Tadbirkorlik faoliyatining turlari va shakllari
Ishlab chiqarish tadbirkorligini tadbirkorlik faoliyatining asosiy turi desak xato bo`lmaydi. Zero, bunday tadbirkorlik faoliyati tufayli mahsulot, tovarlar ishlab chiqariladi, xizmat ko`rsatiladi, ma`lum ma`naviy qadriyatlar yuzaga keladi.
Tadbirkorlar uchun eng foydali 10 ta kitob
Amerikaning Fortune jurnali muharriri, yuqori texnologik kompaniya va startaplar bo‘yicha mutaxassis Li Gallaxer tunash uchun kamtarona joy izlash servisidan onlayn-gigantga aylana olgan Airbnb kompaniyasining yaratilish tarixi va rivojlanishi haqida kitob yozdi. Gallaxer “firma siri”ni ochadi va Airbnb asoschilarining inqirozli vaziyatlardan chiqish bo‘yicha maslahatlarini keltiradi.
“Kompaniya asoschilari yengib bo‘lmasdek tuyulgan to‘siqlarni bosib o‘tishdi. Ularga hech kim ishonmasdi. Ular qaynoq yelim, sarmoyadorlarning muzdek munosabati, zo‘riqishlar sabab uyqusiz tunlar va ota-ona xavotirini boshdan kechirdi. Biroq hozir biznesning oliy ligasiga yetib kelishdi. Demak ularni oldinda murakkabliklarning yuqori darajasi kutib turardi”.
Tamoyillar
Amerikaning CIO jurnali “Sarmoyalashning Stiv Jobsi” deb atagan Rey Dalio – investitsion dunyoning eng ahamiyatli shaxslaridan biridir. 26 yoshida o‘z xonadonidan turib, (yana olti yil normal ofisi bo‘lmagan) keyinchalik dunyodagi eng yirik fondga aylangan Bridgewater Associates xedj-fondiga asos soldi, uning o‘zi esa jahonning eng badavlat va obro‘li kishilari ro‘yxatidan mustahkam joy egalladi. Uning so‘zlariga qaraganda, kitobni boshqalarga muvaffaqiyatli bo‘lishga yordam berish uchun yozgan. Chunki tamoyillar (ham hayotiy, ham ish bilan bog‘liq) barini tizimlashtirish, qarorlarni tezroq qabul qilish va hayot darajasini oshirish imkonini beradi.
“Tamoyillar — bu odam xulq-atvori asosi bo‘lgan, unga hayotda erishmoqchi bo‘lgan maqsadlarni qo‘lga kiritish imkonini beradigan fikrlardir. Maqsadga yetish uchun ularni turli vaziyatlarda qayta-qayta o‘zgartirib, qo‘llash mumkin. Samarali tamoyillar to‘plamini muvaffaqiyatning yaxshi kitobi bilan taqqoslash mumkin. Barcha muvaffaqiyatli kishilar ularga muvaffaqiyatli bo‘lishda yordam beradigan tamoyillarga qarab ish tutadi”.
Matryoshka. Biznesni xorijliklar bilan qanday yuritish kerak
Endi Freka — amerikalik bo‘lib, deyarli 2 yil davomida Rossiyada o‘z biznesini yuritmoqda. Kitobning nomi muallifning Moskvada ilk marta xarid qilgan buyumi bilan bog‘liq bo‘lib, hozirda u rossiyalik mahsulot va xizmatlar ramziga aylangan. Freka kitobxonni xorijiy hamkorlar bilan munosabatlarni yo‘lga qo‘yish va jahon bozorida o‘z biznesini to‘g‘ri targ‘ib qilishga o‘rgatadi.
“G‘arblik mijoz uchun shaffoflik juda muhim. Shuning uchun biznesingiz qanday qurilgani borasida istiqboldagi mijozlarga maksimal batafsil ma’lumot berish – a’lo darajadagi yo‘l. Ish bilan bog‘liq masalalarni qanday hal qilishingiz haqida detallarigacha so‘zlab bering. Bu istiqboldagi mijozlar ishonchini shakllantirishda yordam beradi”.
Spetsnaz usullari bilan biznesni boshqarish. Bosh direktorga aylangan snayperning maslahatlari
Brendon Uebb nostandart karera yo‘lini bosib o‘tdi: “dengiz mushuklari” – AQSh dengiz harbiy kuchlari elita spetsnazidan – Hurricane Group, Inc.shaxsiy media tarmoq egasigacha. O‘z kitobida harbiy va biznes-tajribasidan kelib chiqib, har qanday vaziyatlarga moslashish va muammolarni nostandart yo‘l bilan yechish bo‘yicha maslahatlar beradi. Bu yerda “muvaffaqiyatli biznesmenlarning yetti tamoyillari” va ko‘plab tadbirkorlarning tajribasi to‘plangan.
“Bunkerda yashab bo‘lmaydi. Tashqi dunyodan nafaqat xavf balki yoqimli imkoniyatlar ham keladi. Kichik firma egasi ham, mayda korxona xo‘jayini ham, yakka tadbirdagi tadbirkor ham, yirik kompaniya rahbari ham biznesning boshqa sohalari uning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagani sabab ulardan yuz o‘girib ketishi mumkin emas. Balki bugun bog‘liq emasdir, lekin ertaga nima bo‘lishini hech qachon bilmaysan”.
Agile: Loyihalarni baholash va rejalashtirish
Kitob muallifi, loyihalarni rejalashtirish sohasi mutaxassisi Mayk Kon kitobxonlarga ishga agile-yondashuv haqida gapirib, biznes-loyihalarni o‘z vaqtida va byudjyetdan chiqmasdan amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan instrumentlarni ochib beradi. Kon aniq misollar, amaliy tavsiyalar, usullar va grafiklar bilan o‘rtoqlashadi.
“Agile-rejalashtirish mahsulotni ishlab chiqishning umumiy savol – qanday resurslar bilan qanday funksiyalarga erishish va qancha vaqt davomida amalga oshirish kabi masalalarga optimal javobni topishdan iborat.Agile-yondashuv bu savolga muvaffaqiyatli javob berish imkonini beradi”.
Boshqaruvning Osiyocha usuli: Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreyada biznes qanday boshqariladi
Muallif Sing Ong Yuning fikriga ko‘ra, g‘arb kompaniyalari ratsionallik va samaradorlik tushunchalari bilan ish ko‘radi, sharqliklar uchun esa axloq-odob kodeksi va o‘zaro munosabatlar muhimroq. Singapurlik biznes-maslahatchi o‘z kitobida boshqaruvning turli modellari, muvaffaqiyat va g‘arb kompaniyalarining Osiyo bozorlaridagi omadsizliklaridan misollar keltiradi. Bu kitob ishbilarmonlik madaniyati va Osiyolik hamkasblar bilan mustahkam munosabat o‘rnatishni istaganlar uchun foydali yo‘lboshlovchiga aylanadi.
“G‘arbdagi menejyerlar biznesni yuritishning sharqiy usullariga moslashishlari zarur, Osiyolik rahbarlar esa g‘arbdagi biznes-amaliyotni tushunishlari lozim. Shuning uchun menejyerlar ko‘priklar qurish va sharq hamda g‘arb amaliyotining eng yaxshi elementlarini o‘zaro birlashtirishni o‘rganishlari lozim”.
Xaypdan pul ishlang. Qaroqchilar, xakerlar, dilerlar va tartibli jamiyatda gapirilmaydiganlardan nimani o‘rganish mumkin
Innovatsiya bo‘yicha mutaxassislar Aleks Kley va Kira May Fillips tadqiqoti markazida xayp iqtisodiyoti yotadi. Ularning fikriga ko‘ra, mazkur usul innovatsiyalar va nostandart biznes-yechimlar topishga yordam beradi. Mualliflar kitobxona biznes-tafakkurniing odatiy chegaralaridan chiqib, rezonans mavzuda qanday qilib pul topish mumkinligini o‘rgatishadi. Buning uchun maxsus falsafani tushuntirib, o‘z maqsadlariga erishish yo‘lida qoidalarni buzadiganlar (shu jumladan, kompyuter xakerlari, prankerlar yoki xarobada yashaydiganlar)ning beshta belgisini tasvirlaydilar: quvvatga egalik, ig‘voga moyillik, qat’iylik va mimikriya (ba’zi hayvon va o‘simliklarning o‘z muhitidan ajratib bo‘lmaydigan shakl va tusi).
“Muvaffaqiyatli tadbirkor bo‘lish uchun zarur bo‘lgan sifatlar orasida bittasi keskin ravishda ajralib turadi: jamiyatga qarshi xulq-atvorga o‘smirlarga xos moyillik“.
PIXAR. Qayta ishga tushirish. Inqirozlarga qarshi boshqaruv bo‘yicha betakror kitob
Lourens Levi 12 yil davomida u 2006 yilda Disney’ga sotib yuborilguniga qadar Amerikaning Pixar kinostudiyasi moliyaviy direktori lavozimini egallagan. O‘z kitobida Stiv Jobsning qo‘ng‘irog‘idan keyin Pixar’da ish boshlagani, ko‘ngilochar sanoatning o‘ziga xosligi, kompaniyaga uzoq yillar mobaynida gullab-yashnash imkonini bergan strategik va biznes vazifalar haqida so‘zlaydi.
“Pixar’ning yaratilishi yangi tog‘ning cho‘qqisini itaruvchi yuqori bosim ostida tektonik qoplama tagidagi azobli harakatga o‘xshardi. Qoplamalardan biri innovatsiyalarning yuqori kuchidan iborat edi: oliy adabiy va ijodiy asarlarga intilish, yangi kashfiyotlar, kompyuter animatsiyalari yordamida ularni yetkazishga bo‘lgan harakat. Boshqa qatlam esa haqiqiy hayotdagi boshqa qiyinchiliklarni o‘z bo‘yniga olgandi: pul ishlab topish, kino chiptalarining sotilishi, ishlab chiqarish tezligini oshirish. Bu ikki kuch bir-biri bilan to‘qnashar, yer silkinishlari va keyingi itarishlarni yuzaga keltirardi”.
Ko‘m-ko‘k okeanga o‘tish
INSEAD V. biznes-maktabi Strategiya va xalqaro menejment biznes-nazariyachilari va professorlar Chan Kim va Rene Moborn “Ko‘m-ko‘k okean strategiyasi” bestselleri mualliflari kitobxonlarni muvaffaqiyatli tadbirkorlik strategiyasi bilan tanishtirishda davom etishmoqda. Ular to‘lgan bozorlarda kuchli raqobatni yengib o‘tgan ko‘plab kompaniyalar tajribasini o‘rganib, muvaffaqiyat uchun ijodkorlikni ishga solish va ishonchni mustahkamlash kerak, degan fikrga kelishdi. Tadqiqotchilar sizga, jamoangizga, tashkilotingizga yangi biznes-muhit – “ko‘m-ko‘k okean”ga o‘tish imkonini beradigan qadam-baqadam amalga oshiriladigan qo‘llanmani ishlab chiqishdi.
“Biz buni Eynshteyndan keyingi atomlashtirish deb nomladik: agar nimanidir bo‘laklarga bo‘lib, mayda qismlarga ajratsangiz va ularni birma-bir, navbatma-navbat bartaraf etishga diqqatni qaratsangiz, hatto juda jiddiy bo‘lib ko‘ringan muammo ham aqliy va ruhiy jihatdan hal etiladigan darajaga yetadi.
Agar odamlarda taassurot, yangi strategiyangizga ishonch uyg‘otsangiz, ular o‘zgarishlarni oxirigacha olib borishga harakat qilishadi”.
Yopishish uchun qilingan
Bestseller muallifi aka-uka Chip va Den Xiz — Stenford universiteti biznes maktabi va Dyuk Universiteti ijtimoiy tadbirkorlikni rivojlantirish markazi yetakchi mutaxassisi nima uchun ba’zi biznes-g‘oyalar “jon saqlab qolishi”, boshqalari esa aksincha ekani haqida o‘z-o‘zlariga savol berishadi. Ular “yopishqoq” g‘oyalarni keys (o‘rganiladigan holat) sifatida tanlab olib, g‘oyalarning hayotiy salohiyatini xotirada yopishqoq nazariya (Velcro theory of memory; biz avval bilganlar bilan solishtirish mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni yaxshiroq eslab qolamiz) yordamida oshirish usullarini tasvirlashgan.
“Odamlarda o‘z g‘oyamizga qanday qilib qiziqish uyg‘otamiz? Biz ularni boshlaridan “tahlil shlyapasi”ni yechishga majbur qilamiz. Ularga o‘zimizning rahmdilligimizni namoyish etamiz. Ular befarq bo‘lmagan narsalar biz uchun ham qiziq ekanini ko‘rsatamiz”.
Tadbirkorlik faoliyatining turlari va shakllari
Tadbirkorlik faoliyati turlari xilma-xildir. Faoliyat maqsadi, turi va yo`nalishlariga qarab tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va konsalting turlarini ajratish mumkin.
Qayd etilgan ushbu tadbirkorlik faoliyatining har bir turi kichik turlarga bo`linadi. Mavjud tadbirkorlik faoliyati turlarini chizma shaklida quyidagicha ifoda etish mumkin (2-chizma).
Ishlab chiqarish tadbirkorligini tadbirkorlik faoliyatining asosiy turi desak xato bo`lmaydi. Zero, bunday tadbirkorlik faoliyati tufayli mahsulot, tovarlar ishlab chiqariladi, xizmat ko`rsatiladi, ma`lum ma`naviy qadriyatlar yuzaga keladi.
O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o`tishning dastlabki yilla-rida tijorat tadbirkorligi yaxshi rivojlandi. Tadbirkorlik faoliyatining bu turi tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish jarayonlarini amalga oshirish bilan ta`riflanadi, chunki bu sohada qisqa vaqat orasida daromad olish mumkin. Agar ishlab chiqarish korxona samaradorligining 10-12% ini tashkil qilsa, tijorat faoliyati esa bu ko`rsatkichni yana 20-30%ga oshiradi.
Moliyaviy tadbirkorlik tadbirkorlik sohasining alohida olingan turiga kiradi. Uning faoliyat sohasi qiymatlarni alma-shinishi va almashtirilishidan iborat. Moliyaviy faoliyat ish-lab chiqarish, tijorat sohasini ham qamrab olishi mumkin. Shu-ningdek, moliyaviy tadbirkorlik mustaqil bank va sug`urta muassasalari shaklida ham faoliyat ko`rsatadi.
Keyingi vaqtda O`zbekistonda tadbirkorlik faoliyatining konsalting (maslahat) turi rivojlanmoqda. Bu tadbirkorlik turi ko`p yo`nalishlardan iborat bo`lib, kelajakda yaxshi rivojlanib ketishiga jahon iqtisodiyoti taraqqiyoti guvohlik beradi.
Tadbirkorlik faoliyati turlari nisbatan mustaqil bo`lib, bir-birini to`ldirib keladi. Tadbirkorlik faoliyatining barcha turlarini belgi-lab beruvchi ishlab chiqarish tadbirkorligining ustuvorligini tan olish kerak.
Innovastion, ilmiy-texnik faoliyat, tovarlarni bevosita ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish va shu sohadagi axborot bilan ishlash faoliyati ishlab chiqarish tadbirkorligiga kiradi. Ishlab chiqarish bilan shug`ullanmoqchi bo`lgan har bir ishbilarmon tadbirkorlik faoliyatining qaysi turi bilan shug`ullanishini, qanaqa mahsulot ishlab chiqarishini, qanday xizmat ko`rsatishini oldindan belgilab olishi lozim. Shu ish amalga oshgandan keyin tadbirkor marketing bilan shug`ullanadi. Tovarga bo`lgan talabni bilish maqsadida u tovarning potenstial iste`molchilari, xari-dorlari, ulgurji va chakana savdo bilan shug`ullanuvchi tashki-lotlar bilan aloqa qiladi. Muzokaralar ishbilarmon va bo`lajak xaridorlar o`rtasida shartnoma tuzilishi bilan yakunlanadi. Tuzilgan shartnoma tadbirkorlikdagi tavakkalchilikning oldini olishga imkon beradi. Shu ishlar amalga oshmasa, tadbirkor faqat og`zaki va`dalar asosida ishlab chiqarish faoliyatini boshlaydi. Shakllangan barqaror bozor sharoitida rivojlangan mamlakat-larda og`zaki kelishuvlar ishonchli kafolat bo`lib, kerak bo`lgan hollarda shartnoma, bitim shaklida rasmiylashtiriladi. Biroq, bizning mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti endi shakllanayotgan davrda og`zaki bitimlarning kafolati past va tavakkalchilik kuchlidir.
Venchur biznesi, ya`ni innovastion tadbirkorlik keyingi vaqtda ancha rivojlandi va u tavakkal biznesi turiga kiradi. Biznesning bu turi yangi texnologiyalarning joriy etilishi bilan bog`liq. Venchur biznesi yuqori texnologiya sohasida olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar natija-larini tijoratlashtirish bilan bog`langan. Bu sohalarda samara olinishi kafolatlanmagan. Ya`ni ma`lum tavakkalchilik mavjud. Yangi va eng yangi texnologiyalarni joriy qilish bilan shug`ul-lanuvchi ilmiy-texnika firmalarga venchur firmalar deyiladi. Ularning daromadi kafolatlanmagan bo`lib, faoliyati tavakkal kapital bilan bog`liq.
Shuni ta`kidlash kerakki, kichik korxonalar innovastion tadbirkorlikni rivojlantirishda katta rol o`ynaydi. Venchur biznesi o`zining egiluvchanligi bilan innovastion ishbilarmon-likning boshqa shakllariga qaraganda qator ustuvorlikka egadir.
O`zbekiston Respublikasida «Tadbirkorlik to`g`risida» gi qonuninng 5-moddasiga binoan tadbirkorlikning quyidagi shakllari mavjud:
- yakka tartibdagi tadbirkorlik;
- xususiy tadbirkorlik; – jamoa tadbirkorligi; – aralash tadbirkorlik.
Yakka tartibdagi tadbirkorlik – tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning eng oddiy shakli bo`lib, uni tashkil qilish tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasida xususiy tadbirkorlik to`g`risidagi Nizom» bilan belgila-nadi. Ushbu nizomga muvofiq yakka tadbirkor o`z faoliyatini yuridik shaxs tashkil qilmay amalga oshirishi mumkin. Yakka tartibdagi tadbirkorlar odatda mayda ishlab chiqarish bilan shug`ullanadilar.
Yakka tartibdagi tadbirkorlik o`z navbatida ikki turga bo`linadi: – shaxsiy tadbirkorlik; – birgalikdagi tadbirkorlik.
Shaxsiy tadbirkorlik tushunchasi «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatining kafolatlari to`g`risida»gi qonunning 15-moddasida quyidagicha bayon etiladi: «Shaxsiy tadbirkorlik yakka tartibdagi tadbirkorlarning o`zi tomonidan mulk huquqida, shuningdek, mulkka egalik qilish va (yoki) undan foydalanishga yo`l qo`yadigan o`zga mulkiy huquq tufayli o`ziga tegishli bo`lgan mol-mulk negizida mustaqil ravishda amalga oshiriladi».
Ushbu qonunning 16-moddasiga binoan birgalikdagi tadbirkorlikka quyidagilar kiradi:
- er-xotinning umumiy mol-mulki negizida amalga oshiriladigan oilaviy tadbirkorlik;
- dehqon xo`jaligining umumiy birgalikdagi mulki negizida amalga oshiriladigan dehqon xo`jaligi;
- o`zlariga umumiy ulushi mulk huquqida tegishli bo`lgan umumiy mulk negizida yakka tartibdagi tadbirkorlikni amalga oshiradigan shirkat xo`jaligi.
Yuridik shaxs tashkil qilmay, o`z faoliyatini amalga oshiradigan tadbirkor sifatida ro`yxatdan o`tkazilgan jismoniy shaxsga davlat ro`yxatidan o`tkazilganligi haqidagi guvoxnoma beriladi va u jismoniy shaxslarni ro`yxatdan o`tkazish reestrida qayd qilinadi. Ushbu guvohnoma bankda hisob-kitob varag`i ochish, soliq organlaridan ro`yxatdan o`tish, muhr va boshqa rekvizitlarni tayyorlash uchun asos bo`lib hisoblanadi.
O`zbekistan Respublikasida «Xususiy tadbirkorlik to`g`risidagi Nizom»da xususiy tadbirkorlik faoliyatiga quyidagicha ta`rif berilgan:
Xususiy tadbirkorlik – bu fuqarolar (alohida fuqaro) tomo-nidan o`zlarining tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari ostida, shaxsiy daromad (foyda) olish maqsadida amaldagi qonunchilik asosida amalga oshiriladigan tashabbuskor xo`jalik faoliyatidir.
Xususiy tadbirkorlikning yakka tartibda faoliyat ko`rsata-yotgan tadbirkorlikdan farqi shundaki, bu erda faoliyat ko`rsa-tuvchilar o`z faoliyatini yollanma ishchi kuchi yordamida olib boradilar. Ular yuridik shaxs sifatida ish ko`radilar va o`z korxo-nalarini davlat ro`yxatidan o`tkazishga majburdirlar.
Jamoa tadbirkorligi – bu bir guruh fuqarolarning o`zlariga ma`qul bo`lgan mulkchilik shakllarida jamoalarga birlashib, jamoa korxonalarini tashkil qilishlari va shu asosda tadbir-korlik faoliyatini amalga oshirishlaridir.
Jamoa tadbirkorligi faoliyati firmalar faoliyatida o`z ifodasini topadi. Firma – muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarishga va xizmat ko`rsatishga ixtisoslashgan, bozordagi talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisodiy jihatdan erkin va mustaqil korxonadir.
Xususiy firma deganda ayrim shaxs yoki oilaga tegishli bo`lgan, yakka xususiy mulkka asoslanib faoliyat ko`rsatadigan korxona tushuniladi.
Firmalarning turlari juda ko`p, ularni chizmada quyidagicha tasvirlash mumkin (3-chizma).
Shirkat firma bir necha sohibning mulkini birlashtirish va tadbirkorlikdan olinadigan foydani baham ko`rishga asoslangan sherik-chilik korxonasidir.
Akstiyadorlik jamiyati – bu jismoniy shaxslar kapitallarining birlashuvi bo`lib, u akstiyalar chiqarish yo`li bilan tashkil etiladi.
Jamiyat jamlangan kapitaliga qarab maxsus qimmatli qog`oz – akstiya chiqaradi. Akstiyani sotib olganlar hissadorlarga aylanishadi va foydadan o`z hissasi – divedendni olib turadilar. Akstiyadorlik jamiyati o`z majburiyat-lari bo`yicha o`ziga tegishli butun mol-mulk bilan javobgar hisoblanadi. Akstiyadorlar jamiyati majburiyatlari bo`yicha javobgar emas va uning faoliyati bilan bog`liq zararlar uchun faqat o`zlariga tegishli akstiyalar qiymati doirasida javobgar hisoblanadi.
Akstiyadorlik jamiyati ochiq va yopiq turda bo`lishi mumkin.
Ochiq turdagi akstiyadorlik jamiyati – bu akstiyadorlari o`zlariga tegishli akstiyalarni boshqa akstiyadorlarning roziligisiz erkin tasarruf qila oladigan jamiyat. U chiqaradigan akstiyalariga ochiq obuna o`tkazish va ularni erkin sotish huquqiga ega. Ta`sischilarning eng kam soni ham cheklanmagan. Ochiq turdagi AJ uchun ustav fondining eng kichik miqdori AJ ro`yxatidan o`tkazilgan sanada qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqi summasining ikki yuz barobari miqdoriga teng bo`lishi kerak.
Yopiq turdagi akstiyadorlik jamiyati – bu akstiyalari nomlangan (egasi yozilgan) va ular faqat AJ ta`sischilari o`rtasida taqsimlangan jamiyatdir. Uning akstiyalari qimmatli qog`ozlar bozorida muomalada bo`lishi jamiyat Nizomiga binoan man etilgan yoki cheklangan bo`ladi. Yopiq turdagi AJ uchun ustav fondining eng kam miqdori – AJ ro`yxatdan o`tkazilgan sanada qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqi summasining kamida yuz barobari miqdoriga teng bo`lishi kerak.
O`z tarkibidagi akstiyadorlik jamiyatlarni nazorat paketlarini egallash bilan korporastiyalar xolding kompaniyalariga aylanadi.
Xolding iborasi inglizcha «holding» so`zidan olingan bo`lib, ega ma`nosini beradi. Xolding kompaniya – bu mulk egalari tomonidan bir qancha mustaqil akstiyadorlik jamiyatlari faoliyatini nazorat qilish maqsadida tashkil etilgan hissadorlik jamiyatidir. Xolding kompaniyasi tarkibiga kiruvchi akstiyadorlik jamiyatlari «akstiyalarining nazorat paketi» kompaniyaning ixtiyorida bo`ladi. Bundan maqsad akstiyadorlik jamiyatlari faoliyatlari ustidan nazorat o`rnatish va dividendlar ko`rinishida foyda olishdir.
Aralash xolding – nazorat va boshqaruv vazifalari bilan bir qatorda sanoat, savdo, transport, kredit-moliya va boshqa soha-larda tadbirkorlik faoliyati bilan ham shug`ullanish maqsadla-rida tuziladi.
Davlat korxonalari – bu davlat mulki bo`lgan va uning nazorati ostida ishlovchi korxonalar bo`lib, ular ishlab chiqarishdagi davlat sektorini tashkil etadi, eng muhim va mas`uliyatli vazifalar (mudofaa, aloqa, energetika, transport va boshqalar)ni bajaradi.
Qo`shma (aralash) korxonalar xususiy, davlat va jamoa mulkining aralash mablag`lariga tayanadi. Aralash firmalar milliy va xorijiy kapitalga tayangan hissadorlik qoidasiga binoan tashkil topadi, foydasi shunga qarab taqsimlanadi.
Kontsern – bu ishlab chiqarish diversifikastiyasi, ya`ni korxonalarning faoliyat sohalari va ishlab chiqaradigan mahsulotlari turining kengayishi, yangilanib turishi asosida tarkib topadigan yirik ko`p tarmoqli korporastiya. Konstern tarkibiga sanoat, transport, savdo, bank kabi tarmoqlarga tegishli, ayrim hollarda, dunyoning ko`pgina mamlakatlarida joylashgan unlab va yuzlab korxonalar ixtiyoriy asoslarda kiradi. Konstern tarkibiga kirgan korxona va tashkshyutlar orasida o`zaro korporastiyalangan turg`un aloqalar mavjud bo`lib, ular konstern rivoji yo`lida umumiy moliyaviy resurslardan va yagona ilmiy-texnik imkoniyatlardan mushtarak foydalanadilar.
Konsorstium – bu aniq iqtisodiy loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilgan korxonalarning muvaqqat birlashmasidir.