Sug urta: mohiyati, vazifalari, shakllari, sug urta tushunchasi va sug urta turlari. Ijtimoiy sug urta tushunchasi va turlari

Sug’urtalovchi kim bilan tuzilganligiga qarab shartnomaning ikki shakli mavjud. Agar tashkilot davlatga tegishli bo’lsa, u holda bu shartnomalar davlat deb ataladi, agar u yuridik shaxslarga tegishli bo’lsa – xususiy. Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq birinchi turdagi shartnoma majburiydir. Shartnomalar tuziladigan summa davlat tomonidan ushbu maqsadlar uchun maxsus ajratiladi.

«Sug‘urta faoliyati haqida»gi qonunning yangi tahriri e’lon qilindi

Muhokama uchun joylashtirilgan hujjat loyihasiga ko‘ra, qonunning maqsadi sug‘urta faoliyati sohasidagi munosabatlarning muvofiqlashtirilishidir. Qonunda tadbirkorlik faoliyati turi sifatida sug‘urta qilishni amalga oshirishning asosiy qoidalari, sug‘urta shartnomasi, ayniqsa sug‘urta (qayta sug‘urta) tashkilotlari, sug‘urta brokerlari faoliyatini litsenziyalash, tartibga solish, faoliyatini to‘xtatish, boshqa jismoniy va yuridik shaxslar uchun sug‘urta bozoridagi faoliyat shartlari, sug‘urta bozorini davlat tomonidan muvofiqlashtirish vazifalari, sug‘urta faoliyatini tekshirish va nazoratni amalga oshirishni ta’minlash vazifalari belgilangan. Qonun davlat ijtimoiy sug‘urtasiga va majburiy tibbiy sug‘urtasiga tegishli emas.

Sug‘urta – yuridik yoki jismoniy shaxslarning manfaatlarini sug‘urta shartnomasiga muvofiq to‘lash yo‘li bilan himoya qilish, sug‘urta qoplamasi (sug‘urta summasi)ni ma’lum bir hodisa (sug‘urta hodisasi) ro‘y berganda ular tomonidan, ya’ni sug‘urtalanuvchilar tomonidan to‘langan sug‘urta mukofotlaridan, shuningdek sug‘urtalovchining boshqa mablag‘laridan hosil bo‘lgan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladigan faoliyat.

Sug‘urta (qayta sug‘urta) faoliyati sug‘urta bozorining professional ishtirokchilarining sug‘urtani amalga oshirish bilan bog‘liq faoliyatidir. Ushbu qonun bilan tartibga solinadigan sug‘urta munosabatlarining ishtirokchilari sug‘urtalovchilar, sug‘urtalangan shaxslar, foyda oluvchilar (Benefitsiarlar) va sug‘urta bozorining professional ishtirokchilaridir.

O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari bo‘lgan sug‘urta tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi hududida sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari bo‘lgan yuridik shaxslarning ta’sischilari (ishtirokchilari) sifatida faoliyat yuritishlari mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan sug‘urta yuridik yoki jismoniy shaxsning mulkiy manfaatlari O‘zbekiston Respublikasi rezidenti faqat O‘zbekiston Respublikasi rezidenti-sug‘urta kompaniyasi tomonidan amalga oshirilishi mumkin, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.

Quyidagi hollarda O‘zbekiston Respublikasining norezident sug‘urta tashkilotlari bilan sug‘urta shartnomalarini tuzishga va ijro etishga ruxsat etiladi:

mehnat qilish, o‘qish, davolanish yoki dam olish maqsadida O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida vaqtincha joylashgan O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari bo‘lgan jismoniy shaxslar, faqat ushbu shaxslarning O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida vaqtincha turgan muddatga;

dengiz transport xizmatlari, tijorat aviatsiyasi, uchirish va kosmik parvozlar uchun yuk xizmatlari (yo‘ldoshlar, shu jumladan), va tegishli xizmatlar (tovarlar tashish, transport vositalari sug‘urtasi, o‘zlari tovarlarni tashib va bundan kelib chiqadigan har qanday javobgarlik) bilan bog‘liq xavflar bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi aholisi.

Boshqa davlat hududida sug‘urta shartnomalarini tuzish va bajarish uchun sug‘urta tashkiloti faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq sug‘urta transchegaraviy hisoblanadi.

Sug‘urta (qayta sug‘urta) tashkiloti qabul qilingan sug‘urta tavakkalchiliklarini prudensial standartlarni hisoblash tartibi talablariga muvofiq qayta sug‘urtaga o‘tkazadi.

O‘zbekiston Respublikasi norezident sug‘urta kompaniyasi nomidan sug‘urta shartnomasi tuzishda vositachilik, agar O‘zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarning ratifikatsisiyani taqdim etmagan bo‘lsa O‘zbekiston Respublikasi hududida ruxsat berilmaydi, O‘zbekiston Respublikasi tashqi sayohat transport vositalari egalari uchun fuqarolik javobgarligini sug‘urta shartnomasi bundan mustasno.

Tegishli sug‘urta turini ko‘rsatuvchi vakolatli organning litsenziyaga ega O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari -O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari agar O‘zbekiston Respublikasi nomidagi norezident sug‘urta tashkiloti bilan tuzilgan tegishli shartnoma mavjud bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi tashqi sayohat transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligi sug‘urta shartnomalari sug‘urtalovchilar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.

Sug‘urta quyidagi tarmoqlarga bo‘linadi:

Hayot sug‘urtasi (shartnoma bo‘yicha sug‘urtaning eng kam muddati bir yil bo‘lgan va sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan hisoblangan foizlarni o‘z ichiga olgan sug‘urta summalarining bir martalik yoki davriy to‘lovlarini o‘z ichiga olgan jismoniy shaxslarning hayoti, sog‘lig‘i, ish qobiliyati va moliyaviy xavfsizligi bilan bog‘liq manfaatlarni sug‘urtalash (annuitetlar);

Umumiy sug‘urta (mol-mulk sug‘urtasi, javobgarlik sug‘urtasi va hayot sug‘urtasi sohasiga bog‘liq bo‘lmagan boshqa sug‘urta turlari bir yildan ortiq yoki kam bo‘lmagan shartnoma bo‘yicha sug‘urtaning eng kam muddati bilan).

Sug‘urta sinfi – ma’lum umumiy xususiyatlar bilan birlashtirilgan sug‘urta turlari majmui. Sug‘urta turi – bir yoki bir necha sug‘urta sinflari ichida sug‘urta tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan va taqdim yetilgan o‘ziga xos sug‘urta xizmati.

Sug‘urta tavakkalchiliklari yoki ularning guruhlari va ular bilan bog‘liq majburiyatlarning umumiy xususiyatlariga muvofiq hayot sug‘urtasi sohasi quyidagi sug‘urta sinflariga bo‘linadi:

Hayot va annuitetlar – sug‘urtalovchining ma’lum hollarda sug‘urta summalarini to‘lash bo‘yicha majburiyatlarini nazarda tutib, bir yildan ortiq amal qiladigan hayot sug‘urtasi turlari majmui;

sug‘urta qildiruvchining sug‘urta muddati tugagunga yoki sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan yoshga qadar hayot kechirishi;

sug‘urta qildiruvchining vafoti, shuningdek sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati davomida joriy to‘lovlar (annuitetlar), uzoq muddatli hayot sug‘urtasi bundan mustasno;

uzoq muddatli hayot sug‘urtasi- bir umr sug‘urta foydani to‘lash bilan birga hayot sug‘urtasi turlari majmui;

sog‘liqni saqlash sug‘urtasi – bu sug‘urta muddati besh yildan kam bo‘lmagan muddatga belgilangan bo‘lsa, yoki sug‘urta pensiya yoshiga yetgunga qadar doimiy zarar baxsiz hodisa yoki muayyan turdagi baxsiz hodisa yoki kasallik natijasida nogironlik holatlarida sug‘urta summalarining to‘lovlarini ta’minlaydigan hayot sug‘urtasi turlari majmui. Bunday holda shartnomada ko‘rsatilgan sug‘urta muddati sug‘urtalovchi tomonidan bir tomonlama bekor qilinishi yoki o‘zgartirilishi mumkin emas;

Sug‘urta tavakkalchiliklarining umumiy xususiyatlariga yoki ularning guruhlariga muvofiq va tegishli majburiyatlar umumiy sug‘urta sohasi quyidagilarga bo‘linadi tibbiy sug‘urta-sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilgan shartlarga muvofiq sug‘urta qildiruvchining tibbiy muassasalarda tibbiy yordam olishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

baxsiz hodisalardan sug‘urtalash – muayyan turdagi hodisa yoki hodisa natijasida sog‘liqqa doimiy zarar yetkazilganda yoki muayyan turdagi hodisa yoki hodisa natijasida vafot etgan taqdirda sug‘urta qoplamasi yoki pul kompensatsiyasining belgilangan miqdorini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui, ish joyida va kasb kasalliklarida, lekin kasallik va tibbiy sug‘urta ushbu holda sug‘urta shartnomasi tashqari mustasno hisoblanadi;

kasallik sug‘urtasi kasallik yoki sog‘liq buzilishi munosabati bilan sug‘urta shaxsning xarajatlar uchun sug‘urta qoplamasi yoki pul tovon (yoki har ikkala birikmasi) bir belgilangan miqdorda to‘lashni ta’minlash sug‘urta turlari majmui, lekin sog‘liqni saqlash sug‘urta shartnomalari bundan mustasno;

yer transport vositasini sug‘urtalash – temir yo‘l prokatidan tashqari transport vositalari, o‘ziyurar transport vositalari va mexanizmlarini yo‘qotish yoki shikastlanishi uchun sug‘urta qoplanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

temir yo‘l harakati vositasini sug‘urtalash – temir yo‘l harakati vositasining yo‘qolishi yoki shikastlanishi uchun sug‘urta kompensatsiyasi to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

aviatsiya sug‘urtasi-samolyot, mashina, asbob-uskunalar, inventarlar, samolyotning ehtiyot qismlari yo‘qotilgan yoki shikastlanganda sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

dengiz sug‘urtasi – dengiz va ichki Daryo kemalari, mashina, asbob-uskunalar, asbob-uskunalar, anjomlar, anjomlar va kemaning ehtiyot qismlari yo‘qotilganda yoki shikastlanganda sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

yo‘ldagi mol-mulkni sug‘urta qilish – transportning turli usullari bilan tashish (tashish) vaqtida tovarlar, bagaj va boshqa mol-mulkning yo‘qolishi yoki shikastlanishi uchun sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

yong‘in va tabiiy ofatlarga qarshi mulk sug‘urtasi-yong‘in, portlash, bo‘ron, bo‘ron, yomg‘ir, ko‘chki, yer bosib qolishi, ko‘chki, yer osti suvlari, loy ko‘chki, yashin urishi, zilzila natijasida (yer vositalari uchun sug‘urta shartnomasi va tranzit mulk uchun sug‘urta shartnomasi tashqari) mol-mulk uchun zarar yoki sug‘urta tovon to‘lashni ta’minlash sug‘urta turlari majmui;

mulkiy zararni sug‘urtalash-do‘l, qattiq qor yog‘ishi yoki sovuq, o‘g‘rilik va yong‘in va tabiiy ofatlarga qarshi mulkiy sug‘urta shartnomasida ko‘rsatilmagan boshqa hodisalar natijasida mol-mulk yo‘qotilishi yoki shikastlanishi (yo‘l-yo‘lakay yer vositalari va mol-mulkni sug‘urta qilishdan tashqari) sug‘urta qoplanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

avtotransport vositalari va boshqa o‘ziyurar transport vositalaridan foydalanish tufayli uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslarga) zarar yetkazilganda sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlaydigan sug‘urta turlari majmui va mexanizmlar, shu jumladan tashuvchilarning javobgarligi;

aviatsion sug‘urta doirasida javobgarlikni sug‘urtalash – samolyotdan foydalanish tufayli uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslarga) zarar yetkazilganda, shu jumladan havo kemalarining javobgarligi bo‘yicha sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

dengiz transportida javobgarlik sug‘urtasi – dengiz va ichki Daryo kemalaridan foydalanish, shu jumladan tashuvchining javobgarligi tufayli uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslarga) shikast yetkazishda sug‘urta qoplamasini to‘lashni ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

Umumiy fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash – fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash shartlarida ko‘rsatilmagan tavakkalchiliklar tufayli uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslarga) fuqarolik javobgarligi, aviatsiya sug‘urtasi bo‘yicha javobgarlik, dengiz sug‘urtasi bo‘yicha javobgarlik;

kredit sug‘urtasi – sug‘urtalanuvchining qarzdorning nochorligi (bankrotligi) yoki (nochorlikdan tashqari) qarzdorning qarzlarni qaytarish bo‘yicha o‘z majburiyatini bajarmasligi natijasida sug‘urtalanuvchining zararlari uchun sug‘urta qoplamasini to‘lashni nazarda tutuvchi sug‘urta turlari majmui;

kafillik sug‘urtasi (kafolatlari) – o‘zi bergan kafolatni bajarish majburiyati natijasida sug‘urtalanuvchining zararlari uchun sug‘urta qoplamasi to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

boshqa moliyaviy tavakkalchiliklardan sug‘urtalash – sug‘urta qoplamasini qachon to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui;

sug‘urtalanuvchining tadbirkorlik (xo‘jalik faoliyati)ning to‘xtab qolishi yoki sug‘urtalanuvchi tomonidan amalga oshirilgan tadbirkorlik (xo‘jalik faoliyati) ko‘lamining qisqarishi natijasida yuzaga keladigan zararlari, kutilmagan xarajatlar natijasida sug‘urtalanuvchining zararlari (huquqiy himoya bilan bog‘liq xarajatlarni sug‘urtalash shartlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno), shartnomalar tuzish va ijro etish bilan bog‘liq faoliyat natijasida yo‘qotishlar;

huquqiy himoya bilan bog‘liq xarajatlarni sug‘urtalash – sud muhokamasi munosabati bilan amalga oshirilgan xarajatlar natijasida sug‘urtalanuvchining zararlari uchun sug‘urta qoplamasi to‘lanishini ta’minlovchi sug‘urta turlari majmui.

O‘zbekiston Respublikasining majburiy sug‘urta turini tartibga soluvchi qonun hujjati bilan belgilanadigan mazmuni va shartlari majburiy sug‘urtaning har bir turi sug‘urtaning alohida sinfidir.

Sug’urta: mohiyati, vazifalari, shakllari, sug’urta tushunchasi va sug’urta turlari. Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va turlari

Video: Mavzu: Baliqchilikda mulk va tadbirkorlik shakllari va ularning bozor rivojlanishi.

Tarkib

• Kontseptsiya
• Funksiyalar
• Tasniflash
• Hayot va salomatlik
• Davolash
• Mulk sug’urtasi
• Mas’uliyatni sug’urtalash
• Ishlab chiqarish jarayonida baxtsiz hodisalar
• Qayta sug’urtalash
• Davlat tomonidan majburiy shartnoma
• Ixtiyoriy sug’urta
• Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va turlari
• Shartnoma tuzish

Bugungi kunda sug‘urta fuqarolar hayotining barcha jabhalarida muhim o‘rin tutadi. Bunday munosabatlarning tushunchasi, mohiyati, turlari xilma-xildir, chunki shartnoma shartlari va mazmuni bevosita uning ob’ekti va tomonlariga bog’liq. Risk sug’urtaning asosiy elementidir. Bu so’z shartnoma ob’ektiga zarar yetkazilgan holatlarni anglatadi. Sug’urta tushunchasi va sug’urta turlari bir-biridan farq qiladigan xilma-xillikni belgilaydigan ko’plab risklar mavjud.Shartnoma tuzayotgan shaxslar muhim moddiy manfaatlarga ega – o’zlarini sog’lig’i, hayoti yoki mulkiga jiddiy zarar etkazish bilan bog’liq yo’qotishlardan himoya qilish.

Kontseptsiya

Sug’urta tushunchasi va umumiy ma’noda sug’urta turlari hammaga ma’lum. Bu noqulay vaziyatlarda mulkiy yo’qotishlarni kamaytirishga mo’ljallangan iqtisodiy munosabatlar tizimi. Boshqacha qilib aytganda, bunday kelishuv o’zingizni baxtsiz hodisa tufayli katta miqdorda yo’qotish xavfidan himoya qilishga yordam beradi. Ishtirokchilar o’z hissalarini qo’shadilar, ulardan zaxira fondi shakllanadi. Agar sug’urta ob’ekti (mol-mulki, sog’lig’i va boshqalar) zarar ko’rgan bo’lsa, tashkilot yo’qotishlarni qoplash uchun zarur bo’lgan miqdorni to’laydi.

Shu bilan birga, sub’ekt nafaqat turli xil zararlar bo’lsa, balki faqat shartnomada ilgari ko’rsatilgan holatlarda tovon oladi. Zararni qoplashga olib keladigan hodisa sug’urta hodisasi deb ataladi. Ushbu kontseptsiya sezilarli moddiy yo’qotishlarga olib kelishi mumkin bo’lgan tasodifiy vaziyatni anglatadi.

Bunday xizmatlar ko’rsatuvchi yuridik shaxslar sug’urtalovchilar deb ataladi. Faoliyatini amalga oshirish uchun ular davlat talablariga javob berishi va litsenziya olishi kerak. Sug’urta tushunchasi, uning funktsiyalari va turlari Rossiya Federatsiyasining tegishli qonunida ko’rsatilgan. Shunday qilib, rasmiy kompaniya bilan shartnoma imzolashga qaror qilgan shaxslar o’z huquqlarining buzilishidan qo’rqmasliklari mumkin. Tashkilotlarning faoliyati bonuslar – shartnoma shartlarida nazarda tutilgan mukofotlar bilan to’lanadi.

Funksiyalar

Ibtidoiy shaklda sug’urta tushunchasi va sug’urta turlari qadimgi davrlarda, odamlar yomon ob-havo va tabiiy ofatlarda g’alla va qurilish materiallarini zaxiralashda paydo bo’lgan. Bugungi kunda ushbu turdagi shartnomalar iqtisodiyotning asosi bo‘lib, jismoniy va yuridik shaxslarga moliyaviy barqarorlikni kafolatlaydi. Zamonaviy sug’urta tushunchasi va sug’urta turlari bosqichma-bosqich rivojlanib, iqtisodiy munosabatlarning yangi shakllarining paydo bo’lishi bilan to’ldirildi. Ayni paytda bu, birinchi navbatda, tadbirkorlar uchun o‘z biznesini, fuqarolar uchun esa mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki butunlay yo‘qotgan taqdirda o‘zini-o‘zi ta’minlash imkoniyatidir. Ushbu turdagi munosabatlar muhim funktsiyalarni bajaradi, ular orasida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin.

Funktsiya

mohiyati

Muayyan holatlar yuzaga kelganligi sababli sug’urta qildiruvchiga yo’qotishlarni qoplash uchun etarli miqdorni taqdim etish

Yirik tashkilotlar o’z daromadlarining bir qismini noqulay vaziyatlar xavfini kamaytirish uchun ajratadilar

Endowment hayot sug’urtasi nafaqat kompensatsiya funktsiyasini bajaradi, balki jismoniy shaxsga foyda keltiradi

Kompaniyalar muayyan xavflar, ularning yuzaga kelish ehtimoli haqida keng ko’lamli statistik ma’lumotlarni to’playdi

Tasniflash

Sug’urta ko’p turlarga bo’linadi, ular o’z navbatida ikki shaklga birlashtiriladi: majburiy va ixtiyoriy. Tasniflashning asosiy mezoni shartnoma predmetidir. Bugungi kunda sug’urta ijtimoiy hayotning deyarli barcha sohalarini qamrab oladi: moddiy qadriyatlar, inson salomatligi, mehnat faoliyati. Har xil turdagi munosabatlar jadvalda keltirilgan uchta sohaga birlashtirilgan.

Mulk

Shaxsiy

Mas’uliyatni sug’urtalash

Ko’chmas mulk, transport vositalari, yong’in va ofat xavfi

Hayot, sog’liq, baxtsiz hodisa ehtimoli, chet elga sayohat qilishda shartnoma tuzish

Fuqarolik, professional, ishlab chiqaruvchi, ish beruvchi, avtomobil egasi

Mulkni sug’urtalash tadbirkorlar uchun ham, jismoniy shaxslar uchun ham muhimdir. Yong’inlar, baxtsiz hodisalar va boshqa kutilmagan holatlar natijasida mulkka etkazilgan zarar katta xarajatlarga olib kelishi mumkin, bu biznes egalari ko’pincha mustaqil ravishda bartaraf eta olmaydi.Shu sababli, sug’urta shartnomasini tuzish tadbirkorlar uchun odatiy amaliyotdir. Bepul tibbiy yordam kafolatlanmagan shtatlarda shaxsiy sug’urta keng tarqalgan. Bunday shartnoma tushunchasi va turlari insonning hayoti va sog’lig’i bilan bevosita bog’liqdir. Bir vaqtning o’zida bir nechta sug’urta turlariga tegishli bo’lishi mumkin bo’lgan birlashtirilgan sug’urta turlari ham mavjud.

Hayot va salomatlik

G’arb mamlakatlarida va MDH davlatlarining badavlat fuqarolari orasida shaxsiy sug’urta keng tarqalgan. Ushbu turdagi shartnomaning kontseptsiyasi va turlarini umumiy shaklda yoritish qiyin: butun dunyo bo’ylab turli kompaniyalar faoliyatning keng doirasini qamrab oluvchi keng ko’lamli xizmatlarni taqdim etadilar. Aytishimiz mumkinki, bu munosabatlarning bir turi bo’lib, sug’urta ob’ekti shaxs va uning faoliyatiga tegishli mulkiy manfaatdir. Shartnoma predmeti bo’lishi mumkin:

• hayot;
• salomatlik;
• baxtsiz hodisa xavfi.

Ushbu turdagi shartnomaning eng keng tarqalgan ob’ekti sog’liqdir, chunki jiddiy kasalliklar katta xarajatlarga olib kelishi mumkin. Tibbiy sug’urta tushunchasi va turlari spektrga va shunga mos ravishda klinikada ko’rsatiladigan xizmatlarning narxiga qarab farqlanadi. Shartnomaning eng noodatiy ob’ekti – bu insonning hayoti. Ushbu sug’urta turi jismoniy shaxsga ma’lum muddatdan keyin (masalan, nafaqaga chiqqanda) yoki uning vafotidan keyin merosxo’rlarga to’lanadigan pul mablag’larini to’plashni nazarda tutadi. Shunday qilib, shartnoma oilani himoya qilishga va qulay keksalikni ta’minlashga yordam beradi. Baxtsiz hodisalardan sug’urtalash qisqa muddatga amal qiladi. Kompensatsiya tashqi sabablarga ko’ra vafot etgan yoki nogiron bo’lib qolganda to’lanadi. Bunday shartnoma ko’pincha yo’lovchilar, kompaniya xodimlari yoki sayyohlar tomonidan tuziladi.

Davolash

Inson salomatligi bilan bog’liq turli xil shartnomalar mavjud, ammo umumiy bo’lgan tibbiy sug’urta tushunchasi va turlarini ajratib ko’rsatish mumkin. Avvalo, bu fuqarolarning ijtimoiy himoyasi bo’lib, u turli kasalliklar paydo bo’lganda tibbiy xizmatlarga haq to’lashda namoyon bo’ladi. Bunday sug’urtaning ikkita asosiy turi mavjud:

• majburiy (OMS);
• qo’shimcha (LCA).

Ikkinchisiga fuqarolarning chet elga chiqishlarida tuzadigan shartnomalari ham kiradi. Aksariyat mamlakatlarda, shu jumladan Rossiya Federatsiyasida majburiy tibbiy sug’urta mavjud. Uning yordami bilan davlatning barcha fuqarolari davolanish va dori-darmonlarni olishda teng imkoniyatlarga ega. Hududiy CHI fondi ma’lum bir hududdagi sug’urtalangan shaxslar soniga qarab, CHI sug’urtalovchilarining hisob raqamiga pul o’tkazadi.

Ixtiyoriy tibbiy sug’urtani ko’rib chiqing, shakllari davlat sug’urtasidan unchalik farq qilmaydigan tushunchasi, turlari. Farqi shundaki, bunday turdagi munosabatlarda mijozlarga alohida davolash-profilaktika muassasalarida qo’shimcha xizmatlar ko’rsatiladi. Shartnoma tijorat asosida amal qiladi va tor mutaxassislardan yaxshiroq davolanishga imkon beradi. Chet elga chiqishda tibbiy sug’urta shartnomasi ham tuziladi. Ba’zi mamlakatlar uchun bu tartib majburiy hisoblanadi.

Mulk sug’urtasi

Ushbu turdagi shartnoma moddiy boyliklarni – narsalarni, transport vositalarini, ko’chmas mulkni himoya qilish uchun mo’ljallangan. Ham jismoniy, ham yuridik shaxslar mulkni sug’urta qilishlari mumkin. Shartnoma tushunchasi va turlari avvalgi shartnoma turiga o’xshaydi, faqat shartnoma ob’ekti moddiy risklar bo’lib, inson faoliyati emas. Mulkni sug’urtalash – bu narsalarga egalik qilish, tasarruf etish va ulardan foydalanish bilan bog’liq manfaatlarni himoya qilish. Shartnomada ko’rsatilgan moddiy boyliklarga zarar yetkazilgan taqdirda, mijozga kompensatsiya to’lanadi. Shaxsiy shartnomada bo’lgani kabi, shartnoma ham ikki shaklga ega: majburiy va ixtiyoriy.

Ko’rinish

mohiyati

Yong’in, portlash, chaqmoq urishi, halokatli transport vositasining qulashi natijasida etkazilgan zararni qoplash

Ishlamaydigan, nuqsonli yoki ishlab chiqarish uchun yaroqsiz uskunalarni sotib olish xarajatlarini qoplash

Savdo faoliyati uchun yomon sharoitlar yuzaga kelishi bilan bog’liq yo’qotishlarni qoplash

Ishlab chiqarishdagi uzilishlar tufayli yo’qotish

Biznes to’xtab qolgan taqdirda yo’qotilgan foyda uchun kompensatsiya

Avtotransport vositasini yoki ular tomonidan tashilgan tovarlarni sug’urta qilish

Bo’ron, avtomashina urilishi, talonchilik, baxtsiz hodisa natijasida etkazilgan zararni qoplash

Agar mol-mulk yo’q qilingan bo’lsa va uni qayta tiklash mumkin bo’lmasa, uning egasiga to’liq qiymati to’lanadi. Agar narsalarga zarar etkazilgan bo’lsa, to’liq miqdor emas, balki ularni ta’mirlash uchun zarur bo’lgan qismigina qoplanadi.

Mas’uliyatni sug’urtalash

Ba’zan bunday turdagi shartnoma tasniflashda alohida holatda ajratilmaydi, balki mulk shartnomasining tarkibiy qismi hisoblanadi. Biroq, u ba’zi o’ziga xos xususiyatlarga ega. Ushbu turdagi sug’urta ob’ekti shaxsning uchinchi shaxslar oldidagi ularga yoki ularning mulkiga zarar yetkazganlik uchun javobgarligidir. Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga ko’ra, bunday holatlarda etkazilgan zararni qoplash kerak. Mijoz bilan shartnoma tuzgan kompaniya kompensatsiya to’lash uchun zarur bo’lgan miqdorni ajratadi va shu bilan mulkiy manfaatni qondiradi. Bundan tashqari, majburiy sug’urta tushunchasi va turlari ham shartnomalarni o’z ichiga oladi, ularning predmeti, masalan, avtomobil egalari uchun javobgarlikdir.

Ob’ekt

mohiyati

Baxtsiz hodisa sodir bo’lgan taqdirda, kompaniya barcha xarajatlarni mijozga to’laydi, agar ular shartnomada ko’rsatilgan miqdordan oshmasa. Uning mashinasini kim boshqargani muhim emas.

Ishlab chiqaruvchining tovarlaridan foydalanish yoki undan foydalanish paytida xaridorlarga etkazilgan zararni qoplash

Sug’urtalangan shaxs tomonidan iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish jarayonida inson salomatligiga, jismoniy va yuridik shaxslarning mol-mulkiga hamda atrof-muhitga etkazilgan zararni qoplash

Mutaxassisning ishini bajarish bilan bog’liq yo’qotishlarni qoplash (xatolar, beparvolik)

Hayvonlar, uylar va er uchastkalari egalarining, ovchilarning, ishlab chiqaruvchilarning va boshqalarning javobgarligi.

Ishlab chiqarish jarayonida baxtsiz hodisalar

Atrof-muhitning ifloslanish xavfi to’g’risidagi shartnomalar “ekologik sug’urta” deb ataladi. Shartnoma tushunchasi va turlari oldingi tasniflash pozitsiyalari qoidalarini o’z ichiga oladi. Bunday kelishuv atrof-muhitning ifloslanishi natijasida etkazilgan zararni qoplashga qaratilgan. Ba’zi baxtsiz hodisalarda er va suv ob’ektlaridan foydalanish imkonsiz bo’lib qolishi mumkin va odamlarning ma’lum bir hududda bo’lishi – sog’liq uchun xavfli. Bunday holatlar qimmatga tushadi. Ekologik sug’urta turlari:

• shaxsiy (yuqori xavfli zonada yashovchi yoki ishlaydigan fuqarolarning hayoti);
• mulk (ekologik ofat yoki baxtsiz hodisa natijasida zarar ko’rishi mumkin bo’lgan ko’chmas mulk);
• javobgarlik (faoliyati atrof-muhitga zarar etkazishi mumkin bo’lgan korxonalar).

Ba’zi shtatlarda ekologik sug’urta majburiydir. Bu asosan atrof-muhitga jiddiy zarar etkazishi mumkin bo’lgan ishlab chiqarishdagi nosozliklar yuzaga kelishi mumkin bo’lgan korxonalarga taalluqlidir (masalan, neftning oqishi).

Qayta sug’urtalash

Ba’zida kompaniyalar mijozlar bilan juda xavfli shartnomalar tuzadilar. Xavfsiz tomonda bo’lish uchun firmalar boshqa qayta sug’urtalovchi bilan shartnoma tuzadilar. Mas’uliyat va ish haqining bir qismi ularda qoladi, qolganlari esa ikkinchi kompaniyaga o’tadi. Shunday qilib, sug’urtachilar moliyaviy muvozanatga erishadilar. Xatarlarni topshirish topshiriq deb ataladi. Bunday zanjir har qanday pozitsiyadan iborat bo’lishi mumkin, masalan, ikkilamchi sug’urtalovchi javobgarlikning bir qismini uchinchi darajali sug’urtalovchiga o’tkazish huquqiga ega.Ushbu turdagi shartnomaning turli shakllari mavjud.

Majburiy qayta sug’urtalash tasnifi:

• shartnomaviy (kompaniya yoki shaxs javobgarlikning bir qismini boshqa shaxsga o’tkazishni xohlaydimi yoki yo’qmi, shuningdek, ushbu ulushning hajmini mustaqil ravishda tanlaydi);
• avtomatik (ba’zi firmalar qayta sug’urtalovchilar bilan shartnoma tuzadilar, buning natijasida ma’lum mezonlarga javob beradigan barcha operatsiyalar ularga o’tadi).

O’tkaziladigan ulush ikki yo’l bilan o’rnatilishi mumkin. Proportsional sug’urta javobgarlik, tovon va mukofotlarning mutanosib taqsimlanishini ta’minlaydi. Shunday qilib, asosiy va ikkilamchi sug’urtalovchining foydalari va xarajatlari bir xil bo’ladi. Qismlarni aniqlashning yana bir usuli nomutanosibdir, chunki shartnoma taraflarining manfaatlari mutanosib emas, xususan, ulardan biri katta yo’qotishlarga duch kelishi mumkin. Bu sug’urta tushunchasi va asosiy turlari bo’lib, unda javobgarlik va haq bir necha shaxslar o’rtasida taqsimlanadi.

Davlat tomonidan majburiy shartnoma

Sug’urtalovchi kim bilan tuzilganligiga qarab shartnomaning ikki shakli mavjud. Agar tashkilot davlatga tegishli bo’lsa, u holda bu shartnomalar davlat deb ataladi, agar u yuridik shaxslarga tegishli bo’lsa – xususiy. Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq birinchi turdagi shartnoma majburiydir. Shartnomalar tuziladigan summa davlat tomonidan ushbu maqsadlar uchun maxsus ajratiladi.

Majburiy davlat sug‘urtasi iqtisodiyotda muhim o‘rin tutadi. Ushbu shartnoma shaklining tushunchasi, turlari, qoidalari va tariflari aniq belgilangan. Majburiy davlat sug‘urtasi deganda shartnoma taraflari o‘rtasida qonun asosida vujudga keladigan munosabatlar tushuniladi. U mamlakatning butun aholisini yoki odamlarning katta guruhlarini qamrab oladi. Majburiy sug’urta turlari mavjud:

• tibbiy;
• ijtimoiy;
• harbiy xizmatchilar;
• yo’lovchilar;
• transport vositalari egalarining javobgarligi (OSAGO);
• xavfli ob’ektlarning egalari.

Ixtiyoriy sug’urta

Ushbu turdagi shartnoma ixtiyoriy bo’lib, sub’ektning tashabbusi bilan tuziladi. Yuqorida tavsiflangan munosabatlar shaklidan farqli o’laroq, ixtiyoriy sug’urta qilish qoidalari, bunday shartnoma tushunchasi va turlari qonun bilan faqat umumiy ma’noda belgilanadi. Maxsus tariflar va shartlar shartnoma taraflari tomonidan belgilanadi. Uning turlariga sug’urta kiradi:

• hayot;
• salomatlik (doimiy va kasallik holatida);
• baxtsiz hodisalardan;
• Transport vositasi;
• yuk;
• tabiiy hodisalardan;
• transport vositalari egalarining javobgarligi;
• moliyaviy risklar va boshqalar.

Ushbu turdagi munosabatlar mijozlarni tanlab qamrab olishi bilan ajralib turadi, ya’ni kompaniya sug’urtalovchining talablariga javob bermasa, uni rad etishi mumkin. Shu bilan birga, ixtiyoriy shartnoma har doim o’z shartlariga ega. Shartnoma muddati tugagach, to’lovni yana to’lash orqali shartnomani yangilashingiz mumkin.

Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va turlari

Ushbu turdagi shartnoma fuqarolarni nogironlik holatida, kasallik, ishsizlik yoki boquvchisini yo’qotish holatlarida moddiy ta’minlash uchun mo’ljallangan ijtimoiy ta’minot tizimiga tegishli. Ijtimoiy sug’urta tushunchasi va turlari shartnoma shakliga qarab farq qilishi mumkin, ulardan uchtasi mavjud:

• jamoaviy (kasaba uyushmalari);
• davlat;
• aralashgan.

Birinchi holda, shartnoma tuzish ixtiyoriydir va davlat tegishli moddiy himoyani ta’minlamagan holatlarda amalga oshiriladi. O‘zaro munosabatlar demokratiya, sheriklik va o‘zini o‘zi boshqarish tamoyillari asosida qurilgan. To’lovlar miqdori qat’iy emas va bevosita xodimlarning daromadlari darajasiga bog’liq.

Majburiy ijtimoiy sug’urta tushunchasi va turlari Rossiya Federatsiyasi qonunchiligi bilan aniq tartibga solinadi. Bu davlat ijtimoiy ta’minot tizimining bir qismi bo’lib, ishchilarni moliyaviy ahvolining yomonlashishini ta’minlashga qaratilgan. Majburiy ijtimoiy sug’urtaning quyidagi turlari mavjud:

• tibbiy;
• pensiya;
• vaqtinchalik nogironlik;
• baxtsiz hodisalardan;
• onalik;
• oila a’zosining vafoti munosabati bilan.

Shartnoma tuzish

Hujjatni rasmiylashtirishdan oldin anderrayting protsedurasi amalga oshiriladi – sug’urta hodisasi xavfi baholanadi. Mukofotning hajmi to’g’ridan-to’g’ri bunga bog’liq va shuning uchun jarayon ehtiyotkorlik bilan hisob-kitoblarni talab qiladi. Noto’g’ri baholangan xavf kompaniyaning sezilarli isrofgarligiga va bankrotligiga olib kelishi mumkin.

Shartnomani tuzish uchun asos mijozning yozma va og’zaki bo’lishi mumkin bo’lgan bayonoti hisoblanadi. Ushbu hujjatda sug’urtalangan shaxs xavfni eng aniq baholashga yordam beradigan faktlarni batafsil sanab o’tishi kerak. Shartnoma ikki xil shaklda tuziladi: shartnoma yoki siyosat shaklida. Birinchi holda, hujjat har ikki tomon tomonidan imzolanadi, ikkinchidan, faqat sug’urtalovchi.