Tarbiya kitobi» 2-juz

Qaror qilindi:
1.“Voyaga yetmaganlar o’rtasida
huquqbuzarlig va jinoyatchilikni
oldini olish ,, chora – tadbirlari ishlab
chiqilsin.
2.Maktab o’quvchilari darsadan bo’sh
vaqtlarini mazmunli o’tkazishi uchun
tashkil etilgan to’garaklar faoliyatini
nazoratga olish.
Maktab dirеktori:
E.R.Yuldasheva

Жисмоний тарбия

Жисмоний тарбия, бадан тарбия – соғлиқни мустаҳкамлашга, одам организмини уйғун равишда ривожлантиришга қаратилган умумий тарбиянинг узвий қисми. Жамиятдаги жисмоний маданият аҳволини билдирувчи кўрсаткичлардан бири. Жисмоний тарбиянинг асосий воситалари: жисмоний машғулотлар, организмни чиниқгириш, меҳнат ва турмуш гигиенаси. Бундай т. ақлий, ахлоқий, меҳнат ва эстетик тарбия билан қўшиб олиб борилади.

Ибтидоий даврдан бошлаб жисмоний тарбияга алоҳида эътибор қаратилган. Дастлаб у жисмоний машқлар, турли ўйинлар, меҳнат жараёнлари, овчилик, ҳарбий ҳаракатларга ўхшатилган мусобақалар ва синовлар шаклида мавжуд бўлган, турли маросимларни акс эттирган. Кейинчалик ёшларни қиличбозлик, чавандозлик, камондан отиш, яккама-якка кураш маҳоратга ўргатиш жамиятнинг асосий вазифаларидан бирига айлана борган. Уйғониш даврида жисмоний тарбияга эътибор янада кучайди. Гуманистлар жисмоний тарбияни ўқув дастурига киритишга уринганлар. Бадан тарбияга ўрта асрларда Европада оилавий тарбия ва мактабдаги педагогик жараённинг муҳим қисми сифатида қарала бошланди. Ж. Ж. Русо «Эмиль ёки Тарбия тўғрисида» деб аталган педагогик рисоласида жисмоний тарбиянинг болаларнинг ақлий камолоти ва меҳнат тарбиясидаги аҳамиятини таъкидлаган. 18-а. да, асосан, Руссо ғоялари таъсирида Германияда пайдо бўлган «инсонпарварлик ва яхши хулқ мактаблари» — филантропинлар жисмоний тарбиянинг шакл ва услубларининг такомиллашувига олиб келади. Гимнастка машқлари мактаб дастурларидан мустаҳкам ўрин олади. 19-а. охири ва 20-а. бошида Франция, Буюк Британия ва бошқа мамлакатларда жисмоний тарбиянинг миллий тизимлари таркиб топди.

Ўзбекистонда жисмоний тарбияга жуда қадимдан саломатликни мустаҳкамлашнинг асосий воситаси деб қаралган. Маҳмуд Кошғарийнинг «Девону луғоти турк» асарида 100 дан зиёд халқ ўйинлари тўғрисида маълумот берилган. «Алпомиш» ўзбек халқ қаҳрамонлик достони, Алишер Навоийнинг «Фарҳод ва Ширин», Зайниддин Восифийнинг «Бадое ул-вақое» («Нодир воқеалар»), Бобурнинг «Бобурнома» асари ва бошқа(лар)да жисмоний, жанговар машқлар, кучлилик баҳс-мунозараларининг хилма-хил намуналаридан ҳикоя қилинади.

Ўзбекистонда мустақиллик йилларига келиб жисмоний тарбия ва спорт давлат сиёсати даражасига кўтарилди. 1992 й. да (2000 й. да эса янги таҳрирда) «Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида» ги қонуннинг қабул қилиниши, 1993 й. да Соғлом авлод давлат дастурининг ишлаб Йиқилиши, Вазирлар Маҳкамасининг спортнинг алоҳида турларини ривожлантиришга оид ва, ниҳоят, 1999 й. да «Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чра-тадбирлари тўғрисида» ги қарори жисмоний тарбиянинг ҳуқуқий асосларини яратди.

Жисмоний тарбиянинг кенг тармоқли тизими: оилвий-мактабгача давр (чакалоқликдан бошлаб боғча ёшидаги), мактаб ёши, ўрта махсус ва олий таълим даври ҳамда катта ёшдаги (эркак ва аёллар) бадан тарбиясини ўз ичига олади. Ўзбекистонда умумтаълим мактабларидаги жисмоний тарбия педагогик жараён ҳисобланиб, унинг дарслари, спорт секцияларидаги машғулотлар орқали амалга оширилади. «Умумий ўрта таълим мактаблари учун жисмоний тарбиядан давлат таълими стандарти» бўйича 1-9-синфлада ҳафтасига 2 соатдан жисмоний тарбия дарслари жорий этилган. Ўқувчи-ёшлар ўртасида жисмоний тарбияни янада оммалаштириш ва уларнинг саломатлигини мустаҳкамлаш мақсадида 1999 й. да махсус тест синовлари ишлаб чиқилди. Мазкур тестларни муваффақиятли топширганлар учун 3 даражали «Алпомиш» ва «Барчиной» нишонлари таъсис этилди. Шунингдек, мактаб ўқувчилари учун «Умид ниҳоллари», лицей-коллеж ўқувчилари учун «Баркамол авлод», олий ўқув юрти талабалари учун «Универсиада» оммавий мусобақаларини ҳар 2 й. да ўтказиш йўлга қўйилди. Халқ ўйинлари ва оммавий спорт турлари бўйича ҳар 2 й. да «Алпомиш ўйинлари» фестивали ҳамда «Тўмарис ўйинлари» ўтказиб келинади.

Жисмоний тарбиянинг илмий-амалий асослари ва шу соҳа мутахассислари Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти, олий ўқув юртларининг ф-тлари ҳамда бўлимларида тайёрланади. Республикада б та олимпия ўринбосарлари билим юрти, 8 та олий спорт маҳорати мактаби ва 369 та болалар-ўсмирлар мактабида ҳам ўқувчиларга жисмоний тарбиядан сабоқ берилади. «Ёшлик» кўнгилли спорт ташкилоти, «Ватанпарвар» мудофаага кўмаклашувчи ташкилоти, «Динамо» спорт клуби каби спорт жамиятлари аҳолининг турли катламларини машғулотларга жалб этишга хизмат қилади.

«Tarbiya kitobi» 2-juz

Mustahkam oila jamiyatning mustahkam poydevoridir. Shuning uchun ham jamiyat taraqqiyotini o’ylagan har bir davlat mana shu poydevirni mustahkamlashga jiddiy e’tibor qaratadi. O‘zbek oilasida qariyalarning rejasi, tajribasi, ibrati. pandu nasihati bilan singdirilgan tarbiya oila mustahkamligining asosiy omillaridan biriga aylangan. Bobolar va momolarimizning pandu nasibatlari hech qachon eskirmasligi bilan qimmatlidir.
O’zbekiston Milliy Universiteti O’zbek filologiyasi fakulteti ilmiy kengashi tomonidan nashrga tavsiva etilgan.

Muallif: Abdumurod Tilavov
Nomi: «Tariya kitobi» 2-juz
Nashriyot: «Yurist-media markazi» nashriyoti
Sana: 2017 yil
Hajmi: 160 bet
O‘lchami: 70×100 1/16
ISBN: 978-9943-387-92-8
Muqovasi: Qattiq

MUNDARIJA
Til ofati
Qalb siri
Reja
Ortiqcha baho
Beqadrlik oqibati
Nodon kapalak
Hayot qonuni
Beminnat yordam
Tabiat go‘zalligi
Fidoyilar
Do‘stlik yo‘lagi
Hayot qarzlari
Eng kuchli.
Foydali bitm
Qahva falsafasi
Ichingdagi bo‘rilar
Aqlli maslahat
Inson qalbi
So‘zning qudrati
Asosiy narsa
Hayot izlari
Hikmatli boylik
|Burga va po‘stak
Qush ini
Ibrat
Chaqmoqtosh falsafasi
Katta orzu
Baxt pulda emas
Do‘stlar hazili
Tanlangan jazo
Maxsus dori
Kiyimlar ziyofati
Vaqtning qadri
Rostgo‘ylik
Donishmandning javobi
Maxluq
G‘arazli yordam
Yomonlikka yaxshilik
Do‘st ota
Hasadning oqibati
Unutilgan yaxshilik
Ota tarbiyasi
Xudbinlikdan xalos bo‘lish
Bema’ni orzu
Jarohat o‘rni
Go‘zal qalb
G‘oya egasi
Vijdonning shivirlashi
Ko‘zgu
Tadbirkor maslahati
Mehr urug‘i
Avliyolik xislati
Omad tangasi
Baxt va omadsizlik
Sevgining joyi
Qozonda bori
Yaxshilikning ko‘zi
Muammo
Baxtli bo‘l
Hayot so‘qmog‘i
Olcha guli
Qoqi o‘t
Pichan g‘aramidagi igna
Chin do‘stlar

10 MAVZU TARBIYA JARAYONINING MAZMUNI TARBIYA QONUNIYATLARI VA

10 -MAVZU. TARBIYA JARAYONINING MAZMUNI. TARBIYA QONUNIYATLARI VA TAMOYILLARI Reja: 1. Tarbiya jarayonining maqsadi, mazmuni, vazifalari va mohiyati. 2. Tarbiya jarayonining o’ziga xos xususiyatlari. 3. Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari. 4. Tarbiya turlarining umumiy tavsifi. Tayanch tushunchalar: tarbiya, tarbiya jarayoni, tarbiyaning maqsadi, tarbiya mazmuni, tarbiyaning umumiy vazifalari, tarbiya turlari, tarbiya qonuniyatlari, tarbiya tamoyillari.

Foydalanish uchun adabiyotlar: Ibragimov X. I. Pedagogika nazariyasi T. : “Fan va texnologiyalar” nashriyoti 2008. 2. Pedagogika. M. To’xtaxo’jaevaning umumiy taxriri ostida. – T. : O’zbekiston faylasuflari Milliy jamiyati, 2010. 3. Askariva O. M. , Xaitboev M. , Nishonov S. Pedagogika –T. : O’zbekiston faylasuflari Milliy jamiyati, 2010. 4. Ibragimov X. I. Abdullaeva SH. Pedagogika nazariyasi. –T. : “Fan va texnologiyalar”nashriyoti, 2008. Elektron ta`lim resurslari http: //www. edunet. uz; http: //www. ziyonet. uz; http: //www. istedod. uz

. Tarbiya – muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama o’stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni. Boshqacharoq talqin etilganda, tarbiya yosh avlodni muayyan maqsad yo’lida har tomonlama voyaga yetkazish, unda ijtimoiy ong va xulqatvorni tarkib toptirishga yo’naltirilgan faoliyat jarayonidir.

. Tarbiya xususida taniqli o’zbek pedagogi Abdulla Avloniy shunday deydi: «Al-hosil, tarbiya bizlar uchun yo hayot, yo mamot, yo najot – yo xalokat, yo saodat – yo falokat masalasidur» .

Tarbiya pedagogikadagi asosiy tushunchalardan biri sanaladi. Jamiyat va pedagogikaning tarixiy rivoji davomida mazkur kategoriyani tushuntirishga turlicha yondashuvlar yuzaga keldi. Eng avvalo, yuqorida keng va tor ma’nodagi tarbiya farqlanadi. Keng ma’noda tarbiya shaxsga jamiyatning ta’sir etishi, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. Mazkur holatda tarbiya ijtimoiylashtirish bilan uyg’unlashadi. Tor ma’nodagi tarbiya deganda, pedagogik jarayon sharoitida ta’lim maqsadini amalga oshirish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi. Ushbu holatda pedagoglarning tarbiyaviy faoliyati tarbiyaviy ish deb ataladi.

Tarbiya jarayoni – O’qituvchi va o’quvchi (tarbiyachi va tarbiyalanuvchi)lar o’rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo’naltirilgan hamkorlik jarayonidir. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchining ongi shakllana boradi, his-tuyg’ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo’lgan ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo’ladi. Tarbiya jarayoni tarbiyachi bola shaxsining tez rivojlanadigan davri – o’quvchilik yillarida uning ongiga turli faoliyat ўқиш меҳнат ижтимо ий ишлар ўйин спорт бадиий ҳаваскорлик yordami bilan maxsus ta’sir etish muhimdir. Aks holda xulq me’yorlari, axloq talablarini yaxshi tushunmay qolishi natijasida shaxs ijtimoiy munosabatlarda beqaror, tasodifiy ta’sirga beriluvchan bo’lib qolishi mumkin.

Tarbiyaning maqsadi – har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish. Tarbiya mazmuni deganda, qo’yilgan maqsad va vazifalar bilan bog’liqlikda ta’lim oluvchilarning egallashi lozim bo’lgan bilim, malaka, e’tiqod, shaxs sifati va xarakteri, xulq-atvor tizimi tushuniladi. Tarbiyaning umumiy vazifalari: v jamiyat a’zolarining maqsadga yo’naltirilgan rivojlanishi hamda ularning qator ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoit yaratish; v jamiyat rivoji uchun zarur bo’lgan ijtimoiy madaniyatga mos yetarlicha hajmdagi “inson kapitali”ni tayyorlash; vmadaniyatlarni uzatib turish orqali ijtimoiy hayotning barqarorligini ta’minlash; vma’lum jins yoshi va ijtimoiy-kasbiy guruhlarning qiziqishlarini hisobga olgan holda ijtimoiy munosabatlar doirasida jamiyat a’zolarining harakatini tartibga solish.

Tarbiya jarayonini tashkil etish shakllari Ya a kk Guruhli Om m iy v a

2. Tarbiya jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega: Ømaqsadga yo’naltirilganligi; Ø ko’p qirrali jarayon; Ø uzoq muddat davom etishi; Ø uzluksizligi; Ø yaxlitligi; Ø variativligi; Ø natijalarning oldindan aniqlanmasligi; Ø ikki tomonlamalilik.

Tarbiya qonuniyatlari – bu bir tomondan, ijtimoiy hodisa sifatida tarbiyaning xususiyatlari, ikkinchi tomondan, shaxsning rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan barqaror aloqalar. Tarbiya jarayonining quyidagi qonuniyatlari mavjud: ü ijtimoiy muhitning ob’ektiv va sub’ektiv omillariga bog’liqligi; ü tarbiyaning shaxsning rivojlanishi bilan birligi va o’zaro bog’liqligi; ü faoliyat va munosabatni e’tirof etish shaxsning ijtimoiy qimmatli fazilatlarini shakllantirishning negizi va asosiy manbai; ü tarbiyalanuvchilarning o’zaro tarbiyaviy ta’siri, o’zaro munosabatlari hamda faoliyati o’rtasidagi bog’lanish; ü tarbiya va o’zini-o’zi tarbiyalashning intensivligi; ü tarbiyalanuvchining “ichki olami”ga ta’sir etishning intensivligi; ü tarbiyalanuvchilarda verbal va sensomotor jarayonlarning rivojlanish darajasi va pedagogik ta’sirni hisobga olish.

Tarbiya jarayoni quyidagi tamoyillar asosida boshqariladi: • maqsadga qaratilganligi va g’oyaviy yo’nalganligi; • tarbiyaning insonparvarlashuvi; • tarbiyaning hayot, mehnat bilan bog’liqligi; • tarbiyaga yaxlit(kompleks) yondashuv; • jamoada tarbiyalash va jamoaga suyanib ish ko’rish; • shaxsga talabchanlik bilan hurmatni birga qo’shib olib borish; • o’qituvchilar, jamoat tashkilotlari va oilaning talab hamda tarbiyaviy ta’sirlarining birligi; • tarbiyalanuvchining yosh va individual xususiyatlarini hisobga olish; • tarbiya jarayonining tizimligigi va uzluksizligi.

Ta’lim muassasalaridagi tarbiyaviy ishlarning turli yo’nalishlari bilan bog’liqlikda fuqarolik, siyosiy, baynalmilal, axloqiy, estetik, mehnat, jismoniy, huquqiy, ekologik, iqtisodiy tarbiyaga bo’linadi. Institutsional belgilariga bo’yicha oila, ta’lim muassasasidan tashqari, diniy, bolalar, yoshlar tashkilotlaridagi tarbiya, maxsus ta’lim muassasalaridagi tarbiyaga bo’linadi.

1. Tarbiya muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida shaxsni har tomonlama o’stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni bo’lib, har qanday tuzum va zamonda ijtimoiy munosabatlar mazmunini aniqlash, ularni tashkil etish asosi bo’lib kelgan. 2. Yosh avlod tarbiyasi turli makon va zamonda muayyan maqsad asosida tashkil etiladi. Ijtimoiy tarbiyani yo’lga qo’yish jarayonida bir qator vazifalar hal etiladi. Tarbiyaning maqsad va vazifalari ijtimoiy tuzum mohiyati, taraqqiyot darajasi, ijtimoiy munosabatlar mazmuni, shuningdek, jamiyat fuqarolarining dunyoqarashi, intilishlari, orzu-niyatlari asosida belgilanadi. 3. Tarbiya jarayonining xususiyatlarini chuqur anglash va ularni inobatga olgan holda tarbiyani tashkil etish oldinga qo’yilgan maqsadga erishish, shuningdek, bu boradagi vazifalarni ijobiy hal etish imkonini beradi.

№ Mos kelgan қatorga + belgisini қўyib joylashtiring va g’oyaviy . 1. maqsadga qaratilganligi yo’nalganligi 2. tarbiyalanuvchining “ichki olami”ga ta’sir etishning intensivligi; 3. maqsadga yo’naltirilganligi 4. tarbiyaning shaxsning rivojlanishi bilan birligi va o’zaro bog’liqligi 5. faoliyat va munosabatni e’tirof etish shaxsning ijtimoiy qimmatli fazilatlarini shakllantirishning negizi va asosiy manbai 6. ko’’ qirrali jarayon 7. 8. tarbiya jarayonining tizimligigi va uzluksizligi ijtimoiy muhitning ob’ektiv va sub’ektiv omillariga bog’liqligi 9. tarbiyaning inson’arvarlashuvi 10. tarbiyaga yaxlit(kom’leks) yondashuv Tarbiyaning o’ziga xos xususiyatlari Tarbiya qonuniyatlari Tarbiya tamoyillari

№ Mos kelgan қatorga + belgisini қўyib joylashtiring 1. maqsadga qaratilganligi va g’oyaviy yo’nalganligi tarbiyalanuvchining “ichki olami”ga ta’sir etishning intensivligi; 2. 3. maqsadga yo’naltirilganligi 4. 5. tarbiyaning shaxsning rivojlanishi bilan birligi va o’zaro bog’liqligi faoliyat va munosabatni e’tirof etish shaxsning ijtimoiy qimmatli fazilatlarini shakllantirishning negizi va asosiy manbai 6. ko’’ qirrali jarayon 7. tarbiya jarayonining tizimligigi va uzluksizligi 8. ijtimoiy muhitning ob’ektiv va sub’ektiv omillariga bog’liqligi 9. tarbiyaning insonparvarlashuvi 10. tarbiyaga yaxlit(kom’leks) yondashuv Tarbiyaning o’ziga xos xususiyatlari Tarbiya qonuniyatlari . Tarbiya tamoyillari + + + + +

NAZORAT UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 1. Tarbiya mazmuni deganda nima tushiniladi? 2. Tarbiyaning maqsadi nima? 3. Tarbiya jarayoni qanday o’ziga xos xususiyatlarga ega? 4. Tarbiya qonuniyatlarini shrhlab bering. 5. Tarbiya tamoyillarini izohlang. 6. Keng va tor ma’nodagi tarbiya tushunchalariga izoh bering.

Bayonnomalar yozilish tartibi

Chilonzor tumanidagi 162-maktabda
“Jonjon vatanimizani asrash va
rivojlantirish bizning qo’limizda ,, shiyori
ostida “Ogoxlik davr
talabi,, “Vatan muqaddasdir ,, mavzusida
o’tkazilgan yig’ilish
BAYONNOMASI
Toshkent shahar
24.10.2015 yil

3.

Kun tartibi
1.Voyaga yetmaganlar o’rtasida
huquq buzarlik va jinoyatchilikni
oldini olish .
2.Yig’ilishni maktab dirеktori
E.R.Yuldasheva ochib berib bugungi
yig’ilish kun tartibi bilan yig’ilishga
taklif etilgan mehmon bilan
tanishtirdi.

4.

“Novza ,,mahalla mas’ul kotibi
M.Axmedova o’z nutqida
o’quvchilarga huquqiy savodxonlikni
oshirish qanchalik muhimligi,
huquqiy savodxonlikga ega yoshlar
hechqachon qoqilmasligi haqida
gapirdi.

5.

Qaror qilindi:
1.“Voyaga yetmaganlar o’rtasida
huquqbuzarlig va jinoyatchilikni
oldini olish ,, chora – tadbirlari ishlab
chiqilsin.
2.Maktab o’quvchilari darsadan bo’sh
vaqtlarini mazmunli o’tkazishi uchun
tashkil etilgan to’garaklar faoliyatini
nazoratga olish.
Maktab dirеktori:
E.R.Yuldasheva

6. SINF MAJLISLAR BAYONNOMASI YOZILISH TARTIBI

7. Chilonzor tumanidagi 162-maktab 3 “ ,, — sinf ota-onalar majlis BAYONNOMASI Toshkent shahar 14.11.2015yil

Chilonzor tumanidagi 162maktab
3
“
,, — sinf ota-onalar majlis
BAYONNOMASI
Toshkent shahar
14.11.2015yil

8. Qatnashdilar: Sinf raxbari _______________________ ________________________ Sinf o’quvchilarinig ota-onalari Qatnashdi 30

nafar, sababli
qatnashmadi 4 nafar

9. KUNTARTIBI 1. 1-chorak yakuni 2. O’quvchilarni kitob bilando’stlatish, kutubxonaga a’zo bo’lishi. 3. O’quvchilarni bo’sh

vaqtlarini
maktab to’garaklari va sport
to’garaklariga yo’naltirish .
4. Turli masalalar.

10. Majlisni sinf rahbari _______________ ________________ Ochib berdi 1-chorak yakuni bilan tanishtirdi. Sinf rahbari kutubxonaga

a’zo
bo’lmagan o’quvchilarni
kutubxonaga a’zo etish , kitob
insonni manaviy boyligini oshirishi
haqida so’zladi.

11. O’quvchilar bosh vaqtlaridan unumli foydalanib fan to’garaklari va sport to’garaklariga muntazam borishini nazorat etish.

I.A.Karimov aytganlaridek
“Farzandlari sog’lom yurtning
kelajagi buyukdir ,, deb bejiz
takidlamaganlar .

12. Turli masalalar bo’yicha sinf ota-onalar qo’mitasi raisi ____________ ____________ so’zga chiqib sinfdagi masalalar ota-onalar

bilan xal etildi.

13. Qaror qilindi. 1.1-chorakda bosh o’zlashtirgan o’quvchilarga “O’rgan-O’ragat ,, dasturi amalgam oshirilsin. 2.Kutubxonaga a’zo

bo’lmagan
o’quvchilar kutubxonaga a’zo
bo’lsin.
3. Sinfdagi barcha o’quvchilarini
maktab to’garaklariga jalb etilsin