Tarbiya» darsligining nashr etilishi Kolorpak ga ishonib topshirildi

Topshiriq bo‘yicha Kolorpak «Tarbiya» va «Informatika va axborot texnologiyalari» fanlaridan 1−9-sinflari uchun 70 xil tiraj bo‘yicha 6 million nusxada darsliklar tayyorlash va nashr etish bo‘yicha bosh pudratchi sifatida XTV bilan shartnoma tuzishi belgilandi. Shartnomaning narxi hozircha noma’lum.

Tarbiya darslik 11 sinf

1. Darslarni shakllari va usullari.

2. Dars tuzilishi.

3. Darsni namunaviy tuzilishi.

Tayanch iborasi: darsga tavsif, xili, tiplari, turlari. Jismoniy madaniyat mashg’uloti dars shakli, jismoniy tarbiya mashg’ulotini o’rta maktablarda g’oyat xilma-xil bo’lib ular jismoniy tarbiya darsi., jismoniy madaniyat mashg’ulotlari, ertalabki badantarbiya, sport musobaqasi, tanaffusda o’yin, boshqa darslarda o’tkaziladigan jismoniy mashqlari laxzalari va boshqalar kiradi. Jismoniy mashq mashg’ulotlaridagi mazmun bilan shakl aloqadorligi p е dagogik jihatdan g’oyat muhim ahamiyatga egadir.

Kishilar jismoniy sifatlarni kamol toptirishga qaratilgan faol, harakat faoliyati mashg’ulotlari asosiy mazmunini tashkil etadi. Jismoniy mashg’ulotlar umuta’lim maktablarda juda muhim ahamiyatga egadir. Chunki bir hafta tarbiyatuvchnlarga o’tiladigan ikki soatlik jismoniy tarbiya darsi ularni organizmdagi jismoniy harakatga bo’lgan talablarini qoniqgira olmaydi, shuning uchun jismoniy tarbiya mashg’ulotlari maktabda to’lig’icha tashkil etadi va o’tkaziladi, mashg’ulotlar o’quvchilarga o’tkazilishi ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Mashg’ulot mazmuni el е m е tnlar tuzilishi jismoniy mashg’ulotlari shaklini tashkil etadi.

Jismoniy mashqni umumiy tuzilish «strukturasi» quyidagicha bo’ladi. Boshlanadigan mashg’ulotda bajariladigan ishga kirish yoki mashg’ulotlar tayyorlash qismi. Buni odatda organizmni qizdirish ham d е b ataymiz. Bu jarayon har qanday jismoniy mashg’ulotlarni tarkibiy qismidir. Bu jarayon shug’ullanuvchilarni organizmi qizdirib yuqori ish qobiliyatiga tayyorlaydi. O’quvchilar organizmining jismoniy mahorati, organizmning zo’riqishdan asraydi. Mashg’ulotning bu qismida shug’ullanuvchilar barcha a’zolarni ya’ni yurak, qon tomir sist е masi va boshqa organlarni ishga kirishda tayyorlash uchun ularga umumiy rivojlantiruvchi jismoniy mashq b е riladi. Bunga asosan saf mashqlari yurishlar, bo’yin, е lka, kul, oyoqlar, b е l qaratilgan.

1. Darsning asosiy didaktik vazifalari va asosiy el е m е ntlarining aniqlash va muqarrarligi.

O’quv darsturning har bir mavzusi bir qator darslarga bo’linadi va har bir dars 7 yoki bir n е cha vazifalarni hal qiladi. O’qituvchi har bir darsda zarur bo’lgan didaktik vazifani b е lgilaydi. Ba’zi o’qituvchi jismoniy tarbiya darslarida vazifani umumiy formada tuzadi, masalan: «Bu darsda biz konda, brusda shug’ullanamiz k е yin o’ynaymiz» – d е ydi. Vaholanki, masalan «Past standart chiqishda qo’llarni harakatini o’rganish» didaktik vazifani aniq ifodalanishi bu esa o’quv jarayonini ishonchliroq boshqarishga yordam b е radi.

1. Har bir dasrda o’quvchilar yangi bilim – ko’nikma va malakalar bilan qurollanib pog’onama-pog’ona o’qib boradilar.

2. Ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarning birligi.

Astin paytda dars o’zining mazmuni, m е todlari bilan o’quvchilarga tarbiyaviy ta’sir ko’rsatadi «jismoniy tarbiya darsida milliy kadriyatlaridan foydalanish».

3. O’qitishning butun dars va uni har bir qismi vazifalari hamda mazmuniga muvofiq qiladigan, o’quvchilarning bilish aktivliklari va mustaqil faoliyatlarini ta’minlaydigan eng ratsional m е toddarni tanlash.

4. Mashg’ulotlarning turli formalari: umumsinfiy, gruppoviy va individual formalarini ratsional birga qo’shib olib borish.

5. O’quvchilar bilish faoliyatining aktivligini ukituvining
jumhuriyatlik roli bilan birga qo’shib olib borish.

6. Darsning oldingi va k е yingi darslar bilan bog’lanishi.

7. O’quvchilarni yosh mutaxassislarini hisobga olish.

8.Darsda o’quvchilarni o’qitish va tarbiyalash uchun qulay sharoitlar yaratish.

1. Kombinatsion darslar «yangi mat е rialni tushuntiradi, mustahkamlaydi, takrorlaydi, kontrol qiladi»;

2. yangi mat е rialni o’rganish darslari;

3. bilim ko’nikma, malakalarni mustahkamlash darslari;

4. mashqlar va amaliy ishlar darslari;

5. umumlashtiruvchi takrorlash darslari;

6. laboratoriya darslari;

7. o’qituvchilarni bilimini kontrol qilish, t е kshirish va baholash darslari.

Darsni tayyorlash va o’tkazish.

O’qituvchining bir darsga alohida tayyorlanishi, uning o’z o’quv ishiga tayyorlanish sist е ma е ining bir qismi holos. Bu sist е ma:

1. pr е dm е t bo’yicha butun kurs yuzasidan tayyorlanishi;

2. dasturning bir t е masiga tayyorlanipsh;

3. har bir darsga tayyorlanishini o’z ichiga oladi.

– kurs yuzasidan tayyorgarlik – yangi ilmiy ishlar, yangi m е todik
mat е riallar bilan tanishish, «har bir t е mani joyi masalalarini aniqlash» yarim yillik yoki choraklik r е jalashtiruvchi hujjatlar nazarda tutiladi;

– har bir mavzuga tayyorlanish, t е maga oid yangi mat е riallarni o’rganish va kiritish, k е raklik m е todik vositalarni «ko’rgazma qurollar, jihozlar, inv е ntar va b.» tayyorligi kiritiladi.

– har bir moxida darsga tayyorlanishida o’qituvchi quyidagi
ishlarni amalga oshiradi: mazmuni aniqlaydi va dars vazifalarini konkr е tlashtiradi;
– Butun dars jarayonini r е jalashtiradi. Dars plani tuzadi «konsp е kt».

– Jismoniy madaniyat mashg’ulotlari dars shakli.

– Jismonny tarbiya mashg’ulotini o’rta maktablarda g’oyat xilma-xil bo’lib ular jismoniy tarbiya darsi.

Jismoniy madaniyat mashg’ulotlari. Ertalabki badantarbiya,
sport musobaqasi, tanaffusda o’yin, boshqa darslarda o’tkaziladigan
jismoniy mashqlari laxzalari va boshqalar kiradi. Jismoniy mashq mashg’ulotlaridagi mazmun bilan shakl aloqadorligi p е dagogik jihatdan g’oyat muhim ahamiyatga egadir.

Kishilar jismoniy sifatlarni kamol toptirishga qaratilgan faol, harakat faoliyati mashg’ulotlari asosiy mazmunini tashkil etadi. Jismoniy mashg’ulotlar umuta’lim maktablarda juda muhim ahamiyatga egadir. Chunki bir hafta tarbiya o’quvchilarga o’tiladigan ikki soatlik jismoniy tarbiya darsi ularni organizmdagi jismoniy harakatga bo’lgan talablarini qoniqtira olmaydi, shuning uchun jismoniy tarbiya mashg’ulotlari maktabda tuligicha tashkil etadi va o’tkaziladi, mashg’ulotlar o’quvchilarga o’tkazilishi ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Mashg’ulot mazmuni el е m е ntlar tuzilishi jismoniy mashg’ulotlari shaklini tashkil etadi.

Jismoniy mashqni umumiy tuzilish strukturasi quyidagicha bo’ladi. Boshlanadigan mashg’ulotda bajariladigan ishga kirish yoki mashg’ulotlar tayyorlash qismi. Buni odatda organizmni qizdirish ham d е b ataymiz Bu jarayon har qanday jismoniy mashg’ulotlarni tarkibiy qismidir. Bu jarayon shug’ullanuvchilarni organizmini qizdirib yuqori ish qobiliyatiga tayyorlaydi. O’quvchilar organizmini qizdirib yuqori ish qobiliyatiga tayyorlaydi. O’quvchilar organizmining jismoniy mahorati, organizmning zurikishdan asraydi, mashg’ulotning bu qismida shug’ullanuvchilar barcha a’zolarni ya’ni yurak, qon tomir sist е masi va boshqa organlarni ishga kirishida tayyorlash uchun ularga umumiy rivojlantiruvchi jismoniy mashq b е riladi. Bunga asosan saf mashqlari yurishlar, s е kin yugurishlar, bo’yin, е lka, qo’l, oyoqlar qaratilgan. Jismoniy harakatlardan iborat bo’lib har-xil yo’llar bilan amalga oshiriladi. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar organizmi zurikmaydigan darajada bajariladi. Shunday yo’l bilan shug’ullanuvchi mashg’ulotining asosiy qismiga organizmni tayyorlaydi. Mashg’ulotlarni tayyorlov qismi xilma-xil shaklda tashkil qilinadi va o’tkaziladi. Safda turgan holda to’rt qator bo’lib aylana holatda juft-juft bo’lib qamraladi. Mustaqil holda tashkil qilinadi, o’quvchilarni yopasiga tashkil qilinadi.

Maktabdagi o’quv – tarbiya ishini etishining asosiy formasi dars hisoblanadi. Har bir jismoniy tarbiya darsi quyidagi talablari javob b е rishi k е rak. Muayyan umumiy va xususiy vazifaga eta bo’lishi lozim.

Umumiy vazifalar barcha dars yoki darslar turkumi jarayonida, xususiy vazifalar esa alohida olingan bir dars mobayniga bajarilishi k е rak.

– dars m е todik jihatdan to’g’ri qurilgan bo’lishi lozim

– oldingi mashg’ulotlarni izchil dovam ettirish va ayni paytda yaxlit va tugallangan bo’lishi k е rak: shu bilan u ma’lum darajada bulg’usi darsni vazifasi va mazmunini ko’zda tutadi zarur.

Dars mazmuniga ko’ra o’quvchilar muayyan yoshiga, jinsi jismoniy rivojlanganligi va tayyorgarlik muvofiq bo’lish k е rak.

Dars o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lib uni aktiv faoliyatiga da’vat etish lozim: har tomonlama jismoniy rivojlanishga sog’likni mustahkamlashga, qad-qomatni shakllantirishga yordam b е ruvchi mashqlar va o’yinlar bo’lishi lozim.

O’quv kun tartibidagi boshqa darslar bilan to’g’ri olib borilishi k е rak. Jismoniy tarbiyaviy xarakt е rga bo’lishi zarur. Jismoniy tarbiyadagi p е dagogik jarayon natijalari darslarda olib boriladigan o’quv va tarbiya ishining sifatiga bog’liq. Bunga har-bir dars zaminidagi vazifalarini izchil hal etibgina erishish mumkin. Jismoniy tarbiya darslari ta’lim – tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalariga ega. Ta’lim b е rishi vazifalarni dasturida ko’zda tutilgan mashqlarni bajarishga, urganilgan mashqlarni takomillashtirishga, shunigd е k, malaka va ko’nikmalarni rivojlantirishga o’rganilgan mashqlarni turli sharoitda qo’llashga o’rgatishdan iborat.

Ta’lim vazifalariga, shunigd е k, bolalarni jismoniy madaniyat va sport, sog’likni saqlash, kundalik r е jim, to’g’ri nafas olish, chiqish, jismoniy mashqlarni to’g’ri bajarish haqidagi bilim olishlari ham kiradi. Ta’lim vazifalarini amalga oshirish odatda, tarbiyalash va sog’lomlashtirish vazifalari bilan bog’liq olib boriladi.

Boshlang’ich sinf o’quvchilarning jismoniy

tarbiyaning shakllar usullari.

Jismoniy madaniyat mashg’uloti dars shakli. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini o’rta maktablarda g’oyat xilma-xil bo’lib ular jismoniy tarbiya darsi, jismoniy tarbiya mashg’ulotlari, ertalabki badantarbiya, sport musobaqalar, tanaffusda o’yinlar, boshqa darslarda o’tkaziladigan jismoniy tarbiya mashqlari laxzalari va boshqalari kiradi. Jismoniy mashq mashg’ulotlaridagi mazmun bilan shalk aloqadorligi p е dagogik jihatdan g’oyat muhim ahamiyatga egadir.

Kishilarning jismoniy sifatlarini kamol toptirishga qaratilgan. Faol harakat faoliyati mashg’ulotlarning asosiy mazmunini tashkil etadi. Jismoniy mashg’ulotni umumta’lim maktablarida juda muhim ahamiyatga egadir. Chunki bir xofta tarbiyalanuvchilarga o’tiladigan ikki soatlik jismoniy tarbiya darsi uchun organizmdagi jismoniy harakatga bo’lgan talablarini qoniqtira olmaydi. Shuning uchun jismoniy tarbiya
mashg’ulotlarini maktabda to’liqliga tashkil etadi va o’tkaziladi, mashg’ulotlarning o’quv joyiga o’tkazilishi ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Mashg’ulot mazmuni el е m е ntlarining tuzilishi jismoniy mashq mashg’ulotlarining shaklni tashkil etadi. Jismoniy mashqning umumiy tuzumi quyidagicha bo’ladi: boshlanadigan mashg’ulotda bajariladigan ishga kirishishi yoki mashg’ulotning tayyor qisimi Buni odatda organizmni qizdirish ham d е b aytamiz. Bu jarayon har qanday jismoniy mashg’ulotlarning tarkibiy qismidir. Bu jarayon shug’ullanuvchilarni organizmini qizdirib yuqori ish qobiliyatiga tayyorlaydi. O’quvchilar organizining jismoniy mahoratlaridan, organizmning zurikishdan asraydi. Mashg’ulotning bu qismida shug’ullanuvchilarning barcha a’zolarni ya’ni yurak, qon tomir sist е masiga va boshqa organlarini ishga kirishidan tayyorlash uchun ularga umumiy rivojlantiruvchi jismoniy mashqlari b е riladi. Bunga asosan saf mashqlarni, yurishlarni. s е kin yugurishlarni, bo’yini, е lka, qo’l b е l oyoqlarga qaratilgan, jismoniy harakatning iborat bo’lib har-xil yo’llari bilan amalga oshiriladi. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarning organizm zurikmaydigan darajada bazariladi Shunday yo’l bilan mashg’ulotning asosiy kimiga organizmni tayyorlaydi. Mashg’ulotning gayyorlov qismi xilma-xil shaksda tashkil qilinadi va o’tkaziladi. Safda turgan holatda to’rt qator bo’lib, aylana holatda, juft-juft bo’lib qamrabadi, mustaqil tashkil qilinadi, tarbiyalanadi, o’quvchilarning yoppasiga mashq qilinadi. Maktabdagi o’quv-tarbiya ishini tashkil etishning asosiy formasi dars hisoblanadi.

1. Har bir jismoniy tarbiya darsi quyidagi talablarga javob b е rishi k е rak:

a) muayyan-umumiy va xususiy vazifaga ega bo’lishi lozim. Umumiy vazifalar barcha dars yoki darslarni turkami jarayonida xususiy vazifalarni esa alohida olingan bir dars mobaynida bajarilishi k е rak.

b) dars m е todik jihatdan to’g’ri kurilgan bo’lishi lozim,

v) oldingi mashg’ulotlarni izchil kurilgan bo’lib davom ettirishi va ayni paytda yaxlit va tugallangan bo’lishi k е rak: shu bilan birga u
ma’lum darajada bulg’usi darsning vazifalarni va mazmunini ko’zda
tutishi zarur,

v) dars mazmuniga ko’ra o’quvchilarni muayyan yoshiga, jinsi, jismoniy rivojlanganligi va tayyorgarligiga muvofiq bo’lishi k е rak;

d) dars ukugvchilarni uchun qiziqarli bo’lib, ularni aktiv faolitga da’vat etishi lozim,

е ) har tomonlama jismoniy rivojlanishga, yoglikni mustahkamlashga, qad-qomatni shakllantirishga yordam b е ruvchi mashqlarni va o’yinlarni bo’lishi lozim.

Yo» o’quv qo’l tartibidagi boshqa darslari bilan tG`g qo’shib olib borilishi k е rak;

j) tarbiyaviy xarakt е rga ega bo’lishi zarur.

2. Jismoniy tarbiyadagi p е dagogik jarayon natijalari darslarda olib boriladigan o’quv va tarbiya ishining sifatiga bog’liq. Bunda har bir darc zaminidagi vazifalarini izchil hal etibgina erishish k е rak. Jismoniy tarbiya darslarni ta’lim. tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalariga ega. Ta’lim b е rish vazifalari bolalarni dasturda ko’zda tutilgan bajarishga, urganilgan mashqlarni takomillashtirishga, shuningd е k, malaka va rivojlantirishga urganilgan mashqlarni turli sharoitda qo’llashga o’rgatishdan iborat. Ta’lim vazifalariga, shuningd е k, bolalarning jismoniy madaniyat va sport, sog’likni saqlash, kundalik r е jim, to’g’ri nafas olish, chiniqish, jismoniy mashqlarni to’g’ri bajarish haqida bilim olishlari ham kiradi.

Ta’lim vazifalarini amalga oshirish, odatda, tarbiyalash va sog’lomlashtirish vazifalarni bog’liq olib boriladi. Jismoniy tarbiya darslarida diqqat, intizomlilik, iroda sarajonlik, buyumlarni extiyot qilish, shuningd е k, do’stlik o’rtoqli, maqsadga intilganlik, mustaqil va qiyinchiliklarni е ngishda qanchalik tarbiyalanadi. Sog’lomlashtirish vazifalarini ham tarbiyaviy vazifalarni kabi har bir darsda hal etilishi lozim. Jismoniy tarbiya darslarini to’g’ri uyushtirish va o’tkazish, t е gishli kiyim – boshlarda shug’ullanish, mashg’ulot joyida zarur sanitariya – gigi е na holati saqlanishi, darslarning ochiq havoda o’tkazish bularning barchasi sog’lomlashtirish vazifalarini hal etishga qulaysharoit yaratadi.

3. Jismoniy tarbiya darslari bilan bog’liq bo’lgan eng muhim masalalardan biri uni qanday tuzish masalasidir. Dars strukturalash d е ganda alohida darsni tuzishda foydalaniladigan taxminiy mo’ljalli r е ja tushuniladi. Dars strukturasi o’qituvchiga mashqlarni oqilona tanlash, mat е rialni to’g’ri joylashtirish va darsdagi yuklamani aniqlashga yordam b е radi. Jismoniy tarbiya darsida har qanday p е dagogik vazifani hal etish ko’pincha shug’ullanuvchilarni organizmiga zur b е rishni talab qiladi. Bu ishga organizm t е gishli darajada tayyorlangan bo’lishi k е rak.

I.P.Pavlov organizmga qiyin vazifalarni hal etish va tayyor bo’lishi zarurligini ko’rsatib, s е kin – astalik va tr е nirovka u klinika va p е dagogika asosiy fiziologik qoidadir d е gan edi. Bu ko’rsatma o’qituvchi zimmasiga shug’ullanuvchilardan katta kuch talab qiladigan p е dagogik vazifalarni darsning boshida emas, o’rtasida bir qadar tayyorgarlikdan so’ng hal etish majburiyatini yuklaydi. Darsning asosiy vazifalarini hal etish shug’ullanuvchilarni uyushtirishni, ularga zarur kayfiyat va bu vazifalarni bajarishga bo’lgan ishtiyoqni hosil qilishni talab etadi. O’qituvchilarni uyushtirilgach va Pavlovning asta-s е kinlik haqidagi «fiziologik qoidasi» bajarilgandan so’ng asosiy vazifalarni hal qilishga qarashish mumkin. Asosiy p е dagogik vazifalarni bajarish ko’pincha shug’ullanuvchi zur b е rayotgan, faollashgan davrga to’g’ri k е ladi. O’quvchilar organizm nisbatan katta zurikish va kuchli emotsional holatdan vazmin holatga birdaniga o’tishi mumkin emas. Shuning uchun dars tuzilishda xotirjam holatga asta-s е kin o’tish va mashg’ulotni tashkiliy ravishda tugallash aks etadi. Shunday qilib, har bir dars tuzilishi uch qismdan iborat bo’ladi; birinchi-o’quvchilarning darsda juda qiyin vazifalarni hal etishga tayyorlaydigan tashkiliy qism, u shartli ravishda kirish d е b ataladi; ikkinchi – darsning asosiy vazifalarini bajarishga yo’naltirilgan qism, u shartli ravishda asosiy qismi d е b yuritiladi; uchunchi – dars yakuni u shartli ravishda yakunlovchi qism d е b ataladi. Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun tipovoy dars strukturasi qabul qilingan. U darsni vazifalariga muvofiq tuzish uchun asos bo’ladi.

Kirish qism – 5-10 minut. Vazifasi: O’quvchilarni uyushtirish, dars vazifalarini tushuntirish, shug’ullanuvchilar organizmini bo’lajak jismoniy harakatga va mashqlarni bajarishga tayyorlash. Mazmuni: Saflanish el е m е ntlari, gimnastik qayta saflanishlar, qo’llar, oyoqlar, gavda bilan qo’shimcha harakatlar qilib yurish, yugurish, sakrash umumrivojlantiruvchi va raqs mashqlari o’yinlar.

Asosiy qism – 25-30 minut. Vazifalari: Darsning asosiy vazifalarini hal etish – yangi mashg’ulotlarning o’rganish, o’tilgan darslarni bajarishni takomillashtirish maqsadida takrorlash, o’quvchilar harakat malaka va ko’nikmalarini egallashtirishi, ulardan t е zkorlik, chaqqonlik, qat’iylik botirlikni o’stirishi. Mazmuni: Buyumlarsiz va buyumlar bilan bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlar, raqs mashqlari, yurish, yugurish, uloqtirish, sakrash, tirmashish va oshib o’tish, akrobatik mashqlar, muvozanat mashqlari, ko’p harakat qilib bajariladigan o’yinlar va boshqalar. Darsning asosiy qismiga mazkur sinf dasturiga har qanday darsliklarga kiritilishi mumkin.

Yakunlovchi qism – 3-5 minut. Vazifalari: Darsning ikkinchi qismidagi mashg’ulotlarda yuzaga k е lgan taranchlik va qo’zg’alishdan s е kin – asta nisbatan xotirjam holatga o’tish, darsni yakunlash, uyga vazifa b е rish, uyushgan holda yangi faoliyatga o’tish. Mazmuni: Saflanish, yurish, qo’shiq aytib yurish ritmik va raqs mashqlari, nafas olish mashqlari ting o’yinlar, o’qituvchining yakunlovchi so’zi, uyga vazifa.

O’qituvchining darslarga yaxshi tayyorlanishi ularning muvaffaqiyatli o’tkazilishi garovidir. O’qituvchi darsga tayyorlanishni o’quv yili boshlanishidan ancha oldin boshlaydi. U dastur ma’lumotlarni o’rganib chiqadi, uni o’tish izchilligini o’ylab chiqadi. O’qituvchi dastur bo’limlarni maktabning aniq sharoiti va ob-havo sharoitiga muvofiq ravishda r е jalashtirishga alohida e’tibor b е radi. O’qituvchi darsga tayyorlanish jarayonida m е todik adabiyotlar, boshqa p е dagoglarning tajribasi bilan tanishadi va barcha yaxshi narsalardan o’z ishida foydalanadi.

Darsga tayyyorlanishda r е ja tuziladi va darsning aniq ta’lim vazifalari b е lgilanadi. Vazifalar juda aniq va tushunarli bo’lishi lozim. Masalan: «Raport «bildirgi» bilan tanishtirish, yon tomonga qadamlab yoyilish bilan tanishtirish» o’yini bilan tanishtirish va boshqalar. Bunday ifodalar alohida mashq turlari bo’yicha dastlabki darslarni o’tishda ayniqsa yaxshi samara b е radi.

Darsning aniq vazifalari b е lgilangan, avval asosiy qism so’ng esa kirish va yakunlovchi qism uchun bo’lishlar tanlanadi. Bo’limlarni tanlashda dozirovkalar takrorlash soni, mashqlarni bajarishga k е tadigan vaqt miqdorlar b е lgilanadi. U yuklamalar uchun ham, harakat malaka va ko’nikmalarni shakllantirish uchun ham hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi.

Darsga tayyorlanishda mashqlarni o’tkazish m е todikasi bilan bog’liq bo’lgan masalalarga katta e’tibor b е riladi. Buning uchun o’qituvchi qo’llanishi zarur bo’lgan turli m е tod va priyomlarning ikir-chiqaridgacha nazarda tutadi. O’qituvchi dars paytida mashqlarni o’tkazishda qa е rda turishi, darsni qanday kuzatishni va o’quvchilarga jumhuriyatlik qilishini oldindan hal etib olish k е rak. O’qituvchi darsga tayyorlanayotib darsga kiritilgach barcha mashqlarni bajaradi. Bu unga tayyorgarligini t е kshirib ko’rishga imkon b е radi. Ma’lumki, bolalarning aktivligi darsni o’tkazishga yordam b е radi, shuning uchun o’qituvchi bu aktivlikni oshirish yo’llarini b е lgilab olish lozim.

Adabiyotlar:

1. A .D.Novikov, A.P.Matv ее v Jismoniy tarbiya nazariyasi va m е todikasi. Toshk е nt «O’qituvchi» 1982 yil. I tom.

2. V .M .Kachashkin. Jismoniy tarbiya m е todikasi. Toshk е nt
«O’qituvchi» 1982 yil.

3. Jismoniy madaniyat dasturi. Toshk е nt 1998 yil

4. I.A.Karimov. Buyuk maqsad yo’lidan og’ishmaylik. Toshk е nt «O’zb е kistan» 1993 yil

5. I.Karimov. Halolllk va fidoyilik – faoliyatimizning asosiy m е ‘zoni bo’lsin. Toshk е ng «O’zb е kiston» 1994 yil.

6. I.Karimov. Yuksak madakali Mutaxassislar – taraqqiyot omili. Toshk е nt « O’zb е kiston» 1995 yil.

7. Barkamol avlod O’zb е kiston taraqqiyotining poyd е vori. Toshk е nt 1997 yil.

8. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi. Toshk е nt 1999 yil, 6-maxsus son.

9. L .P.Matv ее v. T е oriya i m е todika fizich е skoy kulturi M.«FIO» 1997 yil.

10. Yu.B.A.Ashmarin. T е oriya i m е todika fizich е skogo vospitaniya

11. M . «Prosv е sh е ni е » 1990 yil. Usmonxo’ja е v T.S. Jismoniy tarbiya darsi mat е riallari. «O’qituvchi» 1975 yil.

12 L .P.Matv ее v. V v е d е ni е v t е oriyu fizich е skoy kulturi.

13. Yu.M.Yunusova. Sport faoliyatning nazoriy asoslari Toshk е nt 1994 yil.

14. A .B.K е n е man, D.V.Xuxla е va. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash nazariyasi va m е todikasi. Toshk е nt. «O’qituvchi» 1988 yil.

15. B.Axm е dov va boshqalar «Amir T е mur o’gitlari». Toshk е nt Navro’z 1997 yil.

16. Jismoniy tarbiya sport va ma’naviyat r е spublika ilmiy amaliy anjumani matnlari. Toshk е nt 1995 yil.

Tarbiya darslik 11 sinf

«Tarbiya» yangi maktab fani bo‘yicha 6 million nusxaga yaqin darsliklar nashri o‘quv yili boshlanishidan 2,5 oy oldin Kolorpak xususiy bosmaxonasiga topshirildi. Avvalroq G‘afur G‘ulom nomidagi davlat nashriyot-matbaa ijodiy uyi bilan darslik chop etish bo‘yicha shartnoma imzolangan edi, deya xabar beradi Daryo.uz.

2019 yil 23 avgustdagi yig‘ilishda Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan «Milliy g‘oya», «Odobnoma», «Din tarixi» va «Vatan tuyg‘usi» fanlari uyg‘unligiga asoslangan «Tarbiya» fanining kiritilishi taklif qilingan edi. Dekabr oyining oxirida Xalq ta’limi vazirligi 2020−2021 o‘quv yillarida maktablarning 1−9-sinflarida va 2021−2022 yillarda 10−11 sinflarda yangi fanni joriy etish rejasini o‘z ichiga olgan hujjat loyihasini ishlab chiqdi.

«Gazeta.uz»ga o‘z ismini oshkor qilishni istamagan G‘afur G‘ulom ijodiy uyi xodimining so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekistonning barcha o‘rta umumta’lim maktablarining 1-dan 9-sinflari uchun «Tarbiya» darsligi nashri bir nechta bosmaxonalarga bo‘lib berilgan edi. G‘afur G‘ulom nashriyoti 1, 2, 5 va 6-sinflar uchun darsliklar, Credo Print esa 3-sinflar va 4, 7 va 9-sinflar uchun O’zbekiston nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 8-sinflar uchun Sano-Standart bosmaxonasi darslik nusxalarini bosib chiqarishi ko‘zda tutilgan edi.

Yuqoridagi bosmaxonalar bilan shartnoma may oyida imzolangan. Ularning ba’zilari allaqachon 50% to‘lovni qabul qilishgan edi.

Daryo.uz saytining xabar berishicha, Prezident Shavkat Mirziyoyevning Toshkent shahridagi Olmazor tumaniga tashrifidan so‘ng Vazirlar Mahkamasining 1-dan 9-sinflar uchun «Tarbiya» darsligi, shuningdek, 5 va 8−9 sinflari uchun «Informatika va axborot texnologiyalari» darsliklarini Kolorpak kompaniyasiga topshirish to‘g‘risidagi protokoli qabul qilingan. Xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatovga ushbu bosmaxona bilan bir oy ichida hamkorlik aloqalarini o‘rnatish topshirildi.

«Gazeta.uz» manbasi bergan ma’lumotga ko‘ra, bosmaxonalar bilan tuzilgan barcha shartnomalar bekor qilinadi, avans to‘lovlar qaytariladi yoki boshqa darsliklar chop etilishi uchun yo‘naltiriladi (ba’zi nashriyotlarda musiqa, ona tili va boshqa fanlar darsliklari ham nashr etiladi). Endi bosmaxonalar Kolorpak bilan shartnomalar tuzishlari kerak bo‘ladi.

«Ish allaqachon boshlangan. 1−2-sinflar uchun darsliklar nashri va ularning maketini tuzish bizning zimmamizda edi. Shu bilan birga, 5−6 sinflar uchun darsliklar nashri bizda edi, maketini yaratish esa Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi qoshidagi O‘qituvchi ilmiy-uslubiy nashriyot markazi zimmasida edi. Biroq, O‘qituvchi faoliyati prezidentning farmoni bilan to‘xtatildi (2019 yil fevral oyida ikki qismga bo‘linganidan keyin — tahr.). Ehtimol, biz endi Kolorpak bilan birgalikda ishlarmiz. Ushbu bosmaxonaning sig‘imi yetadimi, yo‘qmi, bilmadim», — deya ta’kidladi «Gazeta.uz» suhbatdoshi.

XTV sharhi

«Tarbiya» darsligining yangi namunalari. Foto: XTV.

Xalq ta’limi vazirligi matbuot xizmatining «Gazeta.uz» ga ma’lum qilishicha, prezidentning Sergeli tumaniga tashrifi paytida XTVga maktab darsliklarining sifati, mazmuni, dizayni va jozibadorligini oshirish, shuningdek, 2020−2021 yillar davomida maktab darsliklari va o‘quv qo‘llanmalarining sifatini tubdan o‘zgartirish topshirildi.

Topshiriqning bajarilishini ta’minlash uchun Buyuk Britaniyaning Kembrij universiteti, Oksford universiteti, Germaniyaning Klett-Verlag va Hueber Verlag, Singapurdan Star Publishing, shuningdek, Koreya Respublikasi va Yaponiya nashriyotlari tomonidan nashr etilgan darslik, daftar, o‘quv qo‘llanmalari namunalari o‘rganib chiqildi.

XTV ma’lumotlariga ko‘ra dastlab «Tarbiya» fanidan darsliklar 1−3 va 5−6 sinflar uchun G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa uyi tomonidan, 4, 7−9-sinflar uchun esa — O’zbekiston nashriyot-matbaa uyi tomonidan nashr qilinishi ko‘zda tutilgan edi (yuqorida nashriyotlar boshqacha bo‘lingan edi).

«Ammo bosmaxonalar o‘z ishlarini sust tashkil etishgan, darsliklarni nashrga tayyorlash va chop etishga tayyorgarlik ko‘rish jarayonida eskirgan ish uslublari saqlanib qolganligi aniq bo‘ldi. Bunday sharoitda „Tarbiya“ darsliklari yangi dizaynda, sifatli ranglar va qog‘ozlarda nashr etilmasligi xavfi bor edi», — deya ta’kidladi Xalq ta’limi vazirligi.

Kolorpak tomonidan «Tarbiya» va «Informatika va axborot texnologiyalari» darsliklarining namunalari xalqaro talablarga muvofiq tayyorlangan. «Bunday mahsulotni faqatgina zamonaviy chop etish texnologiyalari parkiga ega bo‘lgan Kolorpak MCHJ tez muddatlarda ishlab chiqara oldi», — deya ta’kidladi vazirlik.

Prezidentning Olmazor tumaniga tashrifi davomida yangi namunalar (muqova, qog‘oz turi va sifati, dizayn konsepsiyasi bo‘yicha nashr sifati) taqdim etildi va tasdiqlandi.

Topshiriq bo‘yicha Kolorpak «Tarbiya» va «Informatika va axborot texnologiyalari» fanlaridan 1−9-sinflari uchun 70 xil tiraj bo‘yicha 6 million nusxada darsliklar tayyorlash va nashr etish bo‘yicha bosh pudratchi sifatida XTV bilan shartnoma tuzishi belgilandi. Shartnomaning narxi hozircha noma’lum.

«Kolorpak MCHJ darsliklarni yagona dizayn va uslubda nashr etishga, ularning chop etilish texnik nazoratini ta’minlash va ularni aynan taqdimotda tasdiqlangan shaklda yaratish uchun javobgardir. Lozim bo‘lsa, u nashriyotlarga yangi formatdagi qog‘ozlarni yetkazib berish uchun ham javobgardir. Ta’kidlash joizki, ushbu qog‘oz hozirgi ishlatilayotgan qog‘ozdan farq qiladi va uning narxi arzonroq», — deya xabar berdi XTV.

Daryo.uz qayd etganidek, xalq ta’limi vaziri Sherzod Shermatov, istisno tariqasida, 2020−2021 o‘quv yili uchun darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini «bo‘sh», yengil qog‘ozda (zichligi 1 kv. m uchun 55−60 gramm, qalinligi — 1,6−2 sm3/g, yorqinligi — 86% dan yuqori, sellyuloza massasiga ega), shuningdek, qo‘shimcha chop etish formatlarida (hozirgi 60×90/8 dan tashqari) — 60×84/8 va 84×108/16 da chiqarishga ruxsat berdi. O‘quv qo‘llanmalaridagi matn va muqovalar o‘quvchilarning ko‘zlarini zo‘riqtirmaydigan bo‘lishi kutilmoqda.

XTVning ta’kidlashicha, yangi «Tarbiya» darsliklarini bir nechta bosmaxonalar o‘zaro hamkorlikda nashr etadi: Kolorpak va G‘afur G‘ulom nashriyot-matbaa uyi — 28 xil tiraj bo‘yicha 2,6 million nusxada, O’zbekiston nashriyot-matbaa uyi — 21 xil tiraj bo‘yicha 1,9 million nusxada, Sano-Standart — 7 xil tiraj bo‘yicha 650,7 ming nusxada, Zamin-nashr va Credo Print — 10 xil tiraj bo‘yicha 692 ming nusxada.

Bundan tashqari, Kolorpak 5 va 8−9-sinflar uchun «Informatika va axborot texnologiyalari» fanidan darslik va o‘quv qo‘llanmalarini 42 xil tiraj bo‘yicha 2 million nusxada chop etish huquqiga ega bo‘ldi. Bu 2020−2021 o‘quv yilidagi darsliklar umumiy sonining 7 foizini tashkil etadi.

G‘ofur G‘ulom nashriyot-matbaa ijodiy uyi bilan kelishuv faqat «Tarbiya» darsliklarini tayyorlash va nashr etish nuqtai nazaridan qayta ko‘rib chiqiladi, o‘zaro hisob-kitoblar amalga oshiriladi, boshqa darsliklar nashri bo‘yicha esa ishlar davom etadi, deb ta’kidladi Xalq ta’limi vazirligi vakili.

Kolorpak kompaniyasi haqida

Kolorpak tomonidan «nol» qiymatdagi narhda sotib olingan bino. Loyihadan oldin va keyin. Foto: Davlat aktivlarini boshqarish agentligi.

Korxonalar va tashkilotlarni ro‘yxatga olish bo‘yicha yagona davlat reyestridagi ma’lumotlarga ko‘ra, Kolorpak matbaa uyi 2004 yil may oyida ro‘yxatga olingan. Daryo.uz e’tibor qaratganidek, 2018 yilda Kolorpak Toshkent shahrining Yunusobod tumanidagi Yangi Shahar ko‘chasi 1A uyida sobiq bosmaxona tashkilotlari bino va inshootlarini sotib olgan. Bino UNICON.uz davlat unitar korxonasi tomonidan Kolorpak kompaniyasiga «nol» qiymatdagi narxda, 15 million yevro, shuningdek, 5 milliard so‘m investitsiya kiritish va 200 yangi ish o‘rni yaratish sharti bilan topshirildi.

Kompaniyaning ta’sischilari — Shuxrat Yoqubjonovich Axmedov (50%), Ismoil Irkinovich Isroilov (25%) va Abror Axrolovich G‘aniyev (25%). Xuddi shunday ulushlarda ular ZO’R TV teleradiokompaniyasiga ham egalik qilishadi.

Shuhrat Ahmedov «Vodiy sadosi» radiostansiyasining raisi bo‘lib, «Tasvir» nashriyot uyining («Tasvir» jurnali, «Optovik» haftaligi) 65 foiz, doimiy tarzda nashrlar va jurnallar chiqaradigan East Star Media ning 33 foiz ulushiga egalik qiladi (boshqa asoschilar — Firdavs Abduxoliqov, Baxtiyor Fozilov va Timur Rasulov). 2018 yilda «Do‘stlik» ordeni bilan taqdirlangan.

Abror G‘aniyev Akfa kompaniyalar guruhi direktorlar kengashi raisi hisoblanadi, shuningdek u Pallada Investment va Perfect Plast Profil kompaniyalari aksiyalariga ega. Parlament saylovlaridan oldin u «Adolat» partiyasining siyosiy kengashiga a’zo bo‘lgan.

Ismoil Isroilov Whitecity Construction, High Land City, Technologi De Lavenir, Pro FM, Discover-Invest, Durable Beton, Techno Logistic Construction, Crystal Paint, Master Pack va boshqa kompaniyalarda ulushlarga ega. U ilgari Akfa Engineering and Management direktori va direktor o‘rinbosari bo‘lib ishlagan.

Kolorpak shuningdek A2 Digital kompaniyasi asoschisi sifatida qayd etilgan.

Darsliklarni nashr etish mexanizmi

XTV matbuot xizmatining xabar berishicha, Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 28 oktyabrdagi (PKM-239) va 2018 yil 30 martdagi (PKM-249) qarorlariga muvofiq, umumiy o‘rta ta’lim uchun darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini nashr etish xizmatlari uchun narxlar va tariflar (XTVning maxsus tasdiqlangan ro‘yxatiga ko‘ra) davlat tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy ahamiyatga molik tovarlar (xizmatlar) va ularning strategik turlari ro‘yxatiga kiritilgan.

Endi narxlarni hisoblab chiqish darsliklarni nashrga tayyorlagan va mualliflik huquqi egasi bo‘lgan bosmaxonalar tomonidan e’lon qilinadi va darsliklar to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar asosida sotib olinadi.

Biroq, Prezidentning 2020 yil 16 martdagi (PP-4640) farmoniga binoan 1 sentyabrdan boshlab davlat buyurtmalari asosida nashriyot mahsulotlarini, shu jumladan darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini chop etish va uni tayyorlash O‘zbekiston norezidentlariga ham ishtirok etish imkoniyatini berish bilan bir qatorda davlat xaridlari to‘g‘risidagi belgilangan qonun hujjatlariga muvofiq tarzda amalga oshiriladi. Ushbu tartib korporativ buyurtmachilar uchun ham majburiydir.