -yu	-am -yam
              instrumental	-om -em	-ami -yami
              predlogli	– e – e	-ax -yax

              Mya bilan tugaydigan neytral otlar

              yakka	ko’plik
              nominativ	-ya	-ená -ona
              ayblov
              genetik	-eni	-yon -yon
              tarixiy		-enaxm -yonam
              instrumental	-enem	-enaxmi -yonami
              predlogli	-eni	-enax -yonax

              Uchinchi pasayish

              J harfi bilan tugaydigan ayol ismlari

              yakka	ko’plik
              nominativ	-y	ning
              ayblov		N yoki G ning
              genetik	ning	-ey
              tarixiy		-yam
              instrumental	-yu -yom	-yami -yaxmi
              predlogli	ning	-ax -yax

              Ishonchsiz otlar

              Ba’zi ismlar (masalan, boshqa tillardan olingan qarzlar, qisqartmalar va boshqalar) raqam va harfni o’zgartirganda o’zgartirilmaydi. Bu, ayniqsa, tugatish tegishli jinsdagi biron bir pasayish naqshiga mos kelmasa paydo bo’ladi. Noqulay ismga kofe (“kofe”) misol bo’la oladi.

              Qo’shimcha holatlar

              Ba’zi ismlar bir nechta qo’shimcha holatlardan foydalanadi. Ulardan eng muhimi:

              • Mahalliy ( méstnyy ): joylashuv predloglaridan keyin ishlatiladigan eng keng tarqalgan kichik holat ( na, v (o) ). Ko’pgina ismlarda prepozitsiya shakli bunday hollarda ishlatiladi. Agar aniq lokativ mavjud bo’lsa, u dativga mos kelishi yoki o’ziga xos shaklga ega bo’lishi mumkin. Masalan, ichida vo rtú (“og’izda”), ning joylashuvi rot (“og’iz”) kelishik shakliga mos keladi rty (va shu bilan predlogdan farq qiladi rte ). Yilda v lesú (“o’rmonda”), ning joylashuvi les (“o’rmon”) ikkala predlogdan farq qiladi lése va tarixiy lésy (dativ va lokativ bir xil yozilgan, ammo boshqacha talaffuz qilingan).
              • Qisman ( otdelítelnyy ), yoki ikkinchi genitiv: ba’zan genitiv o’rniga ishlatiladi: nalit cháyu (choy quyish uchun) – emas nalit cháya . [9]
              • Voqif ( zvátelnyy ): arxaik iboralarda odamga qo’ng’iroq qilish yoki uni aniqlash uchun ishlatiladi: Bóje moy! (Hudoyim!). Zamonaviy vokativ (ba’zida neo-vokativ deb ham ataladi) ismning mehrli versiyasidan unli bilan tugagan tovushni olib tashlash orqali odamning taxallusini yaratish uchun ishlatiladi: Ivan (umumiy) — Ványa (qisqa, mehribon) – Van (neo-vokativ); Maríya – Mašsha – Mash . Neovokativ ko’plik shakliga ega emas va faqat rus tilida tez-tez ishlatiladigan ismlarga nisbatan qo’llanilishi mumkin; noyob ismlar (ularning aksariyati slavyan bo’lmagan) mehribon versiyalariga ega emas va shuning uchun neo-vokativni shakllantirish vositasi yo’q.
              • Karitiv ( lishítelnyy ), fe’llarni inkor qilish bilan ishlatiladi: ne znat prevvdy (haqiqatni bilmayman) – znat prevvdu (haqiqatni bilish). Bu hodisa goh genitiv, goh ayblovchiga o’xshaydi.

              Sifatlar

              Ruscha sifat ( ́mya prilaǵtelnoe ) odatda u talabga javob beradigan ismdan oldin qo’yiladi va u ism, hol, jins va son bo’yicha kelishadi. Kabi boshqa tillardan olingan bir necha o’zgarmas shakllar bundan mustasno bej (‘bej’ ‘, moslashtirilmagan shakli béjevyy ) yoki xáki (‘xaki rangli’), aksariyat sifatlar odatdagi pasayish naqshlarining oz sonidan birini ta’qib qiladi (ba’zi birlari bundan mustasno qisqa shakl ). Zamonaviy rus tilida qisqa shakl faqat nominativda paydo bo’ladi va sifat a bo’lganida ishlatiladi predikativ rol: nov, nov́, novo, nový ning qisqa shakllari nóvyy (‘yangi’). Ilgari (. Kabi bylinalar ) qisqa sifatlar boshqa barcha shakllarda va rollarda paydo bo’lgan, ular zamonaviy tilda ishlatilmaydi, ammo shunga qaramay rus tilida so’zlashuvchilar uchun tushunarli, chunki ular mos jinsdagi ismlar kabi rad etilgan. [10]

              Sifatlar uchta umumiy guruhga bo’linishi mumkin:

              • sifatli ( káchestvennye ) – ob’ektning sifatini bildiradi; bu odatda taqqoslash darajalariga ega bo’lgan yagona guruh.
              • aloqador ( otnosítelnye ) – qandaydir munosabatlarni bildiradi; predikat vazifasini bajarishi yoki qisqa shaklga ega bo’lishi ehtimoldan yiroq emas.
              • egalik ( prityajátelnye ) – ma’lum bir mavzuga tegishli ekanligini bildiradi; ba’zi bir o’ziga xos xususiyatlarga ega.

              Sifatdoshning pasayishi

              Quyida tavsiflangan qolip ko’plab sifatlarning to’liq shakllari uchun amal qiladi. Bundan tashqari, uchun ishlatiladi asoslangan kabi sifatlar uchyonyy (“olim, olim” ism o’rnini bosuvchi sifatida yoki “ilmiy, o’rgangan” umumiy sifat sifatida) va sifatdosh kesimlari uchun. Ruscha qiyalik belgisidan oldin va keyin ko’rsatilgan qattiq va yumshoq ildizli sifatlarni ajratib turadi.

              • Erkak va neytral genital singular sifat qo’shimchalari -ogo va -ego kabi talaffuz qilinadi -ovo va -evo.
              • Sibilantdan keyin (sh, j, ch, shch) yoki velar (k, g, xundosh, i o’rniga yozilgan y.
              • Erkak sifati tugaganda -oy nominativda stress uning pasayishi davomida oxirgi bo’g’inga tushadi: primaom ( [prʲɪˈmoj] , “to’g’ri”), taqqoslash upryámyy ( [ʊˈprʲamɨj] , “qaysar”).
              • “Xo’rozshee qoidasi” da ta’kidlanishicha, sibilant undoshdan keyin neytral sifatlar tugaydi -e.
              • Erkak kelishikdagi birlik va orttirma ko‘plik sonlari ismlarda bo‘lgani kabi jonlanishga bog‘liq.
              • Instrumental ayol tugashi -oy / -ey eskirgan alternativ shaklga ega -oyu / -eyu faqat uslubiy farqga ega bo’lgan barcha sifatlar uchun.
              • Ko’pincha bor stress qisqa shaklda o’zgarishlar. Masalan, nóvyy (“yangi”) ning qisqa shakllari nov (m.), Nóvo (n.), Nová (f.), Nový / nóvy (pl.).
              • Erkakcha singular qisqa shaklda, olib tashlash tugagandan so’ng so’z yakuniy undoshlar klasteri hosil bo’lganda, qo’shimcha e yoki ointerfeys gólod singari ildizdan keyin kiritiladien, goló dandniy (“och”).
              • Ba’zi sifatlar (masalan, bolshóy “big”, rúskiy “Russian”) qisqa shakllarga ega emas.

              Sifatdoshlarni taqqoslash

              Taqqoslash shakllari faqat sifat sifatlari va ravishdoshlari uchun odatiy holdir. Qiyosiy va ustun sintetik shakllar tarkibiga kirmaydi paradigma asl sifatning, lekin har xil leksik unsurlar, chunki hamma sifat sifatlar ham ularga ega emas. Bir nechta sifatlar odatdagi sifatlarga o’xshab rad etiladigan tartibsiz shakllarga ega: bolshóy ‘big’ – bólshiy ‘bigger’, хоро́siy ‘good’ – lýchshiy ‘better’. Sintetik tarzda olingan taqqoslash shakllarining aksariyati sifatdoshga -ee yoki -éy qo’shimchasini qo’shish orqali hosil bo’ladi: krasnysy ‘red’ – krasnée ‘more red’; bu shakllarni qiyosiy shakllari ko’pincha sifatdoshlari bilan mos keladigan qo’shimchalardan ajratish qiyin. [10] Yuqori darajali sintetik shakllar -éysh- yoki -áysh- qo’shimchalarini qo’shish va ba’zida nai- prefiksini qo’shish yoki nai- prefiksi bilan maxsus qiyosiy shakl yordamida hosil bo’ladi: dóbryy ‘kind’ – dobréyshiy ‘the kindest’, bolshóy ‘big ‘- naibo нlshiy’ eng katta ‘.

              Shu bilan bir qatorda, sifatning ijobiy shakliga qo’shimchani qo’shish mumkin. Buning uchun qo’shimcha qo’shimchalar ‘ko’proq’ / ménee ‘kamroq’ va sámyy ‘most’ / naiob́lee ‘most’ / naiménee ‘minimum’: masalan, dobryy ‘kind’ – bólee dóbryy ‘kind’ – sámyy dobryy ‘eng mehribon. ‘. Agar maxsus qiyosiy shakllar mavjud bo’lsa, bu usul kamdan kam qo’llaniladi.

              Egalik sifatlar

              Rus tilida egalik sifatlari boshqalarga qaraganda kamroq qo’llaniladi Slavyan tillari, [11] ammo foydalanishda. Ular savollarga javob berishadi? chya? chyo? chi? (kimning?) va faqat jonli egalarni bildiradi. Qarang quyidagi bo’lim.

              Olmoshlar

              Shaxsiy olmoshlar

              Namoyish olmoshlari

              etot (‘bu’)

              erkakcha	neytral	ayol	ko’plik
              nominativ	etot	eto	eta	eti
              ayblov	N yoki G		etu	N yoki G
              genetik	etogo		etoy	etix
              tarixiy	etomu			etim
              instrumental	etim			etimi
              predlogli	etom			etix

              tot (“bu”)

              erkakcha	neytral	ayol	ko’plik
              nominativ	tot	to	ta	te
              ayblov	N yoki G		siz	N yoki G
              genetik	togó		to’y	texnik
              tarixiy	tomú			tem
              instrumental	tem			témi
              predlogli	tom			texnik

              Agar “haqida” predlogi ishlatilsa (odatda o), birlik ko’rsatuvchi olmoshlari uchun (unli bilan boshlanadigan boshqa so’zlar singari) ob: ob etom – bu haqida.

              Egalik sifatlari va olmoshlari

              Ingliz tilidan farqli o’laroq, rus tili egalik sifatdoshi va unga tegishli egalik olmoshi uchun bir xil shakldan foydalanadi. Rus tili grammatikasida ular egalik olmoshlari deyiladi prityajatelnye mestoimeniya (Peter = kabi egalik sifatlari bilan solishtiring Petin yuqorida). Quyidagi qoidalar qo’llaniladi:

              -Ego tugashi -evó deb o’qiladi.

              So‘roq olmoshlari

              kto (‘JSSV’) va chto (‘nima’)

              kto	chto
              nominativ	kto	chto (o’qing: shto)
              ayblov	kogó (o’qing: kovó)
              genetik		chegó (o’qing: chevó)
              tarixiy	komú	chemú
              instrumental	kem	chem
              predlogli	kom	chyom

              Ushbu so’roqlar olimlar tomonidan muxbir grammatik holatlar uchun “odatiy” savollarni belgilash uchun ishlatiladi (predlog bilan ishlatiladi o): (kto?) Másha lýbit (kogo?) Vásyu – (kim?) Masha [N.] sevadi (kim?) Vasya [G.].

              chey (“kimning”)

              erkakcha	neytral	ayol	ko’plik
              nominativ	chey	chyo	chya	chi
              ayblov	N yoki G		chyu	N yoki G
              genetik	chegó		chey	chix
              tarixiy	chemú			chim
              instrumental	chim			chími
              predlogli	chyom			chix

              “-Ego” oxiri “-evo” deb talaffuz qilinadi.

              Raqamlar

              Asosiy maqola: Ruscha pasayish § Raqamlar
              Ismlar nominativ ish “bitta” dan keyin (odin rubl, “bitta rubl”).

              Boshqa ba’zi raqamlardan keyin (quyidagi) Rus tilidagi grammatik raqamlar qoidalari ) ismlarni rad etish kerak genital ko’plik (desyat rubley, ‘o’n rubl’).

              Rus tili bir necha raqamlar sinfiga ega ([imena] chislitelnye): tub, tartibli, jamoaviy va kasrli tuzilmalar; Shuningdek, uning so’zlarga nisbatan raqamlarga nisbatan boshqa turlari mavjud: jamoaviy kelishik shakllari (vdvoyom), multiplikativ (dvoyoy) va hisoblash tizimi (dvoychnyy) sifatlari, ba’zi raqamli-pronominal va noaniq miqdor so’zlari (skolko, mnogo, neskolko). 0 dan 10 gacha bo’lgan raqamlar:

              asosiy raqamlar	tartib raqamlari (nominativ holat, erkakcha)	jamoaviy raqamlar
              0	nol yoki nul	nulevóy	—
              1	odnn ( m. ), odná ( f. ), odnó ( n. ), odní ( pl. ) (hisoblashda raz ishlatiladi)	pérvyy	—
              2	dva ( m. , n. ), dve ( f. )	vtoróy	dvoe
              3	tri	trétiy	trone
              4	chetýre	chetvyortyy	chétveero
              5	pyat	pýtyy	pýtero
              6	shest	shestóy	shéstero
              7	sem	sedmóy	seemero
              8	vósem	vosmóy	(vósmero) [12]
              9	dévyat	devyátyy	(devyatero)
              10	́syat	desyátyy	(desyatero)

              Fe’llar

              Grammatik kelishik uchga bo’ysunadi shaxslar ikkita raqamda va ikkitasida oddiy zamonlar (hozirgi / kelajak va o’tmish), bilan perifrastik kelajak uchun shakllar va subjunktiv, shu qatorda; shu bilan birga majburiy shakllari va hozirgi / o’tmishi kesim bilan ajralib turadi sifatdosh va qo‘shimcha foydalanish (qarang. qarang sifatdosh kesimi va ergash gap ). Fe’llar va kesimlar bo’lishi mumkin reflektiv, ya’ni refleksli bo’lishi kerak qo’shimchasi -sya / -s tugagandan so’ng qo’shilgan.

              O’tgan zamon jins bilan kelishish uchun qilingan Mavzu, chunki bu kesim dastlab perifrastikada mukammal shakllangan (in kabi mukammal passiv zamon kabi Lotin ) fe’lning hozirgi zamoni bilan “bolmoq “byt [bɨtʲ] , hozirda nodir arxaik effekt bundan mustasno, odatda iboralarni o’rnating (otkuda est poshla zemlya russkaya) [ɐtˈkudə jesʲtʲ pɐˈʂla zʲɪˈmlʲa ˈruskəjə] , “Rossiya erlari qayerdan keldi”, ochilish Boshlang’ich xronika zamonaviy imloda). O’tgan zamon shakllarining kelishik xususiyati, shuningdek, ular hozirgi / kelajakda mavjud bo’lmagan qo’shimcha unli qo’shimchasiga ega bo’lishida ham namoyon bo’ladi; ichida xuddi shu unli paydo bo’ladi infinitiv ozgina olimlar tomonidan og’zaki emas deb hisoblangan shakl (va ilgari u albatta ism sifatida ishlatilgan), lekin fe’llarning aksariyati lug’atlarda uchraydi: xodit “yurmoq” – xodil “(u) yurdi” – xoju “Men yuraman”.

              Og’zaki burilish qadimgi rus tiliga qaraganda ancha sodda. Qadimgi aorist, nomukammal va (perifrastik) pluperfect yo’qolgan, garchi aorist dunyoviy adabiyotda o’n sakkizinchi asrning ikkinchi yarmida ham uchraydi va to’g’ridan-to’g’ri rivoyatda g’alati shaklda saqlanib qoladi (a on пойdi da skaji [ɐ on pɐjˈdʲi da skɐˈʐɨ] , va boshqalar., aniq ingliz tilidagi so’zlashuvga teng “shuning uchun u ketadi va aytadi”), buyruqdan foydalanish sifatida toifaga kiritilgan. Avvalgi oltita davrdan uchtasining yo’qolishi, boshqa slavyan tillarida bo’lgani kabi, og’zaki nutqning rivojlanishi bilan qoplandi. jihat ( vid ). Ko’p fe’llar juft bo’lib keladi, bittasi bilan nomukammal ( nesovershénnyy vid ) yoki doimiy, ikkinchisi bilan mukammal ( sovershénnyy vid ) yoki tugallangan aspekt, odatda (prepozitsion) prefiks bilan tuzilgan, lekin vaqti-vaqti bilan boshqa ildiz yordamida. Masalan, spat [tupurmoq] (‘uxlash’) nomukammal; pospat [pɐˈspatʲ] (‘uxlash’ ‘) mukammaldir.

              Byt fe’lining hozirgi zamoni bugungi kunda odatda faqat barcha shaxslar va sonlar uchun ishlatiladigan III shaxs birlik shaklida ishlatiladi. [13] O’n to’qqizinchi asrning oxirida, bugungi kunda juda qadimiy bo’lgan to’liq konjugatsiya biroz tabiiyroq edi: shakllar Sinodalda uchraydi Injil, yilda Dostoevskiy va bylinalar (byliny.) [bɨˈlʲinɨ] ) yoki o’sha paytda ko’chirilgan og’zaki folk-eposlar. Paradigma rus tilining hind-evropa yaqinligini va boshqa narsalarni ko’rsatadi:

              Ingliz tili	Ruscha	Lotin	Klassik yunoncha	Sanskritcha
              “Men”	(esm) [jesʲmʲ]	sum [sũː]	mkί [eːmí]	स्मि [Mismi]
              “siz” (qo’shiq.)	(esí) [jɪˈsʲi]	es []s]	εἶ [êː]	Ssil [ˈⱯsi]
              “u, u, bu”	est [jesʲtʲ]	est [ɛst]	ἐστί (ν) [estí (n)]	.स्ति [ˈⱯsti]
              “Biz”	(esmý) [jɪˈsmɨ]	sumus [ˈSʊmʊs]	mkέν [esmén]	Isp [smɐh]
              “siz” (ko’plik)	(este) [ˈJesʲtʲɪ]	estis [ˈƐstɪs]	ἐστέ [esté]	Isp [stʰɐ]
              “ular”	(sut) [ʲsutʲ]	sunt [sʊnt]	εἰσί (ν) [eːsí (n)]	Sentyabr [Ɐsɐnti]

              Infinitiv

              The infinitiv o’rganish maqsadlari uchun fe’lning asosiy shakli hisoblanadi. Rus tilida -t / -ti qo’shimchasiga ega (ikkinchisi undoshlardan keyin ishlatiladi), yoki -ch bilan tugaydi (lekin -ch fe’lning qo’shimchasi emas). Refleksiv fe’llar uchun -sya / -s qo’shimchasi oxiriga qo’shiladi. E’tibor bering, fonologik effektlar tufayli ikkala -tsya va-tsya oxirlari (keyinchalik 3-shaxs refleksiv fe’lining hozirgi-kelasi zamoni uchun ishlatiladi; pastga qarang) [t͡sa] yoki [tsa] va ko’pincha hatto ona tilida so’zlashuvchilar orasida ham imlo xatolarini keltirib chiqaradi.

              Hozirgi-kelajak zamon

              Kelgusi zamon ikki shaklga ega: oddiy va birikma.

              • Kelajak oddiy shakllari mukammal fe’llar shaxsiy sonlar yordamida: “U o’qiydi” (U o’qigan bo’ladi) – “Ona protetaset”; “U o’qiydi” (U [ma’lum vaqt davomida] o’qiydi) – “Ona pochietet”.
              • Kelajakdagi birikma shakllari nomukammal fe’llar: “byt” (to be) fe’lining kelajakdagi sodda zamon shakli va nomukammal fe’lning infinitivi. Rus tilidagi kelasi zamon tuzilishi jihatidan inglizcha oddiy kelajak zamoniga juda o’xshash: “She will read” (U o’qiydi) – “Ona búdet chitát”.
              • -u / -ut, -at qattiq undosh yoki j, sh, shch yoki ch dan keyin ishlatiladi; aks holda -yu / -ut, -yat ishlatiladi.
              • Mutatsiyaga uchragan so’nggi undosh oxirning o’zgarishiga olib kelishi mumkin.
              • stress holatida e ga aylanadi.

              Nomukammal fe’llarning hozirgi zamonini va kelasi zamon fe’lini uyg’unlashtirish uchun ikkita shakl ishlatiladi.

              Birinchi konjugatsiya quyidagi bilan tugaydigan fe’l tarkibida ishlatiladi:

              • undosh,
              • -u, -y yoki -o, -ya
              • -e (quyida qo’shimcha ravishda)
              • Bit, pit, jit, shit, lit, вит, glit, brit, stlit, qarama-qarshilik.
              • in -a oldin jush qilinmaydi (j, sh, shch yoki ch):

              Ikkinchi konjugatsiya quyidagicha tugaydigan fe’l o’zaklarini o’z ichiga oladi:

              • -и yoki -e (Teret, gladet, smotret, vide, nenavidet, obidet, zaviset, terpet, verte, pxetet, sidet, letet, gudet, goreet, sopet, dudet, bestet, xet, xet, xet, xet sifet, kishet, bdet, zvenet, kryaxtet, kipet, korpet, tezyet, skorbet, taraxtet, shumet, zret, visset, gremet, shipet)
              • in -a oldin jush (j, sh, shch yoki ch) keladi (Slyshat, dyshat, derjat, lejat, drebezjat, jujjat, bruzjat, drojat, brendatch, stuchat, mychat, kritat, molchat, rychat, mchat, urchat, zuch , burchat, vorchat, torchat, jurchat, gnat):
              • Stoyat, boyatsya

              Misol: popro-s-it – popro-sh-u, popro-s-yot [pəprɐˈsʲitʲ, päprɐˈʂu, pɐˈprosʲɪt] (so’ragan bo’lish – [men, ular] so’ragan bo’lishadi).

              Misollar

              Birinchi konjugatsiya

              chitát (‘o’qish’, o’zak: xita-)
              ya chitáyu	Men o’qiyman (o’qiyapman, o’qiyman)
              ty chitasesh	siz o’qiysiz (o’qiyapsiz, o’qiysiz)
              on / oná / onó chitáet	u o’qiydi (o’qiydi, o’qiydi)
              my chitáem	biz o’qiymiz (o’qiyapmiz, o’qiymiz)
              vy chíitete	siz (ko’plik / rasmiy) o’qiysiz (o’qiyapsiz, o’qiysiz)
              uni chíit	ular o’qiydilar (o’qiyapsizlar, o’qiyapsizlar)

              Birinchi kelishik: -ut bilan tugaydigan fe’llar

              vernut (‘qaytmoq [biron bir narsani’ ‘), o’zak: vener–)
              ya vernu	Men qaytaman
              ty veneryosh	qaytasiz
              on / oná / onó venyot	u qaytib keladi
              my venyom	biz qaytamiz
              vy venyote	qaytasiz
              uni vernut	ular qaytib kelishadi

              Birinchi birikma: -ovat, -evat bilan tugaydigan fe’llar

              risovát (‘chizish’, poyasi: risu-)	plevát (‘tupurish’, poyasi: plyu-)	tantsevát (‘raqsga tushish’, poyasi: tantsu-)
              ya ris ú yu	ya pl yu yu	ya tants ú yu
              ty ris ú hech	ty pl yu yosh	ty tants ú hech
              on / oná / onois ris ú et	on / oná / onó pl yu Yot	on / oná / onó tants ú et
              my ris ú men	my pl yu yom	my tants ú men
              vy ris ú juda	vy pl yu yote	vy tants ú juda
              oniis ris ú yut	oní pl yu ýt	oní tants ú yut

              Birinchi konjugatsiya: -ch bilan tugaydigan fe’llar

              moch (‘qodir bo’lish’, o’zak: mog- / moj-)		pec (‘pishirish’, dastasi: pec- / pec-)
              ya biz g ú	qo’limdan keladi	ya pe k ú	Men pishiraman
              ty mó j hech	Siz .. qila olasiz; siz . mumkin	ty pe ch yosh	siz pishirasiz
              on / oná / onó mó j et	u mumkin	on / oná / onó pe ch Yot	u pishiradi
              my mó j men	Biz qila olamiz	my pe ch yom	biz pishiramiz
              vy mo’ j juda	siz (hamma) qila olasiz	vy pe ch yote	siz (hammangiz) pishirasiz
              oní mó g ut	ularning qo’lidan keladi	oní pe k út	ular pishiradilar

              Birinchi konjugatsiya (-sti, -st bilan tugaydigan fe’llar)

              nestí (‘ko’tarish’, poyasi: nes-)		Vestí (‘etakchilik qilish’, poy: ved-)		klassi (‘supurmoq’, poyasi: met-)		грести́ (‘to row’, stem: греб-)		красть (‘to steal’, stem: крад-)
              я несу́	я веду́	я мету́	я гребу́	я краду́
              ты несёшь	ты ведёшь	ты метёшь	ты гребёшь	ты крадёшь
              он/она́/оно́ несёт	он/она́/оно́ ведёт	он/она́/оно́ метёт	он/она́/оно́ гребёт	он/она́/оно́ крадёт
              мы несём	мы ведём	мы метём	мы гребём	мы крадём
              вы несёте	вы ведёте	вы метёте	вы гребёте	вы крадёте
              они́ несу́т	они́ веду́т	они́ мету́т	они́ гребу́т	они́ краду́т

              First conjugation (verbs ending in -зти, -зть)

              везти́ (‘to convey’, stem: вез-)		лезть (‘to climb’, stem: лез-)
              я везу́	я ле́зу
              ты везёшь	ты ле́зешь
              он/она́/оно́ везёт	он/она́/оно́ ле́зет
              мы везём	мы ле́зем
              вы везёте	вы ле́зете
              они́ везу́т	они́ ле́зут

              First conjugation: verbs ending in -ыть

              мыть (‘to wash’, stem: мо-)
              я м о́ yu	I wash
              ты м о́ ешь	you wash
              он/она́/оно́ м о́ ет	he/she/it washes
              мы м о́ ем	we wash
              вы м о́ ете	you (all) wash
              они́ м о́ ют	they wash

              First conjugation (verbs бить, вить, лить, пить, шить)

              бить (‘to beat’, stem: бь-)		вить (‘to weave’, stem: вь-)		лить (‘to pour’, stem: ль-)		пить (‘to drink’, stem: пь-)		шить (‘to sew’, stem: шь-)
              я бью	я вью	я лью	я пью	I drink	я шью
              ты бьёшь	ты вьёшь	ты льёшь	ты пьёшь	you drink	ты шьёшь
              он/она́/оно́ бьёт	он/она́/оно́ вьёт	он/она́/оно́ льёт	он/она́/оно́ пьёт	he/she/it drinks	он/она́/оно́ шьёт
              мы бьём	мы вьём	мы льём	мы пьём	we drink	мы шьём
              вы бьёте	вы вьёте	вы льёте	вы пьёте	you (all) drink	вы шьёте
              они́ бьют	они́ вьют	они́ льют	они́ пьют	they drink	они шьют

              First conjugation (verbs жить, плыть, слыть)

              жить (‘to live’, stem: жив-)		плыть (‘to swim’, stem: плыв-)		слыть (‘to pass for’, stem: слыв-)
              я живу́	I live	я плыву́	я слыву́
              ты живёшь	you live	ты плывёшь	ты слывёшь
              он/она́/оно́ живёт	he/she/it lives	он/она́/оно́ плывёт	он/она́/оно́ слывёт
              мы живём	we live	мы плывём	мы слывём
              вы живёте	you (all) live	вы плывёте	вы слывёте
              они́ живу́т	they live	они́ плыву́т	они́ слыву́т

              Second conjugation

              говори́ть (‘to speak’, stem: говор-)
              я говорю́	I speak (am speaking, do speak)
              ты говори́шь	you speak (are speaking, do speak)
              он/она́/оно́ говори́т	he/she/it speaks (is speaking, does speak)
              мы говори́м	we speak (are speaking, do speak)
              вы говори́те	you (plural/formal) speak (are speaking, do speak)
              они говоря́т	they speak (are speaking, do speak)

              Second conjugation (verbs ending in -бить, -вить, -пить, -мить)

              люби́ть (‘to love’, stem: люб-)		лови́ть (‘to catch’, stem: лов-)		топи́ть (‘to sink’, stem: топ-)		корми́ть (‘to feed’, stem: корм-)
              я лю бл ю́	Men sevaman	я ло вл ю́	я то пл ю́	я кор мл ю́
              ты лю́бишь	you love	ты ло́вишь	ты то́пишь	ты ко́рмишь
              он́/она́/оно́ лю́бит	he/she/it loves	он́/она́/оно́ ло́вит	он́/она́/оно́ то́пит	он́/она́/оно́ ко́рмит
              мы лю́бим	we love	мы ло́вим	мы то́пим	мы ко́рмим
              вы лю́бите	you (all) love	вы ло́вите	вы то́пите	вы ко́рмите
              они́ лю́бят	they love	они́ ло́вят	они́ то́пят	они́ ко́рмят

              Second conjugation (verbs ending in -сить, -зить, -тить, -дить, -стить)

              проси́ть (‘to ask’, stem: прос-)		вози́ть (‘to convey’, stem: воз-)		плати́ть (‘to pay’, stem: плат-)		ходи́ть (‘to go [to walk]’, stem: ход-)		прости́ть (‘to forgive’, stem: прост-)
              я про sh у́	я во j у́	я пла ch у́	I pay	я хо j у́	я про shch у́
              ты про́сишь	ты во́зишь	ты пла́тишь	you pay	ты хо́дишь	ты прости́шь
              он/она́/оно́ про́сит	он/она́/оно́ во́зит	он/она́/оно́ пла́тит	he/she/it pays	он/она́/оно́ хо́дит	он/она́/оно́ прости́т
              мы про́сим	мы во́зим	мы пла́тим	we pay	мы хо́дим	мы прости́м
              вы про́сите	вы во́зите	вы пла́тите	you (all) pay	вы хо́дите	вы прости́те
              они́ про́сят	они́ во́зят	они́ пла́тят	they pay	они́ хо́дят	они́ простя́т

              There are five irregular verbs:

              • бежа́ть (run), бре́зжить (glimmer) – first conjugation in the plural third person, second in other forms;
              • хоте́ть (want) – first conjugation in the singular, second in plural;
              • дать (give) – дам, дашь, даст, дади́м, дади́те, даду́т;
              • есть (eat) – ем, ешь, ест, еди́м, еди́те, едя́т.

              O’tgan zamon

              Rus o’tgan zamon is gender specific: –л for masculine singular subjects, –ла for feminine singular subjects, –ло for neuter singular subjects, and –ли for plural subjects. This gender specificity applies to all persons; thus, to say “I slept”, a male speaker would say я спал, while a female speaker would say я спалá.

              Misollar

              Past of де́лать (‘to do’, ‘to make’)

              erkakcha		ayol		neytral		ko’plik
              я де́ла l	Men qildim (says a man)	я де́ла ла	Men qildim (says a woman)	мы де́ла ли	we made
              ты де́ла l	you made (is said to a man)	ты де́ла ла	you made (is said to a woman)	вы де́ла ли	you (all) made
              он де́ла l	u qildi	она́ де́ла ла	she made	оно́ де́ла ло	it made	они́ де́ла ли	they made

              Istisnolar

              Verbs ending in -сти, -сть, -зти, -зть

              infinitiv	hozirgi ildiz	o’tmish
              ле́зть	лез-	лез, ле́зла, ле́зло, ле́зли
              нести́	нес-	n yo с, несла́, несло́, несли́
              везти́	вез-	v yo з, везла́, везло́, везли́
              вести́	вед-	v yo л, вела́, вело́, вели́
              мести́	мет-	m yo л, мела́, мело́, мели́
              грести́	греб-	гр yo б, гребла́, гребло́, гребли́
              расти́	раст-	r o с, р o сла́, р o сло́, р o сли́

              Verbs ending in -чь

              infinitiv	hozirgi ildiz	o’tmish
              мочь	мог-/мож-	мог, могла́, могло́, могли́
              печь	пек-/печ-	p yo к, пекла́, пекло́, пекли́

              Verbs ending in -ереть

              infinitiv	o’tmish
              умере́ть	у́мер, умерла́, у́мерло, у́мерли

              The verb идти́ (‘to go, to walk’) and verbs ending in -йти

              infinitiv	o’tmish
              идти́ (to go)	шёл, шла, шло, шли
              уйти́ (to go away)	ушёл, ушла́, ушло́, ушли́
              найти́ (to find)	нашёл, нашла́, нашло́, нашли́
              пройти́ (to pass)	прошёл, прошла́, прошло́, прошли́
              прийти́ (to come)	пришёл, пришла́, пришло́ пришли́
              вы́йти (to go out)	вы́шел, вы́шла, вы́шло, вы́шли

              The verb есть (to eat)

              infinitiv	o’tmish
              есть	ел, е́ла, е́ло, е́ли

              Kayfiyat

              Russian verbs can form three kayfiyat (наклонения): indikativ (изъявительное), conditional (сослагательное) and imperative (повелительное). [14]

              Imperativ kayfiyat

              The imperativ kayfiyat ikkinchi shaxs birlik ko‘pchilik fe’llarning kelajak-hozirgi zamon negizidan yasalgan (qo‘shimcha bilan hozirgi-kelajakda tugaydi yoki agar bir nechta undosh bilan tugasa), -‘(zo‘riqsiz tugaydi, bitta undoshga asoslanadi) yoki -y (stresssiz tugatish, unli asos). Ko’plik (shu jumladan muloyim na vy) ikkinchi shaxs shakli birlikka -te qo’shilishi bilan yasaladi: govoryu ‘I speak’ – govori – govorite, zabudu ‘I will unut’ – zabud – zabudte, kleyu ‘I elim’ – kley – kleyte. Ba’zi bir mukammal fe’llar birinchi shaxs ko’plik buyruq shakliga ega bo’lib, shunga o’xshash oddiy kelajak yoki hozirgi zamon shakliga -te qo’shilgan: poydyomte ‘let us go’. Boshqa shakllar buyruqni rus tilida ifodalashi mumkin; Masalan, uchinchi shaxs uchun kelajak zarbasi uchun zarracha ishlatilishi mumkin: Pusti oni zamolchat! “Yopishsin!”. [15]

              infinitiv	hozirgi ildiz	imperativ (2-birlik)	majburiy (2-ko`plik)
              delat	dela-	dela y	dela y te
              risovát	risu-	risú y	risú y te
              trónut	tron-	trón j	trón j te
              vernut	vener-	veern í	veern í te
              vérit	ver-	ver j	vér j te
              lyubít	lyub-	lyub í	lyub í te
              uslýshat	uslysh-	uslýsh j	uslýsh j te
              smotrét	smotr-	smotr í	smotr í te
              plakat	plach-	plach j	plach j te
              pisát	pish-	pish í	pish í te
              lezt	lez-	lez j	lez j te
              veztí	vez-	vez í	vez í te
              nestí	yaxshi emas	nes í	nes í te
              Vestí	ved	Ved í	Ved í te
              monest́	met-	met í	met í te
              grestí	geb-	geb í	geb í te
              rastí	tez-	tez í	tez í te

              Shartli kayfiyat

              The shartli kayfiyat rus tilida o’tgan zamondagi kabi tuzilgan gapga taxmin qilinayotgan sub’ektni belgilaydigan so’zdan keyin by zarrachasini qo’shish orqali hosil bo’ladi. Shunday qilib, “men (gipotetik ravishda) uxlamoqchiman” yoki “uxlamoqchiman” deyish uchun erkak ma’ruzachi ya spal by (yoki ya by pospál), ayol ma’ruzachi esa ya spala by (yoki ya by pospalá) deb aytadi. ).

              Skaźt fe’lining shartli (‘aytmoq’)

              erkakcha		ayol		neytral		ko’plik
              ya by skazá l	Men aytardim (deydi erkak spiker)	ya by skazá la	Men aytardim (deydi ayol ma’ruzachi)	my by skazá li	biz derdik
              ty by skazá l	siz aytasiz (erkak ma’ruzachiga aytilgan)	ty by skazá la	siz aytasiz (ayol ma’ruzachiga aytilgan)	vy by skazá li	siz (barchasi) der edingiz
              on by skazá l	u der edi	ona by skazá la	u der edi	ono by skazá lo	deyishi mumkin edi	oní by skazá li	der edilar

              Salbiy shartli shakllar

              erkakcha		ayol		neytral		ko’plik
              ya by ne skazá l	Men aytmas edim (deydi erkak spiker)	ya by ne skazá la	Men aytmas edim (deydi ayol ma’ruzachi)	my by ne skazá li	biz aytmasdik
              ty by ne skazá l	demaysiz (erkak spikerga aytilgan)	ty by ne skazá la	demaysiz (ayol ma’ruzachiga aytilgan)	vy by ne skazá li	siz (hammasi) aytmaysiz
              on by ne skazá l	u aytmasdi	ona by ne skazá la	u aytmasdi	ono by ne skazá lo	u aytolmaydi	oní by ne skazá li	ular aytmas edilar

              Harakat fe’llari

              Harakat fe’llari bir nechta slavyan tillarida uchraydigan fe’llarning alohida sinfidir. Ular tarkibidagi keng semantik ma’lumotlar tufayli ruscha harakat fe’llari o’qishning barcha darajalarida mahalliy bo’lmagan o’quvchilar uchun qiyinchilik tug’diradi. [16] Hammasi nomukammal bo’lgan harakatning oldindan tuzilmagan fe’llari, harakat yo’nalishi bo’yicha juftlarga bo’linadi (bir yoki ko’p yo’nalishli – ba’zan aniqlanadigan / aniqlanmagan yoki aniq / noaniq deb ataladi). Yo’l fe’lda kodlangan, ammo harakat uslubi odatda qo’shimcha vositalar bilan ifodalangan fe’l ramkali tildan farqli o’laroq, rus tili sun’iy yo’ldosh til, ya’ni bu tushunchalar fe’lning ildizida ham, u bilan bog’liq zarralarda ham sun’iy yo’ldoshlarda kodlanganligini anglatadi. [17] Shunday qilib, harakat fe’llarining ildizlari harakat uslubining leksik ma’lumotlarini etkazadi, masalan. yurish, sudralib yurish, chopish, prefikslar yo’lni bildiradi, masalan. kosmosda va tashqarida harakatlanish. [18] [1-eslatma] Ildizlar, shuningdek, transport vositalarini ajratib turadi, masalan. transport vositasida yoki o’z kuchi bilan, va o’tuvchan fe’llarda transport qilinadigan narsa yoki shaxs. [19] Quyidagi ma’lumotlar prefiksatsiya qilinmagan va prefiksli harakat fe’llarining shakllanishi va asosiy ishlatilishi sxemasini taqdim etadi.

              Oldindan tuzatilmagan

              Muravyovadan moslashtirilgan ruscha harakat fe’llari juftlari. [19] [2-eslatma]

              Ingliz tili	bir tomonlama	ko’p yo’nalishli
              yugurmoq	beját	bégat
              adashmoq	brestí	brodít
              etkazmoq, tashimoq	veztí	vozít
              rahbarlik qilmoq	Vestí	vodít
              haydamoq, quvmoq	gńt	Gonyát
              transport vositasida ketmoq, minmoq	éxat	ézdit
              ketmoq, yurmoq	idtí	xodít
              aylanmoq	katít	katát
              toqqa chiqmoq	lézt	lázit (lázat)
              uchmoq	letét	letát
              ko’tarmoq, ko’tarib ketmoq	nestí	nosít
              suzmoq, suzmoq	plýt	plavvat
              sudralmoq	polztí	pólzat
              sudrab borish	tashchít	taskát

              Yo’nalish

              Bir yo’nalishli fe’llar bir yo’nalishda davom etayotgan harakatni tavsiflaydi, masalan:

              • Biz kutubxona tomon yo’l oldik.
                My idyom v biblioteku.
              • Men ishlashga ketayotgan edim.
                Ya shla na rabotu.
              • Qushlar kuzda janubga uchib ketishadi.
                Pitsy letyat na yug osenyu.

              Ko’p yo’nalishli fe’llar quyidagilarni tavsiflaydi:

              1. Umumiy harakat, qobiliyat yoki odatdagi harakatga ishora qiladi, yo’nalish yoki maqsadga ishora qilmasdan, masalan:
                 • Bola olti oydan beri yuribdi.
                   Rebyonok xodit shest mesyatsev.
                 • Qushlar uchadi, baliqlar suzadi, itlar yuradi.
                   Pitsy letayut, ryby plyayut, a sobaki hodyat.
              2. Har xil yo’nalishlarda harakatlanish, masalan:
                 • Biz kun bo’yi shahar atrofida aylandik.
                   My xodili po gorodu ves den.
              3. Tugallangan sayohatlarni takrorlash, masalan:
                 • U har hafta supermarketga boradi.
                   Ona xodit v supermarket kajduyu nedelyu.
              4. O’tgan zamonda bitta yakunlangan aylanma sayohat, masalan:
                 • Men o’tgan yili Rossiyaga bordim (va qaytib keldim).
                   V proshlom godu ya ezild v Rossiyu.

              Po- bilan bir tomonlama mukammalliklar

              Bir yo’nalishli harakat fe’liga po- prefiksining qo’shilishi fe’lni mukammal qiladi, harakatning boshlanishini bildiradi, ya’ni “yo’lga chiqish”. Ushbu mukammal narsalar agent nutq paytida hali qaytib kelmaganligini anglatadi, masalan. [20] : 353–355

              1. U do’stining uyiga bordi (qaytib kelmadi; bir tomonlama mukammal).
                 On poshyol k drugu.
                 Bilan solishtiring:
              2. U do’sti tomon ketayotgan edi (bir tomonlama nomukammal).
                 On shyol k drugu.
              3. U do’stining uyiga borar edi (ko’p yo’nalishli).
                 On xodil k drugu.
              4. U do’stining uyiga bordi (va qaytib keldi; quyida keltirilgan harakat fe’llarining takomillashtirilgan shakllarini ko’ring).
                 On sxodil k drugu.

              Qabul qilishga qarshi borish

              Uch juft harakat fe’llari odatda fe’lning tubida kodlangan transport usuli va transport ob’ekti to’g’risida qo’shimcha leksik ma’lumotlarga ega bo’lgan “olish”, “etakchi” degan ma’noni anglatadi. Ular nesti / nosit, vesti / vodit va vezti / vozit. Tashish tartibi va ob’ekti to’g’risida aniq ma’lumotni quyida ko’rib chiqing: [20]

              1. nesti / nosit – ‘olib ketmoq (piyoda)’
              1. U portfelini olib yuradi.
                 On nosit portfel.
              2. U topshiriqni sinfga olib bormoqda.
                 Ona nesyot domashnee zadanie na zanyatiya.
              1. O’qituvchi bolalarni ekskursiyaga olib ketayotgan edi.
                 Uchitel vyol shkolnikov na ekskursyyu
              2. U do’stini teatrga olib bordi.
                 Ona vodila svoyu podrugu v teatr.
              3. U mashinani qanday boshqarishni biladi.
                 Ona umeet vodit mashinu.
              1. U buvisini nogironlar kolyaskasida olib ketmoqda.
                 Ona veziyot babushku v invalidnom kresle.
              2. Poyezd yo’lovchilarni Angliyaga olib bordi (va orqaga).
                 Poezd vozil passajirov v Angliyu.

              Prefiksli harakat fe’llari

              Harakat fe’llari prefikslar bilan birlashib yangi hosil qiladi aspektual juftlik, ular yo’nalish farqini yo’qotadi, lekin fazoviy yoki vaqtinchalik ma’nolarga ega bo’ladi. Bir yo’nalishli fe’l mukammallik uchun asos bo’lib xizmat qiladi, ko’p yo’nalishli esa nomukammal uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Yo’lning rus tilida ifodalanishiga prefiks va sodda harakat fe’lida etkazilgan ma’nolardan tashqari, prepozitsion iboralar ham yordam beradi. [21] Shunday qilib, harakat fe’llarini tekshirishda butun fe’l iborasini hisobga olish muhimdir.

              Ba’zi harakat fe’llarida prefiksni qo’shish uchun boshqa ildiz shakli kerak bo’ladi: [22]

              1. idti → -yti ‘bor (piyoda)’
              1. Undosh bilan tugagan prefikslar uchun barcha shakllarda an -o- qo’shiladi, masalan: voyti.
              2. y prediyning o’tmishdagi qo’shma shakllarida yo’qoladi, masalan: “Men kelaman” degan pridu.

              Muravyovaga moslashtirilgan prefikslar, ularning asosiy ma’nolari va ularga hamroh bo’lgan predloglarni jadvalga qarang. [19] Muravyovadan to’g’ridan-to’g’ri olingan yoki o’zgartirilgan bir nechta misollar.

              1. Qisqa vaqt ichida tashqariga chiqing, masalan:
                 Kotib o’n daqiqaga jo’nab ketdi.
                 Sekretar vyshel na desyat minut.
              2. Muayyan vaqt oralig’ida qoldiring, masalan:
                 Ular ertalab erta o’zlarining poezdlariga / tekisliklariga chiqish uchun jo’nab ketishdi.
                 Oni vyexali rano utrom, chtoby uspet na poezd / samolyot.

              Boshqalar:Podvezti – kimnidir ko’taring, masalan:

              Boshqalar:O’tish fe’llari bilan, biror narsani etkazib berish yoki tushirish (agent qolmaydi), masalan:

              Boshqalar:Safarning davomiyligini tavsiflash, ayniqsa uzoq bo’lsa, masalan:

              1. Belgilangan joyga borishda amalga oshirilgan harakatlar, masalan:
                 Uyga ketayotib do’konda non uchun to’xtadim.
                 Po doroge domoy ya zashla v magazin za xlebom
              2. Qisqa tashrif, masalan:
                 Yigit ko’pincha onasining joyida to’xtaydi.
                 Molodoy chelovek chasto zaxodit k mame.
              3. Biror narsaning tubida, uzoq masofada harakatlanish (ichkarida, yuqoriga yoki pastga), masalan:
                 To’p uyning tomiga uchib ketdi.
                 Mych zaletel na kryshu doma.
              1. Belgilangan joydan tashqarida harakatlanish (ehtimol bexosdan), masalan:
                 Men do’kondan o’tib ketganimizdan qo’rqaman.
                 Ya boyov, chto my uje proshli magazin.
              2. Belgilangan masofani bosib oldinga siljish, masalan:
                 Uchta bekatga borib, tramvaydan tushasiz.
                 Vy proedete tri ostanovki i vyydete iz tramvaya.

              Boshqalar:Yashash joyini o’zgartirish, masalan:
              Men boshqa shaharga ko’chib o’tdim.
              Ya perehala v drugoy gorod.

              Boshqalar:Miqdoriy harakat, masalan:
              Haydovchi 50 kilometr masofani bosib o’tdi.
              Voditel naezdil 50 kilometr.
              Boeing 737 samolyotida 2500 parvoz soatim bor edi.
              Ya naletal 2500 chasov na Boine 737.

              1. Kelajakda harakatni amalga oshirish niyati, masalan:
                 Qishda men Floridaga borishni rejalashtirganman.
                 Zimoy ya sobirayus poexat vo Floridu.
              2. Nutq paytida agentning taxminiy joylashuvi, masalan:
                 Ota qani? U ish joyiga bordi.
                 Gde papa? On poshyol na rabotu.

              Idiomatik foydalanish

              Bir va ko’p yo’nalishli farq kamdan-kam hollarda harakat fe’llarining metafora va idiomatik ishlatilishini anglatadi, chunki bunday iboralar odatda u yoki bu fe’lni chaqiradi. Misollar uchun quyida ko’ring: [20] : 357–358

              1. Yomg’ir yog’maydi, lekin qor yog’moqda.
                 Idyot ne dojd, a sneg.
              2. Soat ketmoqda.
                 Chasy idut.
              3. Film yoqilmoqda.
                 Idyot film.
              4. Ushbu kiyim sizga mos keladi.
                 Eto plate tebe idyot.
              5. Hukumat demokratiya sari intilmoqda.
                 Pravitelstvo idyot k demokratii.
              6. Prezident xalq irodasiga qarshi bormoqda.
                 Prezident idyot protiv voli naroda.
              1. Mamlakat urush olib bormoqda.
                 Strana vedyot voynu.
              2. Qiz kundalik yuritadi.
                 Devochka vedyot dnevnik.
              3. Do’stlar uzoq vaqt davomida yozishmalar olib borishadi.
                 Druzya dolgo vedut perepisku.
              4. Yo’l shaharga olib boradi.
                 Dorogo vedyot v gorod.
              5. Yolg’ondan yaxshi narsa bo’lmaydi.
                 Loj k dobru ne vedyot.
              1. Ayol o’z farzandlarining javobgarligini o’z zimmasiga oladi.
                 Jenshchina nesyot otvetstvennost za detey.
              2. Qurg’oqchilikdan zararni dehqon ko’taradi.
                 Fermer nesyot potery ot zasuxi.
              3. Jinoyatchi qattiq jazolanadi.
                 Prestupnik nesyot tyajyoloe nakazanie.
              4. Spiker bema’ni gaplarni gapirmoqda.
                 Orator nesyot chush.
              1. Vaqt o’tib ketadi.
                 Vremya letit.
              2. Iqtisodiy inqiroz tufayli aktsiyalar keskin pasaymoqda.
                 Aktsii letyat ot ekonomicheskogo krizisa.
              1. Yaradan qon oqadi.
                 Krovov bejit iz rany.
              2. Kunlar o’tib ketadi.
                 Dni begut.
              1. Ivan Ivanovich otasining ismini olib yuradi.
                 Ivan Ivanovich nosit imya ottsa.
              2. Kiyimda keksalik izi bor.
                 Odejda nosit otpechatok vestosti.
              3. U chiroyli kiyim kiyadi.
                 Ona nosit krasivuyu odejdu.

              Sifatdosh kesim

              Ruscha sifatdosh kesimlari faol yoki passiv bolishi mumkin; mukammal yoki nomukammal tomonga ega bo’lish; nomukammal qismlar hozirgi yoki o’tgan zamonga ega bo’lishi mumkin, klassik tilda mukammal bo’lganlar esa faqat o’tmishda bo’lishi mumkin. [23] Sifatlar sifatida ular ish, son va jinsga qarab rad etiladi. Agar sifatlovchi ergash gaplar o’zaro fe’llardan kelib chiqqan bo’lsa, unda sifat tugaganidan keyin qo’shilgan -sya qo’shimchasi bor; bu ergash gapli qo’shimchani hech qachon qisqa shaklga ega. Ishtirokchilarni ajratish ko’pincha qiyin deverbal sifatlar (bu ba’zi holatlar uchun muhimdir imlo ).

              Faol hozirgi zamon

              Lyuddi, jivushchie v etom górode, ochchen dobrye i otvetsstvennye – Odamlar yashash bu shaharda juda mehribon va mas’uliyatli.

              Hozirgi zamon faol a’zosini hosil qilish uchun hozirgi zamon 3-shaxs ko’pligi “t” “shch” bilan almashtiriladi va kerakli sifat qo’shimchasini qo’shadi:

              delat (qilish, qilish) – delyayut (ular qiladilar / qiladilar) – delyayushchiy (qilish, qilish)

              Delayayning pasayishishchiy

              yakka			ko’plik
              erkakcha	neytral	ayol
              nominativ	dela yushch iy	dela yushch ee	dela yushch ayya	dela yushch ya’ni
              ayblov	N yoki G		dela yushch uyu	N yoki G
              genetik	dela yushch ego		dela yushch ey	dela yushch juda
              tarixiy	dela yushch emu			dela yushch im
              instrumental	dela yushch im			dela yushch imi
              predlogli	dela yushch men			dela yushch juda

              Izoh: Faqat nomukammal fe’llar faol hozirgi zamon kesimiga ega bo’lishi mumkin.

              Misollar

              infinitiv	3-shaxs ko‘plik (hozirgi zamon)	faol hozirgi zamon
              Birinchi konjugatsiya
              imét (bor)	imé yut	imé yushch iy
              pisát (yozmoq)	písh ut	písh uchsh iy
              pryat́t (yashirish)	pryách ut	pryách uchsh iy
              risovát (chizish)	risú yut	risú yushch iy
              Vestí (rahbarlik qilish)	Ved út	Ved úsh iy
              pech (pishirish)	pek út	pek úsh iy
              jit (yashamoq)	jiv út	jiv úsh iy
              lyubít (sevmoq)	lyúb yot	lyúb yash iy
              kolót (sindirmoq)	kól yut	kól yushch iy
              idtí (bormoq)	id út	id úsh iy
              pit (ichish)	p yut	p yúsh iy
              myt (yuvish)	mó yut	mó yushch iy
              brit (tarash)	beré yut	beré yushch iy
              pet (kuylamoq)	po ýt	po yúsh iy
              davat (bermoq)	da ýt	da yúsh iy
              yot (bosish)	jm ut	jm uchsh iy
              tonút (cho’kmoq)	tón ut	tón uchsh iy
              Ikkinchi konjugatsiya
              slýshat (eshitmoq)	slýsh at	slýsh achch iy
              stoxit (narxiga)	stó yot	stó yash iy
              stoyát (turmoq)	sto yát	sto yách iy
              xetét (xohlamoq)	Xot yát	Xot yách iy
              Boshqa fe’llar
              beját (yugurmoq)	beg út	beg úsh iy
              est (yemoq)	ed yát	ed yách iy
              byt (bolmoq)	* sut	* súchiy

              (*) Izoh: Ushbu shakllar zamonaviy rus tilida eskirgan va ular “bo’lish” fe’lining shakllari sifatida og’zaki tilda ishlatilmaydi.

              Refleksiv fe’llar paradigmasi

              dela yushch iy sy – qilinmoqda / qilinmoqda

              yakka			ko’plik
              erkakcha	neytral	ayol
              nominativ	dela yushch iy sy	dela yushch ee sy	dela yushch ayya sy	dela yushch ya’ni sy
              ayblov	N yoki G		dela yushch uyu sy	N yoki G
              genetik	dela yushch ego sy		dela yushch ey sy	dela yushch juda sy
              tarixiy	dela yushch emu sy			dela yushch im sy
              instrumental	dela yushch im sy			dela yushch imi sy
              predlogli	dela yushch men sy			dela yushch juda sy

              Kesim jinsi, ishi va raqamiga tegishli so’z bilan mos keladi:

              Ya posvyashchayu etu pésnyu lyúd yam , jivushch im v náshem górod – Men ushbu qo’shiqni shahrimizda yashovchilarga bag’ishlayman. Ya gorjus lyud jmí , jivushch imi v náshem górod – Bizning shaharda yashovchilar bilan faxrlanaman.

              Faol o’tgan zamon

              Aktiv o’tmishdosh o’tmishda sodir bo’lgan harakatlarni ko’rsatish uchun ishlatiladi:

              Devvushka, chitávshaya tut knígu, zabýla svoy telefonon – Qiz, o’qigan bu kitob bu erda, telefonini unutgan (qiz kitobni o’qigan) oldin).

              Devvushka, chitáyushchaya tut knígu, – moyá sestrá – Qiz o’qish mana bu kitob mening singlim (u hozir kitob o’qiydi, hozirgi paytda).

              Infinitiv tugaydigan faol o’tmishdosh shaklini shakllantirish uchun ‘-t ‘ qo’shimchasi bilan almashtiriladi ‘-vsh- ‘ va sifat sonini qo’shing:

              délat (qilish, qilish) – deylavshiy

              Delaning pasayishivshiy

              yakka			ko’plik
              erkakcha	neytral	ayol
              nominativ	dela vsh iy	dela vsh ee	dela vsh ayya	dela vsh ya’ni
              ayblov	N yoki G		dela vsh uyu	N yoki G
              genetik	dela vsh ego		dela vsh ey	dela vsh juda
              tarixiy	dela vsh emu			dela vsh im
              instrumental	dela vsh im			dela vsh imi
              predlogli	dela vsh men			dela vsh juda

              Misollar

              infinitiv	faol o’tgan zamon
              imé t (bor)	imé vsh iy
              risová t (chizish)	risová vsh iy
              tonú t (g’arq bo’lish)	tonú vsh iy
              lyubí t (sevmoq)	lyubí vsh iy
              pisá t (yozmoq)	pisá vsh iy
              koló t (igna bilan teshish)	koló vsh iy
              men t (urmoq)	bý vsh iy
              my t (yuvish)	mý vsh iy
              davá t (bermoq)	davá vsh iy
              ja t (siqish / siqish)	já vsh iy
              sta t (bolmoq)	stá vsh iy
              ji t (yashamoq)	jí vsh iy

              Istisnolar

              infinitiv	o’tgan zamon (erkaklarcha)	faol o’tgan zamon
              Undosh bilan tugagan ba’zi fe’llar + nut
              sóxnut (quritish uchun)	sox	sox sh iy
              protúxnut (g’azablanmoq)	protúx	protúx sh iy
              sdóxnut (o’lmoq (“xurrak”))	stox	sdóx sh iy
              -Zt bilan tugaydigan fe’llar
              lezt (toqqa chiqmoq)	lez	lez sh iy
              -Ti bilan tugaydigan fe’llar
              veztí (etkazish)	v yo z	v yo z sh iy
              Vestí (rahbarlik qilish)	v yo l	véd sh iy
              nestí (ko’tarmoq, ko’tarib ketmoq)	n yo s	n yo s sh iy
              monest́ (supurish)	m yo l	m yo t sh iy
              grestí (qatorga)	gr yo b	gr yo b sh iy
              rastí (o’smoq)	r o s	r ó s sh iy
              -Ch bilan tugaydigan fe’llar
              pomoshch (yordamlashmoq)	pomog	pomóg sh iy
              pech (pishirish)	p yo k	p yo k sh iy
              -Eret bilan tugaydigan fe’llar
              umerét (o’lmoq)	úmer	úmer sh iy
              zaperét (qulflash)	záper	záper sh iy
              sterét (o’chirish)	st yo r	st yo r sh iy
              Krist fe’l
              kast (o’g’irlash)	kral	krá vsh iy
              Idtí fe’l
              idtí (bormoq)	shyol	shed sh iy

              Refleksiv fe’llar paradigmasi

              dela vsh iy sy – qilinmoqda / qilinmoqda

              yakka			ko’plik
              erkakcha	neytral	ayol
              nominativ	dela vsh iy sy	dela vsh ee sy	dela vsh ayya sy	dela vsh ya’ni sy
              ayblov	N yoki G		dela vsh uyu sy	N yoki G
              genetik	dela vsh ego sy		dela vsh ey sy	dela vsh juda sy
              tarixiy	dela vsh emu sy			dela vsh im sy
              instrumental	dela vsh im sy			dela vsh imi sy
              predlogli	dela vsh men sy			dela vsh juda sy

              Passiv hozirgi zamon kesimi

              obsujdát – muhokama qilmoq; ussujdáemyy (to’liq shakl), ususdáem (qisqa shakl) – muhokama qilinmoqda yoki muhokama qilinishi mumkin;

              Passiv hozirgi zamon kesimini hosil qilish uchun hozirgi zamonning ko‘plik ko‘pligiga 1-sonli sifatni qo‘shish kerak:

              ostavlyát (ketish) – ostavlyámen (biz ketamiz) – ostavlyámenIy

              erkaklar shakli	ostavlyá men Iy
              ayol shakli	ostavlyá men ayya
              neytral shakl	ostavlyá men oe
              ko`plik shakli	ostavlyá men ye

              Misollar

              infinitiv	1-shaxs ko’plik (hozirgi zamon)	passiv hozirgi zamon kesimi
              pozdrавлyát (tabriklash uchun)	pozdrавлyáe m	pozdrавлyáe m Iy
              risovát (rasm chizish)	risue m	risue m Iy
              lyubít (sevmoq)	lyúbi m	lyubí m Iy
              gnat (poyga)	góni m	goní m Iy
              myt (yuvish)	moxe m	moxe m Iy

              Istisnolar

              infinitiv	hozirgi ildiz	passiv o‘tgan zamon kesimi
              -Avat bilan tugaydigan fe’llar
              uznavát (kashf qilish)	uznaváe m Iy
              -Zt, -zti, -st, -sti bilan tugaydigan fe’llar
              veztí ([arava yoki transport vositasida] olib borish)	vez-	vez óm Iy
              Vestí (rahbarlik qilish)	ved	Ved óm Iy
              nestí (ko’tarish [qo’l bilan])	yaxshi emas	nes óm Iy
              monest́ (supurish)	met-	met óm Iy
              grestí (qatorga)	geb-	geb óm Iy
              kast (o’g’irlash)	krad-	krad óm Iy

              Passiv kesimlar zamonaviy rus tilida vaqti-vaqti bilan. Ko’pincha, xuddi shu ma’no reflektiv faol hozirgi zamon qismlari bilan ifodalanadi:

              risujemyy o’rniga risu beingyushchiysya (o’z-o’zidan chizish) (chizilgan, tortiladigan); moxemyy o’rniga (o’z-o’zini yuvish) moxyushiysya (yuvilmoqda);

              -Omyy bilan tugaydigan shakllar asosan eskirgan. So’zlashuv tilida faqat vedomyy (vestísdan – etakchi) va iskómyy (iskattdan – qidirish, izlash) shakllari sifat sifatida ishlatiladi:

              ved́myy chelovek – qul (haydalgan, ergashgan) odam; iskómaya veliçiná – qidirilayotgan miqdor.

              Passiv o‘tgan zamon kesimi

              sdélat – bajarish / yasash (mukammal fe’l) sdélanniy – bajarilgan / qilingan

              Passiv o`tgan zamon qo`shimchalari yordamida yasaladi.-n- ‘ yoki ‘-t- ‘ komil fe’llarning infinitiv tubidan. Bundan tashqari, bu turdagi ergash gap qo’shimchalar yordamida hosil qilingan qisqa shakllarga ega bo’lishi mumkin.-n- ‘ yoki ‘-t- ‘:

              napisát (yozmoq) – napísanniy (yozma) / napísan (qisqa shakl)

              ubít (o’ldirmoq) – ubít(o’ldirilgan) / ubít (qisqa shakl)

              to’liq shakl	qisqa shakl
              erkakcha	napísa nn Iy	napísa n
              ayol	napísa nn ayya	napísa n a
              neytral	napísa nn oe	napísa n o
              ko’plik	napísa nn ye	napísa n y

              to’liq shakl	qisqa shakl
              erkakcha	ubí t Iy	ubí t
              ayol	ubí t ayya	ubí t a
              neytral	ubí t oe	ubí t o
              ko’plik	ubí t ye	ubí t y

              Ishtirokchilarni shakllantirish modellari (mukammal fe’llar uchun)

              infinitiv	kesim	qisqa shakllar
              -At, -yat, -etdagi fe’llar unli bilan tugaydigan hozirgi zamon bilan
              sdelat (qilish, qilish)	sdéla nn Iy	sdéla n
              pomenyát (tuzatmoq)	pomiya nn Iy	pomiya n
              narisovát (chizish)	narisóva nn Iy	narisóva n
              uslýshat (eshitmoq)	uslýsha nn Iy	uslýsha n
              napisát (yozmoq)	napísa nn Iy	napísa n
              pogrebát (ko’mish)	pogreb yo nn Iy	pogreb yo n , pogrebe n á, pogrebe n ó, pogrebe n ý
              -It va -et bilan tugagan fe’llar ikkinchi kelishuvga ishora qildi
              pojárit (qovurmoq)	pojár enn Iy	pojare n
              uvídet (ko’rish uchun)	uvíd enn Iy	uvíde n
              havódet (xafa qilish)	suví j enn Iy	suví j e n
              oplat́t (to’lash)	oplá ch enn Iy	oplá ch e n
              porazít (hayratga solish)	pora j yo nn Iy	pora j yo n , pora j e n á, pora j e n ó, pora j e n ý
              sprosít (so’rash)	spró sh enn Iy	spró sh e n
              prostít (kechirish)	pro shch yo nn Iy	pro shch yo n , pro shch e n a, pro shch e n ó, pro shch e n ý
              prolomyt (kirish)	proló ml enn Iy	proló ml e n
              ustanovit (o’rnatish, o’rnatish)	ustanó vl enn Iy	ustanó vl e n
              istrebie (yo’q qilish)	istre bl yo nn Iy	istre bl yo n , istre bl e n á, istre bl e n ó, istre bl e n ý
              kupít (Sotib olmoq)	kú pl enn Iy	kú pl e n
              -Zt, -st, -zti yoki -sti bilan tugaydigan fe’llar
              sgryzt (chaynash)	sgryz enn Iy	sgryzze n
              ukrást (o’g’irlash)	ukrád enn Iy	ukráde n
              prochest (o’qish)	procht yo nn Iy	procht yo n , prottená, prottenó, prottený
              uveztí (haydab ketmoq)	uvez yo nn Iy	uvez yo n , uveze n á, uveze n ó, uveze n ý
              uvestí (olib ketish)	uved yo nn Iy	uved yo n , uveda n á, uved n ó, uved n ý
              podmesti (supurish)	podmet yo nn Iy	podmet yo n , podmete n á, podmete n ó, podmete n ý
              unestí (olib borish)	unes yo nn Iy	unes yo n , unese n á, unese n ó, unese n ý
              -Ch bilan tugaydigan fe’llar
              ispéch (pishirish)	ispech yo nn Iy	ispech yo n , ispache n á, ispache n ó, ispache n ý
              sberéchch (saqlamoq)	sberej yo nn Iy	sberej yo n , sberjee n á, sereje n ó, sereje n ý
              -Yti bilan tugaydigan fe’llar
              natí (topmoq)	náyd enn Iy	náyde n
              -Nut bilan tugaydigan fe’llar
              sognat (egilish)	sóngu t Iy	sóngu t
              -Ot bilan tugaydigan fe’llar
              ukolót (qoqish uchun)	ukolo t Iy	ukolo t
              Verbs ending in -ыть
              намы́ть (to wash)	намы́ t ый	намы́ t
              забы́ть (to forget)	забы́ t ый	забы́ t
              Verbs ending in бить, вить, лить, пить, шить
              уби́ть (to kill)	уби́ t ый	уби́ t

              Ergash gap

              Adverbial participles (деепричастия) are not declined, quite like usual adverbs. They inherit the aspect of their verb; imperfective ones are usually present, while perfective ones can be only past (since they denote action performed by the subject, the tense corresponds to time of action denoted by verb). Almost all Russian adverbial participles are active; to form passive constructions, adverbial participle forms of verb byt (past бывши, present будучи) may be used with either adjectival participle in instrumental ish (Будучи раненным, боец оставался в строю – Combatant, being wounded, remained in the row), or short adjective in nominative (Бывши один раз наказан, он больше так не делал – Having been punished once, he didn’t do it any more).

              Present adverbial participles are formed by adding suffix -а/-я (sometimes -учи/-ючи which is usually deprecated) to present-tense stem. Few of past participles (mainly of intransitive verbs of motion) are formed in similar manner. Most past adverbial participles are formed with suffix -в (alternative form -вши, always used before -сь), some with stem ending with a consonant, with -ши. Reciprocal ones have suffix -сь at their very end (in poetry can appear as -ся). [24] [25]

              Adverbial participles in standard Russian are believed to be a feature of bookish speech; in colloquial language they are usually replaced with single adjectival participles or constructions with verbs: Пообедав, я пошёл гулять → Я пообедал и пошёл гулять (“I had dinner and went for a walk”). But in some dialects adverbial and adjectival participles are common to produce perfect forms which are not distinguished in literary Russian; masalan. “I haven’t eaten today” will be “Я сегодня не евши” instead of “Я сегодня не ела”.

              1. ^ abv Rare but existing forms; they appear e.g. in negative sentences: как Он знает Писания, не учившись? (John 7:15 ).
              2. ^ Deprecated irregular form.
              3. ^ Mentioned by explorers other than Zaliznyak as still alive and neutral -учи form. [26]

              Noqonuniy fe’llar

              Russian verb paradigm

              брать 1	ви́деть 2	дава́ть 1	дать 3	est 3	жить 1	звать 1	идти́ 1	писа́ть 2
              Ingliz tili		olish	qarang	berish	give ( pf. )	yemoq	yashash	qo’ng’iroq qiling	boring	yozmoq
              Hozir	1-birlik	беру́	ви́жу	даю́	дам	men	живу́	зову́	иду́	пишу́
              	2-birlik	берёшь	ви́дишь	dayosh	dash	hech	jivyosh	moshyosh	idyosh	píshesh
              	3-birlik	beryot	vídit	dayot	dast	es	jivyot	moshyot	idyot	píset
              	1 ko’plik	beryom	vídim	dayom	dadím	mediam	jivyom	moshyom	idyom	píshem
              	2-ko`plik	beryote	vídite	dayote	dadáte	ma’lumot	jivyote	moshyote	idyote	píshete
              	3-ko`plik	berish́t	vídyat	dayut	dadút	edyát	jivut	зовut	iud́t	píshut
              O’tgan		bral bralá braxlo brali	videl videla videlo vidheli	davál davala daválo daváli	dal dalá dáló dali	el ela élo eli	jil jilá jiýlo jíli	zval zvalá zválo zváli	shyol shla shlo shli	pisál pisála pisálo pisáli
              Imperativ		berí	vid	daváy	day	hech	jiví	зовí	Idí	pishí
              Faol ishtirok etish	hozirgi	berish́chiy	vídyashiy	dayushchiy	–	edyáshiy	jivushchiy	зовushchiy	idushchiy	piushushchiy
              	o’tmish	bravshiy	vídevshiy	davavshiy	dávshiy	évshiy	jívshiy	zvávshiy	shedshiy	pisávshiy
              O‘tgan passiv kesim		zábrannyy	uvídennyy	–	dánnyy	s’́dennyy	–	ṕzvannyy	–	napísannyy
              O’tgan passiv ergash gap (qisqa shakllar)		zabran zabrana zabrano zabrany	uvíden uvídena uvídeno uvídeny	–	dan daná danó daný	s’́den s’́dena s’́deno s’́deny	–	ṕzvan pozvana pozzano pozvany	–	napísan napísana napísano napísani
              Adverbial ishtirok etish	hozirgi	beryá	vídya	daváya	–	edyá	jivyá	зовyá	idyá	–
              	o’tmish	brav	videv	daváv	dav	ev	jiv	zvav	shedshdi	pisáv

              1 Ushbu fe’llarning barchasi tubdan o’zgarishga ega.
              2 Ushbu fe’llar palatalizatsiya qilingan ba’zi hollarda, ya’ni s → sh “hozirgi barcha shakllari uchunpisát“, va d → j boshqa fe’llarning birinchi shaxs birlikda.
              3 Ushbu fe’llar na birinchi, na ikkinchi kelishiklarga mos kelmaydi.

              So’zni shakllantirish

              Asosiy maqola: Rus orfografiyasi § imlo

              Rus tilida bir qator to’plam mavjud prefikslar, predlogli va qo‘shimcha tabiatda, shuningdek kichraytiruvchi, kuchaytiruvchi va tez-tez uchraydigan qo’shimchalar va qo’shimchalar. Bularning barchasi ma’lum bir so’zning bir nechta hosilalarini hosil qilish uchun bir-birining ustiga qo’yilishi mumkin. Ishtirokchilar va boshqa fleksion shakllar ham maxsus bo’lishi mumkin ma’no. Masalan:

              misl	[mɨs⁽ʲ⁾lʲ]	“fikr”
              mislíshka	[mɨˈs⁽ʲ⁾lʲiʂkə]	“mayda, yoqimli yoki bema’ni fikr”
              mislišcha	[mɨˈs⁽ʲ⁾lʲiɕːə]	“asosiy import haqida o’ylash”
              myshlenie	[mɨˈʂlʲenʲɪjə]	“fikr, mavhum fikrlash, mulohaza yuritish”
              mýslit	[ˈMɨs⁽ʲ⁾lʲɪtʲ]	“o’ylash (birlashish kabi)”
              mýslyashiy	[ˈMɨs⁽ʲ⁾lʲɪɕːɪj]	“fikrlovchi, intellektual” (sifat)
              mýslimyy	[ˈMɨs⁽ʲ⁾lʲɪmɨj]	“o’ylab topiladigan, o’ylanadigan”
              mýslenno	[ˈMɨs⁽ʲ⁾lʲɪn (ː) ə]	“ruhan, ruhiy jihatdan”
              smisl	[smɨsl]	“ma’no” (ism)
              osmýslit	[ɐˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪtʲ]	“anglamoq, tasavvur qilmoq; anglamoq” (mukammal)
              osmýslivat	[ɨsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪvatʲ]	“idrok etish jarayonida bo’lish” (doimiy)
              pereosmýslit	[pʲɪrʲɪɐˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪtʲ]	“qayta baholamoq, qayta ko’rib chiqmoq”
              pereosmýslivat	[pʲɪrʲɪɐˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪvatʲ]	“(biron bir narsani) qayta baholash jarayonida bo’lish”
              pereosmýslivaemye	[pʲɪrʲɪɐˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪvejɪmɨje]	“qayta ko’rib chiqish jarayonida (biron bir narsa yoki ko’plik)”
              bessmýsleta	[bʲɪˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪtsə]	“bema’nilik”
              obessmýslit	[ɐbʲɪˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪtʲ]	“ma’nosiz qilish”
              bessmýslennyy	[bʲɪˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪnːɨj]	“ma’nosiz”
              obessmýslennyy	[ɐbʲɪˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪnːɨj]	“ma’nosiz”
              neobessmýslennyy	[nʲɪəbʲɪˈsmɨs⁽ʲ⁾lʲɪnːɨj]	“ma’nosiz ko’rsatilmagan”

              Rus tili ham do’stona ekanligini isbotladi aglutinativ birikmalar. Haddan tashqari holat sifatida:

              metallo’lomooespechénie	[mʲɪtəlɐˌlomɐɐbʲɪsʲpʲeˈtɕɪnʲjɪ]	“metallolom bilan ta’minlash”
              metallo’lomoobespechchennyy	[mʲɪtəlɐˌlomɐɐbʲɪˈsʲpʲetɕɪnːɨj]	“metallolom bilan yaxshi ta’minlangan”

              Puristlar (kabi Dmitriy Ushakov kirish so’zida uning lug’ati ) bunday so’zlardan qoshlarini chimirib. Ammo mana bu ko’chaning nomi Sankt-Peterburg:

              Kamenovostrovskiy prospekt

              [ˌKamʲɪnːɐɐˈstrovskʲɪj prɐˈsʲpʲekt]

              “Stone Island Avenue”

              Ba’zi tilshunoslar rus aglutinatsiyasining kelib chiqishi quyidagicha Slavyan cherkovi. Yigirmanchi asrda, qisqartirilgan tarkibiy qismlar tarkibida paydo bo’ldi:

              upravdom

              [ʊprɐˈvdom] = domravayushchiy domom

              [ʊprɐˈvlʲӕjʉɕːɪj ˈdomam]

              “turar joy boshqaruvchisi”

              Sintaksis

              So’zlashuvda ham, yozma tilda ham so’zlarning asosiy tartibi mavzu-fe’l-ob’ekt. Biroq, grammatik munosabatlar fleksiya bilan belgilanadiganligi sababli, so’z tartibida sezilarli kenglikka yo’l qo’yiladi va barcha mumkin bo’lgan almashtirishlardan foydalanish mumkin. Masalan, “ya poshyol v magazin” (‘Men do’konga bordim’) jumlasidagi so’zlarni tartibga solish mumkin:

              • Ya poshyol v magazin. (Men do’konga bordim; Men do’konga bordim.)
              • Ya v magazin poshyol. (Men do’konga bordim; taxminan. Chiqaman, boradigan joyim do’kon.)
              • Poshyol ya v magazin. (Men do’konga bordim; ikki ma’no: rivoyat qilingan voqeaning boshlanishi sifatida qaralishi mumkin: “Men do’konga bordim, va bir narsa sodir bo’ldi.” yoki uzoq o’ylanib, kimdir tomonidan qabul qilingan qaror: “Yaxshi, men do’konga boraman deb o’ylayman.”)
              • Poshyol v magazin ya. (Do’konga bordim; kamdan-kam ishlatilgan, so’zlarning kamdan-kam holati sababli yoki amnistiya amfibrada yozilgan she’r satrining boshi yoki ma’ruzachi aynan shu mavzu «do’konga borganini» ta’kidlashni istasa. bu holda, mavzu ta’kidlangan)
              • V magazin ya poshyol. (Do’konga bordim; ikkita ma’no: javob sifatida ishlatilishi mumkin: “Men do’konga bordim.” – “Kechirasiz, qaerga bordingiz?” – – Do’konga – men o’sha joyga bordim. yoki transport usuliga e’tibor: Men do’konga piyoda bordim.)
              • V magazin poshyol ya. (Do’konga men bordim; Do’konga men borganman.)

              grammatik to‘g‘riligini saqlagan holda. Shunga qaramay, “v magazin” (“do’konga”) iborasining tartibi doimiy ravishda saqlanib qolinganiga e’tibor bering.

              So’z tartibi mantiqiy stressni va aniqlik darajasini ifodalashi mumkin. Asosiy urg’u boshlang’ich bo’lishga intiladi, oxirida zaifroq urg’u beriladi. Ushbu kelishuvlarning ba’zilari nafaqat o’tmishni (fe’l bo’lishiga qaramay) hozirgi harakatlarni tasvirlashi mumkin poshyol o’tmishda).

              Ba’zi hollarda so’zlarning muqobil tartibi ma’noni butunlay o’zgartirishi mumkin:

              • Ne nado menya ugovarivat. (“Meni ishontirishga hojat yo’q” “→ Meni ishontirmaslik kerak [chunki men hech qachon biror narsa qilishga rozi bo’lmayman].)
              • Menya ne nado ugovarivat. (“Meni ishontirishga hojat yo’q” “→ Meni ishontirishga hojat yo’q [Men buni baribir qilaman].)

              Shaxssiz jumlalar

              Rus tili a bo’sh mavzu – bu mavzusiz jumlalarni tuzishga imkon beradi (Ruscha: bezlichnye predlojeniya ). Ulardan ba’zilari shaxssiz emas, balki bor deb da’vo qilinadi qiyshiq mavzu. Bunday jumlalarning mumkin bo’lgan tasnifi quyidagicha ajralib turadi: [27]

              Mavzusiz shaxssiz shaxslarda an mavjud shaxssiz fe’l (bitta uchinchi shaxs yoki bitta neytral shaklda) va boshqa hech qanday so’z sub’ekt sifatida ishlatilmaydi Smerkalos. ‘(Tushdi) xiralashgan.’ V Moskve polnoch. Yarim tunda Moskva.’ Yakkama-yakka shaxslar odatda shaxsiy his-tuyg’ularni ifodalaydilar, agar dativ holatdagi tajriba egasi sub’ekt sifatida qaralishi mumkin Mne ma’lumotlar skuchno. ‘Men zerikdim.’ Boshqa shaxsiy shaxslar nominativ ham, indativ ham bo’lmagan, ammo baribir nominal fe’l argumenti bo’lgan elementga ega Menya acc. toshnit. ‘Men o’zimni yomon his qilyapman.’ Vasyu acc. udarillo tokom instr. . Vasya an elektr toki urishi.’

              Salbiy

              Ko’p salbiy

              Standart ingliz tilidan farqli o’laroq, bir nechta salbiy “nikto nikogda nikomu nichego ne proschaet” singari rus tilida majburiydir. [nʲɪkˈto nʲɪkɐɡˈda nʲɪkɐˈmu nʲɪtɕɪˈvo nʲɪ prɐɕˈɕæjɪt] (“Hech kim hech qachon hech kimni hech narsa uchun kechirmaydi”, “hech kim hech qachon hech kimni kechirmaydi”). Odatda, jumldagi bitta so’zning negativ zarrasi yoki “ne” qo’shimchasi yoki salbiy “net” so’ziga tegishli, boshqa so’zida inkor-tasdiqlovchi zarrasi yoki “ni” qo’shimchasi mavjud; ammo bu so’zni tez-tez chiqarib tashlash mumkin va shuning uchun ni inkor qilish signaliga aylanadi: vokrug nikogo net va vokrug nikogo ikkalasi ham “atrofda hech kim yo’q” degan ma’noni anglatadi.

              Adverbial javoblar

              Ga bitta so’zli javob sifatida ijobiy hukm, ha tarjima qiladi da va yo’q tarjima qiladi aniq emas, quyidagi jadvalda ko’rsatilgandek. [ iqtibos kerak ]

              Tasdiqli gapga javob

              Ingliz tili	Ruscha
              Birinchi ma’ruzachi	Yomg’ir yog’yapti	Idyot dojdy
              Karnay bilan kelishish (yomg’ir yog’moqda)	Ha = yomg’ir yog’moqda	Da = idyot dojd
              Karnay bilan rozi emasman (yomg’ir yog’maydi)	Yo’q = yomg’ir yog’maydi	Net = dojd ne idyot

              Hech qanday oddiy qoida salbiy gapga ergash gap bilan javob bermaydi. B. Komri [28] rus tilidagi javob da yoki net savolning salbiy shakli bilan emas, balki so’rov beruvchining inkordan foydalanish niyati bilan yoki uning javobi bilan javob beradimi yoki yo’qligini aniqlaydi. oldindan taxmin qilish. Ko’pgina hollarda, bu noaniqlikdan qochish uchun qo’shimchali javobni kengaytirish kerak; so’zlashuv tilida intonatsiya net aytishda ham inkorni tasdiqlash yoki uchun muhim bo’lishi mumkin inkorni inkor qilish.

              Salbiy savolga javob

              Savol	Tafsir	Ijobiy javob bekor qilingan narsa e’lon qilinadi	Salbiy javob rad qilingan narsa rad etiladi
              Ne jeleete li pechenya? Cookie-fayllarni olmoqchimisiz?	Salbiylik faqat ko’proq xushmuomalalik uchun ishlatiladi	Da, pojaluysta. Ha iltimos.	Net, spasibo. Yo’q rahmat.
              Ne zadumavalis li vy nad etim? Buni o’ylamadingizmi?	Salbiy zarrachaning mavjudligi ijobiy javobni kutish bilan bog’liq	Da, zadumyalsya. Ha menda bor.	To’g’ri, ne zadumyalsya. Yo’q, yo’q.
              Tak chto, ne kúpite? Shunday qilib, siz (albatta) sotib olmaysiz (buni)?	Salbiy javob prezumptsiyasi bilan inkor etishga majbur bo’ladi	Net, beryom. Yo’q, biz uni sotib olamiz.	Da, ne beryom (kamroq tarqalgan). / Net, ne beryom. Yo’q, biz uni sotib olmaymiz.
              Ty ved ne serdishya na menya? (Ammo) siz mendan g’azablanmaysiz, shunday emasmi?	Kutilgandan ko’ra, salbiy kutilmoqda	Net, ya serjus. / Da, serjus. Ha, men g’azablanaman.	Net, ne serjus. / Da, ne serjus (kamroq tarqalgan). Yo’q, men g’azablanmayman.

              E’tibor bering, inkor qilingan fe’l bilan “da” ni kengaytirish orqali inkor tasdiqini ifodalash grammatik jihatdan qabul qilinadi. Amalda “net” deb javob berish va keyinchalik ingliz tilida ishlatilishiga parallel ravishda inkor qilingan fe’l bilan kengaytirish odatiy holdir. Salbiy jumlaga kengaytirilmagan “net” bilan javob berish, odatda ingliz tiliga o’xshash tarzda yana inkorni tasdiqlash sifatida talqin etiladi.

              Shu bilan bir qatorda ijobiy va salbiy oddiy savollarga predikatni ne bilan yoki no holda takrorlash orqali javob berilishi mumkin, ayniqsa da / net noaniq bo’lsa: eng so’nggi misolda “serjus” yoki “ne serjus”.

              Muvofiqlashtirish

              Tomonidan ifodalangan koordinatsiyaning eng keng tarqalgan turlari qo‘shma gaplar rus tilida birlashuvchi, oppozitsion va ajratuvchi. Bundan tashqari, rus tili grammatikasi qiyosiy, to’ldiruvchi va aniqlovchi masalalarni ko’rib chiqadi. Boshqa ma’no lazzatlari ham ajralib turishi mumkin.

              Yordamida birikkan koordinatsiyalar hosil bo’ladi bog`lovchilar i “va”, ni . ni (“emas . emas” – bir vaqtning o’zida inkor qilish), taekje “shuningdek”, tojje (“juda”; oxirgi ikkitasi qo’shimcha ta’mga ega) va boshqalar. Odatda, birlashtiruvchi koordinatsiya sanab chiqishni bildiradi, bir xillik yoki darhol ketma-ketlik. Ular shuningdek, sabab-ta’sir lazzatiga ega bo’lishi mumkin.

              Qarama-qarshilik koordinatsiyalari oppozitsion boglovchilar yordamida tuziladi: a “va” ~ “lekin”, no “lekin”, odn “ko “ammo”, yatsó “boshqa tomondan”, je “va” ~ “lekin” va boshqalar. Ular qarama-qarshilik, taqqoslash, mos kelmaslik, cheklash yoki kompensatsiyaning semantik munosabatlarini ifodalaydi.

              Ajratuvchi muvofiqlashtirishlar ajratuvchi birikmalar yordamida hosil bo’ladi: íli “or”, líbo “yo”, li… li “bo’lsin… yoki”, to… to “then . then” va boshqalar. Ular ifoda etilgan narsalarning o’zgarishini yoki mos kelmasligini ifoda etadi. muvofiqlashtirilgan gaplarda.

              To’ldiruvchi va aniqlovchi koordinatsiya birinchi jumla bilan bog’liq qo’shimcha, ammo bo’ysunmagan ma’lumotlarni ifodalaydi.

              Qiyosiy muvofiqlashtirish – bu oppozitsiyaning mazmunan mazasi.

              Umumiy muvofiqlashtiruvchi bog`lovchilar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

              • i [men] “va”, sanab chiquvchi, to’ldiruvchi;
              • a [a] “va”, qiyosiy, “lekin” yoki “while” ga intilish;
              • yo’q [yo’q] “lekin”, muxolifat.

              “I” va “a” ni farqlash muhim:

              • “i” oldingi holatga qarshi bo’lmagan quyidagi qo’shimcha holatni nazarda tutadi;
              • “a” oldingi holatga qarshi harakat qiladigan, ammo “no” (“lekin”) ga qaraganda kuchsizroq bo’lgan quyidagi holatni nazarda tutadi.

              Ketrinning qo’lyozmasi Igor qo’shig’i, 1790-yillar

              oní uehxali, i my uezjáem	[ɐˈnʲi ʊˈjexəlʲɪ] [ɪ ˈmɨ ʊ (ɪ̯) ɪˈʐːa (ɪ̯) ɪm]	ular ketishdi, va biz ketmoqdamiz (ham)
              oní ujé uéxali, a my eschyo net	[ɐˈnʲi ʊˈʐɛ ʊˈjexəlʲɪ] [ɐ ˈmɨ ʊ (ɪ̯) ɪˈʐːa (ɪ̯) ɪm]	ular allaqachon ketishgan, while (lekin) biz hali (chapda) yo’q
              oni uehxali, no nenadólgo	[ɐˈnʲi ʊˈjexəlʲɪ] [nima nʲɪnəˈdoɫɡə]	ular ketishdi, lekin uzoq vaqt emas

              O’rta asrlardan keyin rivojlangan “i” va “a” o’rtasidagi farq. Dastlab “i” va “a” ma’no jihatidan yaqinroq bo’lgan. Belgilanmagan tugashi Igor qo’shig’i yuzaga kelishi mumkin bo’lgan chalkashlikni tasvirlaydi. Zamonaviy imloda so’nggi beshta so’z, “knyazym slava a drujine amin” [knʲɪˈzʲjam ˈsl Qo’shimcha ɐ druˈʐɨnʲɪ ɐˈmʲinʲ] yoki “Knyazlar va ularning izdoshlariga shon-sharaf! Omin” deb tushunish mumkin. yoki “Shahzodalarga shon-sharaf, omin (R.I.P.) ularning izdoshlariga”. Garchi ko’pchilik fikri birinchi talqinda bo’lsa-da, kelishuvga erishilmadi. Ikkala o’rtasidagi psixologik farq juda aniq.

              Subordinatsiya

              Komplementatorlar (bo’ysunuvchi bog`lovchilar, ergash gaplar yoki ergash gaplar) quyidagilarni o`z ichiga oladi.

              • esli [ˈJesʲlʲɪ] ‘if’ (agar “qaerda” degan ma’noni anglatmasa);
              • potomu chto [pətɐˈmu eta] “chunki”
              • tak kak [tak kak] “beri” (“shu sababli” ma’nosini anglatadi)
              • chtoby [ˈꟅtobɨ] , dabi [ˈDabɨ] (kitobiy, arxaik) ‘shunday’
              • posle togo, kak [ˈPosʲlʲɪ tɐˈvo kək] “keyin”
              • xotya [xɐˈtʲa] “bo’lsa-da”

              Umuman olganda, rus tilida ingliz tiliga qaraganda kamroq bo’ysunuvchi gaplar mavjud, chunki qismlar va kelishik kesimlari ko’pincha nisbiy olmosh / fe’l birikmasi o’rnini egallaydi. Masalan:

              Vot chelovek, poteryavshiy nadejdu.	[vot tɕɪlɐˈvʲek] [pətʲɪˈrʲavʂɨj nɐˈdʲeʐdʊ]	Mana (odam) erkak kim umidini yo’qotdi. [yoritilgan umidini yo’qotgan]
              Gulyaya po gorodu, vsegda ostavlivayus u Rostralnyx kolonn.	[ɡʊˈlʲӕjɪ pɐ ʊoradʊ vsʲɪɡˈda] [ɐstɐˈnavlʲɪvejʉsʲ ʊ rɐˈstralʲnɨx kɐˈlon]	Shaharga sayrga borganimda doim Rostral ustunlar tomonidan pauza. [yoritilgan Shaharda yurib, men . ]

              Mutlaq qurilish

              Rus tilining fleksion xususiyatiga qaramay, zamonaviy rus tilida ingliz tiliga teng keladigan narsa yo’q nominativ mutlaq yoki lotin mutlaq mutlaq qurilish. Eski til muttasil konstruktsiyaga ega bo’lib, uning tarkibidagi ism bilan tarixiy. Boshqa ko’plab arxaizmlar singari, u ham saqlanib qoladi Slavyan cherkovi. Rus tilidagi so’nggi ma’lum namunalar orasida Radishchev “s Peterburgdan Moskvaga sayohat (Puteshestvie iz Sanktburga v Moskvu [pʊtʲɪˈʂɛstvʲɪjɪ ʲɪs pʲɪtʲɪrˈburɡa v mɐˈskvu] ), 1790:

              Edushu mne iz Edrova, Anyuta iz misli moey ne vyhodila. [ˈJedʊɕːʉ mnʲe ɪzʲ jɪˈdrovə, ɐˈnʲutə ɪz ˈmɨsʲlʲɪ mɐˈjej nʲɪ vɨxɐˈdʲila] “Yedrovo qishlog’idan ketayotib, Aniuta haqida o’ylashni to’xtata olmadim.”

              Shuningdek qarang

              Izohlar

              1. ^ Nesset (2008) Leonard Talmining (1985, 2000) “harakat” va “yo’l” atamalarini ruscha harakat fe’llari uchun tasvir sxemasiga qo’llagan.
              2. ^ Tadqiqotchilar shuningdek katitsya / katatsya, gnatsya / gonyatsya, nestisya / nosittsiya va tashchittsiya / taskatya reflektiv fe’llarini kiritdilar (Gagarina 2009: 451-452).

              Adabiyotlar

              1. ^ (rus tilida) Zaliznyak A. A. “Russkoe imennoe slovizmenenie.” Moskva .: Fan, 1967 yil
              2. ^ (rus tilida) Uspenskij V. A. “K opredenienie padeja po A. N. Kolmogorovu // Byulleten ob’edineniya po problemam mashinnogo perevoda.” Nashr. 5. Moskva., 1957 yil onlayn nusxasiArxivlandi 2012-04-23 da Orqaga qaytish mashinasi
              3. ^ (rus tilida) Klobukov E. V. “Semantika padejnyx form v sovremennom russkom literaturnom yazyke. (Vvedenie v metodiku pozitsionnoho analiza)” Moskva: Moskva davlat universiteti matbuoti, 1986 y.
              4. ^“Ruscha ismlarning holatlari”. Rus tili ustasi . Olingan 31 mart 2015 .
              5. ^“Rossiya ishi qisqacha”. alfa-lug’at . Olingan 3 avgust 2016 .
              6. ^Cooljugator: ruscha ismlarda Smart Declinator
              7. ^ Rus tilidan V. Korotkiy tomonidan tarjima qilingan
              8. ^ E. I. Litnevskaya. Russkiy yazyk. Kratkiy teoretik kursi dlya shkolnikov BMMP “ELEKS-Alfa”, 2000 yil
              9. ^ Ilya Birman. Xitry padeji russkogo yazyka
              10. ^ ab Sovremennyy russkiy yazyk / Pod red. V. A. Beloshapkovoy.
              11. ^ Corbett, Greville G. (iyun 1987). “Morfologiya / sintaksis interfeysi: slavyan tilidagi egalik sifatlaridan dalil” (PDF) . Til. 2. 63 (2): 299–345. doi:10.2307/415658. JSTOR415658 . Olingan 13 dekabr 2013 .
              12. ^ 7 dan ortiq bo’lgan kollektiv raqamlar kamdan-kam qo’llaniladi.
              13. ^ Juda kitobchan nutqda sutning ko’plik shaklidagi uchinchi shaxs shakli ham paydo bo’lishi mumkin; bu so’z aslida nima ekanligini bilmaydigan ba’zi mahalliy rus yozuvchilari tomonidan ko’pincha noto’g’ri ishlatilgan.
              14. ^ Byyorn Rotshteyn; Rolff Thieroff (2010). Evropa tillarida kayfiyat. John Benjamins nashriyoti. p. 326.
              15. ^“Ruscha fe’llar: Imperativni qanday shakllantirish kerak”.
              16. ^ Gor, K., Kuk, S., Malyushenkova, V., & Vdovina, T (2009). “Harakat fe’llari yuqori malakali o’quvchilar va rus tilidagi merosni ma’ruzachilarida”. Slavyan va Sharqiy Evropa jurnali. 53 (3): 386–408. JSTOR40651163. CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
              17. ^ Talmi, Leonard (1985). “Leksikallashtirish naqshlari: leksik shakllardagi semantik tuzilish”. Timoti Shopenda (tahrir). Til tipologiyasi va sintaktik tavsifi, jild. 3. Kembrij: Kembrij universiteti matbuoti. 57–149 betlar.
              18. ^ Nesset, Tore (2008). “Yo’l va xulq: ruscha harakat fe’llariga rasm-sxematik yondashuv”. Skando-Slavitsa. 54 (1): 135–158. doi:10.1080/00806760802494232. S2CID123427088.
              19. ^ abv Muravyova, L (1986). V. Korotkiy (tahr.) Rus tilidagi harakat fe’llari / Glagoly dviženija v russkom jazyke (5 nashr). Moskva: Russkij jazik. 211–212, 218–225-betlar.
              20. ^ abv Veyd, Terens (2011). Rus tilining keng qamrovli grammatikasi (2 nashr). Oksford: Blackwell Publishers Ltd.
              21. ^ Hasko, Viktoriya (2010). “Rus va ingliz tillarida harakat fe’llarining semantik tarkibi”. Renee Perelmutterda (tahrir). Slavyan harakat fe’llariga yangi yondashuvlar. Amsterdam: John Benjamins nashriyot kompaniyasi. 197-224 betlar. ISBN978-9027205827 .
              22. ^ Mahota, Uilyam (1996). O’rta darajadagi talabalar uchun ruscha harakat fe’l. Nyu-Xeyven: Yel universiteti matbuoti.
              23. ^ Anna, Medvedeva. “Tasniflash – RussianLearn.com saytidagi rus tili grammatikasi”. russianlearn.com.
              24. ^ Pol Kubberli (2002). Rus tili: lingvistik kirish. Kembrij universiteti matbuoti. 162, 164 betlar. ISBN0-521-79641-5 .
              25. ^ A. A. Kamynina (1999). Sovremennyy russkiy yazyk. Morfologiya. Izdatelstvo MGU. p. 180. ISBN5-211-04133-X .
              26. ^“Deeprichastie”. Russkaya korpusnaya grammatika . Olingan 2013-09-26 .
              27. ^ Bailyn, Jon F. (2012). Ruscha sintaksis. Kembrij universiteti matbuoti. 115–118 betlar. ISBN978-0-521-88574-4 .
              28. ^ Komri, Bernard (1984). “Ruscha”. Tildagi tipologik tadqiqotlar. 4 (Interrogativity: Etti xil tilda savollar grammatikasi, tipologiyasi va pragmatikasi bo’yicha kollokvium, Klivlend, Ogayo, 1981 yil 5 oktyabr – 1982 yil 3 may): 36-37.

              Tashqi havolalar

              • Interfaol on-layn rus tilidagi ma’lumotnoma
              • Vikibutlar ruscha
              • Gramota.ru – lug’atlar
              • Vikilug’at tarkibida kirillchada so’zlar va ingliz tilida grammatik tahlil mavjud
              • Ruscha Vikilug’at rus tilida so’z ma’nosini va grammatik tahlilni beradi
              • Amaliy testlar bilan rus tili grammatikasiga umumiy nuqtai
              • Tarmoqda rus grammatikasi bo’yicha maqolalarga 400 dan ortiq havolalar
              • Bepul onlayn rus grammatikasi kitobi (videolar bilan)
              • Rus tili tarixi kuni YouTube
              • Qadimgi cherkov slavyan
              • Slavyan cherkovi
              • Qadimgi Sharqiy slavyan
              • Ukrainada
              • Ruslashtirish
              • Alifbo
              • Rimlashtirish (transliteratsiya)
              • Islohotlar
              • Yaltiroq
              • Kompyuterni ruslashtirish
              • Mors kodi
              • Brayl shrifti

              Y. Hamrayeva O‘zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi (ma’ruzalar matni) Qarshi-2007

              “O‘zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi” ixtisoslik fanidan ma’ruzalar matni to‘plami 5 A 220100 – filologiya (o‘zbek tili va adabiyoti) bakalavri yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalar uchun mo‘ljallangan.

              Ma’ruzalar matni shu yo‘nalishning joriy dasturiga mos ravishda tuzildi. To‘plamda o‘zbek va rus tillarining zotiy tabiati, ularga mansub bo‘lgan til birliklarining mohiyati va qiymati qiyosiy aspektda yoritib berildi, ikki til o‘rtasidagi o‘zaro o‘xshashliklar va farqlar sistematik ravishda muqoyasa qilindi.

              Taqrizchilar: prof. B. R. Mengliyev,

              filologiya fanlari doktori

              filologiya fanlari nomzodi

              filologiya fanlari nomzodi

              “O‘zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi” fanidan ma’ruzalar matni to‘plami Qarshi davlat universiteti O‘zbek tilshunosligi kafedrasining № ___ yig‘ilishi (___ avgust, 2007 yil) hamda Tarix va o‘zbek filologiyasi fakultetining Ilmiy-uslubiy kengashi №___ yig‘ilishida (___ avgust, 2007 yil) tasdiqlangan va qo‘llanma sifatida foydalanish uchun tavsiya etilgan.

              1. Mavzu: Kirish. «O’zbek va rus tillariningqiyosiy tipologiyasi» fanining

              Ikki til sistemasini ikki yoqlama qiyoslashda har bir qiyoslanayotgan til sistemasining bayon etilgan materiali alohida-alohida qiyoslanadi. Har bir qatlam birligining o‘ziga xos xususiyati, boshqa qatlamlardagi birliklarning o‘o’zaro aloqalari hisobga olinadi» (J.Bo‘ronov. Ingliz va o’zbek tillari qiyosiy grammatikasi. – T., 1973. 70-bet).

              Qiyosiy tipologiya harakterologiya hamda universal grammatika kabi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Bu yo‘nalishlarning har ikkalasi ham tilarni qiyoslash bilan shug‘ullanadi. Biroq ularning farqli jihatlari ham mavjud bo‘lib, harakterologiya tilardagi faqat bir xil qatlamlarni taqqoslaydi, universal grammatika esa tillarni taqqoslashda grammatik vositalardan tashqari leksik vositalarni ham inobatga oladi.

              Olim M.Irisqulovning e‘tirof etishicha, ko‘plik kategoriyasi universal grammatika nuqtai nazaridan quyidagi vositalarni o‘z ichiga oladi:

              1. Ko‘plik shaklini hosil qiluvchi qo‘shimchalar.
              2. Son turkumiga kiruvchi so‘zlar.
              3. Ayrim olmoshlar.
              4. Jamlovchi otlar.
              5. So‘zshakllarni o‘zgartiruvchi fonetik hodisalar (mas. flektiv tillarda).

              Ma‘lumki, o’zbek tili Oltoy tillar oilasining turkiy guruhiga mansub bo‘lib, tipologik jihatdan u agglyutinativ tillar guruhiga kiradi. Rus tili esa dunyodagi eng yirik oila hisobo’langan Hind­Yevropa tillari oilasining slavyan guruhiga mansub bo‘lib, tipologik tasnifga ko‘ra, flektiv til hisobo’lanadi.

              «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» fani filologik mutaxassisliklar uchun asosiy fanlardan biridir. Ushbu fan o’zbek va rus tillarining zotiy tabiati, qurilish qonuniyatlari, ularni qiyoslab, chog‘ishtirib o‘rganish metodologiyasi va metodlari, o’zbek va rus tillari sistemalaridagi o‘xshashlik va farqlarni aniqlash kabi masalalar haqidagi fandir. Fanning asosiy maqsadi qiyosiy tipologiya, agglutinativ va flektiv tillar, ularning qurilish qonuniyatlari, ular o‘o’rtasidagi umumiylik va xususiyliklarni aniqlash, ularni chog‘ishtirib, qiyoslab o‘rganish haqida bilim berishdir.

              «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» bosh maqsadga bo‘ysundirilgan quyidagilar haqida ma‘lumot berishni vazifa qilib qo‘yadi:

              – qiyosiy tipologiya haqida umumiy ma‘lumot;

              -agglutinativ va flektiv tillarning o‘ziga xos xususiyatlari;

              – tillarni qiyoslab o‘rganish metodologiyasi;

              – ikki tilga xos fonemalarni qiyoslab o‘rganish;

              – o’zbek va rus tillarining lug‘aviy tarkibini qiyoslab o‘rganish;

              – tillarning morfologik sathiga oid farqlarni aniqlash;

              -qiyoslash yordamida tillar o‘o’rtasidagi sintaktik umumiylik va xususiyliklarni aniqlash.

              Tilni o‘rganish va tavsiflash turli usul va uslubo’lar bilan amalga oshiriladi. Masalan, «Hozirgi o’zbek adabiy tili» kursi bir tilni tavsiflash namunasi hisobo’lanadi. Bunda o’zbek tiliga mansub xususiyatlar, uning qurilish qonuniyatlari faqat bir til, ya‘ni o’zbek tili misolida bayon qilinadi. Tilni bunday o‘rganish fanda xususiy tilshunoslik deb yuritiladi. Qiyosiy tipologiya esa umumiy tilshunoslikning tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, unda tillar o‘o’rtasidagi umumiyliklar va har bir tilning o‘ziga xos xususiyatlari, o‘xshashliklar va farqlar o‘rganilib, tillarning qiymati belgilanadi. Masalan, hozirgi kunda Yevropaning bir qator rivojlangan mamlakatlarida qabul qilingan yevro pul birligining qiymati uni boshqa shunday birliklar, masalan, AQSH dollari yoki Angliya funt­sterlingi bilan qiyoslanganda ma‘lum bo‘ladi.

              Bundan xulosa chiqarish mumkinki, qiyosiy tipologiya ma‘lum tilning qiymatini, o‘ziga xosliklarini, qo‘llanish va taraqqiy etish imkoniyatlarini, unda mavjud belgilarning mohiyatlarini aniqlashda qo‘l keladi.

              Ma‘lumki, sobiq Ittifoq davrida «tilimizning davr talabiga mos ravishda takomillashib borishida asosiy rol o‘ynagan» rus tilining qonuniyatlarini o’zbek tiliga ham tiqishtirish, ular o‘o’rtasidagi o‘xshashliklarni izlash hollari yuz berdi. Ammo keyingi o‘n­o‘n besh yil ichida, ayniqsa, mustaqillik yillarida o’zbek tilshunosligining taraqqiyoti yo‘lida qilingan ishlar, xususan, tilga sistema sifatida yondashish, tilning qurilish qonuniyatlarini struktural jihatdan o‘rganish, til birliklari o‘o’rtasidagi turlicha semantik (paradigmatik, graduonimik, partonimik, iyerarxik va h.k.) munosabatlarni aniqlash yordamida o’zbek tilining yangi imkoniyatlari, lug‘aviy va grammatik birliklarning mohiyati, flektiv tillarda bo‘lmagan xususiyatlari kashf etildi.

              Shu bois, tilshunoslikda to‘plangan ma‘lumotlar asosida o’zbek va rus tillarini yangicha nuqtai nazardan chog‘ishtirib o‘rganish hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biri hisobo’lanadi.

              «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» fani tilshunoslik fanlari, shuningdek tarjima nazariyasi, etnologiya, etnografiya va barcha filologik fanlar bilan aloqadorlikka ega va unda o‘rganiladigan masalalar bu fanlardagi muammolar bilan bog’lanadi.

              Fanning asosiy bo‘limlari kirish, fonetika, leksika, morfologiya va sintaksisdan iborat.

              Bu boimlarda, agglutinativ va flektiv tillar, o’zbek va rus tillarining fonetik, leksik, morfologik va sintaktik sathlariga xos bo‘lgan xususiyatlar o‘o’rtasidagi umumiyliklar va farqli jihatlar qiyosiy usul bilan o‘rganiladi.

              Mavzuni mustahkamlash uchun

              savol va topshiriqlar

              1. Qiyosiy tipologiya deganda nimani tushunasiz?

              3. «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» fanining asosiy maqsadlari nimalarga yo‘naltirilgan?

              1. «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» fanining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
              2. Harakterologiya deganda nimani tushunasiz?
              3. Universal grammatika qanday tillarni qiyoslashda qo‘l keladi?
              4. O’zbek tili tipologik va genetik jihatdan qaysi til oilasiga mansub va u qanday til hisobo’lanadi?
              5. Rus tili tipologik jihatdan qanday tillar guruhiga kiradi?
              6. «O’zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi» fani qaysi fanlar bilan bog’liq?
              7. «Tilshunoslikka kirish» fanidan olgan bilimlaringiz asosida tillarning tipologik tasnifi haqida gapiring.

              Informatsion­uslubiy ta‘minot,

              1. Bo‘ronov J. Ingliz va o’zbek tillari qiyosiy grammatikasi. –T:, 1973.
              2. Hamrayeva Y., Elmurodova L. O‘zbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi. Qarshi: «Nasaf», 2007.
              3. Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish. T., 1992; 179-185-betlar.
              4. Кодухов. Введение в языкознание. M., 1979; стр. 292-296.
              5. Mengliev B.R. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Qarshi, 2004;
              6. Реформатский A.A. Введение в языковедение.M., 1967.
              7. Решетов В.В., Решетова Л.В. Рус тили грамматикаси. T.: «qituvchi», 1968.
              8. Современный русский язык. Под ред. Белошапковой В.А.– M.: «Высшая школа», 1981.

              2-Mavzu:O’zbek va rus tillarining fonetikasiga

              1. Akustik jihat. Bunda nutq tovushlarining fizik tomoni – havo oqimining to’lqinlanishi, tovush balandligi, kuchi, tembri, qisqa yoki cho’ziqligi, ovoz va shovqinning ishtiroki o’rganiladi.
              2. Artikulyatsion jihat. Bunda nutq tovushlarining hosil bo’lishida nutq tovushlarining harakati va holati o’rganiladi.
              3. Funksional (lisoniy) jihat. Bunda nutq tovushlarining ijtimoiy roli – fikr almashish jarayonidagi o’ziga xos vazifalari o’rganiladi.

              Hozirgi o’zbek adabiy tilida 30 ta fonema mavjud bo‘lib, yozuvda ular 26 ta harf hamda 3 ta harf birikmasi bilan ifodalanadi, chunki o’zbek alifbosidagi j harfi ham qorishiq portlovchi undoshni, ham o‘zlashma so‘zlar tarkibidagi qorishiq sirg‘aluvchi undoshni aks ettiradi. Rus tilidagi fonemalar soni esa 42 ta bo‘lib, ular rus alifbosidagi 31 harf yordamida ifoda etiladi. (Har ikkala alifbo tarkibida maxsus belgilar ham bor. Mas., o’zbek alifbosida tutuq belgisi, rus alifbosida ъ va ь belgilari). Demak, o’zbek va rus tillaridagi fonemalar ham artikulatsiyasiga ko’ra, ham miqdoran o’o’zaro farq qiladi. O’zbek tilida ham, rus tilida ham oltita unli fonema mavjud, bu tasodifiy hol, albatta. Biroq undoshlar soni o’zbek tilida 24 tadan iborat bo’lsa, rus tilidagi undoshlar 36 tani tashkil qiladi. Bu tafovut rus tilidagi undoshlarning «jaranglilik-jarangsizlik» belgisidan tashqari, «qattiqlik-yumshoqlik» belgisiga ko’ra ham ziddiyatda turishi bilan belgilanadi.

              1. Tilning ko’tarilish darajasiga ko’ra (yuqori, o’o’rta, quyi).
              2. Labo’larning ishtirokiga ko’ra (labo’langan, labo’lanmagan).
              3. Tilning yotiq harakatiga ko’ra ( old qator, o’o’rta qator va orqa qator).

              O’zbek va rus tillaridagi unlilarning qiyosiy jadvali.

              Eslatma: Unlilarning til yotiq (gorizontal) holatiga ko’ra belgilari asosiy hisobo’lanmaydi, chunki bu belgilar ularning qurshovlari ta’sirida o’zgarib turadi.

              Quyida har ikki til unli fonemalari alohida-alohida qiyoslanadi.

              UNLI FONEMALARGA QIYOSIY TAVSIF
              A unlisi. Bu tovush har ikkala tilda ham bo’g’inning barcha tiplarida kela oladi. Rus tilida bu tovushni talaffuz qilishda og’iz o’o’rtasida keng bo’shliq hosil qilinadi, til uchi o’zbek tilidagiga nisbatan biroz orqaroqda bo’ladi, shuning uchun rus tilidagi a qattiqroq talaffuz qilinadi.

              O va o’. O unlisi o’zbek tilida ham, rus tilida ham har qanday bo’g’inda uchraydi. Ammo o’zbek tilidagi o talaffuz jihatidan rus tilidagi o dan ancha farq qiladi. O’zbek tilida bu tovush tilning tik harakatiga ko’ra quyi keng, labo’larning ishtirokiga ko’ra esa kuchsiz labo’langan unlidir. Biroq o’zbek tilida o rus tilidagi o ga qaraganda ochiqroq va cho’ziqroqdir. Og’izning ochilish darajasi va tilning holatiga ko’ra bu unli a unlisiga yaqin bo’lgani uchun ruslar o’zbekcha so’zlarni aytishda bu tovushni a tarzida talaffuz qilishadi: qozon-казан, bozor-базар, Toshkent-Ташкент kabi. Turli fonetik pozitsiyalarda bu unli o’zbek tilidagi boshqa unlilar kabi turlicha talaffuz etiladi. Xususan, chuqur til orqa undoshlari qurshovida uning orqa qator (qattiq) ottenkali varianti ( qozi, hokim, holis, g’oz) yuzaga kelsa, til o’o’rta y yoki sayoz til orqa k, g undoshlari bilan yondosh kelganda uning old qator ottenkali (yumshoq) varianti ( komil, kotib, yodgor) hosil bo’ladi.

              И, i va ы. Rus tilidagi и fonemasi nutqda quyidagicha talaffuz qilinadi: tilning o’o’rta qismi tanglayga tomon ko’tariladi, bunda til uchi pastki qatordagi tishlarga tegib turadi. Bu fonema rus tilida asosan so’z boshida yoki yumshoq undoshlardan keyin yoxud unlilardan keyin keladi. O’zbek tilidagi i ham ko’p holatlarda, asosan arab tilidan o’zlashgan so’zlarda, rus tilidagi so’z boshida urg’usiz kelgan i ga o’xshash talaffuz qilinadi. Masalan: ivimoq-Иван, idish-идёшь, istak-истерика, imkon-иметь. Shuningdek, arab tiliga xos –iy qo’shimchasi bilan tugallanadigan so’zlarda ham rus tilidagidek talaffuz qilinadi: ilmiy, zamonaviy, markaziy, Navoiy. O’zbek tilida i so’z boshida urg’uli bo’g’in hosil qilmaydi. Rus tilida esa bunday pozitisiyada kelgan и unlisi o’zbek tilidagiga qaraganda kuchliroq, cho’ziqroq va yumuqroq talaffuz qilinadi: иней, имя, индекс, изгородь va hokazo.

              Э va e. Rus tilidagi э fonemasi nutqda so’z boshida yoki so’z o’o’rtasida urg’uli bo’g’inda qattiq undoshlardan keyin kelgandagina aniqlik kasb etadi: эхо, эра, это, шест, жест, цех. Ushbu tovushni talaffuz qilishda til и unlisini talaffuz qilish holatidagidek darajada yuqoriga ko’tarilmaydi, til uchi esa pastki qator tishlarga tegib turadi. Bu tovush o’zbek tilidagi e ga nisbatan ochiqroq, qattiqroq va cho’ziqroq aytiladi.

              У va u . Bu fonema har ikkala tilda ham yuqori tor, labo’langan unlidir. U bo’g’inning barcha tiplarida uchraydi. Urg’uli bo’g’inda rus tilidagi у o’zbek tilidagi u ga qaraganda ancha orqaroqda hosil bo’ladi va cho’ziq talaffuz qilinadi, bunda til bilan tanglay o’o’rtasidagi bo’shliq ham kengroq bo’ladi. Shuning uchun rus tilidagi u bunday holatda qattiqroq eshitiladi: Ульяна, уважать, уклад. O’zbek tilida so’z oxirida v undoshidan oldin kelgan u tovushi artikulyatsiyasi va cho’ziqligi jihatidan rus tilidagi у ga juda ham o’xshab ketadi. Masalan: quv, quvnoq, suv, g’uv-g’uv. Urg’usiz bo’g’inda у tovushi har ikkala tilda ham qisqaroq talaffuz qilinadi, biroq o’zbek tilida u o’ta qisqa bo’ladi: supurgi- супруг, dushman-душа, tushuncha-тушёнка.
              UNDOSHLAR SISTEMASI
              O’zbek va rus tillaridagi undosh fonemalar nafaqat miqdori, balki talaffuzi, tasniflanishi jihatidan ham o’o’zaro farq qiladi. Masalan, hosil bo’lish o’rniga ko’ra o’zbek tilidagi unlilar uch guruhga – lab undoshlari, til undoshlari va bo’g’iz undoshiga, rus tilida esa ikki guruhga – lab undoshlari va til undoshlariga ajratiladi. Rus tilida jaranglilik-jarangsizlik belgisiga ko’ra ziddiyatda turuvchi quyidagi undoshlar juftlikni hosil qiladi:

              Jarangli undoshlar: б, б’, в, в’, г, г’, д, д’, з, з’, ж

              Jarangsiz undoshlar: п, п’, ф, ф’, к, к’, т, т’, с, с’, ш

              (’ belgisi tovushning yumshoqligini bildiradi). Qolgan jarangli (й, м, м’, н, н’, л, л’, р, р’ ) va jarangsiz (x, ц, ч, щ) undoshlarning esa jufti yo’q. Bundan tashqari, rus tilidagi jarangli va jarangsiz undoshlar qattiqlik-yumshoqlik belgisiga ko’ra ham o’o’zaro ziddiyat juтftligini hosil qiladi:

              Qattiq undoshlar: б, в, г, д, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ш

              Yumshoq undoshlar: б’, в’, г’, д’, з’, к’, л’, м’, н’, п’, р’, с’, т’, ф’, х’, щ

              (ц, ж tovushlari doim qattiq, й va ч esa hamisha yumshoq talaffuz qilinadi). Bunday zidlanish o’zbek tilidagi undoshlarga xos emas. To’g’ri, o’zbek tilida ham ba’zan undoshlar o’zlarining qurshovlari ta’sirida o’zgarib, biroz yumshayishi yoki qattiqlashishi mumkin, biroq bu ularning (undoshlarning) kombinator variantigina bo’lib, ular ma’no farqlash xususiyatiga ega emas. Ayrim undoshlar rus tilida ham, o’zbek tilida ham deyarli bir xil talaffuz qilinadi (m-м, n-н, r-р, s-с), ammo aksariyat undoshlarning talaffuzi bu ikki tilda keskin farq qiladi. Ushbu farqlarni quyidagi jadvalda ko’rish mumkin. (Ruscha harflar qavs ichida berilgan).
              O’zbek va rus tillaridagi undoshlarning qiyosiy jadvali.

              Kursy.uz

              Рус тилида ишонч билан мулокат килинг! Рус тилини хамма боскичлари факат бизда! Рус тили- иш, укиш ва мулокот учун! Санокли ойларда самарали дастур туфайли максадингизга эришасиз! «Жонли» сузлашув рус тилини хакикий хает учун Lanex Educationда ургана .

              Muloqot tеlеfoni +99871 241-11-23

              Effekt Moliya Tavsiya etamiz

              A.Temur ko’chasi 84-uy, “Qozog’iston” kinoteatrining o’ng tomonida, Toshkent

              Hayotni sevasanmi, sevsang vaqtni boy berma. O’QISHGA MARHAMAT. “EFFEKT-MOLIYA” Barchani qo’yidagi qisqa muddatli kurslar va krujoklarga taklif qiladi. FARMASEVTIKA B’OLIMIDA O’QITISH. Farmatsevtika sohasida turli kasblar bo‘yicha o‘q .

              Muloqot tеlеfoni +99871 235-10-36, +99898 124-10-36

              Biznes va kadrlar

              Buyuk Ipak Yo‘li metro stansiyasi, Sayram ko‘chasi 39-a, Toshkent

              Tillar o‘qitish, bolalarni rivojlantirish. Lingvistik klub.

              Muloqot tеlеfoni 267-74-61; 267-74-00; 387-60-40; 505-60-40; 389-60-40; 382-60-40

              Fagaz

              Yunusobod-14, 62-uy, Toshkent

              Fagaz o‘quv markazi katta yoshlilarga ham, kichkintoylarga ham turli o‘quv kurslarini taqdim etadi.

              Muloqot tеlеfoni 225-56-53, 778-62-98

              High Pick

              Yakkasaroy tumani, Bobur ko‘chasi , M-27, 21-uy, 4111-ofis, Toshkent

              Til bo‘yicha, tayyorlov, pazandachilik, bichish va tikish kurslari.

              Muloqot tеlеfoni (+998 97) 411-7133 (+998 97) 779-1465

              IFFATLI KELIN

              Chilonzor tumani, Naqqoshlik ko‘chasi, 2-uy. Mo‘ljal: Chilonzor metro stansiyasi, Toshkent

              “IFFATLI KELIN” o‘quv markazida o‘quv jarayoni maxsus ishlab chiqilgan dasturga muvofiq, zamonaviy mеtodikalar asosida o‘tkaziladi.

              Muloqot tеlеfoni (+998 71) 279 16 81, (+998 97) 155 85 10.

              Korchalon

              “Buyuk Ipak Yo‘li”/”Pushkin” metro stansiyalari., Toshkent

              O‘quv markazi «KORCHALON» mustaqil O‘zbеkistonda, 1991-yilga dastlabki nodavlat ta’lim muassasasi sifatida turli yoshdagi tinglovchilarga chet tillari va biznеs-fanlarini o‘qitish maqsadida tashkil etilgan.

              Muloqot tеlеfoni 268-32-52, 268-00-15

              Laur

              Xamza metro stansiyasi, “Е” dahasi, 6-uy, Toshkent

              Kurslar: kompyutеr, tеxnik, tillar, go‘zallik, biznеs, gitara chalish, batik.

              Muloqot tеlеfoni 277-13-86, 277-86-64

              LTS TRAINING

              Qori-Niyozov ko‘chasi, 2-uy, 1-qavat, 1-korpus, Toshkent

              LTS TRAINING kurslarichet tillarini o‘rganishni xohlovchi keng tinglovchilar doirasiga mo‘ljallangan.

              Muloqot tеlеfoni 237-13-14, 237-09-32

              MasterClass

              Bratislava ko‘chasi, 11, Toshkent

              Barmеnlar kurslarini O‘zbеkiston barmеnlari Uyushmasining prеzidеnti Rudolf Bеjanyan olib boradi.

              Related posts:

              1. 9 sinf ona tili 159 mashq javobi
              2. Davlat tili ozbek tilidir
              3. 7 sinf biologiya audio
              4. Online maktab 1 4 sinflar uzbek tilida