Imloga mustaqillik kerak: til tabiatidan yiroq qoidalar
Ukrain va belorus tillari bilan birgalikda hind-yevropa tillari oilasiga kiruvchi slavyan tillarining sharqiy guruhini tashkil etadi. Oʻtgan asrning 80-yillaridagi maʼlumotlarga koʻra, rus tilida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 250 million kishidan, jumladan, hozirgi MDH mamlakatlarida 185 million kishidan iborat. Bundan tashqari, mazkur hududlardagi 60 milliondan ortiq kishi rus tilida erkin soʻzlasha oladi.
Скачать O`zbek Rus So`zlashgichi APK
Скачать последнюю версию O`zbek Rus So`zlashgichi от Books & Reference для Андроид. Dastur ko’plab hozirgi zamonaviy hayotimizda kerak bo’ladigan va ishlatiladigan so’z va gaplardan tashkil topgan. Foydalanuvchiga qulay bo’lishi uchun mavzularga. Подробнее.
O`zbek Rus So`zlashgichi ru.ard.uzbekrussozlashgichi Сведения о приложении
- Цена: Бесплатно
- Дата Последней версии : 05 мая 2021
- Версия Андроид: 4.2
- Разработчик: Русский разработчик
- Размер последней версии: 20Mb
- Категория: Books & Reference
- Журнал версий Другие версии
- Последняя версия: 1.4.3
(Запрос обновления) [Запрос отправлен]
O`zbek Rus So`zlashgichi Снимки экрана
O`zbek Rus So`zlashgichi Описание
Последняя O`zbek Rus So`zlashgichi apk Скачать. Dastur ko’plab hozirgi zamonaviy hayotimizda kerak bo’ladigan va ishlatiladigan so’z va gaplardan tashkil topgan.
Foydalanuvchiga qulay bo’lishi uchun mavzularga bo’lingan. Dasturga rus tili alfaviti, grammatikasi, tez aytish va hattoki topishmoqlar ham kiritilgan. Agar sizda bu dastur bo’lsa, sizga tarjimon kerak emas. Aziz foydalanuvchi dasturimiz sizni bilimingizni oshirishda va og’iringizni yengil qilishiga ishonamiz. Umid qilamiz doimiy foydalanuvchimiz bo’lasiz. Скачать и установить Play Store APK файл или загрузить и установить obb от GooglePlay AppStore.
O`zbek Rus So`zlashgichi Журнал версий
Выпуск 1.4.3 мая 05, 2021
Выпуск 1.4.2 августа 22, 2019
Выпуск 1.4.0 января 18, 2019
Выпуск 1.3.9 января 05, 2019
Выпуск 1.3.8 сентября 23, 2018
Imloga mustaqillik kerak: til tabiatidan yiroq qoidalar
Inson har qanday holatda erkin bo‘lishi kerak, shundagina u to‘laqonli yashaydi. Albatta, erkinlik degani tartib-qoidalarga bo‘ysunmaslik kerak degani emas. Hayot tartibsiz izdan chiqadi. Lekin tabiiylikka zid tartib-qoidalar ham hayotni og‘irlashtiradi, o‘rinsiz qiyinchiliklar yaratadi. Bu narsa tilda, jumladan, imloda ham ko‘zga tashlanadi. “Daryo” kolumnisti Orif Tolib bugun ana shu mavzuda so‘z yuritadi.
Islohtalab qoidalar
Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova
1995-yil 24-avgustda “O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari” tasdiqlangan. O‘tgan yillar mobaynida qoidalar tildagi juda ko‘p hodisalarni qamrab olmagani, tuzatishlarga muhtoj ekani sezilib qoldi. Lekin unga tegishli o‘zgartirishlar kiritilmadi. Hozir oddiy foydalanuvchilar orasida ham, ilmiy jamoatchilik orasida ham lotin alifbosi isloh bo‘lishi va ana shu jarayonda imlo qoidalariga o‘zgartirishlar kiritilishiga umid bog‘layotganlar ko‘p.
Oddiy sentyabr-sentabr muammosi haligacha yechilmagani til sohasidagi egasiz muammolarning bittasi, xolos. Tinish belgilarini qo‘llash va o‘zlashma so‘zlarni ifodalashdagi yanglish yondashuvlarni, imlo lug‘atlaridagi xilmaxilliklar, izohli lug‘at, imlo lug‘atlari va milliy ensiklopediyadagi ayrichaliklarni to‘g‘rilash kabi masalalar ko‘p yillardan beri yechimini kutib yotibdi.
Yangi imlo qoidalarini qabul qilishda keng jamoatchilikdan fikr va takliflar olinishi kerak deb hisoblayman. Qoidalar muhokamaga qo‘yilishi, unga mutaxassislar ham, nomutaxassislar ham taklif va tuzatishlarini berishlari kerak. Asosli va mantiqli fikrlar albatta inobatga olinishi zarur. Imlo qoidalari olimlar, jurnalistlar, davlat xizmatchilari yoki blogerlar uchungina emas. U alaloqibat hamma uchun — butun xalq uchun.
Amaldagi imlo qoidalaridagi, imlo qoidalariga kirmagan bo‘lsa-da, odatda aylanib, qoidaday ko‘rina boshlagan, lekin til tabiatiga va mantiqiga zid ba’zi holatlar haqida to‘xtalib o‘tmoqchiman. Ular yangi imlo qoidalarida to‘g‘rilanishi kerak. Asosiy maqsad — o‘zbek tili tabiatiga mos, ma’noni tushunarliroq ifodalashga xizmat qiladigan imlo qoidalariga ega bo‘lish.
Rus tili imlo qoidalariga qaramlik
Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova
Rus tili — juda boy, fikrni keng qamrovda ifodalash imkoniga ega bo‘lgan til. Uning imlo va punktuatsiya qoidalari anchagina puxta ishlangan, takomillashtirilgan. O‘zbek tilining kirill imlosidagi qoidalariga rus tili orfografiyasi, punktuatsiyasi asos qilib olingan. Ammo orada o‘zbek tili tabiatiga zid tartib-taomillar ham ko‘r-ko‘rona o‘zlashtirilgan holatlar yo‘q emas.
Amaldagi imlo qoidalari o‘zbek lotin alifbosini nazarda tutib ishlangan bo‘lsa-da, kirill yozuvidagidek ruschaga qaramlik, o‘zlashma so‘zlarni rus tili orqali olishga ishtiyoq sezilib qolgan o‘rinlar bor. Jumladan, qoidalarning 48-bandida shunday deyiladi:
Rus tilidan aynan o‘zlashtirilgan yoki so‘zma-so‘z tarjima qilish yo‘li bilan hosil qilingan qo‘shma so‘zlar qo‘shib yoziladi: kinoteatr, radiostansiya, fotoapparat, elektrotexnika; teleko‘rsatuv, yarimavtomat, bayramoldi, suvosti kabi.
Bu yerda “rus tilidan aynan” o‘zlashtirish haqida gap boradi. Nega aynan o‘zlashtirish kerak? Axir o‘zbek tili alohida tabiatli, boshqa til oilasiga mansub til-ku! So‘zlarni aynan va muayyan bir til orqaligina o‘zlashtirish erkinlik hissi yetishmasligidan.
48-bandda keltirilgan barcha so‘zlarning imlosiga qo‘shilish mumkin. Ular o‘zbek tilida qo‘shma so‘z va bitta tushunchani ifodalaydi. Lekin bu qoida har doim ham o‘rinli emas. Hozir kirill va lotin yozuvlaridagi eng keng qamrovli lug‘at 2013-yili “Akademnashr” nashriyotida chop etilgan lug‘atlardir. Ushbu lug‘atlarda, balki, 48-banddagi qoidaga amal qilish istagi bilandir, yarimdoira, yarimhalqa, yarimkecha, yarimochiq, yarimtun, yarimo‘lik kabi so‘zlar ham qo‘shib yozilgan. Rus tilida bitta so‘z hisoblangan, qo‘shib yozilgan har qanday so‘z o‘zbek tilida ham shunday yozilavermaydi. Bu holat ayniqsa yarim kecha va yarim tun so‘zlarida yaqqol ko‘rinadi. Ruschada полночь degan so‘z qo‘shib yozilgani uchun uning tarjimasini o‘zbekchada ham qo‘shib yozishimiz kerakmi? Yarim soat, yarim asr, yarim oy kabi birikmalar-chi? O‘zbek tilida qo‘shma so‘z hisoblanmaydigan bunday birikmalar ajratib yozilishi kerak.
Sifatlovchili o‘zlashma so‘zlar imlosi
Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova
Tilimizga yangi-yangi so‘zlar kirib kelyapti. Aksariyati ingliz tilidan. Yangi tushunchalarga ko‘pincha ot qo‘ya olmayapmiz, atamalarni shundayicha qabul qilyapmiz. Biroq shuni ham juda do‘ndirayotganimiz yo‘q. Aksariyat hollarda rus tili orqali olyapmiz. Bu imloda ham sezilyapti. Ayniqsa, sifatlovchili o‘zlashma so‘zlarda o‘zbekchaga xos bo‘lmagan imloga ko‘zimiz o‘rganib ketganidan, to‘g‘risini xato, xatosini to‘g‘ri deb qabul qila boshladik.
Sifatlovchi o‘zi nima? Hokim bo‘lakdan anglashilgan narsaning belgisini bildirib, qanday, qanaqa, qaysi, qancha so‘roqlariga javob bo‘lgan aniqlovchiga sifatlovchi aniqlovchi deyiladi. Masalan, qizil olma so‘zida qizil sifatlovchi aniqlovchi, u olmaning qandayligini sifatlayapti. Xuddi shu qolipdagi birikmalarni biz rus tili imlosi ta’sirida chiziqcha bilan yozaveramiz. Aslida chiziqcha mutlaqo ortiqcha. Qizil olma so‘zi orasiga defis qo‘ymaymiz-ku.
Ba’zi so‘zlar misolida ko‘rib chiqsak.
Hotdog so‘zi inglizcha hot va dog so‘zlaridan. U tezpishar ovqat turini, ya’ni bitta tushunchani anglatgani uchun qo‘shib yozilishi kerak. Rus tilida chiziqcha bilan yoziladi: хот-дог. Bu rus tili uchun to‘g‘ri, chunki rus tili orfografiyasida shunday qoidaga amal qilinadi.
Bu so‘zni xotdog, xot dog yoki xot-dog shaklida qattiq x bilan yozish xatodir. So‘z inglizcha, inglizchada h tovushi bilan aytiladi va u haqiqat, himoya, hudud kabi so‘zlarda qatnashgan bo‘g‘iz tovushiga juda yaqin talaffuz qilinadi. Shu sababli h bilan yozish kerak. Bunga o‘xshash holatlar juda ko‘p.
Endi ajratib yoziladigan so‘zlarga kelsak. Internet provayder, hosting provayder, internet banking, onlayn maktab, onlayn dars, onlayn muloqot, veb sayt (yoki vebsayt), veb portal, veb kamera, ofis menejer kabi so‘zlar ham hech qanday chiziqchasiz yoziladi. Chunki so‘z birikmasidagi birinchi so‘z keyingisini sifatlab kelyapti va qanday so‘rog‘iga javob bo‘lyapti: qanday provayder — internet provayder, qanday maktab — onlayn maktab, qanday menejer — ofis menejer. Bunday so‘zlar orasiga chiziqcha qo‘yish xuddi qizil-olma deb yozishga o‘xshaydi.
Amaldagi imlo qoidalaring 54-bandida aytiladi:
Rus tilidan aynan yoki so‘zma-so‘z tarjima qilish yo‘li bilan olingan so‘zlar asliga muvofiq chiziqcha bilan yoziladi: unter-ofitser, kilovatt-soat kabi.
Bu yerda ham yuqoridagi kabi rus tilidan aynan olishga urg‘u berilgan. Bu — xato yondashuv. O‘zlashma so‘zni o‘zbek tili tabiatiga mos olish kerak. O‘zbekchada aniq qoida ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, asliyatga e’tibor berish kerak, vositachi tilga emas.
Unter-ofitser so‘zi asli nemischa ekan. Asliyatda qo‘shib yozilar ekan.
Quyida shunga o‘xshash so‘zlarning asliyati, ruscha va o‘zbekchadagi imlosi aks etgan kichik jadval bilan tanishasiz:
2013-yilgi lug‘atlarga yuqorida tilga olingan so‘zlarning ba’zilari kiritilgan, xolos: xot-dog, xosting, on-layn, veb-sayt. So‘zlarni bu shaklda yozish o‘zbekchaga xos emas.
Xorijiy joy nomlari — eng ko‘p xato yoziladigan so‘zlar
Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova
Xorijiy joy nomlarini yozishda ham ruschadan ko‘chirishga odatlanganmiz. Nega bunday qilayotganimiz, aslida boshqacha yozilishi kerakligi haqida deyarli o‘ylab ko‘rmaymiz.
Rus tilida qo‘shma so‘z yoki sifatlovchili birikma shaklidagi joy nomlari chiziqcha bilan yoziladi va bu rus tili uchun to‘g‘ri. So‘zlar asliyatda qo‘shib yoki ajratib yozilishi rus tili uchun ahamiyatsiz, u chiziqcha ishlatadi — tamom. Masalan, rus tilida O‘rtabuloq toponimi Урта-Булак shaklida, Mirzo Ulug‘bek tumani nomi Мирзо-Улугбекский район shaklida yoziladi. O‘zbekchada esa qo‘shma so‘zlar va sifatlovchili birikmalar chiziqcha bilan yozilmaydi. Bizda juft va takror so‘zlar orasiga chiziqcha qo‘yiladi.
Rus tili ishlangan, qoidalari har tomonlama pishitilgan, ko‘p o‘rganilgan til. Ruschada hatto joy nomlari lug‘ati ham bor. Unga 40 000 ta toponim kiritilgan ekan. O‘zbekchada esa, afsuski, bunday lug‘at yo‘q. Davlat tilini rivojlantirish uchun shunaqa lug‘atlar ham tayyorlash kerak, menimcha.
To‘g‘ri, rus tilidan o‘rganish kerak, joy nomlarini ba’zida o‘zgarishsiz ham olish mumkin. Lekin har doim emas.
H tovushli toponimlar g bilan olinganini sharhsiz aytib o‘tsak, yetarli. Chunki bu masalaga alohida to‘xtalamiz. Bunday so‘zlar juda ko‘p. Gollandiya emas, Hollandiya; Gonduras emas, Honduras va hokazo.
Nyu York shahri nomini ko‘pincha Nyu-York deb yozamiz. Asliyatda New York, Yangi York degan ma’noda. Sifatlovchili joy nomlari, masalan, Yangi Marg‘ilon, Ko‘hna Urganch, Katta Qozirabod o‘zbek tilida ajratib yoziladi. Demak, nomi mazmunan o‘xshash bo‘lgan Nyu Yorkni ham chiziqchasiz yozish zarur. Aytmoqchi, men ь harfini o‘zbek tili uchun mutlaqo ortiqcha deb bilaman. Mavridi kelsa, bu haqda alohida yozaman.
Kot d’Ivuar so‘zi fransuzchada République de Côte d’Ivoire shaklida yoziladi. Lekin ruscha variantida chiziqcha orttirilgan. O‘zbek tilida chiziqcha kerak emas. D harfidan keyin kelgan apostrof belgisi rus tili alifbosida yo‘q. Lekin u yaqinda yozuvdagi yangi belgi turkumiga —noharfiy orfografik belgilar qatoriga kiritilibdi. O‘zbek tilida ham shu va shunga o‘xshash holatlar imlo qoidalariga kiritilishi kerak.
Rio de Janeyro shahri nomi ham ruschada Рио-де-Жанейро shaklida yoziladi. O‘zbekchada chiziqchalar mutlaqo ortiqcha. Bu shahar nomi portugalchada Rio de Janeiro shaklida yoziladi va yanvar daryosi ma’nosini beradi.
Mayli, kimlarningdir g‘ashiga tegsa ham aytay. Hatto Sankt-Peterburg shahri nomini ham chiziqchasiz yozish kerak. U asli nemischa, dastlabki niderlandcha shakli Sankt Pieter Burch bo‘lgan. Ma’nosi — Avliyo Pyotr shahri. Lekin buni qabul qilish o‘ta-o‘ta qiyin bo‘lsa kerak.
Bizda joy nomlari lug‘ati yo‘q. Foydalanuvchilar bu borada ikkilanib qolganda ko‘pincha milliy ensiklopediyaga murojaat qiladi. Afsuski, milliy ensiklopediya joy nomlari imlosini aksar holatlarda ruschadan aynan ko‘chirib qo‘ya qolgan.
Quyida ba’zi xorijiy joy nomlarining solishtirma imlosi berilyapti. Aslida ruschadagidan farqli yozilishi kerak bo‘lgan joy nomlari juda ko‘p.
“H” tovushli o‘zlashma so‘zlar imlosi
Illyustratsiya: “Daryo” / Dilzoda Hamidjonova
Rus tilida yumshoq h tovushi yo‘q, ruslar h tovushini talaffuz qilolmaydi va uning o‘rniga g deb aytadi. Ammo bu nuqson emas. Til xususiyati shunday. Til o‘zida bo‘lmagan tovush(lar)ni o‘ziga moslab, o‘zi eshitgan va tushunganday ifodalaydi. Bu — tilning mustaqillik huquqi. O‘zbek tilida esa h tovushi bor, uni talaffuz eta olamiz. Biroq o‘tgan asrda o‘zlashma so‘zlar rus tili orqali olingani uchun biz ularni ruslar qanday talaffuz qilsa, shundayligicha qabul qildik.
Mustaqillik arafasida va undan keyin asliyatga mos shaklda o‘zlashtirishlar, asliyatga mos shaklda yozishlar iste’molga kirdi. Lekin to‘liq emas. Quloq o‘rgangan, qonga singib ketgan so‘zlarni boshqacha talaffuz qilishga, yozishga o‘rganish oson kechmaydi. Bu ba’zida kulgili, ba’zida behuda qaysarlik, gohida esa oliftalikdek tuyulishi mumkin. Masalan, gidro- so‘zini hidro-, gibrid so‘zini hibrid deb aytish yo yozishni tasavvur qilib ko‘ring.
O‘tgan o‘ttiz yillik vaqt mobaynida asosan atoqli otlar va joy nomlarini asliyatga mos yozishga nisbatan ko‘nika oldik. Masalan, Humbolt, Hyugo kabilar.
Xo‘sh, qaysi yo‘l to‘g‘ri? Qaysi birini qo‘llash kerak? Bu borada aniq bir qoida yo‘q. Shaxsiy tanlovga ko‘ra qo‘llanadi. Fikrimcha, o‘rta yo‘lni tanlagan ma’qul: ommalashib ketgan, hamma o‘rgangan so‘zlarning amaldagi imlosini taqiqlamaslik, ammo iloji boricha asliyatga mos imloni qo‘llash kerak. Ya’ni Gitler deb yozgan kishini qoralamaslik, lekin Hitler deb yozish zarur. H tovushi qatnashgan uncha mashhur bo‘lmagan va yangi o‘zlashma so‘zlarni faqat h bilan o‘zlashtirish darkor. Bunda Gyoteni Hyote deb olishga o‘xshash qo‘pol xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun chet so‘zlarni asliyatga solishtirib olish kerak.
Bunday yozish bilan nima o‘zgaradi? Osmon uzilib yerga tushadimi? Yo‘q, lekin til mustaqilligi sari kichik bir qadam tashlanadi.
Yonma-yon undoshlar: o‘qilmaydigan harf nega kerak?
Imlo qoidalarining 31-bandida yonma-yon keladigan undoshlarning imlosi bo‘yicha shunday qoida belgilangan:
Metall, kilogramm, kilovatt, kongress kabi o‘zlashma so‘zlar oxirida bir undosh aytilsa ham, ikki harf yoziladi. Lekin bunday so‘zga xuddi shu tovush bilan boshlanadigan qism qo‘shilsa, so‘z oxiridagi bir harf yozilmaydi: metall + lar = metallar, kilogramm + mi = kilogrammi kabi.
Menimcha, yangilanadigan imlo qoidalarida bunga o‘zgartirish kiritish kerak. Yakka holda ham, qo‘shimchalar qo‘shilganda ham bitta harf yozilishi o‘zbek tili tabiatiga mosroq bo‘ladi.
Imlo talaffuzga qancha yaqin kelsa, tushunilishi ham shuncha osonlashadi.
Hozirgi qoidalarga ko‘ra yozilganda ba’zida tushunarsiz holatlar kelib chiqadi: kilogrammi.
Bunda nima nazarda tutilgan? “Kilogrammi?” deb so‘rayaptimi yo biror narsaning kilogrami haqida gap ketyaptimi?
Mann, Yohann, Pruss kabi kishi nomlari haqida ham shunday fikr aytish mumkin. Ularni ham Man, Yohan, Prus deb yozgan afzal.
Xullas, o‘zi talaffuz etilmaydigan va o‘quvchini chalkashtiradigan harfni saqlab qolishga hech qanday ehtiyoj yo‘q.
Albatta, masalaga konservativ yondashilsa, hech narsani o‘zgartirishning keragi yo‘q. Hamma o‘rgangan, odatlanib qolgan yo‘lni tutavergan ma’qul. Qolaversa, bu sal maydaroq masala ham bo‘lib ko‘rinishi mumkin. Lekin bunday qarash bilan yangilanish va yaxshilanishlarga erishib bo‘lmaydi. Imlo — bizniki. Uning qulay, mantiqli va tilimizga mos bo‘lishi eng birinchi galda o‘zimizga kerak. Imlodagi mustaqillik — shaxsiy, milliy mustaqilligimizning bir parchasi.
rus_tili_fani_oyligi
Внеклассное мероприятие по английскому языку для 7-8 классов “Книга рекордов английского языка”
Опубликовано чт, 11/12/2020 – 19:59 пользователем Nasim Sadikov
СЦЕНАРИЙ ВНЕКЛАССНОГО МЕРОПРИЯТИЯ ПО АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ СРЕДИ 7-8 КЛАССОВ
«Книга рекордов английского языка»
Язык Русский
Открытый урок на тему: А. Некрасов стихотворение« мужичок с ноготок»
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:26 пользователем Nasim Sadikov
Учитель русского языка и литературы
Язык Русский
Разработка сценария конкурса “а ну-ка, девочки!” между ученицами 6-х классов
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:22 пользователем Nasim Sadikov
Разработка сценария конкурса “а ну-ка, девочки!” между ученицами 6-х классов для русским языком обучения
Язык Русский
Сценка на месячник русского языка “Спор частей речи”
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:19 пользователем Nasim Sadikov
Сценка «Спор частей речи»
Автор: Вот послушайте рассказ. Части речи как-то раз, их всего число 12 стали дружно разбираться, кто из них всего важнее и нужнее и главнее. Первым стало существительное.
Язык Русский
Cценарий мероприятия для месячника русского языка.
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:15 пользователем Nasim Sadikov
Сценарий к открытию месячника русского языка
Составитель: Ганиева Барно – учитель русского языка и литературы школы №37 города Намангана
Язык Русский
Сценарий “Умники и Умницы” посвяшённый на месячник русского языка
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:11 пользователем Nasim Sadikov
Сценарий “Умники и Умницы” посвяшённый на месячник.
Учительница русского языка и литературы Хожимирзаева Э.А.
Наманганский вилоят, Уйчинский туман
Язык Русский
Сценарий школьного праздника посвящённого месячнику русского языка и литературы
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:07 пользователем Nasim Sadikov
С Ц Е Н А Р И Й
Язык Русский
Сценарий открытия месячника русского языка
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 21:03 пользователем Nasim Sadikov
ФОРМА ПРОВЕДЕНИЯ: праздник, концерт.
Язык Русский
Посвещается месячнику русского языка: сценарий праздника «Слово о словах»
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 20:58 пользователем Nasim Sadikov
Сценарий праздника «Слово о словах». Праздник проводился в рамках предметного «Месячника русского языка» с учащимися 5 класса
Язык Русский
Сценарий школьного праздника посвящённого месячнику русского языка и литературы
Опубликовано сб, 11/07/2020 – 20:49 пользователем Nasim Sadikov
Сценарий школьного праздника посвящённого месячнику русского языка и литературы
Язык Русский
Ginnes.Uz
Facebook guruh:
При публикации информации из моего веб сайта на другие сайты обязательно указывать адрес сайта www.sadikov.uz. © Sadikov.Uz
Аудио, видео и документальная информация в моем сайте принадлежат своим владельцам. Они сохраняют свои авторские права. Информация размещена на сайте с целью ознакомления. Пожалуйста, уважайте работу авторов. Если Вы являетесь автором материала или обладателем авторских прав на него и против его использования или Ваше авторство не было указано на сайте, пожалуйста свяжитесь с по адресу uzbeknasim@yahoo.com
Предложения рекламы или обмен баннеров: @sadikov_uz
Для контактов: uzbeknasim@yahoo.com
Telegram: @sadikovuz
Rus tili
Rus tili (рус. Русский язык ) — jahonda keng tarqalgan tildir. Rus tili Birlashgan millatlar tashkilotidagi 6 rasmiy tildan biridir va tashkilotning ishchi tilidan biri sanaladi. Avval SSSRda, soʻng MDHda millatlararo va davlatlararo aloqa vositasi.
Ukrain va belorus tillari bilan birgalikda hind-yevropa tillari oilasiga kiruvchi slavyan tillarining sharqiy guruhini tashkil etadi. Oʻtgan asrning 80-yillaridagi maʼlumotlarga koʻra, rus tilida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 250 million kishidan, jumladan, hozirgi MDH mamlakatlarida 185 million kishidan iborat. Bundan tashqari, mazkur hududlardagi 60 milliondan ortiq kishi rus tilida erkin soʻzlasha oladi.
Rus tili juda uzoq va murakkab rivojlanish tarixiga ega. Eng qadimgi rus adabiy tili Kiyev Rusida shakllangan boʻlib, u 14-asrgacha sharqiy slavyanlar uchun umumiy til hisoblangan. 14—15-asrlarda qadimgi rus tili 3 tilga — velikorus (rus), ukrain va belorus tillariga boʻlinib ketadi. Shu davrdan boshlab rus tili boshqacha aytganda, velikorus tili markazi Moskva boʻlgan Rus davlati hududida rivojlana boshlaydi.
Rus tili lahja va shevalari 2 ga: shimoliy velikorus (“o” lovchi) va janubiy velikorus (“a” lovchi) guruhlariga boʻlinadi; oʻrta rus shevalari mazkur har ikkala guruh xususiyatlarini oʻzida aks ettiradi. 16—17-asrlarda shimoliy va janubiy lahjalar chegarasida boʻlgan Moskvada oʻziga xos koyne (umumiy lahja) shakllanib, u namunali tilga aylanadi.
Qadimgi rus tili xususiyatlarini saqlab qolgan adabiy til bilan soʻzlashuv tili oʻrtasida sezilarli tafovutlar paydo boʻlib, 17-asrdan boshlab rus millati va rus milliy tili shakllana boshlaydi. 17-asr oxiri — 18-asr boshidagi adabiy til boy va ifodali, koʻplab gʻarbiy yevropa oʻzlashmalariga ega esada, barqaror boʻlmagan. Uni tartibga solish va barqarorlashtirishda M.V. Lomonosovning xizmatlari katta boʻlgan. 19-asr boshlarida adabiy tilning xalqchilligi bosh muammo hisoblanib, bu muammoning yechimida I.A. Krilov, A.S. Griboyedov, ayniqsa, A.S. Pushkin ijodi alohida oʻrin tutadi. Ayni Pushkin ijodida umummilliy rus adabiy tilining shakllanishi yakun topadi. Pushkinning buyuk xizmati shundaki, uning ijodida adabiy rus tilining umummilliy meʼyorlari ishlab chiqilgan va mustahkamlangan hamda bu meʼyorlar Pushkinning zamondoshlari va undan keyingi avlod tomonidan qabul qilingan.
Adabiy tilning boyishiga 19—20-asrlardagi rus adabiyotining mumtoz vakillari ulkan hissa qoʻshdilar; 19 asrning 2-yarmidan boshlab uning rivojlanishiga yozuvchilar bilan bir qatorda jamoat arboblari, fan va madaniyat namoyandalari ham katta taʼsir koʻrsatib kelmoqdalar. Oktabr inqilobidan soʻng oʻzgacha ijtimoiy tuzum, iqtisodiyot hamda fan va texnikaning rivojlanishi tufayli rus tilida, ayniqsa, uning leksikasida sezilarli oʻzgarishlar paydo boʻldi, adabiy tilning umumiy demokratlashuvi kuchaydi.
Rus tili flektivsintetik tillardan boʻlib, unda 3 ta grammatik jins turkumsi, otlarning 3 xil turlanishi, feʼllarning 2 xil tuslanishi mavjud; koʻmakchilar predlog koʻrinishida, yaʼni oʻzi bogʻlanadigan soʻzlar oldidan joylashadi.
Hozirgi rus alifbosi Kirill yozuvi (kirillitsa)ga asoslangan (qarang Rus alifbosi). Unda bitilgan eng qadimiy yodgorliklar 11-asrga taalluqlidir.
20-asr oʻrtalaridan boshlab butun jahonda rus tilini oʻrganish keng tarqaladi. Rus tili dunyodagi 100 dan ortiq mamlakatda oʻqitiladi. 1967 yilda Rus tili va adabiyoti oʻqituvchilarining xalqaro assotsiatsiyasi, 1973 yilda A.S. Pushkin nomidagi Rus tili instituti tashkil etilgan. Sovet davrida Oʻzbekiston SSRda va ittifoqdosh respublikalarda rus tilini oʻqitish-oʻrgatishga alohida eʼtibor berilgan.. Hozirgi paytda ham Oʻzbekiston respublikasida rus tilini oʻrgatish ahamiyati katta. [1]
Adabiyot [ править | править код ]
- Vinogradov V. V., Russkiy yazik. Grammaticheskoye ucheniye o yazike, 2 izd., M., 1972;
- Russkaya grammatika, t., 1—2, M., 1980.
Rus alifbosi [ править | править код ]
| А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Havolalar [ править | править код ]
- ↑OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil