Tarbiya fani o‘qituvchisining o‘quv-me’yoriy xujjatlari

18 900

5-9-sinflar tarbiya fanidan

3-4-mavzular. Biz o’z xatti-harakatlarimiz uchun javobgarmiz.

1. Insonning aytayotgan har bir so’zi, xatti-harakatlari va ishlari uchun javob berishga qodirligi va tayyorligiga nima deyiladi?
   1. Vatanparvarlik
   2. Rostgo’ylik
   3. Mas’uliyat
   4. Mehribonlik
   1. Insonning o’z xatti-harakatlari va so’zlari oldidagi mas’uliyat
   2. Oilasi va yaqinlari oldida mas’uliyat
   3. Jamiyat oldidagi mas’uliyat
   4. Barcha javoblar to’g’ri
   1. Bu insonning o’z so’zlari va xatti-harakatlariga e’tiborsizligi
   2. Bu insonning faqat o’z manfaatini o’ylab ish tutishi
   3. Bu insonning har bir ishga vijdonan yondashishi
   4. Barcha javoblar to’g’ri
   1. Abdulla Avloniy
   2. Alisher Navoiy
   3. Abdurauf Fitrat
   4. Mahmudxo’ja Behbudiy
   1. Insonni muvaffaqiyatga erishish imkonidan mahrum qiladi, insonni ojiz qiladi.
   2. Insonni o’zgalarning qoidalari asosida yashashga majbur etadi, shaxs sifatida shakllanishi yo’qolib
   1. O’z oldiga qo’ygan maqsadlari tomon dadil harakat qiladi.
   2. A va B javoblar to’g’ri.
   1. Muhim va mustaqil qarorlar qabul qilishda;
   2. Xulosa chiqarib, xatolarni tuzatishda;
   3. O’z oldiga qo’ygan maqsadi tomon harakat qilishda;
   4. Barcha javoblar to’g’ri.
   1. Faqat o’z manfaatingizni o’ylab ish qiling;
   2. O’z hayotingiz, harakatlaringiz va qarorlaringizni rejalashtiring;
   3. Yon-atrofda bo’layotgan voqea-hodisalarga e’tibor bermang.
   4. Barcha javoblar to’g’ri.
   1. Mas’uliyatsizlikni yengib o’tishning murakkab yo’lidagi birinchi qadam nima?
      1. Har bir, hatto eng kichik ishni ham oxiriga yetkazish.
      2. Yengil badantarbiya mashqlarini bajarish
      3. Odamlar bilan ko’proq muloqotda bo’lish
      4. Har narsaga shubhalanmaslik
      1. O’z faoliyati va harakatlari uchun mas’uliyatni zimmaga olmaslik
      2. O’z kuchiga ishonmaslik, intizomsizlik, beparvolik
      3. O’z kuchiga ishonch, intizomlilik, qat’iyat, irodalilik, maqsadlariga erishish
      4. Xatolarini tan olish, notanish ish bilan shug’ullanishni istamaslik.

      1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
      C	D	A	A	D	D	B	B	A	C

      5-6-mavzular. Insonning huquq va majburiyatlari.

      1. Davlat tomonidan berilgan, biz foydalanishimiz mumkin bo’lgan imkoniyat nima?
         1. Burch B. Mas’uliyat C. Huquq D. Talab
         1. Inson B.Davlat C. Prezident D. Ustozlar
         1. 1989-yil 20-dekabr
         2. 1989-yil 20-noyabr
         3. 1990-yil 20-yanvar
         4. 1990-yil 20-mart
         1. 1992-yil 9-dekabrda
         2. 1992-yil 7-yanvarda
         3. 1990-yil 22-aprelda
         4. 1995-yil 8-martda
         1. 50 ta
         2. 52 ta
         3. 54 ta
         4. 56 ta
         1. BMTning fan, ta’lim va madaniyat bo’yicha tuzilmasi
         2. Milliy qadriyatlarni ro’yxatga oluvchi tashkilot
         3. Ayollarni, xotin-qizlarni himoyalovchi tashkilot
         4. Bolalar muammolarini xalqaro miqyosda hal qiluvchi tashkilot
         1. Farmon B. Buyruq C. Akt D. Qonun
         1. 1991-yil 10-dekabr
         2. 1991-yil 8-dekabr
         3. 1992-yil 5-dekabr
         4. 1992-yil 8-dekabr
         1. 70yildan ortiq
         2. 60-yildan buyon
         3. 50 yildan buyon
         4. To’g’ri javob yo’q
         1. 1989-yil yanvardan
         2. 1990-yil sentyabrdan
         3. 1991-yil noyabrdan
         4. 1992-yil apreldan.

         1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
         C	B	B	A	C	D	D	D	A	B

         7-8-mavzular. Ona tabiatni asrash – bizning burchimiz.

         1. “Ekologiya” so’zi grekcha so’z bo’lib, qanday ma’noni anglatadi?
            1. “Eykos” – tabiat, “logos” – bilim;
            2. “Eykos” – uy-joy, “logos” – fan,bilim;
            3. “Eykos” – quyosh, “logos” – bilim;
            4. “Eykos” – yer va suv, “logos” – ilm, tushuncha.
            1. Biologiya B. Zoologiya C. Ekologiya D. Sotsiologiya
            1. Daryolar, dengizlar va okeanlarning ifloslanishi
            2. Ichimlik suvining yetishmasligi, o’rmonlarning kesilishi
            3. Havoning ifloslanishi, ,uzliklarning erishi, o’simlik va hayvon turlarining yo’qolishi.
            4. Barcha javoblar to’g’ri.
            1. Xalq demokratik partiyasi
            2. O’zbekiston ekologik partiyasi
            3. “Mehr va oqibat” ko’ngillilar uyi
            4. Milliy tiklanish demokratik partiyasi
            1. Xalqaro Greenpeace tashkiloti
            2. O’zbekiston ekologik harakati
            3. Butun jahon yovvoyi tabiat jamg’armasi (WWF)
            4. A va C javoblar to’g’ri
            1. Tabiatni sog’lom asrab qolish
            2. Noyob o’simliklarni saqlab qolish va ko’paytirish
            3. Yo’qolib borayotgan hayvonlarni asrab qolish
            4. Landshaftlarni ko’paytirish
            1. Qo’gozni qayta ishlash punktiga topshirish
            2. Chiqindilarni maxsus besh xil konteynerlarga tashlash
            3. Suvga turli plastmassa, qog’ozlarni tashlamaslik
            4. Barcha javoblar to’gri
            1. 6 litr B. 7 litr C. 8 litr D. 9 litr
            1. Yo’llar va ko’chalarning ifloslanishini oldini olgan bo’lamiz
            2. Ko’plab daraxtlarni kesilishidan saqlab qolamiz
            3. Noyob o’simliklarni asrab qolamiz
            4. Barcha javoblar to’g’ri
            1. 10 litr B. 11 litr C. 12 litr D 14 litr

            1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
            B	C	D	B	D	A	D	A	B	C

            9-mavzu. Bir-birimizni tushunishni o’rganamiz.

            1. Atrofimizda yoki dilimizda sodir bo’layotganlarga munosabatimizni ifodalashga nima deyiladi?
               1. Quvonch
               2. G’azab
               3. His-tuyg’u
               4. Muhabbat
               1. His-tuyg’u guruhlari tog’ri berilgan qatorni toping?
                  1. Ijobiy tuyg’ular va salbiy tuyg’ular
                  2. Betaraf tuyg’ular
                  3. Bir yoqlama va ko’p tomonlama tuyg’ular
                  4. A va B javoblar to’g’ri
                  1. Xursandchilik, shodlik, mamnuniyat, ilhomlanish
                  2. Qo’rquv, g’azab, qayg’u, umidsizlik, xafagarchilik
                  3. Ajablanish, bee’tiborsizlik, loqaydlik
                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Ijobiy his-tuyg’u
                  2. Salbiy his-tuyg’u
                  3. Betaraf his-tuyg’u
                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Ijobiy his-tuyg’u
                  2. Salbiy his-tuyg’u
                  3. Betaraf his-tuyg’u
                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Yon-atrofidagi do’stlarining fe’l-atvorini o’rganib borishi zarur
                  2. Yolg’iz qolib, salbiy his-tuyg’uga olib kelgan muammoni o’ylashi, yechim topishga urinmasligi
                  1. O’z his-tuyg’u va kechinmalarini bilishi va nazorat qilishni o’rganishi kerak
                  2. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Sog’lig’ingizni yomonlashtiradi
                  2. Do’stlar va yaqinlar bilan munosabatingizga ziyon yetkazadi
                  3. Qalbimgizga biro lam quvonch olib kiradi
                  4. A va B javoblar to’g’ri
                  1. Ko’p tabassum qiling
                  2. Qiziqarli kitob o’qing
                  3. Sizni xursand qiladigan kishilarni, voqealarni eslang
                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Vahima, g’azab, jahlni yumshatadi va uning oldini oladi
                  2. O’pkaning faol ishlashini ta’minlaydi
                  3. Bo’layotgan voqelarga bee’tibor, loqayd bo’lishga undaydi
                  4. Barcha javoblar to’g’ri

                  1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                  C	B	D	A	B	C	C	D	D	A

                  10-mavzu. Mehr qadri.

                  1. Insonlarga, butun jonli va jonsiz narsalarga nisbatan samimiy, e’tiborli va ochiqko’ngil bo’lishga nima
                  1. Mehnatsevarlik B. Mehribonlik C. Sadoqat D. Bolajonlik
                  1. Mehnatsevarlik
                  2. Mehribonlik
                  3. Sadoqat
                  4. Bolajonlik
                  1. Atrofdagilarga beg’araz yordam berish
                  2. Bemorlarning holidan habar olish
                  3. Kechirimli bo’lish
                  4. Barcha javob to’g’ri
                  1. Odamlarda bemehrlik va bag’ritoshlikning paydo bo’lishiga olib keladi
                  2. Odamlarga muhabbat uyg’otadi
                  3. Insonning eng yaxshi fazilatlarini yuzaga chiqarishga imkon beradi
                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                  1. Nafrat B. Yaproq C. Tikan D. G’azab
                  1. Atrofdagilarga beg’araz yordam berish
                  2. Odamlarga bo’lgan ichki muhabbatning tashqi namoyishi
                  3. Odamlarga ishonmaslik, bag’ritoshlik
                  4. Kechirimli bo’lish
                  1. Qalbda B. Yurakda C. Ko’zda D. So’zda
                  1. Hayot yaxshi ishlar uchun beriladi
                  2. Mehr – gul, qahr – tikan
                  3. Mehr – insonning xazinasi
                  4. Uyat yuzda bo’lar, mehr – ko’zda
                  1. Ularga muzqaymoq olib berish orqali
                  2. Doimiy multfilm tomosha qilish orqali
                  3. Kun bo’yi ular bilan ko’chada o’ynash orqali
                  4. Darslarini tayyorlashga yordam berish orqali
                  1. Hayotga bo’lgan qiziqishning oshishiga
                  2. Ezgu amallar qilish istagining paydo bo’lishiga
                  3. Insonlarga ishonchsizlik paydo bo’lishiga
                  4. A va B javoblar to’g’ri

                  1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                  B	B	D	A	C	C	D	C	D	D

                  11-mavzu. Ezgu orzular ro’yobi.

                  1. “Men o’zimni shunday tutayki, hech kim mening to’g’rimda biron yomon gap ayta olmasin”. Ushbu
                  1. Aleksandr Pushkin
                  2. Abu Rayhon Beruniy
                  3. Irina Sendler
                  4. Alisher Navoiy
                  1. Bir kompaniya tarixi
                  2. Milliarderning bir kuni
                  3. Tadbirkorlik sirlari
                  4. Mehr va oqibat sari.
                  1. A.S.Pushkin
                  2. Abu Rayhon Beruniy
                  3. Ahmad Yassaviy
                  4. Alisher Navoiy
                  1. Mehribonlik B. Botirlik C. Tirishqoqlik D. Tortinchoqlik
                  1. Insondagi tirishqoqlik hislati nimalarda yordam beradi?
                     1. To’siqlarni yengib o’tishga o’rgatadi
                     2. Diqqat-e’tiborni jamlashga yordam beradi
                     3. O’z kuchingizga bo’lgan ishonchni namoyon etadi
                     4. Barcha javoblar to’g’ri
                     1. Atrofidagi voqea-hodisalarga loqayd bo’ladi
                     2. O’z maqsadi sari mustaqil va dadil harakat qiladi
                     3. O’zgalar yordamiga ko’pincha ehtiyoj sezadi
                     4. Barcha javoblar to’g’ri
                     1. O’ziga bo’lgan ishonchni kuchaytiradi
                     2. Tushkunlik va qat’iyatsizlikka olib keladi
                     3. Mehr va oqibatni kuchaytiradi
                     4. Insonlardan yordam so’rashga moyil bo’lib qoladi.
                     1. Qaysarlikka
                     2. Qo’rquvga
                     3. Xayolparastlikka
                     4. A va C javoblar to’g’ri
                     1. Men shunday yashayki, hech kim mening haqimda biron yomon gap ayta olmasin.
                     2. Doniishmand va olimlarning xulqlaridan o’rnak olish yaxshi xulqni tiriltiradi, yomonni yo’q qiladi.
                     3. Dangasalik har vaqt insonni xor qilur.
                     4. Vatan – yagonadir, Vatan – bittadir.
                     1. Mehribonlik
                     2. Ro’srgo’ylik
                     3. Ishtiyoq
                     4. G’urur

                     1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                     A	A	B	C	D	B	B	D	B	C

                     12-mavzu. Maqsadim – mening ishtiyoqim.

                     1. Ishtiyoq nima?
                        1. U yoki bu narsa bilan shug’ullanish istagi.
                        2. O’z manfaatini o’ylab ish tutish hayoli
                        3. Kattalarga doimo yordam berish majburiyati
                        4. Barcha javoblar to’g’ri.
                        1. Kompetensiya
                        2. Motivatsiya
                        3. Innovatsiya
                        4. Kreativlik
                        1. Ustun kelgan dangasalik, ikkilanish
                        2. Shubhalanish, qat’iyatsizlik
                        3. O’ziga va o’z kuchiga ishonmaslik
                        4. Barcha javoblar to’g’ri
                        1. Jaloliddin Manguberdini
                        2. Amir Temurni
                        3. Zahiriddin Muhammad Boburni
                        4. Najmiddin Kubroni
                        1. 5 yoshidan
                        2. 6 yoshidan
                        3. 7 yoshidan
                        4. 8 yoshidan
                        1. Sergey Akopovich
                        2. Leo Landau
                        3. A. Griboyedov
                        4. Pavel Durov
                        1. Aleksandr Griboyedov
                        2. Sergey Akopovich
                        3. Leo Landau
                        4. Nikolay Kopernik
                        1. 16 yoshida universitetning II kursiga qabul qilingan va bir yarim yilda fan nomzodi darajasini egallab,
                        1. Albert Eynshteyn
                        2. Nikolay Kopernik
                        3. Sergey Akopovich Mergelyan
                        4. Aleksandr Griboyedov
                        1. Qaysi asari Chingiz Aytmatov nomini xalqaro miqyosda mashhur qilgan?
                           1. Jamila
                           2. Sarviqomat dilbarim
                           3. Oq kema
                           4. Barchasi to’g’ri
                           1. 9 yoshidan
                           2. 12 yoshidan
                           3. 14 yoshidan
                           4. 16 yoshidan

                           1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                           A	B	D	C	A	B	A	C	C	B

                           13-14-mavzular. Har bir inson hurmatga loyiq.

                           1. Hozirgi kunda sayyoramizda qancha odam yashaydi?
                              1. 7.7 milliarddan ortiq
                              2. 8 milliarddan ortiq
                              3. 8,5 milliarddan oeriq
                              4. 9 milliarddan ortiq
                              1. Ravshan Ermatov, Odil Yoqubov
                              2. Javohir Sindorov, Rustam Qosimjonov
                              3. Farrux Mirzaqulov, Miran Saxatov
                              4. Eldor Shomurodov, Denis Istomin
                              1. Leo Landau
                              2. Stiv Jobbs
                              3. Stiven Uilyam Xoking
                              4. Iogan Volfgan Gyote
                              1. 10 dan ortiq
                              2. 20 dan ortiq
                              3. 30 dan ortiq
                              4. 40 dan ortiq
                              1. Erik Vayxenmayer
                              2. Anatol Frans
                              3. Miran Saxatov
                              4. Irena Sendler
                              1. Masofaviy ta’lim
                              2. Inklyuziv ta’lim
                              3. Vertikal ta’lim
                              4. An’anaviy ta’lim
                              1. Mehnatsevarlikni
                              2. Bag’rikenglikni
                              3. Sahiylikni
                              4. Mardlikni
                              1. Atrofidagi boshqa odamlarning huquqlarini poymol qilmaydi
                              2. Muammolarni murosa bilan hal qila oladi
                              3. Atrofidagi bo’layotgan voqea-hodisalarga loqayd bo’ladi
                              4. A va B javoblar to’g’ri
                              1. Imkoniyati cheklangan bolalarning ijobiy emotsional va ijtimoiy rivojlanishlari uchun oilalarda yashashlari va tengdoshlari bilan oddiy maktabda o’qishlari shartligini ta’minlash qaysi ta’lim turining asosiy tamoyili hisoblanadi?
                                 1. Masofaviy ta’lim
                                 2. Inklyuziv ta’lim
                                 3. An’anaviy ta’lim
                                 4. Vertikal ta’lim

                                 1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                 A	C	C	C	A	B	B	D	C	B

                                 1. mavzu. O’zgalarga yordam berib, o’zingda insoniylikni kashf et.
                                 1. Butun jahon mehribonlik kuni (World Kindness Day) qaysi sanada nishonlanadi?
                                    1. 10-dekabrda
                                    2. 13-noyabrda
                                    3. 2-fevralda
                                    4. 22-aprelda
                                    1. Birlashgan Millatlar Tashkilotining
                                    2. UNESCOning
                                    3. Butun jahon mehribonlik harakati tashkilotining
                                    4. UNISEFning
                                    1. Istanbuldagi Xalqaro mehr-shafqat forumida
                                    2. Moskvadagi Xalqaro ko’ngillilar forumida
                                    3. Toshkentdagi Ijtimoiy sahovat forumida
                                    4. Madriddagi Xalqaro hamkorlik forumida
                                    1. Faol insonlar
                                    2. Mehnatkash insonlar
                                    3. Ko’ngillilar
                                    4. Tirishqoqlar
                                    1. Yordam
                                    2. Muhabbat
                                    3. Quvonch
                                    4. Rostgo’ylik
                                    1. Atrofdagilarga yordam berish istagining qanchalik samimiyligi bilan
                                    2. Kishilarning faqat quvonchli damlariga sherik bo’lishlik bilan
                                    3. Atrofdagi voqealarga bee’tiborligi bilan
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Anya Ringgren Loven
                                    2. Luiza Stiven Parker
                                    3. Anatoliy Yakobs
                                    4. Martin Styuart Jobbs
                                    1. Artur ismli yigit
                                    2. Trever ismli bola
                                    3. Stiv ismli bola
                                    4. Janetta ismli qizaloq
                                    1. Xotin-qizlarga ko’mak berish
                                    2. Keksalarning holidan xabar olish
                                    3. Bolalarni qo’llab quvvatlash
                                    4. Barcha insonlarga beg’araz yordam berish
                                    1. Kimnidir hayotini mazmunli qilishi mumkin
                                    2. Eng baxtli lahzasiga sabab bo’lishi mumkin
                                    3. Sizni eng sahiy inson sifatida xotirasiga muhrlashi mumkin
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri

                                    1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                    B	C	B	C	A	A	A	B	D	D

                                    16-mavzu. Hamkorlik – mavaffaqiyat garovi.

                                    1. “Qizilqum san’at g’unchalari – 2019” XV yubiley bolalar ko’rik-tanlovi yurtimizning qaysi shaxrida
                                    1. Toshkent shahrida
                                    2. Navoiy shahrida
                                    3. Qarshi shahrida
                                    4. Termiz shahrida
                                    1. 70 nafar
                                    2. 75 nafar
                                    3. 80 nafar
                                    4. 100 nafar
                                    1. Ishbilarmonlik
                                    2. Uddaburonlik
                                    3. Hamkorlik
                                    4. Shartnoma
                                    1. Yirik supermarketlarning boshqarilishi
                                    2. Dengiz va suv osti kemalarining suzishi
                                    3. Kosmik kema va samolyotlarning uchishi
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Halollik, ishonch, samimiylik
                                    2. Mas’ullik, o’zaro yordamlashish
                                    3. Qat’iylik, doimiy o’qish va o’rganish istagi
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Mayk Tayson (boks ustasi)
                                    2. Ravshan Ermatov (xalqaro futbol hakami)
                                    3. Krishtianu Ronaldu (mashhur futbolchi)
                                    4. Rafael Nadal (tennis ustasi)
                                    1. Mas’ullik va qat’iyat
                                    2. Ishonch va intilish
                                    3. Ikkilanish va havotir
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Ilon Mask
                                    2. Stiv Jobs
                                    3. Donald Tramp
                                    4. Alisher Usmonov
                                    1. “Apple” korporatsiyasi asoschisi
                                    2. “Tesla” asoschisi
                                    3. “Telegram” mesenjeri asoschisi
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Samimiy inson o’z g’oyalari bilan o’rtoqlashadi
                                    2. Jamoasi g’alaba qozonishiga yordam beradigan bilimlarni sir tutmaydi
                                    3. Omadsizlik oldida ikkilanib qoladi
                                    4. A va B javoblar to’g’ri

                                    1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                    B	A	C	D	D	B	C	B	A	D

                                    17-18-mavzular. Jonivorlarga g’amxo’rlik qilish.

                                    1. “Inson jonivorlarni yaxshi ko’rmaguniga qadar, ko’nglining bir qismi uyg’onmasdan qoladi”. Ushbu
                                    1. Anatol Frans
                                    2. Barak Obama
                                    3. Eldor Shomurodov
                                    4. Miran Saxatov
                                    1. Mehr va oqibat
                                    2. Tabiat va biz
                                    3. Insonlar va jonivorlar
                                    4. Hayvonot dunyosi
                                    1. Toshkentdan uzoq bo’lmagan Qibray tumanida
                                    2. Toshkent shahar Yunusobod tumanida
                                    3. Samarqand viloyati Kattaqo’rg’on tumanida
                                    4. Andijon viloyati Asaka shahrida
                                    1. 1920-yil Amerika Qo’shma Shtatlarida
                                    2. 1925-yilda Yaponiyada
                                    3. 1930-yilda Xitoyda
                                    4. 1935-yilda Janubiy Koreyada
                                    1. 5 yil
                                    2. 7 yil
                                    3. 9 yil
                                    4. 11 yil
                                    1. 2005-yil Yaponiyada
                                    2. 2007-yil fransiyada
                                    3. 2008-yil AQSHda
                                    4. 2010-yil Rossiyada
                                    1. Yong’inda o’z egasini qutqargan ot laqabi
                                    2. Ikkinchi jahon urushi davrida “Jangovar xizmatlari uchun” medali bilan taqdirlangan yagona it
                                    3. Keksalarga doimiy yordam berishni maqsad qilgan tashkilot nomi
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. U suv toshqini sodir bo’lganda 12 nafar cho’kayotgan bolalarni qutqarib qolgan
                                    2. U ikkinchi jahon urushida 7468 ta mina va 150 tadan ortiq snaryadni aniqlab topgan
                                    3. U o’rmon yong’ini vaqtida o’sha yerga yaqin joyda istiqomat qiluvchi aholiga bu xabarni
                                    1. Barcha javoblar to’g’ri
                                    1. Jek Londonning “Oq qoziqtish” romani asosidagi filmda
                                    2. Kamerun Klarkning “Jonivorlarning qahramonligi” filmida
                                    3. Stiven Parkerning “Meni qutqar” filmida
                                    4. To’g’ri javob yo’q
                                    1. O’z muammolarini hal qila olmaydigan
                                    2. G’azab va alamini jilovlay olmaydigan
                                    3. Qo’rqoq va ojiz insonlar
                                    4. Barcha javoblar to’g’ri

                                    1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                    A	A	A	B	C	C	B	B	A	D

                                    19-20-mavzu. Xulq-atvor qoidalari – hayot tarzi.

                                    1. “Adabning mevasi katta aqldir, bilimning mevasi yaxshi amaldir”. Ushbu ibratli fikr kimga tegishli?
                                       1. Abu Bakr Muhammad al-Xorazmiy
                                       2. Ali ibn Abu Tolib
                                       3. Mahmudxo’ja Behbudiy
                                       4. Mahmud Zamaxshariy
                                       1. Bilim
                                       2. Ahloq
                                       3. Qadriyat
                                       4. Sadoqat
                                       1. “Irodaning odati”
                                       2. “Mukammal harakter”
                                       3. “Samimiy vijdon”
                                       4. “Qat’iy tarbiya”
                                       1. Alisher Navoiyga
                                       2. Amir Temurga
                                       3. Abdulla Avloniyga
                                       4. Islom Karimovga
                                       1. Tomosha boshlanishidan 15 daqiqa oldin chiptada ko’rsatilgan joylariga borib o’tirishlari kerak
                                       2. Tomosha boshlanishidan oldin telefonlarini o’chirib qo’yishlari kerak
                                       3. Tomosha zaliga ichimlik va oziq-ovqat mahsulotlarini olib kirmasliklari zarur
                                       4. Barcha javoblar to’g’ri
                                       1. Musiqa asboblari saqlanadigan maxsus joy
                                       2. Kiyimlarni saqlash xonasi
                                       3. Ichimliklar sotiladigan joy
                                       4. Barcha javoblar to’g’ri
                                       1. Po’lat Mo’min
                                       2. Asqad Muxtor
                                       3. Anbar Otin
                                       4. Muhammad Yusuf
                                       1. Shaxsiy transport
                                       2. Jamoa transport
                                       3. Kosmik kema
                                       4. Barchasi to’g’ri
                                       1. Telefonda baland ovozda so’zlashmaslik
                                       2. Kattalarga, yosh bolalilarga joy berish
                                       3. Keksalarning transportga chiqish va tushishlariga ko’mak berish
                                       4. Barcha javoblar to’g’ri
                                       1. Riksha B. Amfibus C. Avtobus D. Metro
                                       1. Dunyoda boyliklar juda ko’p. Biroq eng asosiy boylik bu – …..
                                          1. Tabassum
                                          2. Sog’liq
                                          3. Bilim
                                          4. Mehnat
                                          1. Kun tartibiga rioya qilish, toza havoda sayr qilish
                                          2. Faol harakatda bo’lish, ruhiy va emotsional holat uyg’unligi
                                          3. Foydali oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish
                                          4. Barcha javoblar to’g’ri
                                          1. Kun bo’yi kuch-quvvat va yaxshi kayfiyat bag’ishlaydi
                                          2. O’qish va kundalik mashg’ulotlarda faol shug’ullanishimizga yordam beradi
                                          3. Holsizlikka olib keladi
                                          4. A va B javoblar to’g’ri
                                          1. Shayx ur-Rais
                                          2. Avitsenna
                                          3. Alfraganus
                                          4. Muallimu soniy
                                          1. 12 yoshida
                                          2. 14 yoshida
                                          3. 16 yoshida
                                          4. 20 yoshida
                                          1. “Shayx ur-Rais”
                                          2. Avitsenna
                                          3. Alfarganus
                                          4. Muallimi soniy
                                          1. Sog’lom yashamoqchi bo’lgan odamlar uyquga jiddiy e’tibor berishlari kerak. Ularning uyqusi me’yorda bo’lishi va ortiqcha bo’lmasligi lozim; uyqusizlik miya va uning butun kuchiga zarar berishidan ehtiyot bo’lish kerak.
                                          2. Adabning mevasi katta aqldir, bilimning mevasi yaxshi amaldir.
                                          3. Eng yomoni, turli xil ovqatlarni aralash iste’mol qilish va uzoq vaqt ovqatlanishdir.
                                          4. A va C javoblar to’g’ri.
                                          1. Muammolarni o’z kuchi bilan hal qilish qobiliyati
                                          2. Bo’layotgan voqelikni aqlan va jismonan his qilish qobiliyati
                                          3. Berilgan va’dani vaqtida bajarish
                                          4. Voqealarga loqayd bo’lish
                                          1. Gippokrat
                                          2. Luqmoni hakim
                                          3. Ibn Sino
                                          4. Alisher Navoiy
                                          1. Biror natijaga erishish uchun bor kuch-g’ayrati bilan harakat qilish.
                                          2. Maqsadga erishish uchun o’zgalar yordamiga doimo tayanish
                                          3. Omadsizlik yuz berganda maqsadidan darrov qaytish
                                          4. Barcha javoblar to’g’ri

                                          1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                          B	D	D	B	C	A	D	B	C	A

                                          23-24-mavzu. Xotira – abadiy, qadr – muqaddas.

                                          1. Madaniy meroslar necha turga bo’linadi?
                                             1. 2 turga
                                             2. 3 turga
                                             3. 4 turga
                                             4. 5 turga
                                             1. Tajriba, bilim, din
                                             2. Insonlar tomonidan yaratilgan obidalar, haykallar, san’at asarlari
                                             3. An’analar, urf-odatlar, marosimlar
                                             4. Musiqa va she’riyat
                                             1. Tajriba, bilim, din
                                             2. Obidalar, haykallar
                                             3. Urf-odatlar, an’analar, musiqa
                                             4. Ava C javoblar to’g’ri
                                             1. 1992-yilda
                                             2. 1994-yilda
                                             3. 2000-yilda
                                             4. 2002-yilda
                                             1. 5-mayda
                                             2. 8-dekabrda
                                             3. 9-mayda
                                             4. 31-avgustda
                                             1. Xotira bog’i
                                             2. G’alaba bog’i
                                             3. Tinchlik bog’i
                                             4. Do’stlik bog’i
                                             1. 2018-yilda
                                             2. 2019-yilda
                                             3. 2020-yilda
                                             4. 2021-yilda
                                             1. 1878-yilda Toshkentda
                                             2. 1886-yilda Andijonda
                                             3. 1890-yilda Toshkentda
                                             4. 1901-yil Samarqandda
                                             1. “Birinchi ustoz” darsligi
                                             2. “Ikkinchi ustoz” darsligi
                                             3. “Xotira va saboq” darsligi
                                             4. A va B javoblar to’g’ri
                                             1. 2018-yil 30-sentyabrda
                                             2. 2019-yil 30-sentyabrda
                                             3. 2020-yil 30-sentyabrda
                                             4. 2021-yil 30-yanvarda

                                             1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                             A	B	D	B	C	B	C	A	D	C

                                             25-26-mavzu. Merosimiz – faxrimiz.

                                             1. Qadimiy yodgorliklar tufayli qanday imkoniyatlarga ega bo’lamiz?
                                                1. O’tmish ajdodlar turmushini o’rganamiz
                                                2. Ajdodlarimiz o’tmishi va madaniyatini bilib olamiz
                                                3. Tarixiy voqelikni tiklay olamiz
                                                4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                1. Turkiyada
                                                2. Fransiyada
                                                3. Suriyada
                                                4. Misrda
                                                1. Samarqandda
                                                2. Buxoroda
                                                3. Xorazmda
                                                4. Toshkentda
                                                1. Sherdor madrasasi, Ulug’bek madrasasi, Bibixonim madrasasi
                                                2. Ulug’bek madrasasi, Tillakori madrasasi, Sherdor madrasasi
                                                3. Ulug’bek rasadxonasi, Go’ri Amir maqbarasi, Tillakori madrasasi
                                                4. Tillakori madrasasi, Hazrati Imom masjidi, Sherdor madarasasi
                                                1. 2000-yil
                                                2. 2001-yil
                                                3. 2002-yil
                                                4. 2003-yil
                                                1. O’tloq maydon
                                                2. Gulzor hiyobon
                                                3. Qumloq joy
                                                4. Qizil maydon
                                                1. 1993-yil 26-oktyabrda
                                                2. 1994-yil 10-dekabrda
                                                3. 1995-yil 12-iyunda
                                                4. 2000-yil 20-dekabrda
                                                1. 1150 ta
                                                2. 1121 ta
                                                3. 1302 ta
                                                4. 1410 ta
                                                1. 1965-yilda
                                                2. 1970-yilda
                                                3. 1972-yilda
                                                4. 1989-yilda
                                                1. 46-modda
                                                2. 47-modda
                                                3. 48-modda
                                                4. 49-modda

                                                1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                D	C	A	B	B	C	A	B	C	D

                                                27-28-mavzu. Milliy an’ana va qadriyatlarimiz.

                                                1. Madaniy meros shaklida avloddan avlodga, kattalardan kichiklarga o’tuvchi urf-odatlar, qarashlar, xatti-harakatlar, tajriba, oiladagi o’zaro munosabatlar bir so’z bilan nima deyiladi?
                                                   1. Tarixiy xotira
                                                   2. An’ana
                                                   3. Marosimlar
                                                   4. Harakter
                                                   1. Ulug’bek Mustafo
                                                   2. O’tkir Hoshimov
                                                   3. Elbek Mirzo
                                                   4. Tohir Malik
                                                   1. 2008-yil
                                                   2. 2009-yil
                                                   3. 2010-yil
                                                   4. 2012-yil
                                                   1. 2015-yil
                                                   2. 2016-yil
                                                   3. 2018-yil
                                                   4. 2020-yil
                                                   1. 10 dan ortie
                                                   2. 20 dan ortiq
                                                   3. 30 dan ortiq
                                                   4. 40 dan ortiq
                                                   1. 2015-yil
                                                   2. 2016-yil
                                                   3. 2017-yil
                                                   4. 2019-yil
                                                   1. Hamkorlik munosabatlari bilan
                                                   2. Siyosiy munosabatlar bilan
                                                   3. Oila va oilaviy munosabatlar bilan
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Yangi kun
                                                   2. To’lin oy
                                                   3. Yangi tong
                                                   4. Uyg’oq tabiat
                                                   1. Chotqol qo’riqxonasi
                                                   2. Qurama tog’ tizmasi
                                                   3. Hisor tog’ tizmasi
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Xiva, Buxoro
                                                   2. Samarqand
                                                   3. Shahrisabz
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                   1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                   B	A	C	B	D	C	C	A	A	D

                                                   29-mavzu. Kitoblarda olam sirlari.

                                                   1. Qadimda insonlar tomonidan yaratilgan birinchi qo’lyozma kitoblar “papiruslar” deb atalib, ular
                                                   1. O’simliklardan tayyorlangan qog’oz
                                                   2. Qo’zichoq terisidan tayyorlangan
                                                   3. Daraxtdan tayyorlangan qog’ozlar
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Papirus
                                                   2. Pergament
                                                   3. Samarqand qog’ozi
                                                   4. Shoyi qog’oz
                                                   1. Misrda
                                                   2. Mesopatamiyada
                                                   3. Xitoyda
                                                   4. Hindistonda
                                                   1. XV asrga kelib
                                                   2. XVII asrga kelib
                                                   3. XVIII asrga kelib
                                                   4. XIX asrga kelib
                                                   1. Albert Eynshteyn
                                                   2. Tomas Edison
                                                   3. Iogann Guttenberg
                                                   4. Mark Avreliy
                                                   1. Oygul Omonmurodova
                                                   2. Sarvar Turg’unov
                                                   3. Nursulu Kokanova
                                                   4. Malika Mahkamova
                                                   1. 569 mingdan ziyod
                                                   2. 576 mingdan ziyod
                                                   3. 659 mingdan ziyod
                                                   4. 690 mingdan ziyod
                                                   1. Tut daraxti po’stlog’idan
                                                   2. Qo’zichoq terisidan
                                                   3. Shoyi matosidan
                                                   4. O’simliklardan
                                                   1. Xivada
                                                   2. Shaxrisabzda
                                                   3. Buxoroda
                                                   4. Samarqandda
                                                   1. Sharq qog’ozi
                                                   2. Osiyo sifatli qog’ozi
                                                   3. Asl qog’oz
                                                   4. Samarqand qog’ozi

                                                   1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                   A	B	C	D	C	C	A	A	B	D

                                                   1. sinf “Tarbiya” darsligidan mavzulashtirilgan testlar.
                                                   1. Qanday xulq-atvor to’g’riligi va qaysilari noto’g’riligini belgilab beruvchi qoidalar to’plamiga nima
                                                   1. Intizom
                                                   2. Ahloq
                                                   3. Mehr-shafqat
                                                   4. Taraqqiyot
                                                   1. Sa’diy Sheroziy
                                                   2. Umar Hayyom
                                                   3. Alisher Navoiy
                                                   4. Jaloliddin Rumiy
                                                   1. Faqat o’z manfaatingni o’ylab ish qil
                                                   2. O’zinga qanday munosabatda bo’lishlarini hohlasang, o’zgalar bilan ham shunday munosabatda bo’l
                                                   3. Maqsading yo’lida o’zgalardan doimiy yordam so’rashga odatlanib yasha
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Sinfdoshlarning orqasidan yomon gap gapirmaslik
                                                   2. Gapirayotgan gapni salom bilan boshlab, minnatdorchilik bilan tugatish
                                                   3. Kimgadir yordam kerak bo’lsa, albatta yordam berish
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Insonning o’sishi, rivojlanishi, yuksalishiga sabab bo’ladi
                                                   2. Sevgi, do’stlik, sadoqat tuyg’ularini uyg’otadi
                                                   3. Minnatdorlik, hurmat kabi oliy hissiyotlarni uyg’otadi
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Quvnoqlik
                                                   2. Rostgo’ylik
                                                   3. Odamiylik
                                                   4. Talabchanlik
                                                   1. “Hamsa”da
                                                   2. “Qobusnoma”da
                                                   3. “Avesto”da
                                                   4. “Temur tuzuklari”da
                                                   1. Atrofdagilarga ismini aytib yoki hurmat bilan murojaat qilish
                                                   2. Hammani birdek hurmat qilish
                                                   3. Hushmuomala va rostgo’y bo’lish
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                   1. Dangasalik, yolg’onchilik, g’azab
                                                   2. Shafqatsizlik, o’zini tuta olmaslik, hiylagarlik
                                                   3. Mehribonlik, kamtarlik, rostgo’ylik
                                                   4. A va B javoblar to’g’ri
                                                   1. Atrofdagilar bilan qo’pol gaplashmaslik kerak
                                                   2. Insonlarga doim tabassum bilan murojaat qilish kerak
                                                   3. Kimgadir yordam kerak bo’lsa, qo’ldan kelgancha beg’araz yordam berish kerak
                                                   4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                   1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                   B	A	B	D	D	C	C	D	D	D

                                                   3-4-mavzu. Rostgo’ylik va burchni his etib yashash.

                                                   1. Insonlar o’rtasidagi do’stlik va birdamlik poydevori – bu …… hisoblanadi. Nuqtalar o’rniga mos javobni qo’ying.
                                                      1. Rostgo’ylik
                                                      2. Mehnatsevarlik
                                                      3. Qobiliyat
                                                      4. Quvnoqlik
                                                      1. Demokrit
                                                      2. Platon
                                                      3. Suqrot
                                                      4. Aristotel
                                                      1. Mehribonlik
                                                      2. Intiluvchanlik
                                                      3. Vijdon
                                                      4. Mehnatsevarlik
                                                      1. Muhabbat
                                                      2. E’tiborlilik
                                                      3. Vijdon
                                                      4. Jasorat
                                                      1. Irena Sendler
                                                      2. Agata Kristi
                                                      3. K.G.Paustovskiy
                                                      4. A.S.Pushkin
                                                      1. Mehribonlik
                                                      2. Sezgirlik
                                                      3. Mardlik
                                                      4. Qat’iyatlilik
                                                      1. Notog’ri va nojo’ya harakat qilganda
                                                      2. Yolg’on gapirganda
                                                      3. Kimgadir foydasi tekkanda
                                                      4. A va B javoblar to’g’ri
                                                      1. Mehnatsevar inson
                                                      2. Quvnoq inson
                                                      3. Haqiqatgo’y inson
                                                      4. Bolajon inson
                                                      1. Rostgo’ylik, to’g’riso’zlik
                                                      2. Samimiylik, e’tibor
                                                      3. Kattalarga hurmat, kichiklarga izzat
                                                      4. Manmanlik, yolg’onchilik.
                                                      1. Huquq
                                                      2. Burch
                                                      3. Topshiriq
                                                      4. Uyga vazifa

                                                      1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                      A	A	C	C	C	B	D	C	D	B

                                                      5-mavzu. Adolat – hayot haqiqati.

                                                      1. Huquqiy munosabatlar kim tomonidan tartibga solinadi?
                                                         1. Prezident tomonidan
                                                         2. Davlat tomonidan
                                                         3. Oliy Majlis tomonidan
                                                         4. Fuqarolar tomonidan
                                                         1. Huquqiy qoidalar
                                                         2. Axloqiy va ma’naviy qoidalar
                                                         3. Siyosiy va iqtisodiy qoidalar
                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                         1. Rostgo’ylik
                                                         2. Saxiylik
                                                         3. Vijdon
                                                         4. Adolat
                                                         1. Ezgulik uchun ezgulik bilan javob berish
                                                         2. Nohaq hafa qilganlik uchun kechirim so’rash
                                                         3. Minnatdorchilik bildira olsh
                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                         1. Qonunlarni va jamiyatdagi axloqiy qoidalarni bilish
                                                         2. Ezgulik va yovuzlik o’rtasidagi farqni bilish
                                                         3. Yolg’on va adolatsizlikka murosasiz bo’lish
                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                         1. Amir Temur
                                                         2. Z.M.Bobur
                                                         3. Shayboniyxon
                                                         4. Abu Nasr Forobiy
                                                         1. Shavkat Mirziyoyev
                                                         2. Islom Karimov
                                                         3. Amir Temur
                                                         4. Jaloliddin Manguberdi
                                                         1. Mitra
                                                         2. Zevs
                                                         3. Femida
                                                         4. Axuramazda
                                                         1. Tarozi
                                                         2. Qilich
                                                         3. Ko’zidagi bog’ich
                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                         1. Mehnatsevar insonlarni
                                                         2. Qonun va adolat uchun kurashadigan insonlarni
                                                         3. Sahiy va qo’li ochiq homiy insonlarni
                                                         4. Harbiy xizmatchilarni
                                                         1. Ko’rsatilgan yaxshilik uchun chin qalbdan qoniqish, rozi bo’lish va rahmat aytishga nima deyiladi?
                                                            1. Quvonch
                                                            2. Ehtiyoj
                                                            3. Minnatdorchilik
                                                            4. Shukronalik
                                                            1. Uning siz uchun qilgan ishini qadrlaganiningizni bildiradi
                                                            2. Shunchaki do’stona munosabatni yaxshilaydi xolos
                                                            3. Yana yordam so’ramoqchiligingizni anglatadi
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Indira Gandi
                                                            2. Vasishitxa
                                                            3. Mikelanjelo
                                                            4. Gyote
                                                            1. Sizdan roziman
                                                            2. Rahmat!
                                                            3. Minnatdorman
                                                            4. Tashakkur
                                                            1. Arab
                                                            2. Yunon
                                                            3. Hind
                                                            4. Pokiston
                                                            1. Beparvo insonlar
                                                            2. Noshukur insonlar
                                                            3. Rostgo’y insonlar
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Zayniddin Zidan
                                                            2. Ravshan Ermatov
                                                            3. Lionel Messi
                                                            4. Krishtianu Ronaldu
                                                            1. Atrofidagilarni hurmat qiladigan
                                                            2. Bo’layotgan voqealardan o’ziga to’g’ri xulosa chiqadigan
                                                            3. Atrofidagi voqelarga beparvo bo’ladigan
                                                            4. A va B javoblar to’g’ri
                                                            1. Rahmat, tashakkur!
                                                            2. Sizga o’z minnatdorchiligimni izhor qilaman!
                                                            3. Yordamiz kerak bo’lsa yana murojaat qilaman.
                                                            4. A va B javoblar to’g’ri.
                                                            1. Quvonch
                                                            2. Baxt
                                                            3. G’urur
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri.
                                                            1. Bizga nohaq zarar yetkazilgan (baqirishgan, turtishgan, haqorat qilishgan va boshqa vaziyatlar)da his
                                                            1. Xafagarchilik
                                                            2. Qo’rqoqlik
                                                            3. Irodasizlik
                                                            4. Mehribonlik
                                                            1. Insonni g’azablantiradi
                                                            2. Uni yaqinlaridan mahrum qiladi
                                                            3. Kayfiyatiga ijobiy ta’sir qiladi
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Ishonchsizlik
                                                            2. Xafagarchilik
                                                            3. Ikkilanish
                                                            4. Qat’iyatsizlik
                                                            1. Yolg’iz qolish
                                                            2. Atrofdagilarga loqayd bo’lish
                                                            3. Kechirimli bo’lish
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Hamma hham xato qilishi mumkinligini anglash kerak
                                                            2. Aybingizni tan olishni o’rganish kerak
                                                            3. Agar siz kechirimli bo’lsangiz sizni ham kechirishlarini tushunishingiz kerak
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Samimiy iinson
                                                            2. Hayotni sevuvchi inson
                                                            3. Yaqinlariga bee’tibor bo’lmagan inson
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. G’azabni
                                                            2. Doimiy alamzadalikni
                                                            3. Tushkunlik va yolg’izlikni
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Rahm-shafqat va sabr-toqat
                                                            2. O’zgalarga hurmat
                                                            3. Halollik va samimiylik
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. G’azabga
                                                            2. Nafratga
                                                            3. Muhabbatga
                                                            4. A va B javoblar to’g’ri
                                                            1. Asab tizimiga salbiy tasir qiladi
                                                            2. Stress holatini keltirib chiqarishi mumkin
                                                            3. Immun tizimiga zarar yetkazadi
                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                            1. Biror holat yoki hodisani bardosh bilan kutish, qanoat qilish, o’zini tiyishga nima deyiladi?
                                                               1. Qunt
                                                               2. Sabr
                                                               3. Mas’uliyat
                                                               4. Iste’dod
                                                               1. Ilm, bilim, ma’rifat
                                                               2. Odob, axloq, xulq
                                                               3. Chidam, bardosh, iroda
                                                               4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                               1. Sara oltin
                                                               2. Yog’li osh
                                                               3. Oltin kalit
                                                               4. Rohat-farog’atli vaqt
                                                               1. Hech qachon taslim bo’lmaslikni
                                                               2. Maqsad sari ildam borishni
                                                               3. O’zgalar yordamiga muhtoj bo’lishni
                                                               4. A va B javoblar to’g’ri
                                                               1. Alisher Navoiy
                                                               2. Z.M.Bobur
                                                               3. Iqbol Mirzo
                                                               4. Sa’diy Sheroziy
                                                               1. Bilimdonlik
                                                               2. Jasorat
                                                               3. Mehnatsevarlik
                                                               4. Tartiblilik
                                                               1. Harakat
                                                               2. Qanoat
                                                               3. Mas’uliyat
                                                               4. Oltin-u kumush
                                                               1. Alisher Navoiy
                                                               2. Z.M.Bobur
                                                               3. Sa’diy Sheroziy
                                                               4. J. Rumiy

                                                               10-mavzu. Ona yurtim – oltin beshigim.

                                                               1. Ona yurt tuprog’ining muqaddas sarhadlarini turli tahdidlardan himoya qilmoq, unda yashovchi xalqning tilini , e’tiqodini, urf-odatlarini sevmoqqa nima deyiladi?
                                                                  1. Vatanga sodiqlik
                                                                  2. Vatan ne’matlarini sevish
                                                                  3. Vatani boyliklaridan foydalanish
                                                                  4. Millatlararo totuvlik
                                                                  1. Alisher Navoiy
                                                                  2. Z.M.Bobur
                                                                  3. A.Jomiy
                                                                  4. M.Yusuf
                                                                  1. Namoz Jumayev
                                                                  2. Lolaxon Murodova
                                                                  3. Dilnoza Rahimova
                                                                  4. Mahkam Turdiyev
                                                                  1. Vatanni sevmoq iymondandir
                                                                  2. Vatan – jon. Jon shirin, ammo Vatan jondan ham shirin.
                                                                  3. Vatan mening jon-u tanim, sajdagohimdir.
                                                                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                  1. Ziyoli oilada
                                                                  2. Dehqon oilasida
                                                                  3. Shifokor oilasida
                                                                  4. Hunarmand oilada
                                                                  1. Abdurauf Fitrat
                                                                  2. Alisher Navoiy
                                                                  3. Mahmud Zamaxshariy
                                                                  4. Anbar Otin
                                                                  1. Akasi Nabijon
                                                                  2. Otasi Ne’matjon
                                                                  3. Ustozi Shukurjon
                                                                  4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                  1. Do’stlik ordeni
                                                                  2. Buyuk xizmatlari uchun ordeni
                                                                  3. O’zbekiston Qahramoni ordeni
                                                                  4. Shuhrat medali
                                                                  1. 1991-yil 18-noyabr
                                                                  2. 1992-yil 18-noyabr
                                                                  3. 1991-yil 10-dekabr
                                                                  4. 1992-yil 10-dekabr
                                                                  1. 1991-yil 2-iyul
                                                                  2. 1992-yil 10-dekabr
                                                                  3. 1992-yil 8-dekabr
                                                                  4. 1992-yil 21-oktyabr

                                                                  1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                  A	A	B	C	B	D	B	C	A	B

                                                                  11-12-mavzu. Mening mahallam – mening faxrim.

                                                                  1. O’z-o’zini boshqarishning xalqimiz an’analari va qadriyatlariga xos bo’lgan usuli nima?
                                                                     1. Oila
                                                                     2. Mahalla
                                                                     3. Davlat
                                                                     4. Jamiyat
                                                                     1. Mahalla
                                                                     2. Jamoa
                                                                     3. Jamiyat
                                                                     4. Oila
                                                                     1. 102-moddada
                                                                     2. 105-moddada
                                                                     3. 110-moddada
                                                                     4. 128-moddada
                                                                     1. Yaxshi qo’shnichilik
                                                                     2. Yoshi kattalarni hurmat qilish, keksalar, bolalar va bemorlarga yordam berish
                                                                     3. Mahalladagi hashar, jamoat ishlariga yordam berish
                                                                     4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                     1. Ochiqlik, oshkoralik, ijtimoiy adolat;
                                                                     2. Mahalla muammolarini hal qilishda mustaqil emaslik, qaramlik;
                                                                     3. Insonparvarlik, mahalla muammolarini hal etishda erkinlik;
                                                                     4. A va C javoblar to’g’ri
                                                                     1. Muazzin ovozi yetib borgan joy bir mahalla hududi bo’lgan.
                                                                     2. Kishilarning qaysi kasb bilan shug’ullanishlariga ko’ra belgilangan
                                                                     3. Jang-u jadallar orqali mahalla hududi belgilangan
                                                                     4. Barcha javoblar noto’g’ri.
                                                                     1. Toshni ham teshib yuborishga qodir
                                                                     2. Qalin barglarga shikast yetkaza olmaydi
                                                                     3. Serhosillikdan dalolat beradi
                                                                     4. Yerga ziyon keltiradi
                                                                     1. 2 yilga
                                                                     2. 2,5 yilga
                                                                     3. 3 yilga
                                                                     4. 5 yilga
                                                                     1. Oilaviy va diniy munosabatlarni , marosim va bayramlarni saqlash;
                                                                     2. Mahalla aholisini tegishli hududda, shu jumladan, uyda ishlash sharoiti bilan ta’minlash
                                                                     3. Xalq hokimiyatini amalga oshirishi, o’zaro yordam berish
                                                                     4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                     1. Arabchada “o’rin”, “joy”
                                                                     2. Arabchada “toshloq makon”
                                                                     3. Tojikchada “gulzor”, “bog’”
                                                                     4. Forschada “ko’cha”, “joy”
                                                                     1. Xatti-harakat deb nimaga aytiladi?
                                                                        1. Insonning quvnoqligi va samimiyligiga
                                                                        2. Insonning jasur va dovyurakligiga
                                                                        3. Insonning xulq-atvori va yurish-turishiga
                                                                        4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                        1. Fikr – harakat – natija
                                                                        2. Fikr – g’oya – mafkura
                                                                        3. Harakat – bilim – iste’dod
                                                                        4. Fikr – harakat – baho
                                                                        1. Abdulla Oripov
                                                                        2. Po’lat Mo’min
                                                                        3. Erkin Vohidov
                                                                        4. Alisher Navoiy
                                                                        1. Iqbol Mirzo
                                                                        2. Erkin Vohidov
                                                                        3. Muhammad Yusuf
                                                                        4. Abdulla Oripov
                                                                        1. Bilimi bilan
                                                                        2. Tabassumi bilan
                                                                        3. Mehnati bilan
                                                                        4. Chiroyi bilan
                                                                        1. Noo’rin harakatlar
                                                                        2. Jinoyat
                                                                        3. Bilimsizlik
                                                                        4. Dangasalik va zararkunandalik
                                                                        1. Jamoat transportida chiptasiz yurish
                                                                        2. Yo’l harakati qoidalarini buzish
                                                                        3. Texnika xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik
                                                                        4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                        1. Qat’iy vada
                                                                        2. Otilgan o’q
                                                                        3. Mehrli ko’z
                                                                        4. Mardning ishi
                                                                        1. Shaxsiy manfaatini o’ylab qilingan harakatlar
                                                                        2. Faqat oilasini o’ylab qilingan harakatlar
                                                                        3. Ko’pchilikni o’ylab qilingan mardonovor harakatlar
                                                                        4. To’g’ri javob yo’q
                                                                        1. Bilimni
                                                                        2. Qobiliyatni
                                                                        3. Intilishni
                                                                        4. Fidokorlikni

                                                                        15-16-mavzu. Bilim ol, kasb-hunar tanla.

                                                                        1. Quyidagi javoblardan bilimlar manbayi keltirilgan qatorni aniqlang?
                                                                           1. Kitoblar, aqlni rivojlantiruvchi o’yinlar, shaxsiy tajriba, ichki xissiyot
                                                                           2. Ota-onaning oand-nasihati, muvaffaqiyatga erishgan insonlarning tajribasi, internet
                                                                           3. Hayotni kuzatish, hayotiy mavzularga oid uchrashuvlar, Yoshi ulug’lar bilan suhbatlar
                                                                           4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                           1. Alisher Navoiy
                                                                           2. Abu Abdulloh Rudakiy
                                                                           3. Mahmud Zamaxshariy
                                                                           4. Mahmud Qoshg’ariy
                                                                           1. Vaqtni
                                                                           2. Bilimni
                                                                           3. Sabrni
                                                                           4. Harakatni
                                                                           1. Gyote
                                                                           2. Sitseron
                                                                           3. Platon
                                                                           4. Arastu
                                                                           1. Bilim
                                                                           2. Ko’nikma
                                                                           3. Malaka
                                                                           4. Iste’dod
                                                                           1. 30 mingdan ortiq
                                                                           2. 40 mingdan ortiq
                                                                           3. 50 mingdan ortiq
                                                                           4. 60 mingdan ortiq
                                                                           1. Jamoliddin Hayitmatov
                                                                           2. Chingiz Baxtiyorov
                                                                           3. Bunyodbek Mirzajonov
                                                                           4. Otabek Omonov
                                                                           1. Miran Saxatov
                                                                           2. Sarvar Komilov
                                                                           3. Sergey Tobias
                                                                           4. Andrey Abramov
                                                                           1. 15 yillik
                                                                           2. 20 yillik
                                                                           3. 25 yillik
                                                                           4. 30 yillik
                                                                           1. “O’zbekiston Qahramoni” ordeni bilan
                                                                           2. “Sog’liqni saqlash a’lochisi” ko’krak nishoni bilan
                                                                           3. “Jasorat” medali bilan
                                                                           4. “Shuhrat” medali bilan
                                                                           1. Zamonaviy axborot texnologiyalari va qurilmalar, ular orqali taqdim qilingan turli xizmatlarga nima deyiladi?
                                                                              1. Media
                                                                              2. Raqamli olam
                                                                              3. Kitob
                                                                              4. To’g’ri javob yo’q
                                                                              1. Axborotni saqlash uchun xizmat qiluvchi vosita
                                                                              2. Axborotni qayta ishlash uchun xizmat qiluvchi vosita
                                                                              3. Axborotni uzatish uchun xizmat qiluvchi vosita
                                                                              4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                              1. Elektron portal
                                                                              2. Raqamli media
                                                                              3. Onlayn konferensiya
                                                                              4. To’gri javob yo’q
                                                                              1. Kompyuter dasturlari
                                                                              2. Raqamli video va audio, veb-saytlar
                                                                              3. Elektron kitob, gazeta va jurnallar
                                                                              4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                              1. Audio, video matnlar orqali chet tillarni mustaqil o’rganish imkonini beradi
                                                                              2. Matematikadan turli funksiyalarning grafiklarini tahlil qilish mumkin
                                                                              3. Turli ko’ngilochar o’yinlari kun bo’yi o’ynash mumkin
                                                                              4. A va B javoblar to’g’ri
                                                                              1. 1-2 soat
                                                                              2. 2-3 soat
                                                                              3. 3-4 soat
                                                                              4. 4-5 soat
                                                                              1. Sog’lig’iga, asab tizimiga zarar yetkazadi
                                                                              2. Unga bog’lanib qolib, qaramlikni keltirib chiqaradi
                                                                              3. Til o’rganish imkonini beradi
                                                                              4. A va B javoblar to’g’ri
                                                                              1. Mikroto’lqinli pechlar, kir yuvish mashinalarida
                                                                              2. Kabelli televideniye, raqamli elektr-gaz-suv hisoblagichlarda
                                                                              3. Electron pul o’tkazmalarida
                                                                              4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                              1. Inson bilan onlayn emas,yuzma-yuz gapalshishi mumkin
                                                                              2. Biror shaharni onlayn emas, balki borib ko’rishi mumkin
                                                                              3. Electron kitobni emas, kutubxonadan kitob o’qib varaqlav o’qishi mumkin
                                                                              4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                              1. Yangi tanishlar orttrish, ular bilan suhbatlashish
                                                                              2. Shaharlar manzaralarini onlayn tomosha qilish
                                                                              3. Electron kitoblar o’qish
                                                                              4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                                              1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                              B	D	B	D	D	B	D	D	D	D

                                                                              19-20-mavzu. Salomatlik – ulkan boylik.

                                                                              1. Badanning salomat va quvvatli bo’lmog’i insonga eng kerakli narsadur. Chunki o’qimoq, o’rganmoq, o’rgatmoq uchun insonga kuchli tana lozimdir. Ushbu fikr qaysi ma’rifatparvar insonga tegishli?
                                                                                 1. Abdulla Avloniy
                                                                                 2. Mahmudxo’ja Behbudiy
                                                                                 3. Cho’lpon
                                                                                 4. Abdurauf Fitrat
                                                                                 1. Sog’lom qalb
                                                                                 2. Uzoq umr
                                                                                 3. Sog’lom aql
                                                                                 4. A’lo kayfiyat
                                                                                 1. Ozodalik, badantarbiya, parhez, mizoj, kayfiyat.
                                                                                 2. Sport, tabassum, mehnat, tartib-intizom
                                                                                 3. Kayfiyat, uyqu, harakat, mehnat, sport
                                                                                 4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                 1. Narshaxiy
                                                                                 2. Ibn Arabshoh
                                                                                 3. Hofiz Tanish Buxoriy
                                                                                 4. Gerodot
                                                                                 1. Ibn Sino
                                                                                 2. Luqmoni Hakim
                                                                                 3. Gippokrat
                                                                                 4. To’g’ri javob yo’q
                                                                                 1. A vitamin
                                                                                 2. B vitamin
                                                                                 3. C vitamin
                                                                                 4. D vitamin
                                                                                 1. A vitamin
                                                                                 2. B vitamin
                                                                                 3. C vitamin
                                                                                 4. D vitamin
                                                                                 1. Stress
                                                                                 2. G’azab
                                                                                 3. Tushkunlik
                                                                                 4. Holsizlik
                                                                                 1. Boylikni
                                                                                 2. Vaqtni
                                                                                 3. Sog’-salomatlikni
                                                                                 4. Mehnatni
                                                                                 1. Sog’lom ovqatlanish, o’z vaqtida va me’yorda uhlash
                                                                                 2. Yoqtirgan musiqani tinglash, yengil jismoniy mashqlar
                                                                                 3. Hissiyotlaringiz ro’yxatini tuzib, kattalar bilan maslahatlashish
                                                                                 4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                                                 1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                 A	C	A	B	B	C	D	A	C	D

                                                                                 21-22-mavzu. Do’stlik va mehr-oqibat.

                                                                                 1. Quyidagi fikr qaysi jamoat arbobiga tegishli: “Do’stlik qiyin kunlarda sinovdan o’tadi. O’zaro hamkorlik do’stlik emas, u shartlarga asoslangan o’zaro kelishuvdir. Unda do’stlik rishtalari bo’lmaydi”.
                                                                                    1. Indira Gandi
                                                                                    2. Mahatma Gandi
                                                                                    3. Benjamin Franklin
                                                                                    4. Amir Temur
                                                                                    1. Chin do’stlar bir-birining kayfiyatlarini tushunadilar
                                                                                    2. Chin do’stlar ishonchli bo’ladilar, qiyin damlarda yordamga keladilar
                                                                                    3. Chin do’stlarda o’zaro hurmat bo’ladi, ular bir-birini haqorat qilib, kamsitmaydilar
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Pedro Pablo Sakristan
                                                                                    2. Nodar Dumbadze
                                                                                    3. Fenimyor Kuper
                                                                                    4. Xudoyberdi To’htaboyev
                                                                                    1. Qiyin damda ham sizning yoningizda bo’ladi
                                                                                    2. Muammolaringizni tushunishga va to’g’ri maslahat berishga intiladi
                                                                                    3. Siz haqingizda qayg’uradi, sirlaringizni boshqalarga aytmaydi
                                                                                    4. Batcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Faqat o’zi haqida qayg’uradi, muammolaringizni tinglamaydi
                                                                                    2. Siz haqingizda orqangizdan gapiradi
                                                                                    3. Ruxsatsiz narsalaringizni oladi, siringizni saqlay olmaydi
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Adolat, ishonch, sabr-toqat, bag’rikenglik
                                                                                    2. Mardlik, loqaydlik, mehnatsevarlik, ishonch
                                                                                    3. Halollik, quvnoqlik, dangasalik, mardlik
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Sergeli tumanida
                                                                                    2. Yakkasaroy tumanida
                                                                                    3. Yunusobod tumanida
                                                                                    4. Chilonzor tumanida
                                                                                    1. 1992-yil 2-iyul
                                                                                    2. 1992-yil 2-iyun
                                                                                    3. 1992-yil 2-yanvar
                                                                                    4. 1992-yil 2-fevral
                                                                                    1. Xalqaro hamdo’stlikning
                                                                                    2. Xorijiy kitob mutolaasining
                                                                                    3. Chet el film va seriallarining
                                                                                    4. To’g’ri javob yo’q
                                                                                    1. Qiyindamlarda yordamga tayyorlik
                                                                                    2. Muammolarni tushunishga urinish va sir saqlay olish
                                                                                    3. Faqat o’z manfaatini ko’zlab ish tutishbarcha javoblar to’g’ri
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                                                    23-24-mavzu. Rostgo’ylik va halollik.

                                                                                    1. “Halol odamga yetkazish mumkin bo’lgan eng katta zarar – uni halolsizlikda ayblash”. Ushbu fikr
                                                                                    1. Uilyam Shekspir
                                                                                    2. Aleksandr Pushkin
                                                                                    3. Tohir Malik
                                                                                    4. O’tkir Hoshimov
                                                                                    1. Mardlik
                                                                                    2. Qat’iyat
                                                                                    3. Rostgo’ylik
                                                                                    4. Mehnatsevarlik
                                                                                    1. Samimiylik
                                                                                    2. Halollik
                                                                                    3. Qat’iyat
                                                                                    4. Tirishqoqlik
                                                                                    1. Boy va baxtli
                                                                                    2. Tinch va to’q
                                                                                    3. Tog’ri va pok
                                                                                    4. Tinch va quvnoq
                                                                                    1. Ingliz yozuvchisi
                                                                                    2. Rus yozuvchisi
                                                                                    3. Polyak yozuvchisi
                                                                                    4. Fransuz yozuvchisi
                                                                                    1. Uning boyligini tortib olish
                                                                                    2. Uning mehnatini kamsitish
                                                                                    3. Uni halolsizlikda ayblash
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. To’g’riso’zlik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik
                                                                                    2. Mehnatsevarlik, o’ta tirishqoqlik, sabrlilik
                                                                                    3. Ozodalik, to’g’riso’zlik, loqaydlik
                                                                                    4. Vatanparvarlik, quvnoqlik, dangasalik
                                                                                    1. Darrav javoblarni ko’chirib olaman
                                                                                    2. Javoblarga qaramasdan ustozimga qaytarib beraman
                                                                                    3. Sinfdaoshlarimga javoblarni topib olganimni ko’rsatib, maqtanaman
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Tog’riso’zlik va dangasalik
                                                                                    2. Adolat va loqaydlik
                                                                                    3. To’g’riso’zlik va yolg’onchilik
                                                                                    4. Haqiqatgo’ylik va g’azab
                                                                                    1. Koni rohat
                                                                                    2. Mazali bo’ladi
                                                                                    3. Uyda ich
                                                                                    4. Ko’chada ich

                                                                                    25-mavzu. Ishonchli va ishonchsiz axborotlar.

                                                                                    1. Biror bir voqea, hodisa, jarayon yoki insonlarga nisbatan haqiqatdan yiroq bo’lgan, mish-mishlar va
                                                                                    1. Soxta va yolg’on axborotlar
                                                                                    2. Haqiqatdan biroz yiroq xabarlar
                                                                                    3. Haqiqatga yaqin axborotlar
                                                                                    4. Aniq dalilsiz xabar
                                                                                    1. 1822-yilda
                                                                                    2. 1835-yilda
                                                                                    3. 1900-yilda
                                                                                    4. 1990-yilda
                                                                                    1. Robotlarning tabiatga qiron keltirayotgani haqida
                                                                                    2. Dunyoni suv bosishi haqida
                                                                                    3. Oy va undagi jonzotlar haqida
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Ishonchli va ishonchsiz axborotlarni farqlay olishimiz kerak
                                                                                    2. Qalbaki va yolg’on axborot tarqatuvchilarning maqsadlarini anglashimiz
                                                                                    3. Internet tarmog’idagi har qanday axborotga ishonavermasdan, uni baholay olishimiz
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Axborotni diqqat bilan o’qish
                                                                                    2. Axborot manbasini aniqlash
                                                                                    3. Rostligiga tasdiq izlash
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Mediaresurs
                                                                                    2. Media aloqa
                                                                                    3. Mediasavodxonlik
                                                                                    4. Medianazorat
                                                                                    1. Axborot tarqatuvchilarning asosiy maqsadi nima ekanligiga
                                                                                    2. Sayt egalari, maqola muallifi haqida ma’lumot to’plash
                                                                                    3. Boshqa manbalar nima deyotganini tekshirish
                                                                                    4. To’g’ri javob yo’q
                                                                                    1. Pravda vostoka
                                                                                    2. Forbes
                                                                                    3. New York Sun
                                                                                    4. New York Times
                                                                                    1. Odamlar orasida vahima uyg’otish
                                                                                    2. O’z obunachilari sonini suniy ko’paytirish
                                                                                    3. Insonlar orasida tushkunlik va ishonchsizlikni tarqatish
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                    1. Axborotning asosiy ma’nosiga
                                                                                    2. Haqiqatga yaqin yoki yo’qligiga
                                                                                    3. Matnga, veb-sahifaning tuzilishiga
                                                                                    4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                                                    1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                    A	B	C	D	D	C	B	C	D	D

                                                                                    26-27-mavzu. Oila – qadriyatlar beshigi.

                                                                                    1. Jamiyatning asosiy bo’g’ini bu nima?
                                                                                       1. Davlat
                                                                                       2. Jamiyat
                                                                                       3. Oila
                                                                                       4. Mahalla
                                                                                       1. Oilaviy marosimlar
                                                                                       2. Oilaviy boyliklar
                                                                                       3. Oilaviy qadriyatlar
                                                                                       4. Oilaviy bayramlar
                                                                                       1. Qadriyat
                                                                                       2. Meros
                                                                                       3. Xotira
                                                                                       4. Marosim
                                                                                       1. Yoshi ulug’larning hurmatini joyiga qo’yish
                                                                                       2. El-yurtga nisbatan sadoqat tuyg’usini o’zimizda shakllantirish
                                                                                       3. Ota-ona va ustozlarga hurmat ko’rsatish, kichiklarga izzatda bo’lish
                                                                                       4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                       1. 62-modda
                                                                                       2. 63-modda
                                                                                       3. 64-modda
                                                                                       4. 72-modda
                                                                                       1. Alisher Navoiy
                                                                                       2. Abu Rayhon Beruniy
                                                                                       3. Islom Karimov
                                                                                       4. Shavkat Mirziyoyev
                                                                                       1. Mustahkam
                                                                                       2. Oltin hoshiyali
                                                                                       3. Qo’sh ustunli
                                                                                       4. Baquvvat
                                                                                       1. Ibrat namunasi, ishonchli va mehrli zot
                                                                                       2. Hayotning baxtli va sinovli davrlarida samimiy maslahatgo’y
                                                                                       3. G’amxo’r va hamisha g’animat bo’lgan mo’tabar zot
                                                                                       4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                       1. 11-bob
                                                                                       2. 12-bob
                                                                                       3. 13-bob
                                                                                       4. 14-bob
                                                                                       1. Bog’chada
                                                                                       2. Maktabda
                                                                                       3. Oilada
                                                                                       4. Mahallada

                                                                                       1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                       C	C	A	D	B	B	C	D	D	C

                                                                                       1. Inson uchun maslahatchi, sadoqatli hamroh, eng yaqin do’st va bebaho boylik nima hisoblanadi?
                                                                                          1. Vaqt
                                                                                          2. Kitob
                                                                                          3. Pul
                                                                                          4. Maktab
                                                                                          1. Dunyoqarashini boyitadi
                                                                                          2. Nutqini o’stiradi
                                                                                          3. Xotirasini mustahkamlaydi
                                                                                          4. Barchasi to’g’ri
                                                                                          1. Abdurahmon Jomiy
                                                                                          2. Jaloliddin Rumiy
                                                                                          3. Alisher Navoiy
                                                                                          4. Sa’diy Sheroziy
                                                                                          1. Kitob tanlay olish – u barcha oila a’zolari uchun qiziqarli bo’lishi kerak
                                                                                          2. Kitobni qanday o’qishni bilish, kitobni mustaqil o’qiy olish
                                                                                          3. Kitob o’qib olingan bilimlarni yetkazish, qayta o’qish – kitobxonlik ko’nikmasini shakllantirish
                                                                                          4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                          1. Abdulla Avloniy
                                                                                          2. Mahmudxo’ja Behbudiy
                                                                                          3. Hamza Hakimzoda Niyoziy
                                                                                          4. Abdulla Oripov
                                                                                          1. Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v) ga
                                                                                          2. Tarixiy qahramon podshohlarga
                                                                                          3. Ajoyib rekordchilarga
                                                                                          4. G’aroyib iste’dodi bilan dong qozongan bolalarga
                                                                                          1. Ivan Ivanovich Artobolevskiy
                                                                                          2. Maksim Gorkiy
                                                                                          3. Aleksandr Sergeyevich Pushkin
                                                                                          4. Uilyam Shekspir
                                                                                          1. 1 tonna
                                                                                          2. 1,5 tonna
                                                                                          3. 2 tonna
                                                                                          4. 2,5 tonna
                                                                                          1. 2 yil
                                                                                          2. 3 yil
                                                                                          3. 4 yil
                                                                                          4. 5 yil
                                                                                          1. 20 ta
                                                                                          2. 22 ta
                                                                                          3. 25 ta
                                                                                          4. 30 ta

                                                                                          30-mavzu. To’g’ri ovqatlanish qoidalari.

                                                                                          1. Inson salomatligi va mehnat qobiliyatini ta’minlovchi eng muhim omil nima hisoblanadi?
                                                                                             1. To’g’ri ovqatlanish
                                                                                             2. Badantarbiya
                                                                                             3. Tabassum
                                                                                             4. Uyqu
                                                                                             1. A vitamin
                                                                                             2. Mikro va makro elementlar
                                                                                             3. Suv va oqsil
                                                                                             4. B va D vitamin
                                                                                             1. Ikki xil: oziqlantiruvchi va yoshartiruvchi
                                                                                             2. Ikki xil: oziqlantiruvchi va tozalovchi
                                                                                             3. Uch xil: oziqlantiruvchi, tozalovchi, yoshartiruvchi
                                                                                             4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                             1. Ichki a’zolarni sog’aytiradi
                                                                                             2. Haroratni mo’tadillashtiradi
                                                                                             3. Immunitetni oshiradi, umrni uzaytiradi
                                                                                             4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                             1. Ibn Sino
                                                                                             2. Luqmoni Hakim
                                                                                             3. Gippokrat
                                                                                             4. Abu Rayhon Beruniy
                                                                                             1. Suv bilan
                                                                                             2. O’lchov bilan
                                                                                             3. Ozlik bilan
                                                                                             4. Zarari bilan
                                                                                             1. Nonushta
                                                                                             2. Tushlik
                                                                                             3. Kechki taom
                                                                                             4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                             1. Yengil taomlarni
                                                                                             2. Yog’li taomlarni
                                                                                             3. Ko’p miqdordagi taomlarni
                                                                                             4. B va C javoblar to’g’ri
                                                                                             1. Ko’zida
                                                                                             2. Aqlida
                                                                                             3. So’zida
                                                                                             4. Boyligida
                                                                                             1. O’z vaqtida ovqatlanish kerak
                                                                                             2. Vitaminlarga boy mahsulotlarni iste’mol qilish kerak
                                                                                             3. Toza suv ichish kerak
                                                                                             4. Barchasi to’g’ri

                                                                                             1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                             A	B	B	D	A	B	A	D	C	D

                                                                                             1. Atrof-muhit va insoniyatning yo’q bo’lishiga olib keladigan muammolar qanday muammo deyiladi?
                                                                                                1. Iqtisodiy muammo
                                                                                                2. Siyosiy muammo
                                                                                                3. Ekologik muammo
                                                                                                4. Texnologik muammo
                                                                                                1. Tabiat hodisalari
                                                                                                2. Yer tanqisligi
                                                                                                3. Aholi sonining ko’payishi
                                                                                                4. Savodsizlik
                                                                                                1. 10 baravarga
                                                                                                2. 15 baravarga
                                                                                                3. 20 baravarga
                                                                                                4. 25 baravarga
                                                                                                1. 6 119 440 nafar
                                                                                                2. 6 300 045 nafar
                                                                                                3. 7 170 120 nafar
                                                                                                4. 8 210 054 nafar
                                                                                                1. Sunami, dovullar va zilzila
                                                                                                2. Iqlim o’zgarishi
                                                                                                3. Virus va bakteriyalarning mutatsiyaga uchrashi
                                                                                                4. A va B javoblar to’g’ri
                                                                                                1. Okeanlar, suv hafzalari, dengizlar ifloslanmoqda
                                                                                                2. Ozon tuynuklari kengaymoqda, iqlim o’zgarmoqda
                                                                                                3. O’simlik va hayvon turlari yo’qolib ketmoqda
                                                                                                4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                1. Davlat
                                                                                                2. Tabiiy ofatlar
                                                                                                3. Inson
                                                                                                4. Zavodlar
                                                                                                1. Zaharli gazlar va moddalar chiqarmoqda
                                                                                                2. Hayvonlarni nobud qilmoqda
                                                                                                3. Dengiz suvini ifloslantirmoqda
                                                                                                4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                1. Foydali qazilmalar, neft, gaz
                                                                                                2. Suv, o’rmon, hayvonlar
                                                                                                3. O’simliklar va mevalar
                                                                                                4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                1. 200 dan ortmoqda
                                                                                                2. 250 dan ortmoqda
                                                                                                3. 300 dan ortmoqda
                                                                                                4. 350 dan ortmoqda

                                                                                                1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                                C	A	C	A	D	D	C	A	D	A

                                                                                                1. sinf “Tarbiya” darsligidan mavzulashtirilgan testlar.
                                                                                                1. “Biz turkistonliklar o’z vatanimizni jonimizdan ortiq suyganimiz kabi, arablar arabistonlarini, qumlik, issiq cho’llarini, eskimuslar shimol taraflarni, eng sovuq qor va muzliklarni boshqa yerlardan ziyoda suyarlar. Agar suymasalar edi, havosi yaxshi, tiriklik oson yerlarga o’z vatanlarin tashlab ketmas edi.” Ushbu fikr qaysi ma’rifatparvarga tegishli?
                                                                                                   1. Abdulla Avloniy
                                                                                                   2. Munavvarqori Abdurashidxon o’g’li
                                                                                                   3. Mahmudxo’ja Behbudiy
                                                                                                   4. Abdurauf Fitrat
                                                                                                   1. Xizmat qil
                                                                                                   2. Qul bo’l
                                                                                                   3. Cho’pon bo’l
                                                                                                   4. Askar bo’l
                                                                                                   1. O’zga yurtda shoh bo’lguncha, o’z yurtingda gado bo’l
                                                                                                   2. Yaxshi odam yurt tuzar, yomon odam yurt buzar
                                                                                                   3. Bilim – baxt keltirar.
                                                                                                   4. Mehnat qilsang – rohat ko’rasan.
                                                                                                   1. Mehnatsevarlik bilan
                                                                                                   2. Vatanga muhabbat tuyg’usi bilan
                                                                                                   3. Oilaparvarlik bilan
                                                                                                   4. Samimiylik bilan
                                                                                                   1. Yuliy Sezar
                                                                                                   2. Napoleon Bonapart
                                                                                                   3. Mark Avreliy
                                                                                                   4. To’g’ri javob yo’q
                                                                                                   1. Zahiriddin Muhammad Bobur
                                                                                                   2. Jaloliddin manguberdi
                                                                                                   3. Amir Temur
                                                                                                   4. Mirzo Ulug’bek
                                                                                                   1. Toshkentda
                                                                                                   2. Shaxrisabzda
                                                                                                   3. Samarqandda
                                                                                                   4. Xivada
                                                                                                   1. Samarqandda
                                                                                                   2. Xorazmda
                                                                                                   3. Andijonda
                                                                                                   4. Hindistonda
                                                                                                   1. Fuqarolar O’zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga
                                                                                                   1. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo’yilgan burchlarni bajaradilar.
                                                                                                   2. Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo’lishga majburdirlar.
                                                                                                   3. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                   1. 31-avgustda
                                                                                                   2. 1-sentyabrda
                                                                                                   3. 2-sentyabrda
                                                                                                   4. 8-dekabrda
                                                                                                   1. Insonning o’z oldiga qo’yib, unga erishish uchun kurashadigan aniq yo’liga nima deyiladi?
                                                                                                      1. Orzu
                                                                                                      2. Hayol
                                                                                                      3. Maqsad
                                                                                                      4. Tilak
                                                                                                      1. Boylik to’plash
                                                                                                      2. Tinimsiz mehnat qilish
                                                                                                      3. Odamlarni insoniylikka o’rgatish
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Ilm olish, daraxt ekish
                                                                                                      2. Oilasi va boshqalarga yaxshilik qilish
                                                                                                      3. Ezgulik ulashish
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Tinimsiz harakat
                                                                                                      2. O’z ustida ishlash, ilm olishdan to’xtamaslik
                                                                                                      3. Boshqalardan tinimsiz yordam so’rash
                                                                                                      4. A va B javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. J. Kenfild
                                                                                                      2. A. Grand
                                                                                                      3. A.S.Pushkin
                                                                                                      4. J.Rodari
                                                                                                      1. Kimki tinimsiz mehnat qilsa, albatta natijasini ko’radi
                                                                                                      2. Taqdir go’zal orzulariga ergashganlarni yorqin tole bilan siylaydi
                                                                                                      3. Maqsad aniq bo’lsa demak to’siqlar qo’rqinchli emas
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Dangasalik, yalqovlik
                                                                                                      2. Sabrsizlik, bilimsizlik
                                                                                                      3. Isrofgarchilik, juratsizlik
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Hammurapi qonunlarida
                                                                                                      2. Avestoda
                                                                                                      3. Temur tuzuklarida
                                                                                                      4. Hamsada
                                                                                                      1. Hayotiy qadriyatlar, bilim va hunar egallash. Vatan ishonchini oqlash
                                                                                                      2. Tinchlik va hotirjamlik. Ota-ona orzularini ushaltirish.
                                                                                                      3. O’z oldiga qo’ygan maqsadiga erishish
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Ezgu so’z – ezgu fikr – ezgu amal
                                                                                                      2. Ezgu tilak – ezgu duo – ezgu harakat
                                                                                                      3. Ezgu ish – ezgu tilak – ezgu mehnat
                                                                                                      4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                      1. Qanday umr eng go’zal umr hisoblanadi?
                                                                                                         1. To’g’riso’zlik va halollik ustiga qurilgan umr
                                                                                                         2. Boshqalarning yordami bilan erishilgan yutuq
                                                                                                         3. Kitob o’qib, bilim egallab o’tkazilgan umr
                                                                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                         1. Arastu
                                                                                                         2. Konfutsiy
                                                                                                         3. Aflotun
                                                                                                         4. Suqrot
                                                                                                         1. Muvaffaqiyat
                                                                                                         2. Qunt
                                                                                                         3. Omad
                                                                                                         4. Matonat
                                                                                                         1. Shavkat Mirziyoyev
                                                                                                         2. Murodulla Rayimov
                                                                                                         3. Akmal Saidov
                                                                                                         4. Bunyodbek Mirzajonov
                                                                                                         1. Qat’iyat
                                                                                                         2. Toqat
                                                                                                         3. Matonat
                                                                                                         4. Erkinlik
                                                                                                         1. Jeyms Dayson
                                                                                                         2. Benjamin Franklin
                                                                                                         3. Stiv Jobbs
                                                                                                         4. Uilyam Hokking
                                                                                                         1. Baloni – tilda, halovatni esa sukutda ko’rdim.
                                                                                                         2. Hayot – bu yashash degani. Yashayotgan kishi o’zgarishlarga tayyor turishi kerak.
                                                                                                         3. Muvaffaqiyatni o’rganib bo’lmaydi, biroq muvaffaqiyatsizlik – katta bilim va qunt.
                                                                                                         4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                         1. Matematik olim
                                                                                                         2. San’at arbobi
                                                                                                         3. “Adolat” partiya deputati
                                                                                                         4. Tarix fanlari doktori
                                                                                                         1. Omad
                                                                                                         2. Muvaffaqiyat
                                                                                                         3. Harakat
                                                                                                         4. G’alaba
                                                                                                         1. Odamlar bilan ishlash, qum ichidan tilla izlashga o’xshaydi: tomog’ingni achishtirgan changni emas, topayotgan tillani o’ylashing kerak.
                                                                                                         2. Hamma qobiliyatlardan eng yaxshisi – fikrni chirouli va tushunarli qilib ifodalamoqdir.
                                                                                                         3. To’griso’zlik va halollik ustiga qurilgan umr – eng go’zal umrdir. Diyonatli inson birovning haqqiga ko’z olaytirmaydi va hayotiga yolg’onni aralashtirmaydi.
                                                                                                         4. Dunyoda hech yengib bo’lmaydigan kuch – bir daqiqadir. Biz uchun ahamiyatsiz bo’lgan shu birgina daqiqalar yi’gilib umrni hosil qiladi va aksincha, umrni besamar yo’q qilishiga ham olib kelishi mumkin. Demak, vaqt ham quradi, ham yemiradi. Faqat undan munosib foydalanganlargina nurli va mavaffaqiyatli umr yo’llaridan boradilar.

                                                                                                         1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                                         A	B	B	B	C	A	C	A	B	D

                                                                                                         4-5-mavzu. Umr – umid – sinov – imkoniyat.

                                                                                                         1. “Dorboz” she’rining muallifi kim?
                                                                                                            1. Erkin Vohidov
                                                                                                            2. Abdulla Oripov
                                                                                                            3. Iqbol Mirzo
                                                                                                            4. Muhammad Yusuf
                                                                                                            1. Robert Kiyosaki
                                                                                                            2. Ivan Artobolevskiy
                                                                                                            3. Alisher Usmonov
                                                                                                            4. Pavel Durov
                                                                                                            1. Jaloliddin Rumiy
                                                                                                            2. Alisher Navoiy
                                                                                                            3. Sa’diy Sheroziy
                                                                                                            4. Abdurahmon Jomiy
                                                                                                            1. Kim Yong Jung
                                                                                                            2. Stiv Jobbs
                                                                                                            3. Chung Ju Yung
                                                                                                            4. Yong Han Kang
                                                                                                            1. 1910-yil Xitoyda
                                                                                                            2. 1912-yil Yaponiyada
                                                                                                            3. 1914-yil Taylandda
                                                                                                            4. 1915-yil Koreyada
                                                                                                            1. Asan
                                                                                                            2. Opel
                                                                                                            3. Poni
                                                                                                            4. Ju Yung
                                                                                                            1. Amir Temur
                                                                                                            2. Islom Karimov
                                                                                                            3. Shavkat Mirziyoyev
                                                                                                            4. Z.M.Bobur
                                                                                                            1. Insonning yashashdan maqsadi baxtiyorlikdir.
                                                                                                            2. O’tgan hayotingni o’z mualliming deb bil.
                                                                                                            3. Birlashgan o’zar, birlashmagan to’zar
                                                                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                            1. 1938-yildan
                                                                                                            2. 1942-yildan
                                                                                                            3. 1946-yildan
                                                                                                            4. 1951-yildan
                                                                                                            1. Atrofda yovuzliklar ko’payishiga olib keladi
                                                                                                            2. Kishining rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi
                                                                                                            3. Shaxs, jamiyat va davlat taraqqiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi
                                                                                                            4. Barcha javoblar to’g’ri

                                                                                                            1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                                            B	A	A	C	D	C	A	B	C	D

                                                                                                            6-mavzu. Tabiatni asrash – hayotni asrash.

                                                                                                            1. Yer kurrasida yiliga necha tonnadan ziyod ko’mir yoqiladi?
                                                                                                               1. 20
                                                                                                               2. 25
                                                                                                               3. 30
                                                                                                               4. 35
                                                                                                               1. 2 milliard tonna
                                                                                                               2. 2,5 milliard tonna
                                                                                                               3. 3 milliard tonna
                                                                                                               4. 3,5 milliard tonna
                                                                                                               1. Iqtisodiy diplomatiya
                                                                                                               2. Proporsional diplomatiya
                                                                                                               3. Preventiv diplomatiya
                                                                                                               4. Evolyutsion diplomatiya
                                                                                                               1. 70-sessiyada
                                                                                                               2. 71-sessiyada
                                                                                                               3. 72-sessiyada
                                                                                                               4. 74-sessiyada
                                                                                                               1. 5 barobar
                                                                                                               2. 10 barobar
                                                                                                               3. 12 barobar
                                                                                                               4. 15 barobar
                                                                                                               1. Tuproq unumdorligiga ziyon keltirdi
                                                                                                               2. Baliq va boshqa dengiz mavjudotlarining butkul qirilishiga olib keldi
                                                                                                               3. Turli tabiiy ofatlarning ko’payishiga sabab bo’ldi
                                                                                                               4. Hech qanday salbiy ta’siri bo’lmadi.
                                                                                                               1. Turli yoqilg’ilardan
                                                                                                               2. Transport vositasidan
                                                                                                               3. Ishlab chiqarish jarayonidan
                                                                                                               4. Barcha javoblar to’g’ri
                                                                                                               1. So’nggi ellik yil ichida Orol dengizining suvi necha barobarga kamaydi?
                                                                                                                  1. 10 barobardan ko’proq
                                                                                                                  2. 12 barobardan ko’proq
                                                                                                                  3. 13 barobardan ko’proq
                                                                                                                  4. 14 barobardan ko’proq
                                                                                                                  1. 4,1 million gektardan ziyod
                                                                                                                  2. 4,5 million gektardan ziyod
                                                                                                                  3. 5,2 million gektardan ziyod
                                                                                                                  4. 5,5 million gektardan ziyod

                                                                                                                  1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
                                                                                                                  A	B	C	C	A	B	B	A	D	D

                                                                                                                  7-mavzu. Inson ahloqi bilan go’zal.

                                                                                                                  1. Bir donishmand kishidan:”Qaysi fazilatlar eng yaxshi fazilatlar sanaladi?”, deb so’rashganda,
                                                                                                                  1. Tabassum qilmoq, shirin so’zlamoq, hushnuomala bo’lmoq
                                                                                                                  2. Mehnat qilmoq, sabr qilmoq, sukut saqlamoq
                                                                                                                  3. Saxiy bo’lmoq, hushmuomala bo’lmoq, harakat qilmoq
                                                                                                                  4. Shirin so’zlamoq, sabr qilmoq, saxiy bo’lmoq
                                                                                                                  1. Ko’p kitob o’qiydigan inson
                                                                                                                  2. Axloqi va muomalasi go’zal inson
                                                                                                                  3. Mehnatsevar va tirishqoq inson
                                                                                                                  4. Quvnoq va g’amxo’r inson

                                                                                                                  Tarbiya fani o‘qituvchisining o‘quv-me’yoriy xujjatlari

                                                                                                                  Tarbiya fani o‘qituvchisining o‘quv-me’yoriy
                                                                                                                  xujjatlari
                                                                                                                  I-bob Tarbiya fanini o‘qitishning me’yoriy-xuquqiy asoslari
                                                                                                                  1.Maktabda “Tarbiya” fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy qilishning asosiy
                                                                                                                  talablari
                                                                                                                  2.Tarbiya fani konsepsiyasida belgilangan dolzarb masalalarni amalda qo‘llash
                                                                                                                  zarurati
                                                                                                                  3.O‘quvchi-yoshlarni
                                                                                                                  tarbiyalashda
                                                                                                                  me’yoriy
                                                                                                                  xujjatlarda aks
                                                                                                                  etgan
                                                                                                                  asosiy masalalar mazmuni
                                                                                                                  II-bob Tarbiya fanini o‘qitish jarayoniga qo‘yiladigan ana’naviy va
                                                                                                                  zamonaviy talablarning me’yoriy xujjatlar va qo‘llanmalarda aks etishi.
                                                                                                                  2.1. O‘quvchilar ahloqiy fazilatlarini shakllantirish masalasini me’yoriy xujjatlarda
                                                                                                                  ifodalanishi
                                                                                                                  2.2 Tarbiya fanini o‘qitish jarayonida ma’rifatparvar olimlarimizning bu boradagi
                                                                                                                  ma’naviy meroslarini o‘rganish
                                                                                                                  2.3. Milliy tarbiyaning ayrim metodlari va mezonlari

                                                                                                                  2.

                                                                                                                  Kirish
                                                                                                                  “Tarbiya” arabcha “parvarish qilish”, “ta’lim berish”, “o‘rgatish”, “odob
                                                                                                                  o‘rgatish”, “navozish, mehribonlik ko‘rsatish”, “ko‘z-quloq bo‘lish”, “himoya
                                                                                                                  qilish”, “rahbarlik qilish”, “boshchilik qilish”, “yo‘naltirish” ma’nolarini anglatadi.
                                                                                                                  “Tarbiyachi” so‘zi esa shu ko‘pqirrali tarbiyaviy faoliyatni amalga oshiruvchidir.
                                                                                                                  Globallashuv jarayonlari tezlashib borayotgan xozirgi davrda o‘quvchi-yoshlarning
                                                                                                                  tarbiyasiga zamonaviy talablar asosida e’tibor qaratish, ularni milliy ruxda
                                                                                                                  tarbiyalash muhim vazifalardan biridir. Ana shu jihatlarni inobatga olgan holda
                                                                                                                  davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoevning taklifiga asosan joriy etilgan “Tarbiya”
                                                                                                                  fani Vazirlar Mahkamasining va Xalq ta’limi vazirligining qator me’yoriy xujjatlari
                                                                                                                  bilan mustahkamlandi. Bitiruv malaka ishida ana shu me’yoriy xujjatlarning
                                                                                                                  mazmuni va unda belgilangan masalalar, milliy tarbiyani amalga oshirishning
                                                                                                                  o‘ziga xos talablari hamda dars jarayonida e’tibor qaratish lozim bo‘lgan amaliy
                                                                                                                  tavsiyalar o‘z ifodasini topgan.
                                                                                                                  Bugungi kun yoshlarini tarbiyalashda ularga milliy ruhiyatni, milliy
                                                                                                                  mentalitetimizga xos ezgu jihatlarni singdirish muhim vazifalardan xisoblanadi.
                                                                                                                  Milliy tarbiya deganda yosh avlodni o‘z xalqiga xos milliy fazilatlar namunasida
                                                                                                                  shakllantirish, ta’lim berish deganidir. Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev
                                                                                                                  tarbiya xususida fikr yuritib, jumladan, shunday ta’kidladilar: “Xalq bilan muloqot
                                                                                                                  va inson manfaatlari yili” dasturidan yoshlarimizni sog‘lom va barkamol etib
                                                                                                                  tarbiyalash masalasi alohida o‘rin egallashi tabiiydir.
                                                                                                                  Bu borada farzanddlarimiz uchun zarur shart-sharoit yaratish, yangi-yangi
                                                                                                                  ta’lim-tarbiya, madaniyat, san’at va sport maskanlarini barpo etish, yosh
                                                                                                                  oilalar uchun uy-joylar qurish, yoshlarni ish bilan ta’minlash, ularni tadbirkorlik
                                                                                                                  sohasiga keng jalb etish bo‘yicha boshlagan ishlarimizni yangi, yuksak bosqichga
                                                                                                                  ko‘taramiz. Biz ta’lim va tarbiya tizimining barcha bo‘g‘inlari faoliyatini bugungi
                                                                                                                  zamon talablari asosida takomillashtirishni o‘zimizning birinchi darajali vazifamiz
                                                                                                                  deb bilamiz”1. Demak, ta’lim va tarbiya bugunning eng muhim ishi bo‘libgina
                                                                                                                  Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining
                                                                                                                  garovi. –T.: O‘zbekiston, 2017. –B. 22.
                                                                                                                  1 Mirziyoev

                                                                                                                  3.

                                                                                                                  qolmasdan, kelajak uchun qo‘yilgan sarmoya hamdir. Eng muhimi, bu masala
                                                                                                                  yurtimizda davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan.
                                                                                                                  Ko‘rinib turganidek, tarbiyadan maqsad insonlarni muayyan maqsad sari
                                                                                                                  yo‘naltirishdir. Ijtimoiy hayotlagi har bir odam, axloq-odobning barcha
                                                                                                                  unsurlari tarbiyalanadi, shu orqali rivojlantiriladi. Sharqona tarbiya insonning
                                                                                                                  butun umri davomida o‘rganishini talab qiladi. Masalan, go‘dakni ota va onasi,
                                                                                                                  o‘quvchini ustozlari, er va xotin bir-birini, boboyu momolar nabiralarini va
                                                                                                                  aksincha nevaralari ularni tarbiya qiladi. Insonni “odamlar ko‘zi” ham tarbiyalashi
                                                                                                                  mumkin. Tarbiya qanchalik uzoq davom etsa va qanchalik milliy, qadriyatlarga,
                                                                                                                  azaliy urf-odatlarga mos bo‘lsa, shunchalik natijador, insoniy bo‘ladi. aksincha
                                                                                                                  bo‘lsa,
                                                                                                                  vayronkor
                                                                                                                  tarbiya
                                                                                                                  bo‘lib,
                                                                                                                  tarbiyalanuvchini
                                                                                                                  adashtiradi.
                                                                                                                  Demak,
                                                                                                                  yaxshilikning, ezgulikning ustozi bo‘lganidek, yomonlikning, vayronkorlikning
                                                                                                                  ham tarbiyachisi bor.
                                                                                                                  Bitiruv malaka ishida “Tarbiya” fani o‘qituvchisi va boshqa mutasaddilar
                                                                                                                  tomonidan tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda, tarbiya darslarini zamon talablari
                                                                                                                  asosida o‘tishda, bu yo‘nalishdagi ishlarni amaliy jihatdan shakllantirishda rioya
                                                                                                                  qilinishi kerak bo‘lgan o‘quv-me’yoriy hujjatlar mazmuni aks ettirilayotgan
                                                                                                                  masalalarning normativ-xuquqiy jihatlari aks ettirilgan.
                                                                                                                  I-bob Tarbiya fanini o‘qitishning me’yoriy-xuquqiy asoslari
                                                                                                                  1.1. Maktabda “Tarbiya” fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy
                                                                                                                  qilishning asosiy talablari.

                                                                                                                  4.

                                                                                                                  –
                                                                                                                  Umumiy
                                                                                                                  o‘rta
                                                                                                                  ta’lim
                                                                                                                  muassasalari
                                                                                                                  o‘quvchilarining
                                                                                                                  yoshi
                                                                                                                  va
                                                                                                                  psixofiziologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ularning ongiga umuminsoniy
                                                                                                                  qadriyatlar va yuksak ma’naviyatni yanada chuqur singdirish, ularni vatanparvarlik
                                                                                                                  va insonparvarlik ruhida tarbiyalash, umumiy o‘rta ta’lim muassasalaridagi
                                                                                                                  ma’naviy-tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etish masalalari Vazirlar
                                                                                                                  Mahkamasi tomonidan qabul qilingan qarorda o‘z ifodasini topdi. Qarorga asosan
                                                                                                                  quyidagi ishlarni amalga oshirish belgilab olindi:
                                                                                                                  – Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida «Odobnoma», «Vatan tuyg‘usi»,
                                                                                                                  «Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari» hamda «Dunyo dinlari
                                                                                                                  tarixi»
                                                                                                                  fanlarini birlashtirgan holda yagona «Tarbiya» fani 1 — 9-sinflarda — 2020/2021
                                                                                                                  o‘quv yilidan, 10 — 11-sinflarda esa — 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab fanlarga
                                                                                                                  ajratilgan umumiy soatlar doirasida bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilari uchun «Tarbiya» fanidan
                                                                                                                  darsliklar va o‘quv-metodik majmualarning yaratilishini muvofiqlashtiruvchi
                                                                                                                  ishchi guruh tarkibini shakllantirish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilari uchun «Tarbiya» fanidan
                                                                                                                  darsliklar va o‘quv-metodik majmualarni yaratish bo‘yicha tuzuvchilar guruhi
                                                                                                                  tarkibini shakllantirish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilari uchun «Tarbiya» fani
                                                                                                                  konsepsiyasi shakllantirildi.
                                                                                                                  Qarorga asosan O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi
                                                                                                                  tomonidan quyidagi ishlarni amalga oshirish belgilandi:
                                                                                                                  – «Tarbiya» fani bo‘yicha umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartini va
                                                                                                                  o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va tasdiqlash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  2020 yil 10 iyulga qadar 2020/2021 o‘quv yiliga umumiy o‘rta ta’lim
                                                                                                                  muassasalarining 1 — 9-sinflari uchun hamda 1 dekabrga qadar 2021/2022 o‘quv
                                                                                                                  yiliga 10 — 11-sinflar uchun mo‘ljallangan «Tarbiya» fani bo‘yicha darsliklar va
                                                                                                                  o‘quv-metodik majmualarga buyurtmalarni shakllantirish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  2020 yil 15 iyulga qadar 1 — 9-sinflar hamda 2021 yil 1 mayga qadar 10
                                                                                                                  — 11-sinflar uchun mo‘ljallangan «Tarbiya» fani bo‘yicha darsliklar va o‘quvmetodik

                                                                                                                  5.

                                                                                                                  majmualarni chop etish bo‘yicha istisno tariqasida deklaratsiya qilingan narxlar
                                                                                                                  asosida davlat va xususiy nashriyot-matbaa tashkilotlari bilan shartnomalar tuzish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  «Tarbiya» fanidan darsliklar va o‘quv-metodik majmualarni yangi
                                                                                                                  o‘quv yili boshlangunga qadar chop etishni tashkil etish va ularning joylarga
                                                                                                                  yetkazilishini ta’minlash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  2020 yil iyulь oyidan boshlab yangi o‘quv yili boshlangunga qadar
                                                                                                                  «Tarbiya» fani bo‘yicha tayyorlangan o‘quv dasturlari va darsliklar asosida
                                                                                                                  umumta’lim maktablaridagi «Boshlang‘ich ta’lim», «Milliy g‘oya va huquq»,
                                                                                                                  «Tarix» va «Dinshunoslik» mutaxassisligiga ega fan o‘qituvchilari uchun xalq
                                                                                                                  ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy
                                                                                                                  markazlarida «Tarbiya» fanidan onlayn shaklda maqsadli malaka oshirish
                                                                                                                  kurslarini tashkil etish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  Malaka oshirish kurslari davomida «Tarbiya» fanidan tayyorlangan
                                                                                                                  darsliklar va o‘quv-metodik majmualarni tajriba-sinovdan o‘tkazish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  «Tarbiya» fanidan darsliklar va o‘quv-metodik majmualarni nashrga
                                                                                                                  tayyorlash va chop etish (darsliklarni nashrga tayyorlash, chop etish va yetkazib
                                                                                                                  berish, tuzuvchilarga haq to‘lash) bilan bog‘liq xarajatlar darslik va o‘quv-metodik
                                                                                                                  majmualarning umumiy narxiga kiritilishi belgilandi.
                                                                                                                  Shuningdek, «Tarbiya» fanidan darsliklar va o‘quv majmualarini xarid
                                                                                                                  qilish va yetkazib berish xarajatlari quyidagicha amalga oshirilishi belgilandi:
                                                                                                                  umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 1-sinf, Mehribonlik uylari,
                                                                                                                  –
                                                                                                                  jismoniy yoki
                                                                                                                  ruhiy
                                                                                                                  rivojlanishida
                                                                                                                  nuqsoni
                                                                                                                  bo‘lgan
                                                                                                                  bolalar
                                                                                                                  uchun
                                                                                                                  ixtisoslashtirilgan
                                                                                                                  maktablar va maktab-internatlari o‘quvchilarini, ijtimoiy yordamga muhtoj
                                                                                                                  oilalar farzandlarini hamda o‘qituvchilar uchun «Tarbiya» fanidan darsliklar,
                                                                                                                  mulьtimedia
                                                                                                                  ilovalari va o‘quv-metodik majmualar nashr etilishi, shuningdek, ijara
                                                                                                                  asosida
                                                                                                                  darsliklar bilan birlamchi ta’minlash — O‘zbekiston Respublikasining
                                                                                                                  respublika budjeti mablag‘lari hisobidan;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  o‘quvchilarni
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi
                                                                                                                  ijara
                                                                                                                  Xalq
                                                                                                                  asosida
                                                                                                                  ta’limi
                                                                                                                  darsliklar
                                                                                                                  vazirligi
                                                                                                                  bilan
                                                                                                                  ta’minlash
                                                                                                                  huzuridagi
                                                                                                                  maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan qoplanadigan bo‘ldi.
                                                                                                                  —
                                                                                                                  Respublika

                                                                                                                  6.

                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Vazirlar
                                                                                                                  Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, Xalq ta’limi vazirligi
                                                                                                                  tomonidan quyidagi ishlar amalga oshirilishi belgilandi:
                                                                                                                  –
                                                                                                                  2020 — 2023 yillarda respublika oliy ta’lim muassasalarining «Boshlang‘ich
                                                                                                                  ta’lim»,
                                                                                                                  «Tarix» (mamlakatlar va
                                                                                                                  mintaqalar bo‘yicha), «Tarix o‘qitish
                                                                                                                  metodikasi»,
                                                                                                                  «Filologiya va tillarni o‘qitish: O‘zbek tili», «O‘zbek tili va adabiyoti»,
                                                                                                                  «Milliy g‘oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi», «Pedagogika va
                                                                                                                  psixologiya»,
                                                                                                                  «Dinshunoslik» va Islomshunoslik (Islom tarixi va manbashunosligi)»,
                                                                                                                  «Psixologiya
                                                                                                                  bitiruvchilariga
                                                                                                                  (Din
                                                                                                                  sotsiopsixologiyasi)»
                                                                                                                  ta’lim
                                                                                                                  yo‘nalishlari
                                                                                                                  umumiy o‘rta ta’lim maktablarida «Tarbiya» fanini o‘qitish huquqi berilishi
                                                                                                                  yuzasidan zarur choralarni ko‘rsin va mazkur ta’lim yo‘nalishlari o‘quv rejalariga
                                                                                                                  2020/2021 o‘quv yilidan boshlab tegishli o‘zgartirishlar kiritish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi bilan birgalikda bir
                                                                                                                  oy muddatda umumiy o‘rta ta’lim maktablarida «Tarbiya» fanini o‘qitish uchun
                                                                                                                  kadrlar tayyorlanadigan yangi ta’lim yo‘nalishi yuzasidan Vazirlar Mahkamasiga
                                                                                                                  asoslangan takliflarni kirish topshirildi.
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi boshqa manfaatdor
                                                                                                                  vazirliklar va idoralar bilan birgalikda o‘zlari qabul qilgan normativ-huquqiy
                                                                                                                  hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirishi belgilandi.
                                                                                                                  Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida “Tarbiya” fani 1-9-sinflarda haftasiga 1
                                                                                                                  soatdan, o‘quv yili davomida esa 34 soat o‘qitiladi. Shuningdek, o‘qituvchilar
                                                                                                                  uchun “Tarbiya” fani bo‘yicha darslarni tashkil qilish yuzasidan zamonaviy
                                                                                                                  yondashuvlar o‘rin olgan uslubiy qo‘llanma ishlab chiqildi. “Tarbiya” fanini
                                                                                                                  o‘qitish texnologiyasi” nomli qo‘llanma nashrga tayyorlandi. “Tarbiya” fani
                                                                                                                  bo‘yicha o‘quv-uslubiy ta’minotning axborot platformasini yaratish maqsadida
                                                                                                                  internet tarmog‘ining www.tarbiyam.uz domenida fanga doir ma’lumotlar va
                                                                                                                  vazifalari bayon etilgan o‘qituvchiga uslubiy yordam ko‘rsatuvchi ma’lumotlar
                                                                                                                  bazasi yaratildi.
                                                                                                                  Bu
                                                                                                                  platformada
                                                                                                                  o‘qituvchilar
                                                                                                                  uchun
                                                                                                                  “Tarbiya”
                                                                                                                  fanining
                                                                                                                  maqsad- vazifalarini ochib beruvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar – fan konsepsiyasi,
                                                                                                                  Davlat ta’lim standartlari, o‘quv dasturi, uslubiy tavsiyalar, taqvim-rejalar, fanni

                                                                                                                  7.

                                                                                                                  doir texnologiyalar, dars ishlanmalari, qo‘shimcha manbalar joylashtirilmoqda.
                                                                                                                  Shuningdek, platformada o‘quvchilar va ota-onalar uchun maxsus ruknlar ham
                                                                                                                  mavjud.“Tarbiya”
                                                                                                                  fanining
                                                                                                                  1-9-sinflarga
                                                                                                                  mo‘ljallangan
                                                                                                                  darsliklari
                                                                                                                  yaratilib, undagi mavzularga oid 21 ta videoroliklar darsliklarga QR-kod bilan
                                                                                                                  kiritildi.
                                                                                                                  Mazkur darsliklarda yoshlarni fikrlashga o‘rgatadigan, ularni milliy
                                                                                                                  qadriyatlarimizga sodiq, vatanparvar etib tarbiyalashga xizmat qiladigan
                                                                                                                  zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanishga qay darajada e’tibor
                                                                                                                  qaratilgan?
                                                                                                                  “Tarbiya” fanining o‘quv dasturi va darsliklarida vatanparvarlik,
                                                                                                                  tadbirkorlik,
                                                                                                                  irodalilik,
                                                                                                                  mas’uliyatlilik, bag‘rikenglik,
                                                                                                                  mehnatsevarlik
                                                                                                                  mafkuraviy
                                                                                                                  huquqiy
                                                                                                                  immunitet,
                                                                                                                  madaniyat,
                                                                                                                  mehr-oqibatlilik,
                                                                                                                  innovatsion
                                                                                                                  fikrlash,
                                                                                                                  kabi ko‘nikmalarni shakllantirishga alohida urg‘u berilgan.
                                                                                                                  Xususan, bunda milliy an’analar, ulug‘ allomalarning xayot va yo‘llari, asarlari,
                                                                                                                  zamondosh
                                                                                                                  qahramonlarning
                                                                                                                  faoliyati
                                                                                                                  ibrat
                                                                                                                  sifatida
                                                                                                                  keng
                                                                                                                  foydalanilgan.
                                                                                                                  Mavzularni o‘qitishda bugun jahon miqyosida ommalashgan “Loyiha asosida
                                                                                                                  o‘qitish”, “Qiziqishlar asosida ta’lim berish”, “Art-fest”, “Namuna ko‘rsatish”,
                                                                                                                  “Misollar orqali o‘qitish”, “Vaziyatlarni tahlil qilish” kabi ta’lim berishning ilg‘or
                                                                                                                  texnologiya va uslublari qo‘llanilgan.
                                                                                                                  Ta’lim muassasalarida o‘quvchilar orasida sog‘lom turmush tarzini
                                                                                                                  shakllantirish, badantarbiya mashg‘ulotlari va shaxsiy gigiena qoidalariga rioya
                                                                                                                  qilinishini kundalik turmush tarziga singdirish, sog‘lom va to‘g‘ri
                                                                                                                  ovqatlanishni targ‘ib etish borasida amalga oshirilayotgan ishlar ham ushbu
                                                                                                                  darslikda qamrab
                                                                                                                  olinmoqda.
                                                                                                                  Xalq ta’limi tizimidagi 10 008 ta umumiy o‘rta ta’lim muassasasida 6
                                                                                                                  mln.
                                                                                                                  236 ming nafar o‘quvchi tahsil oladi. Bugungi kun o‘quvchi-yoshlarni har
                                                                                                                  tomonlama yetuk va barkamol bo‘lib ulg‘ayishlarini nazarda tutib, vazirlikda
                                                                                                                  maktab o‘quvchilarining sog‘lom ovqalanishini tashkil etishni yanada
                                                                                                                  Sog‘lom ovqatlantirishni tashkil etish va tibbiy xizmat ko‘rsatishni
                                                                                                                  takomillashtirish, belgilangan sanitariya qoidalari, me’yorlari va gigiena
                                                                                                                  muvofiqlashtirish sho‘basi tashkil etilgan. Sho‘ba tomonidan umumiy o‘rta ta’lim

                                                                                                                  8.

                                                                                                                  normativlari talablariga mos shart-sharoitlar yaratish, maktab oshxonasini sifatli
                                                                                                                  oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash va taomlar sifatini yaxshilashga alohida
                                                                                                                  e’tibor qaratilmoqda.
                                                                                                                  Xalq ta’limi
                                                                                                                  tizimidagi
                                                                                                                  umumta’lim maktablarining 7 672 tasida sport zal,
                                                                                                                  26 584 ta (basketbol, voleybol, futbol, gandbol, mini-futbol) sport maydonchalari
                                                                                                                  va tennis kortlari mavjud. Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan beshta muhim
                                                                                                                  tashabbus doirasida respublikadagi umumta’lim maktablarida tashkil etilgan
                                                                                                                  tasviriy san’at, musiqa, sport, axborot texnologiyalari, qizlarga kasb o‘rgatish
                                                                                                                  yo‘nalishidagi to‘garaklari va kitobxonlik klublari tashkil etilib, ularga jami 3,9
                                                                                                                  mln. nafar o‘quvchilar jalb etilgan.
                                                                                                                  Tarbiya fanidan qaysi fan o‘qituvchilari dars o‘tishi mumkinligi ham belgilab
                                                                                                                  olindi.
                                                                                                                  Tarbiya fanini boshlang‘ich ta’lim, milliy g‘oya va huquq, tarix hamda
                                                                                                                  dinshunoslik mutaxassisligiga ega fan o‘qituvchilari o‘qitishi mumkin. AOKAda
                                                                                                                  o‘tkazilgan onlayn brifingda Xalq ta’limi vazirligi axborot xizmati rahbari Laylo
                                                                                                                  Rustamova o‘quv dasturiga kiritilayotgan yangi tarbiya fanidan qaysi fan
                                                                                                                  o‘qituvchilari
                                                                                                                  dars berishi mumkinligi
                                                                                                                  haqida ma’lumot
                                                                                                                  berdi. Vazirlik
                                                                                                                  rasmiysining qayd etishicha, tarbiya fanini boshlang‘ich ta’lim, milliy g‘oya va
                                                                                                                  huquq, tarix, dinshunoslik mutaxassisligiga ega fan o‘qituvchilari o‘qitishi
                                                                                                                  mumkinligi aytib o‘tilgan. «Bugungi kunda ushbu fan o‘qituvchilarining
                                                                                                                  malakasini oshirish, qayta tayyorlash bo‘yicha onlayn kurslar tashkil etilmoqda»
                                                                                                                  Shuningdek, axborot xizmati rahbari ayni paytda maktablarda yangi
                                                                                                                  o‘quv
                                                                                                                  yiliga tayyorgarlik olib borilayotgani, 1-sinfga qabul ishlari amalga
                                                                                                                  oshirilayotgani
                                                                                                                  haqida to‘xtalib o‘tilgan.
                                                                                                                  «Shuning uchun bu vaziyatda mehnat ta’tili
                                                                                                                  tugagan o‘qituvchilar ish beruvchi bilan kelishuvga erisha olsa, masofadan turib,
                                                                                                                  agar maktabga borib ishlashlariga to‘g‘ri kelsa, unda karantin qoidalariga amal
                                                                                                                  qilgan holda ish joyida faoliyatini davom ettirishi mumkin»ligi aytilgan.
                                                                                                                  Tarbiyaviy ishlarning maqsadi, vazifalari va tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda
                                                                                                                  sinf rahbarining o‘rni

                                                                                                                  9.

                                                                                                                  Ma’nan yetuk, o‘z nuqtai-nazariga ega, milliy, umumbashariy qadriyatlarga
                                                                                                                  sadoqatli, zamonaviy avlodni tarbiyalash.
                                                                                                                  Milliy tarbiya mazmunini eng yaxshi o‘zbek oilalarida amal qilingan va amal
                                                                                                                  qilinib kelinayotgan tarbiya mazmuni va mustaqillik sharoitida davlat,
                                                                                                                  jamiyat maktab tarbiyasiga qo‘ygan talablardan mujassamlangan fazilatlar hosil
                                                                                                                  qilish bilan ham belgilanadi. Muayyan fazilatlarning izchil, turli vaziyatlarda, turli
                                                                                                                  vositalar yordamida singdirilib, tuzatilib, takomillashtirilib borilishi pirovard
                                                                                                                  natijada davlat va jamiyat, oila, mahalla, maktab uchun namunaviy o‘quvchi,
                                                                                                                  o‘g‘il-qiz axloqini hosil qilish muhim vazifalardan hisoblanadi. Ana shu nuqtainazardan kelib chiqqan holda milliy davlatchiligimiz, xalqimiz tarixi, hoziri,
                                                                                                                  istiqloli va istiqboli talablarini umumlashtirgan holda hozir o‘quvchilarimizda
                                                                                                                  shakllantirilishi dolzarb ahamiyat kasb etayotgan fazilatlar tasnifini tuzish muhim
                                                                                                                  vazifalardan biridir. Barcha insoniy fazilatlar kabi mazkur fazilatlar ham ratsional,
                                                                                                                  emotsional va faoliyatga asoslangan tarkibiy qismlar uyg‘unligiga tayanishi kerak.
                                                                                                                  Shu tufayli oila, maktab, mahalla, maktabdan tashqari muassasalarning izchil,
                                                                                                                  amaliy hamkorligi bu fazilatlarni maxsus shakllantirishning barqaror surat va
                                                                                                                  sifatini ta’minlanishiga erishish muhim ahamiyatga egadir.
                                                                                                                  1.2 Tarbiya fani konsepsiyasida belgilangan dolzarb masalalarni amalda
                                                                                                                  qo‘llash zarurati.
                                                                                                                  Bugungi globallashuv jarayonlari, fan-texnika taraqqiyoti, innovatsion
                                                                                                                  jamiyatga bo‘lgan ehtiyoj yoshlar uchun ko‘plab imkoniyatlar yaratmoqda.
                                                                                                                  Ular oldiga tezkor qarorlar qabul qilish, innovatsion tafakkurni shakllantirish,
                                                                                                                  intellektual

                                                                                                                  10.

                                                                                                                  salohiyatni oshirish bilan birga milliy va umuminsoniy qadriyatlarga sodiq
                                                                                                                  bo‘lishdek hayotiy talablarni qo‘ymoqda.
                                                                                                                  Shu bois, O‘zbekiston Respublikasida «Tarbiya» fani konsepsiyasi mazkur
                                                                                                                  fanni davlatning ta’lim-tarbiya sohasidagi siyosatini amalga oshirishda
                                                                                                                  mavjud bo‘lgan dolzarb muammolarni hal etishga yo‘naltiriladi. Konsepsiya yosh
                                                                                                                  avlod tarbiyasidagi ishlarni yangi bosqichga olib chiqishga qaratilgan ustuvor
                                                                                                                  vazifalar, asosiy maqsad va yo‘nalishlarni belgilab beradi.
                                                                                                                  Shuningdek, Konsepsiyada belgilangan yo‘nalishlar mamlakat yoshlarini
                                                                                                                  ma’nan va jismonan barkamol qilib tarbiyalash, iqtidori va salohiyatini ro‘yobga
                                                                                                                  chiqarish, ularni davlat va jamiyatning rivojiga keng jalb etish, tashabbuslarini
                                                                                                                  yetarli darajada qo‘llab-quvvatlash maqsadida huquqiy asoslar, iqtisodiy
                                                                                                                  imkoniyatlar va tashkiliy mexanizmlarni yanada kengaytirishga xizmat qiladi.
                                                                                                                  Mazkur
                                                                                                                  Konsepsiya
                                                                                                                  O‘zbekiston
                                                                                                                  Respublikasining
                                                                                                                  Konstitutsiyasi,
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi, «Yoshlarga oid davlat
                                                                                                                  siyosati to‘g‘risida»gi qonunlari, xalqaro huquqning umume’tirof etilgan hujjatlari,
                                                                                                                  xususan
                                                                                                                  «Bola
                                                                                                                  huquqlari
                                                                                                                  to‘g‘risida»gi,
                                                                                                                  «Bola
                                                                                                                  huquqlarining
                                                                                                                  kafolatlari
                                                                                                                  to‘g‘risida»gi konvensiyalar, Birlashgan Millatlar Tashkilotining «Yoshlar-2030»
                                                                                                                  strategiyasi hamda O‘zbekiston Respublikasining ta’lim to‘g‘risidagi qonunchilik
                                                                                                                  hujjatlariga asoslanadi.
                                                                                                                  Konsepsiyada
                                                                                                                  belgilangan
                                                                                                                  vazifalar
                                                                                                                  O‘zbekiston
                                                                                                                  Respublikasini
                                                                                                                  rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi
                                                                                                                  talablari, Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasi, milliy va jahondagi ilg‘or
                                                                                                                  tajribalar, mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar bilan uyg‘un ravishda
                                                                                                                  amalga oshiriladi.
                                                                                                                  Konsepsiya umumiy o‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarning yoshiga mos
                                                                                                                  ma’naviy
                                                                                                                  rivojlanishini
                                                                                                                  ta’minlash
                                                                                                                  va
                                                                                                                  faol
                                                                                                                  fuqarolik
                                                                                                                  kompetensiyalarini
                                                                                                                  shakllantirish maqsadida umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitilayotgan «Milliy
                                                                                                                  istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» turkumiga kiruvchi fanlar
                                                                                                                  «Odobnoma», «Vatan tuyg‘usi», «Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat
                                                                                                                  asoslari»,
                                                                                                                  «Ma’naviyat asoslari», «Dunyo dinlari tarixi» fanlarini birlashtirgan yagona
                                                                                                                  Tarbiya

                                                                                                                  11.

                                                                                                                  fanining asosiy yo‘nalishlarini belgilab
                                                                                                                  beradi. Shu maqsadda, Xitoy Xalq
                                                                                                                  Respublikasi, Singapur, Yaponiya, Koreya Respublikasi, Avstraliya, Germaniya,
                                                                                                                  Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya Federatsiyasi kabi davlatlarning tajribalari
                                                                                                                  o‘rganildi, amaldagi fanlarning o‘quv dasturlari har tomonlama qiyosiy tahlil
                                                                                                                  qilindi. Konsepsiya asosida yaratilgan dastur amaldagi Sog‘lom avlod asoslari,
                                                                                                                  Salomatlik, Yo‘l harakati qoidalari, Hayot xavfsizligi asoslari, Salomatlik darslari,
                                                                                                                  Huquqiy tarbiya, Ekologik tarbiya, Media madaniyati, Iqtisod va soliq saboqlari
                                                                                                                  kabi bir qancha fakulьtativ o‘quv kurslari dasturlarini birlashtiradi.
                                                                                                                  Konsepsiya umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarida
                                                                                                                  belgilangan talablarning (keyingi o‘rinlarda — Malaka talablari) negizi
                                                                                                                  hisoblanadi. Konsepsiya
                                                                                                                  «Tarbiya» fanini o‘rganish bosqichlari, o‘quv fani bo‘yicha ta’lim mazmuni
                                                                                                                  va
                                                                                                                  malaka talablarining tuzilishini belgilaydi.
                                                                                                                  Konsepsiyaning dolzarbligi va zarurati
                                                                                                                  Bugungi kunda rivojlangan davlatlarda yoshlar bilan ishlashning yangicha
                                                                                                                  modellarini
                                                                                                                  yaratishda
                                                                                                                  innovatsion
                                                                                                                  mexanizm
                                                                                                                  va
                                                                                                                  texnologiyalarni
                                                                                                                  qo‘llashga doir ko‘plab amaliy ishlar qilinmoqda.
                                                                                                                  Shiddat bilan o‘zgarayotgan dunyoda o‘quvchi-yoshlarni muvaffaqiyatli
                                                                                                                  ijtimoiy hayotga tayyorlashda mas’uliyat, majburiyat, huquqiy ong va huquqiy
                                                                                                                  madaniyat, teran dunyoqarash, sog‘lom e’tiqodlilik, ma’rifatlilik, diniy va milliy
                                                                                                                  bag‘rikenglik, ma’naviy, fuqaroviy, madaniyatlararo, ijtimoiy kabi fazilatlarni
                                                                                                                  shakllantirish kun tartibidagi asosiy masalalarga aylanib bormoqda.
                                                                                                                  Shu bois yoshlar tarbiyasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan «Milliy istiqlol
                                                                                                                  g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» turkumiga kiruvchi fanlarni
                                                                                                                  o‘qitish ta’lim jarayoniga yangicha yondashuvni taqozo etmoqda. Jumladan,
                                                                                                                  yoshlar tarbiyasida dunyoda yuz berayotgan murakkab geosiyosiy va mafkuraviy
                                                                                                                  jarayonlarga to‘g‘ri baho bera olish, ijtimoiy muammolarni hal etishda to‘g‘ri qaror
                                                                                                                  qabul qilish, hayotda o‘z o‘rnini topish bilan bog‘liq bo‘lgan aniq maqsadlarni
                                                                                                                  shakllantira olishga o‘rgatish, buning natijasi o‘laroq, oila-jamiyat o‘rtasidagi
                                                                                                                  munosabatlarning uzilib qolishining oldini olish, loqaydlik, huquqbuzarlik,
                                                                                                                  «ommaviy madaniyat»ning turli ko‘rinishlaridan saqlash imkoni yaratiladi.

                                                                                                                  12.

                                                                                                                  Bu, o‘z o‘rnida, O‘zbekiston Respublikasini siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va
                                                                                                                  madaniy-ma’naviy rivojlantirishning muhim omili bo‘lgan yoshlar tarbiyasi
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi
                                                                                                                  shaxsan
                                                                                                                  darajasiga
                                                                                                                  Prezidentining
                                                                                                                  davlat ko‘tarilganini
                                                                                                                  tashabbuskorligida
                                                                                                                  inobatga
                                                                                                                  olib,
                                                                                                                  siyosati
                                                                                                                  prinsipial
                                                                                                                  ushbu yo‘nalishdagi
                                                                                                                  yondashuvlarni takomillashtirish,
                                                                                                                  strategik maqsad va vazifalarning konseptual
                                                                                                                  asoslarini ishlab chiqish zaruratini talab qildi.
                                                                                                                  Konsepsiyani joriy etishning asos va prinsiplari quyidagi masalalarni qamrab
                                                                                                                  oladi:
                                                                                                                  Konsepsiyada
                                                                                                                  belgilangan vazifalar
                                                                                                                  ijrosini
                                                                                                                  ta’minlashdagi
                                                                                                                  asosiy prinsiplar quyidagilar hisoblanadi:
                                                                                                                  – milliy va umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi;
                                                                                                                  – ongli vatanparvarlik ruhini rivojlantirish;
                                                                                                                  – sohadagi zamonaviy ilmiy-tadqiqotlarga asoslanish;
                                                                                                                  – ochiqlik va shaffoflik;
                                                                                                                  – tarbiya sohasiga oid tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish;
                                                                                                                  – tarbiya sohasiga doir siyosatni amalga oshirishda ishtirok etuvchi davlat
                                                                                                                  organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari, xususiy sektor faoliyatining muvofiqligi
                                                                                                                  va mutanosibligi.
                                                                                                                  Konsepsiyaning xuquqiy asoslari quyidagilar xisoblanadi:
                                                                                                                  Konsepsiyani amalga oshirish orqali shaxs tarbiyasida milliy normativhuquqiy
                                                                                                                  bazani
                                                                                                                  mamlakatda
                                                                                                                  amalga
                                                                                                                  oshirilayotgan
                                                                                                                  islohotlarga
                                                                                                                  muvofiq shakllantirish;
                                                                                                                  vazirliklar va idoralar, muassasalar, davlat hamda nodavlat korxona va
                                                                                                                  tashkilotlari, fuqarolik jamiyati institutlari, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi
                                                                                                                  fuqarolari «Tarbiya» fani konsepsiyasining amalga oshirish tizimini tashkil etadi.
                                                                                                                  Tashkiliy-boshqaruv asoslari:
                                                                                                                  Konsepsiyani amalga oshirishning kompleks chora-tadbirlar rejasi hamda
                                                                                                                  tegishli vazirlik va idoralarning qo‘shma qarorlarni ishlab chiqish;
                                                                                                                  ilg‘or pedagogik tajribalarni aniqlash, o‘rganish va ularni ommalashtirish,
                                                                                                                  rag‘batlantirishni tashkil etish;

                                                                                                                  13.

                                                                                                                  «Tarbiya» fani konsepsiyasining samaradorligini monitoring qilish.
                                                                                                                  Ilmiy-metodik asoslari:
                                                                                                                  shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasiga oid ilmiy-tadqiqot izlanishlarini
                                                                                                                  amalga oshirilishini ta’minlash;
                                                                                                                  «Tarbiya» fani malaka talablari, o‘quv dasturlari va o‘quv rejalarini
                                                                                                                  shakllantirish;
                                                                                                                  «Tarbiya» fani darsliklarini yaratishda samarali tarbiya texnologiyalarini
                                                                                                                  joriy etish;
                                                                                                                  «Tarbiya»fani
                                                                                                                  amaliyotga
                                                                                                                  o‘quv-metodik
                                                                                                                  majmuasini yaratish
                                                                                                                  va
                                                                                                                  yo‘naltirish;
                                                                                                                  davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quvchilar tomonidan odobaxloq,
                                                                                                                  bilim,
                                                                                                                  ko‘nikma
                                                                                                                  va
                                                                                                                  malaka
                                                                                                                  hamda
                                                                                                                  kompetensiyalarning
                                                                                                                  to‘liq
                                                                                                                  o‘zlashtirilishiga erishish;
                                                                                                                  o‘quvchilarda mustaqil va erkin fikrlashni hamda ularning
                                                                                                                  ijodiy
                                                                                                                  qobiliyatlarini rivojlantirish;
                                                                                                                  o‘quvchilarda
                                                                                                                  ilmiy
                                                                                                                  dunyoqarash
                                                                                                                  va
                                                                                                                  global
                                                                                                                  tafakkur
                                                                                                                  yuritish
                                                                                                                  kompetentligini shakllantirish;
                                                                                                                  umumta’lim fanlarini o‘qitishning prinsipial yangi metodologiyasi asosida
                                                                                                                  ta’lim-tarbiyaning uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash.
                                                                                                                  Fanning tarkibi, mazmuni, o‘quv-metodik ta’minoti:
                                                                                                                  umumiy o‘rta ta’lim maktablarida Tarbiya fanini o‘qitish talablari quyidagi
                                                                                                                  bosqichlarda ishlab chiqilishi zarur:
                                                                                                                  boshlang‘ich sinf (A2), to‘qqizinchi sinf (A2+), o‘n birinchi sinf (V1)
                                                                                                                  bitiruvchisiga qo‘yiladigan minimal malaka talablari, kompetensiyalar, baholash
                                                                                                                  tartibi va o‘quv dasturlari. Har bir bosqich ma’naviy-axloqiy, tafakkur, huquqiy,
                                                                                                                  fuqaroviy, iqtisodiy, jismoniy, ekologik, estetik tarbiya turlarini o‘z ichiga olishi
                                                                                                                  lozim;
                                                                                                                  har bir bosqichda o‘quvchilarni milliy va umuminsoniy qadriyatlarni
                                                                                                                  hurmat qilish ruhida tarbiyalash;

                                                                                                                  14.

                                                                                                                  o‘quvchilar tarbiyasida oilaning maktab bilan o‘zaro samarali hamkorligini
                                                                                                                  mustahkamlash, ota-onalarga, boshqa millat va madaniyat vakillariga bo‘lgan
                                                                                                                  hurmatni umuminsoniy tamoyildan kelib chiqib shakllantirishni qo‘llabquvvatlash; bola
                                                                                                                  huquqlarini himoya
                                                                                                                  qilish va
                                                                                                                  ularning
                                                                                                                  qonuniy
                                                                                                                  manfaatlarini
                                                                                                                  ta’minlash;
                                                                                                                  uzluksiz ta’lim tizimiga «Milliy tiklanishdan — milliy yuksalish sari»
                                                                                                                  tamoyiliga asoslangan milliy qadriyatlarni singdirish;
                                                                                                                  o‘quvchilarni
                                                                                                                  har
                                                                                                                  tomonlama,
                                                                                                                  jismoniy,
                                                                                                                  ruhiy,
                                                                                                                  ma’naviy-axloqiy
                                                                                                                  rivojlantirish orqali ijtimoiy hayotga moslashtirish va turli murakkab vaziyatlarda
                                                                                                                  to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatish;
                                                                                                                  bolada faol fuqarolik pozitsiyalarini shakllantirish;
                                                                                                                  dunyo dinlarining ko‘p asrlar davomida avloddan avlodga o‘tib kelayotgan
                                                                                                                  ma’naviy qadriyat ekanini tushuntirish bilan bir qatorda, hech bir dunyo dinida
                                                                                                                  zo‘ravonlik, terrorizm va ekstremizm g‘oyalari targ‘ib etilmasligini tushuntirish;
                                                                                                                  shaxs faoliyatida ijtimoiy-ma’rifiy institutlar bilan hamkorlikni
                                                                                                                  kuchaytirish; ma’naviy-axloqiy jihatdan muammosi bor yoki tarbiyasida
                                                                                                                  bo‘shliqlar mavjud bo‘lgan yoki notinch oila farzandlari, jinoyatchilikka moyil
                                                                                                                  bo‘lgan yoki profilaktik ro‘yxatda turadigan yoshlar bilan individual tarzda ishlash
                                                                                                                  tizimini
                                                                                                                  takomillashtirish.
                                                                                                                  O‘quv-metodik majmuaga qo‘yiladigan talablar:
                                                                                                                  O‘quv-metodik majmuaning yangi avlodini ishlab chiqish prinsiplari
                                                                                                                  hamda ularning mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablar:
                                                                                                                  o‘quvchilarda tayanch kompetensiyalarni shakllantirish;
                                                                                                                  «Milliy
                                                                                                                  mazmun
                                                                                                                  tiklanishdan —
                                                                                                                  milliy yuksalish
                                                                                                                  sari» prinsipi
                                                                                                                  va mohiyatini o‘quvchilarning ongu tafakkuriga singdirish;
                                                                                                                  o‘quvchilarni muvaffaqiyatli ijtimoiy hayotga tayyorlash; faol
                                                                                                                  fuqarolik pozitsiyalarini mustahkamlash;

                                                                                                                  15.

                                                                                                                  mas’uliyat, majburiyat, huquqiy ong va huquqiy madaniyat, teran
                                                                                                                  sog‘lom e’tiqodlilik, teran ma’rifatlilik, bag‘rikenglik kabi
                                                                                                                  dunyoqarash,
                                                                                                                  fazilatlarni shakllantirish vazifalarini belgilaydi.
                                                                                                                  Tarbiya fani o‘quvchilarda faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish,
                                                                                                                  ularning har tomonlama ijtimoiylashuviga ko‘maklashish, samarali hamkorlik
                                                                                                                  qilish, vaqtini mazmunli tashkil etish, milliy, ma’naviy va umuminsoniy
                                                                                                                  qadriyatlarni hurmat qilish, o‘zlarining intellektual va ijodiy salohiyatini ro‘yobga
                                                                                                                  chiqarishga xizmat qiladi.
                                                                                                                  Shu bilan birga, yoshlar o‘rtasida uchrayotgan salbiy holatlarning asl
                                                                                                                  sabablarini aniqlash va oldini olish, huquqbuzarlik va jinoyatchilikni keskin
                                                                                                                  kamaytirishga qaratilgan quyidagi profilaktik ishlar natijadorligini oshirishga
                                                                                                                  zamin yaratadi:
                                                                                                                  o‘quvchilarda milliy g‘urur va iftixor, moddiy va ma’naviy merosni asrabavaylashga qaratilgan insonparvarlik tuyg‘usini tarkib toptirish;
                                                                                                                  davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quvchilar tomonidan bilim va
                                                                                                                  hayotiy ko‘nikmalarning to‘liq o‘zlashtirilishiga erishish;
                                                                                                                  o‘quvchilarda
                                                                                                                  ularning
                                                                                                                  mustaqil
                                                                                                                  va
                                                                                                                  erkin fikrlashni
                                                                                                                  hamda
                                                                                                                  ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
                                                                                                                  yangi avlod o‘quv-metodik majmualarini yaratish va amaliyotga
                                                                                                                  joriy etish; umumta’lim fanlarining o‘qitish metodologiyasini
                                                                                                                  takomillashtirish asosida
                                                                                                                  ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish.
                                                                                                                  O‘quv-metodik majmuani ishlab chiqish prinsiplari:
                                                                                                                  mazkur fan bo‘yicha o‘quvchilarga sifatli bilim berish, ularni to‘g‘ri tarbiya
                                                                                                                  yo‘liga yo‘naltirish, zarur bilim va hayotiy ko‘nikmalarga ega bo‘lishlariga,
                                                                                                                  mustaqil hayotga moslashishlariga ko‘mak ko‘rsatish, turli vaziyatlarda huquqiy,
                                                                                                                  ma’naviy mezonlarga asoslangan holda qaror qabul qilish ko‘nikmalarini
                                                                                                                  shakllantirishga qaratilgan estetik jihatdan zamonaviy bezatilgan, qiziqarli va
                                                                                                                  psixologik-pedagogik materiallarga boy quyidagi o‘quv-metodik majmualar
                                                                                                                  kompleksini talab qiladi:

                                                                                                                  16.

                                                                                                                  o‘quv-metodik
                                                                                                                  majmua
                                                                                                                  ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy
                                                                                                                  prinsiplari asosida yaratilganligi;
                                                                                                                  o‘quvchilarning aqliy va jismoniy imkoniyatlari, yoshi, psixofiziologik
                                                                                                                  xususiyatlari, bilim darajasi, qiziqishlari, layoqatlari hisobga olinganligi;
                                                                                                                  o‘quvchilarda vatanparvarlik va milliy iftixor tuyg‘usini shakllantirishga
                                                                                                                  qaratilganligi;
                                                                                                                  umumiy o‘rta ta’limining zarur hajmi berilganligi, o‘quvchilarda mustaqil
                                                                                                                  ijodiy
                                                                                                                  fikrlash,
                                                                                                                  tashkilotchilik
                                                                                                                  qobiliyati
                                                                                                                  va
                                                                                                                  amaliy
                                                                                                                  tajribako‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilganligi;
                                                                                                                  mavzularning mazmunan izchilligi, ilg‘or pedagogik texnologiyalar, mediamahsulotlardan unumli foydalanilganligi.
                                                                                                                  Darslikka qo‘yiladigan didaktik talablar:
                                                                                                                  o‘quvchilar
                                                                                                                  tomonidan o‘quv materiallarining
                                                                                                                  to‘liq
                                                                                                                  o‘zlashtirilishini ta’minlash;
                                                                                                                  matnlar axborot berishga emas, balki o‘quv fani mazmun-mohiyatining
                                                                                                                  o‘quvchilar tomonidan anglash va hayotga tatbiq qilish maqsadlariga xizmat
                                                                                                                  qilishi;
                                                                                                                  qiziqarli, lo‘nda va hamma uchun qulay va tabaqalashtirilgan
                                                                                                                  bo‘lishi; ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, vatanparvarlik va millatlararo
                                                                                                                  totuvlik
                                                                                                                  talablariga javob berishi, aniq dalillarga asoslangan materiallardan tarkib
                                                                                                                  topishi;
                                                                                                                  ta’limning
                                                                                                                  ta’minlashga,
                                                                                                                  kundalik
                                                                                                                  olingan
                                                                                                                  hayot
                                                                                                                  bilimlarni
                                                                                                                  va
                                                                                                                  amaliyot
                                                                                                                  amaliyotda
                                                                                                                  o‘rtasidagi
                                                                                                                  qo‘llay
                                                                                                                  bog‘liqligini
                                                                                                                  olish
                                                                                                                  iqtidori
                                                                                                                  shakllantirilishiga, boshqa o‘quv fanlari bilan uzviy bog‘liqlikni ta’minlashga
                                                                                                                  yo‘naltirilgan bo‘lishi;
                                                                                                                  rasmlar ko‘rinishidagi illustrasiyalar: xaritalar, chizmalar, sxemalar,
                                                                                                                  jadvallar, diagrammalar, fotosuratlar, infografikalardan iborat mediamahsulotlar
                                                                                                                  bilan bezatilgan bo‘lishi;
                                                                                                                  o‘quvchilar psixo-fiziologik rivojlanish darajasiga mos yangi tushunchalar,
                                                                                                                  atamalar, qoidalar, ta’riflar va shu kabi lug‘at ko‘rinishida ifodalangan bo‘lishi
                                                                                                                  lozim.
                                                                                                                  Darslikka qo‘yiladigan ilmiy-metodik talablar:

                                                                                                                  17.

                                                                                                                  o‘quv fani mavzularining mazmunan yaxlitligi ta’minlangan bo‘lishi;
                                                                                                                  o‘quv fani mavzulari adabiy til qoidalariga qat’iy rioya qilgan holda oddiy,
                                                                                                                  sodda, tushunarli va ravon tilda bayon qilinishi;
                                                                                                                  mantiqiy ketma-ketlik va izchillikka amal qilinishi;
                                                                                                                  O‘zbekiston xalqining mentalitetiga zid bo‘lmagan tegishli illustrasiyalar
                                                                                                                  bilan boyitilishi;
                                                                                                                  savol va topshiriqlarning aniq ifodalangan bo‘lishi;
                                                                                                                  o‘quvchilarni
                                                                                                                  fikrlashga,
                                                                                                                  yozishga,
                                                                                                                  tasvirlashga,
                                                                                                                  chizma
                                                                                                                  chizishga,
                                                                                                                  hisoblashga, amaliy ishlarni bajarishga, tajribalar o‘tkazishga o‘rgatishda
                                                                                                                  pedagogik texnologiyalardan foydalanish nazarda tutilgan bo‘lishi;
                                                                                                                  bir tushunchaning ikki xil atama bilan ifodalanishiga, sanalarni keltirishda
                                                                                                                  noaniqlikka yo‘l qo‘yilmasligi;
                                                                                                                  o‘quvchilarni muvaffaqiyatli ijtimoiy hayotga yo‘naltirishga oid matn va
                                                                                                                  rasmlar, izohli lug‘at, texnik ijodkorlik, mantiqiy va innovatsion tafakkurni
                                                                                                                  o‘stirishga qaratilgan loyihalash hamda modellashtirish topshiriqlarini
                                                                                                                  qamrab olgan bo‘lishi lozim.
                                                                                                                  Darslikka qo‘yiladigan pedagogik-psixologik talablar:
                                                                                                                  keng jamoatchilik tomonidan tan olingan ilmiy asoslangan ma’lumotlar,
                                                                                                                  o‘quvchilarning bilim darajalari, eslab qolish qobiliyatlari, tafakkuri inobatga
                                                                                                                  olingan holda, voqea va hodisalarning mohiyatini anglashga hamda
                                                                                                                  amaliy qiziqishlarini rivojlantirishga, bilim olish va amaliy faoliyat bilan
                                                                                                                  shug‘ullanishga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘laqonli qondirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi;
                                                                                                                  o‘quv
                                                                                                                  fani
                                                                                                                  mavzularining
                                                                                                                  o‘quvchi
                                                                                                                  yoshi
                                                                                                                  va
                                                                                                                  psixo-fiziologik
                                                                                                                  xususiyatlariga mos holda berilishi, ma’lum bir faktlar, tushunchalar, qoidalar va
                                                                                                                  fanlararo bog‘liqlikni hisobga olgan holda tushunarli bayon qilinishi;
                                                                                                                  o‘quvchilarning yangiliklarni qabul qilish qobiliyatlari, oldin olgan
                                                                                                                  bilimlarini o‘zlashtirganlik darajasi hisobga olinishi lozim.
                                                                                                                  Darslikka qo‘yiladigan estetik talablar:
                                                                                                                  belgilangan talablar darajasida yorqin, rangli, chiroyli bezatilgan,
                                                                                                                  zamonaviy dizayniga mos bo‘lishi;

                                                                                                                  18.

                                                                                                                  matnlar va illustrasiyalarning uyg‘unligi va o‘quvchilar yoshiga mosligi;
                                                                                                                  bo‘lim, bob, mavzular matnlarining turli shakl va ranglar bilan ajratilishi,
                                                                                                                  ularning mutanosibligi ta’minlanishi lozim.
                                                                                                                  Darslikka qo‘yiladigan gigienik talablar:
                                                                                                                  matn va illustrasiyalar sanitariya qoidalari, normalari va gigiena
                                                                                                                  normativlariga mos bo‘lishi;
                                                                                                                  harflarning kattaligi va qog‘ozning sifati (og‘irligi, qalinligi, oqligi va
                                                                                                                  shaffofligi) ta’lim muassasalari uchun matbaa mahsulotlarining xavfsizligi
                                                                                                                  to‘g‘risidagi umumiy texnik reglamenti talablariga mos bo‘lishi lozim.
                                                                                                                  Konsepsiyada nazarda tutilgan maqsad va vazifalarga erishishning
                                                                                                                  moliyaviy xarajatlari O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti, yuridik va
                                                                                                                  jismoniy shaxslarning homiylik xayriyalari va qonunchilikda taqiqlanmagan
                                                                                                                  boshqa manbalar hisobidan amalga oshiriladi.
                                                                                                                  1.3 O‘quvchi-yoshlarni tarbiyalashda me’yoriy xujjatlarda aks etgan asosiy
                                                                                                                  masalalar mazmuni.
                                                                                                                  Mamlakatimizda barkamol avlodni shakllantirish, yoshlarni ma’naviyaxloqiy va jismonan sog‘lom etib tarbiyalash, ularni olib borilayotgan
                                                                                                                  islohotlarning faol ishtirokchisiga aylantirishga qaratilgan chora-tadbirlar izchil
                                                                                                                  amalga oshirilmoqda.
                                                                                                                  Yoshlar bilan doimiy muloqot qilish mazkur sohadagi dolzarb muammolarni
                                                                                                                  aniqlash va hal etishda davlat organlari va jamoat tashkilotlari faoliyatining
                                                                                                                  ajralmas qismiga aylanib bormoqda.

                                                                                                                  19.

                                                                                                                  Shu bilan birga, amalga oshirilgan ishlarning tahlili bu borada ayrim
                                                                                                                  muammolar saqlanib qolayotganligini ko‘rsatmoqda. Xususan:
                                                                                                                  –
                                                                                                                  birinchidan, yosh avlod ongiga Vatanga sodiqlik va uning taqdiri uchun
                                                                                                                  daxldorlik hissini singdirishga, ularda yot g‘oya va qarashlarning salbiy ta’siriga
                                                                                                                  nisbatan mafkuraviy immunitetni shakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlar yetarli
                                                                                                                  darajada samara bermayapti;
                                                                                                                  -ikkinchidan,
                                                                                                                  milliy
                                                                                                                  va
                                                                                                                  umuminsoniy
                                                                                                                  qadriyatlarga
                                                                                                                  sodiqlik,
                                                                                                                  diniy
                                                                                                                  bag‘rikenglik va millatlararo totuvlikni mustahkamlash, shuningdek, ekstremizm,
                                                                                                                  terrorizm va boshqa buzg‘unchi g‘oyalarga nisbatan murosasizlikni shakllantirish
                                                                                                                  yuzasidan davlat organlari va jamoat tashkilotlarining faoliyati hamon talab
                                                                                                                  darajasida emas;
                                                                                                                  -uchinchidan, o‘quvchi-yoshlarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish uchun
                                                                                                                  zarur bo‘lgan madaniy-ko‘ngilochar ob’ektlar, maktabdan tashqari ta’lim
                                                                                                                  muassasalari, shu jumladan, joylarda turli ijodiy va ta’lim to‘garaklari, sport
                                                                                                                  seksiyalarining yetishmasligi bolalarning sog‘lom ruhda tarbiyalanishiga va to‘g‘ri
                                                                                                                  hayot yo‘lini tanlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda;
                                                                                                                  -to‘rtinchidan, o‘qituvchi va murabbiylarning ijtimoiy mavqei va nufuzi pasayib
                                                                                                                  ketganligi, ularni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tizimi bugungi kun talabiga
                                                                                                                  mutlaqo javob bermasligi yosh avlodni o‘qitish va tarbiyalash hamda mustaqil
                                                                                                                  dunyoqarashini shakllantirish borasida jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  beshinchidan, yoshlarning oliy ta’lim muassasalariga qamrab olinish darajasi
                                                                                                                  pastligi, yetakchi xorijiy oliy ta’lim muassasalari bilan o‘zaro hamkorlik yetarlicha
                                                                                                                  yo‘lga qo‘yilmaganligi malakali kadrlarning yetishmasligiga va olib borilayotgan
                                                                                                                  islohotlardan ko‘zlangan maqsadga to‘liq erishilmasligiga sabab bo‘lmoqda;
                                                                                                                  -oltinchidan, sohada qonun buzilishi holatlarining saqlanib qolayotganligi, shu
                                                                                                                  jumladan, yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga ajratilayotgan mablag‘larning maqsadli
                                                                                                                  sarflanishida nazoratning yetarli darajada emasligi tizimli muammolarni yuzaga
                                                                                                                  chiqarmoqda.

                                                                                                                  20.

                                                                                                                  Qayd etilgan muammolarni bartaraf etish, yosh avlodni tarbiyalash
                                                                                                                  borasidagi ishlarni yanada takomillashtirish, ta’lim-tarbiya sifatini mazmun
                                                                                                                  jihatidan yangi bosqichga
                                                                                                                  ko‘tarish
                                                                                                                  maqsadida
                                                                                                                  quyidagi
                                                                                                                  ishlarni
                                                                                                                  amalga
                                                                                                                  oshirish muhim vazifalardan xisoblanadi:
                                                                                                                  – Yoshlarni ma’naviy-axloqiy va jismoniy barkamol etib tarbiyalash, ularga
                                                                                                                  ta’lim-tarbiya berish tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish bo‘yicha
                                                                                                                  kompleks chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish;
                                                                                                                  – yuksak ma’naviyatli, qat’iy hayotiy pozitsiya, keng dunyoqarashga ega bo‘lgan
                                                                                                                  fidoiy va vatanparvar yoshlarni tarbiyalash;
                                                                                                                  – yoshlarni yot g‘oyalar ta’siridan himoya qilish, ularni milliy va umuminsoniy
                                                                                                                  qadriyatlarga sodiqlik, diniy bag‘rikenglik va millatlararo totuvlik ruhida
                                                                                                                  tarbiyalash;
                                                                                                                  – yoshlarning
                                                                                                                  huquqiy
                                                                                                                  madaniyatini
                                                                                                                  yuksaltirish,
                                                                                                                  ular
                                                                                                                  o‘rtasida
                                                                                                                  huquqbuzarliklar va jinoyatlar sodir etilishining oldini olish;
                                                                                                                  – yoshlar jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun shartsharoitlar yaratish, ular o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish;
                                                                                                                  – o‘quvchi-yoshlarni ijtimoiy muhofaza qilish, ijtimoiy ehtiyojmand oilalar
                                                                                                                  farzandlarini moddiy va ma’naviy qo‘llab-quvvatlash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  ta’lim-tarbiya sohasida qonun buzilishi holatlarining sabab va shart-
                                                                                                                  sharoitlarini o‘rganish hamda ularni bartaraf etish, joylarda yoshlarni qo‘llabquvvatlashga ajratilayotgan mablag‘larning maqsadli sarflanishi ustidan nazoratni
                                                                                                                  o‘rganish bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni belgilash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchilarining dars va to‘garak
                                                                                                                  mashg‘ulotlarini tashkil etish hamda sinf jurnalini yuritishdan tashqari boshqa
                                                                                                                  pedagogik yuklamalar bo‘yicha hisobotlar va qo‘shimcha ma’lumotlarni talab
                                                                                                                  qilish qat’iyan taqiqlash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Vazirlar Mahkamasi
                                                                                                                  huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Moliya vazirligi,
                                                                                                                  Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi bilan birgalikda 2018 yil 1 noyabrga
                                                                                                                  qadar ilg‘or xorijiy tajribadan kelib chiqib, direktor jamg‘armasi mablag‘lari

                                                                                                                  21.

                                                                                                                  hisobidan umumta’lim muassasalarining o‘rnak ko‘rsatgan pedagog kadrlarni
                                                                                                                  faoliyatining natijaviyligi asosida rag‘batlantirishning shaffof tizimini joriy etish
                                                                                                                  yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus
                                                                                                                  ta’lim vazirligining 2018/2019 o‘quv yilidan boshlab umumta’lim maktablari, shu
                                                                                                                  jumladan, ixtisoslashtirilgan maktablar, san’at va madaniyat maktab-internatlari,
                                                                                                                  olimpiya zaxiralari maktab-internatlari hamda akademik litseylar bitiruvchilariga
                                                                                                                  a’lo bilimi, namunali xulqi va jamoat ishlaridagi faolligi uchun beriladigan oltin va
                                                                                                                  kumush medallarni ta’sis etish to‘g‘risidagi taklifini ma’qullash belgilandi.
                                                                                                                  Shuningdek, oltin medalь umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 9-sinfini
                                                                                                                  bitirganlik to‘g‘risidagi a’lo darajali shahodatnomasi mavjud, 10-11-sinflardagi
                                                                                                                  barcha fanlardan oraliq, yakuniy nazoratlari, choraklik va yillik baholari a’lo
                                                                                                                  bo‘lgan, namunali xulq-atvorli va jamoat ishlarida faollik ko‘rsatgan 11-sinf
                                                                                                                  bitiruvchilariga berilishi;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  kumush medalь umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 9-sinfini
                                                                                                                  bitirganlik to‘g‘risidagi a’lo darajali shahodatnomasi mavjud, 10-11-sinflardagi
                                                                                                                  barcha fanlardan yillik baholari a’lo bo‘lgan, namunali xulq-atvorli va jamoat
                                                                                                                  ishlarida faollik ko‘rsatgan 11-sinf bitiruvchilariga berilishi belgilandi.
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir oy muddatda umumiy
                                                                                                                  o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilarini a’lo baholarga o‘qiganligi, namunali xulqatvori
                                                                                                                  va jamoat ishlaridagi faolligi uchun oltin va kumush medalь bilan taqdirlash
                                                                                                                  tartibini tasdiqlash topshirig‘i berildi.
                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini
                                                                                                                  nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o‘rta
                                                                                                                  maxsus
                                                                                                                  ta’lim vazirligi bilan birgalikda uch oy muddatda umumiy o‘rta, o‘rta
                                                                                                                  maxsus, kasbhunar, oliy ta’lim, maktabdan tashqari ta’lim sohasiga davlat-xususiy
                                                                                                                  sheriklikning joriy etilishi borasida mavjud ahvolni va ilg‘or xorijiy davlatlar
                                                                                                                  tajribasini, jumladan, joyiga chiqqan holda o‘rganib, belgilangan tartibda
                                                                                                                  Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritishi belgilandi.

                                                                                                                  22.

                                                                                                                  O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Tashqi ishlar
                                                                                                                  vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini
                                                                                                                  nazorat qilish davlat inspeksiyasi, tasarrufida oliy ta’lim muassasalari bo‘lgan
                                                                                                                  vazirlik va idoralar, O‘zbekistonning xorijiy mamlakatlardagi diplomatik
                                                                                                                  vakolatxonalari rahbarlari bilan birgalikda ikki oy muddatda jahondagi oliy ta’lim
                                                                                                                  muassasalari reytingida 1000 talik ro‘yxatga kiradigan xorijiy oliy ta’lim
                                                                                                                  muassasalarining,
                                                                                                                  shu
                                                                                                                  jumladan,
                                                                                                                  pedagogika
                                                                                                                  yo‘nalishidagi
                                                                                                                  oliy
                                                                                                                  ta’lim
                                                                                                                  muassasalarining filial (fakulьtet)larini O‘zbekiston Respublikasida litsenziya
                                                                                                                  olmasdan va boshqa imtiyozli shartlarda tashkil etish masalasini o‘rganib chiqishi
                                                                                                                  hamda aniq takliflar kiritishi topshirig‘i berildi.
                                                                                                                  Yosh avlodning
                                                                                                                  ma’naviy-intellektual
                                                                                                                  salohiyati, ongu tafakkuri
                                                                                                                  va dunyoqarashini yuksaltirishda, ona Vatani va xalqiga muhabbat va
                                                                                                                  sadoqat tuyg‘usi
                                                                                                                  bilan yashaydigan barkamol shaxsni tarbiyalashda beqiyos ahamiyatga ega
                                                                                                                  bo‘lgan kitobxonlik madaniyatini oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
                                                                                                                  Ushbu yo‘nalishda tegishli huquqiy-me’yoriy bazani mustahkamlash,
                                                                                                                  tashkiliy-amaliy ishlarni zamon talablari asosida olib borish, bu masalaga keng
                                                                                                                  jamoatchilikni jalb etish bo‘yicha keyingi paytda birmuncha ishlar amalga
                                                                                                                  oshirilayotganini ta’kidlash lozim.
                                                                                                                  Ayni vaqtda o‘tkazilgan kuzatish va tahlillar bu sohada o‘z yechimini
                                                                                                                  kutayotgan bir qator dolzarb muammolar borligi va ularni keng ko‘lamda hal
                                                                                                                  etish zarurligini
                                                                                                                  ko‘rsatmoqda.
                                                                                                                  Xususan,
                                                                                                                  xalqimiz,
                                                                                                                  avvalo,
                                                                                                                  yoshlarning
                                                                                                                  ma’naviy- ma’rifiy, badiiy-estetik talablariga javob beradigan kitoblarni yuksak
                                                                                                                  sifat bilan chop etish, joylarga, ta’lim muassasalariga vaqtida va maqbul narxlarda
                                                                                                                  yetkazish, milliy va jahon adabiyotining eng sara namunalarini tarjima qilish,
                                                                                                                  farzandlarimizda bolalikdan boshlab kitob, jumladan, elektron kitob o‘qish
                                                                                                                  ko‘nikmasini shakllantirish, jamiyatimizda
                                                                                                                  mutolaa
                                                                                                                  madaniyatini yuksaltirish
                                                                                                                  bilan bog‘liq muhim masalalarni hal etish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda.
                                                                                                                  Ayniqsa, noshirlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va yanada rivojlantirish,
                                                                                                                  yurtimizda sog‘lom raqobatga asoslangan bosma va elektron kitoblar bozorini
                                                                                                                  shakllantirishni bugun hayotning o‘zi taqozo etmoqda.

                                                                                                                  23.

                                                                                                                  Ma’naviy hayotimizni yuksaltirishda ulkan ahamiyatga ega bo‘lgan ana
                                                                                                                  shunday muhim vazifalarni kompleks hal qilish, kitob mahsulotlarini nashr etish va
                                                                                                                  tarqatish tizimini takomillashtirish, o‘zbek va dunyo adabiyotining eng yaxshi
                                                                                                                  namunalarini internet tarmoqlariga joylashtirish va ularni targ‘ib qilish hamda keng
                                                                                                                  kitobxonlar ommasiga yetkazish ishlarini samarali tashkil etish maqsadida
                                                                                                                  quyidagi ishlarni amalga oshirish belgilab olindi:
                                                                                                                  – kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob
                                                                                                                  mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ib qilish bo‘yicha
                                                                                                                  kompleks chora-tadbirlar dasturi ilovaga muvofiq tasdiqlash;
                                                                                                                  – kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish, noshirlik va matbaa sohalarini
                                                                                                                  yanada rivojlantirishga oid normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, ijtimoiy
                                                                                                                  ahamiyatga ega bo‘lgan kitoblarni, ayniqsa, bolalarga mo‘ljallangan adabiyotlarni
                                                                                                                  chop etishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  kitob mahsulotlari bo‘yicha davlat buyurtmasining asosiy yo‘nalishlarini
                                                                                                                  shakllantirish, adabiy-badiiy, o‘quv-uslubiy, ilmiy-nazariy, ilmiy-ommabop va
                                                                                                                  ko‘rgazmali adabiyotlarni chop etish va tarqatish tizimini takomillashtirish,
                                                                                                                  ixtisoslashtirilgan kitob do‘konlari faoliyatini rivojlantirish;
                                                                                                                  – jahon adabiyotining eng sara namunalarini o‘zbek tiliga tarjima qilish bo‘yicha
                                                                                                                  davlat buyurtmalari berish, ularni zarur nusxalarda yuksak sifat bilan nashr etish va
                                                                                                                  moliyalashtirish tizimini yo‘lga qo‘yish, kitob tarqatish tizimini yanada
                                                                                                                  rivojlantirish va kitob mahsulotlarining narxini shakllantirish va sotish bo‘yicha
                                                                                                                  aniq mexanizmlarni ishlab chiqish choralarini belgilash;
                                                                                                                  – axborot-kutubxona faoliyatini kuchaytirish, ta’lim muassasalari axborot- resurs
                                                                                                                  markazlarining kutubxona fondlari, kutubxonalar, tashkilot va muassasalarning
                                                                                                                  «Ma’naviyat
                                                                                                                  xonalari»ni
                                                                                                                  o‘quv-uslubiy,
                                                                                                                  texnik
                                                                                                                  adabiyotlar, adabiy-badiiy,
                                                                                                                  ma’rifiy va ilmiy-ommabop kitoblar bilan boyitish, ularning moddiy- texnika
                                                                                                                  bazasini mustahkamlash;
                                                                                                                  – nashriyotlar va matbaa sohasi mutaxassislarini, badiiy va texnik muharrirlar,
                                                                                                                  grafikachi rassomlar, axborot-kutubxona xodimlarini tayyorlash, malakasini
                                                                                                                  oshirish va rag‘batlantirish tizimini takomillashtirish;

                                                                                                                  24.

                                                                                                                  -lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosidagi ilmiy-texnik, adabiy- badiiy
                                                                                                                  va ensiklopedik adabiyotlarni yanada ko‘paytirish bo‘yicha aniq chora- tadbirlar
                                                                                                                  ishlab chiqish;
                                                                                                                  -O‘zbekiston Milliy kutubxonasi va axborot-kutubxona markazlaridagi barcha
                                                                                                                  turdagi axborot-kutubxona resurslarining yagona bazasini shakllantirish va undan
                                                                                                                  boshqa axborot-kutubxona muassasalarida turib foydalanishni ta’minlash;
                                                                                                                  -qishloq aholisiga kutubxona xizmati ko‘rsatish tizimini tashkil etish choralari
                                                                                                                  to‘g‘risida tadbirlar rejasi loyihasini tayyorlash va amalga oshirish;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  mamlakatimizda internet orqali zarur adabiyotlarni topish va xarid qilish
                                                                                                                  imkonini beradigan eReader elektron o‘quv qurilmalarini ishlab chiqarishni tashkil
                                                                                                                  etish, ularning axborot bazasiga umumta’lim maktablari, akademik litsey va kasbhunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari uchun darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, o‘quvuslubiy, ilmiy-nazariy manbalarni joylashtirish, bunday mahsulotlarni arzon
                                                                                                                  narxlarda sotib olish mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha takliflar tayyorlash;
                                                                                                                  -mazmunan sayoz, milliy ma’naviyat va qadriyatlarimizga, axloq me’yorlariga mos
                                                                                                                  kelmaydigan, yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan
                                                                                                                  adabiyotlarni tayyorlash, bosib chiqarish va tarqatishning oldini olish choralarini
                                                                                                                  ko‘rish;
                                                                                                                  -kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirishga doir targ‘ibot ishlarini
                                                                                                                  tizimli va samarali tashkil etish, bu borada kitobxonlar, kutubxonachi va
                                                                                                                  targ‘ibotchilar o‘rtasida «Eng kitobxon maktab», «Eng kitobxon mahalla», «Eng
                                                                                                                  kitobxon oila», «Eng faol kutubxonachi» kabi ko‘rik-tanlovlarning saralash va
                                                                                                                  respublika bosqichlarini yuqori saviyada o‘tkazishni yo‘lga qo‘yish;
                                                                                                                  -O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi kitob mahsulotlarini chop etish va
                                                                                                                  tarqatish tizimini takomillashtirish hamda axborot-kutubxona faoliyati sohasidagi
                                                                                                                  maxsus vakolatli davlat organi etib belgilash vazifalari yuklatildi.
                                                                                                                  Shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va
                                                                                                                  Toshkent shahri hokimliklari har bir shahar va tumanda kitob savdosiga
                                                                                                                  ixtisoslashtirilgan do‘konlarni tashkil etish, ularni qo‘llab-quvvatlash maqsadida

                                                                                                                  25.

                                                                                                                  yuridik shaxs maqomidagi tadbirkorlik sub’ektlariga foydalanilmayotgan davlat
                                                                                                                  mulki ob’ektlarining tekin foydalanish uchun berilishini ta’minlash;
                                                                                                                  savdo aylanmasida kitob sotish ulushining hajmi 70 foizdan ko‘p bo‘lgan
                                                                                                                  yuridik shaxs maqomidagi tadbirkorlik sub’ektlarining alohida statistik
                                                                                                                  hisobi yuritiladi va ular 2020 yil 1 yanvarga qadar yagona soliq to‘lovini to‘lashdan
                                                                                                                  ozod etish;
                                                                                                                  O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston Milliy axborot
                                                                                                                  agentligi va boshqa ommaviy axborot vositalariga shu yo‘nalishda muntazam
                                                                                                                  ravishda maxsus ko‘rsatuv va eshittirishlar, maqolalar tayyorlash va e’lon qilish
                                                                                                                  tavsiya etiladigan bo‘ldi.
                                                                                                                  II-bob Tarbiya fanini o‘qitish jarayoniga qo‘yiladigan ana’naviy va
                                                                                                                  zamonaviy talablarning me’yoriy xujjatlar va qo‘llanmalarda aks etishi.
                                                                                                                  2.1. O‘quvchilar ahloqiy fazilatlarini shakllantirish masalasini me’yoriy
                                                                                                                  xujjatlarda ifodalanishi
                                                                                                                  Bugungi kunda dunyoda globallashuv jarayonlari kuchayib, tinchlik va
                                                                                                                  barqarorlikka qarshi yangi tahdid va xatarlar tobora ko‘payib bormoqda.
                                                                                                                  Bunday murakkab va tahlikali vaziyat sohada amalga oshirilgan ishlarni
                                                                                                                  tanqidiy

                                                                                                                  26.

                                                                                                                  baholab, uning faoliyatini zamon talablari asosida takomillashtirishni taqozo
                                                                                                                  etmoqda2.
                                                                                                                  Mustaqillik bayrami arafasida mamlakatimiz shahar va tumanlarida
                                                                                                                  “Ma’naviyat – eng ta’sirchan va qudratli qurolimiz” tamoyili asosida
                                                                                                                  targ‘ibot ishlari davom etmoqda. Ana shunday shukuhli kunlarda Prezidentimizning
                                                                                                                  xalqimiz ma’naviy hayoti uchun o‘ta muhim Qarori qabul qilindi.
                                                                                                                  Prezidentimizning 2017 yil 28 iyulda imzolangan “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar
                                                                                                                  samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish
                                                                                                                  to‘g‘risida”gi PQ-3160 sonli qarori milliy ma’naviyatimiz tarixining yorqin
                                                                                                                  voqealaridan biri bo‘ldi. Barcha sohalar kabi ma’naviyat va ma’rifat, tarbiya
                                                                                                                  sohasini yangi bosqichga ko‘tarishning huquqiy, siyosiy, tashkiliy, moliyaviy shartsharoitlarini yaratib berdi.
                                                                                                                  O‘tgan yillar davomida Birinchi Prezidentimiz Islom Abdug‘anievich
                                                                                                                  Karimov tashabbusi bilan bu borada juda katta ishlar qilindi. Biroq, mavjud tizimni
                                                                                                                  dunyoda yil sayin kuchayib borayotgan globallashuv, yangi tahdid va xatarlar,
                                                                                                                  murakkab va tahlikali vaziyat talablariga javob bermayotgan edi. Zamon mavjud
                                                                                                                  holat, bajarilgan ishlarni tanqidiy baholashni, zamonning talab va shiddatiga mos
                                                                                                                  takomillashtirishni talab etmoqda edi.
                                                                                                                  Qaror o‘ta muhim tashkiliy, metodologik, huquqiy yangilik va xususiyatlarga
                                                                                                                  ega. Biz uning ayrim jihatlariga to‘xtalamiz.
                                                                                                                  Mafkura kerakmi? U qanday bo‘lishi kerak? Milliy g‘oyamiz qanday maqsad,
                                                                                                                  vazifalarni ifodalashi kerak? degan savollarga javob topildi. MDH mamlakatlarida
                                                                                                                  birinchilardan bo‘lib o‘z milliy g‘oyamizni angladik. Prezident Qaror,
                                                                                                                  farmoyishlari bu umummilliy g‘oyaviy harakatga madad bo‘ldi. Milliy g‘oya
                                                                                                                  mahalla, korxona,
                                                                                                                  ta’lim muassasalariga kirib bordi. Erishgan natijalarimizga o‘zining hissasini
                                                                                                                  qo‘shdi.
                                                                                                                  Qarorning eng
                                                                                                                  muhim
                                                                                                                  tashkiliy,
                                                                                                                  huquqiy-siyosiy jihati
                                                                                                                  ma’naviyat,
                                                                                                                  ma’rifatning maqomi oliy darajaga ko‘tarilganida ko‘rinib turadi. Chunki
                                                                                                                  Respublikasi Prezidentining “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani
                                                                                                                  Qarorda
                                                                                                                  rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish to‘g‘risida”gi 2017 yil 28 iyul qaroridan.
                                                                                                                  2O‘zbekiston

                                                                                                                  27.

                                                                                                                  “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Respublika Ma’naviyat va ma’rifat
                                                                                                                  Kengashiga raislik qilishi belgilab qo‘yildi. Bu maqom mamlakatimizda
                                                                                                                  ma’naviyat va ma’rifat sohasini yangi bosqichga ko‘tarilishining oliy kafolati
                                                                                                                  bo‘ldi. Buni ma’naviyatchilarimiz bir-birlari bilan ko‘rishganida, telefonda,
                                                                                                                  ijtimoiy tarmoqlarda bir-birlarini shodon qutladilar. Bu bejiz emas, chunki jahon
                                                                                                                  tarixida davlat rahbari o‘z xalqi ma’naviyati, farzandlari tarbiyasining g‘amxo‘ri,
                                                                                                                  rahnamosi bo‘lgani kamdan kam uchraydi.
                                                                                                                  Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi va Milliy g‘oya va mafkura ilmiyamaliy markazlarining ilmiy va tashkiliy kuchlari birlashdi. Ularning negizida
                                                                                                                  Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi qayta tashkil etildi. Bu chora ilgari bir
                                                                                                                  maqsadga xizmat qilayotgan ikki markazni – ilm bilan amalni birlashtirdi.
                                                                                                                  Xodimlarning umumiy cheklangan soni ikki karradan ziyodga oshirildi.
                                                                                                                  Ilgari goh alohida, goh bir-birining vazifalarini takrorlab kelayotgan ikki Markaz
                                                                                                                  bir jismga, bir maqsad yo‘lida yangi, yagona va qudratli Respublika Ma’naviyat va
                                                                                                                  ma’rifat markaziga birlashdi.
                                                                                                                  Mazkur soha ilmga tayanmasa, rivojlanmaydi. Shu bois Markaz tuzilmasida
                                                                                                                  sohaning ilmiy ta’minotiga alohida e’tibor qaratilgan. Ayni vaqtda Markazning
                                                                                                                  hududlar, jamoat tashkilotlari, madaniyat va sport tashkilotlari, ta’lim-tarbiya
                                                                                                                  muassasalari bilan ishlashga ixtisoslashgan, bu boradagi ishlarning axborot-tahlili
                                                                                                                  bilan shug‘ullanuvchi bo‘limlar ish boshlamoqda.
                                                                                                                  Qaror sharofati bilan “Ma’rifat” targ‘ibotchilar jamiyati”ga asos solindi. Bu
                                                                                                                  ma’naviy-ma’rifiy sohaga katta imkoniyatlar beradi. Targ‘ibotga uzluksizlik
                                                                                                                  bag‘ishlaydi. Sir emas, ba’zan Mustaqillik bayrami, Navro‘z bayramlari arafasida
                                                                                                                  yuzlab olim, ijodkor, san’atkorlarni to‘plab, jadval asosida tuman-shaharlarga,
                                                                                                                  asosan jamoatchilik yo‘sinida yo‘llar edik. Bayram o‘tgach, tanaffuslar yuzaga
                                                                                                                  kelardi. Endi Prezident Qarori sharofati bilan mamlakatda targ‘ibot-tashviqotning
                                                                                                                  yuragi yil 12 oy, 365 kun urib turadigan bo‘ldi. Targ‘ibotchilar turli sohalarga
                                                                                                                  ixtisoslashib, doimiy asosda moddiy-ma’naviy rag‘batlantirib boriladi. Respublika
                                                                                                                  “Ma’naviyat va ma’rifat markazining “Ma’rifat” targ‘ibotchilar jamiyati bilan

                                                                                                                  28.

                                                                                                                  ishlash bo‘limiga” Respublikamizdagi eng zo‘r targ‘ibotchilarini a’zo qilib, ishni
                                                                                                                  tizimli tashkil qilish vazifasi yuklatildi.
                                                                                                                  Ilgari Respublika Ma’naviyat targ‘ibot Markazining hududlarda va qisman
                                                                                                                  tuman-shaharlarda bo‘limlari ishlar, moliyalashtirilar edi. Biroq, ayrim
                                                                                                                  tumanlarda ish jamoatchilik asosida yuritib kelinayotgan edi. Milliy g‘oya va
                                                                                                                  mafkura ilmiy- amaliy markazining esa na hududiy, na shahar/tuman bo‘limlari bor
                                                                                                                  edi. Prezident Qarori ana shu muammoni hal qildi. Ma’naviyat va ma’rifatning
                                                                                                                  mustahkam moliyaviy bazaga asoslangan, kuchli ijro vertikali yaratildi.
                                                                                                                  Qaror ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot ishlarining mazmun-mundarijasini
                                                                                                                  tubdan
                                                                                                                  yaxshilash,
                                                                                                                  ularning
                                                                                                                  ko‘lami
                                                                                                                  va
                                                                                                                  miqyosini
                                                                                                                  kengaytirish,
                                                                                                                  takomillashtirish talablarini qo‘ymoqda. Bu bejiz emas. Chunki, amaliyotda
                                                                                                                  targ‘ibot mazmun- mundarijasida
                                                                                                                  “hamma
                                                                                                                  joyda
                                                                                                                  bir
                                                                                                                  xil”lik,
                                                                                                                  targ‘ibot
                                                                                                                  kechayotgan hududning xususiyatlari, ma’naviy muammolari bilan bog‘lanmagan
                                                                                                                  holatlar uchrar edi. Boshqacha qilib aytganda, Case study kabi sinalgan va
                                                                                                                  zamonaviy usullardan foydalanish qoniqarsiz edi. Qaror asosida targ‘ibot-tashviqot
                                                                                                                  ishlarida aholining hududiy, kasbiy hamda yosh xususiyatlarini hisobga olgan
                                                                                                                  holda mutanosib, maqsadli va mazmunli yondashuv joriy etiladi.
                                                                                                                  Qarorda ma’naviy-ma’rifiy ishlarning ko‘lami va miqyosini kengaytirish
                                                                                                                  zarurati alohida urg‘ulangan. Darhaqiqat, targ‘ibot bilan qamrab olish foizining
                                                                                                                  pastligi aholining xabardorlik darajasining pastligiga olib kelayotgan edi. Qarorda
                                                                                                                  bu muammoni hal qilishning ilmiy asoslangan monitoringini ta’minlash uchun
                                                                                                                  shart- sharoit yaratib berildi.
                                                                                                                  Yangi bosqichda yangi imkoniyatlarga ega mafkura bizga kirib kelgan,
                                                                                                                  kelayotgan, tayyorlanayotgan tahdidlarni on line kuzatib borishi, har bir
                                                                                                                  yurtdoshimizda ularga qarshi immunitetni shakllantirish zarur. Ana shu yangi
                                                                                                                  Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi tadqiqot va targ‘ibotning yuksak, ilmiy
                                                                                                                  texnologiyalar bilan qurollangan, o‘tkir ko‘zli, xalqchil so‘zli, jar solinuvchi
                                                                                                                  minora bo‘lishi talab etilmoqda. Bir so‘z bilan aytganda milliy mafkuramiz yangi
                                                                                                                  bosqichda Harakatlar strategiyamizga hamohang – Harakatlar mafkurasiga
                                                                                                                  aylanishi zarur.

                                                                                                                  29.

                                                                                                                  Qarorda olimlarimiz, targ‘ibotchilarimizga madad beruvchi metodologik
                                                                                                                  yangiliklar bor. Jumladan, uning matnida “jamiyatimizning barqaror rivojlanishiga
                                                                                                                  to‘sqinlik qilayotgan ichki tahdidlar” ko‘rsatib berildi. Ya’ni 1) el-yurt taqdiriga
                                                                                                                  loqaydlik, 2) mahalliychilik, 3) urug‘-aymoqchilik, 4) oilaviy qadriyatlar va 5)
                                                                                                                  yoshlar tarbiyasiga e’tiborsizlik “ichki tahdidlar” sifatida sanab o‘tilgan. Shu
                                                                                                                  paytgacha biz bu tahdidlarga yengil qarab, “kamchilik”, deb qarab kelar edik.
                                                                                                                  Vaholanki, bugun bizni qiynayotgan jinoyatchilik, diniy ekstremistik oqimlarga
                                                                                                                  adashib kirib qolishlar, buzilgan yosh oilalarning yig‘layotgan bolalari, qarovsiz
                                                                                                                  o‘smirlar ana shu “kamchilik”larning ayanchli oqibatlari bo‘ldi.
                                                                                                                  Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak, xalqlarning o‘z mustaqilligini boy
                                                                                                                  berishlariga asosiy sabab ichki tahdidlar bo‘lib kelgani sir emas. Hatto Buyuk
                                                                                                                  Sohibqiron Amir Temur yaratgan Buyuk saltanatni tanazzulga olib borgan ham
                                                                                                                  ichki tahdidlar bo‘lganini afsus bilan eslaymiz. Shuning uchun ham Qarorda ichki
                                                                                                                  tahdidlarga barham berishga qaratilgan kompleks tadbirlar tizimini ishlab chiqish
                                                                                                                  va amalga oshirish qattiq vazifa qilib qo‘yildi.
                                                                                                                  Bu bejiz emas, chunki biz shu paytgacha “tahdid”, deganda ko‘pincha
                                                                                                                  uzoqqa, tashqariga qaradik. Aslida ichki tahdidlar tashqi tahdidlarga yo‘l ochib
                                                                                                                  berishiga,
                                                                                                                  ularni
                                                                                                                  chaqirishiga
                                                                                                                  e’tibor
                                                                                                                  bermadik.
                                                                                                                  “Chetdan
                                                                                                                  kirib
                                                                                                                  kelayotgan
                                                                                                                  “ommaviy madaniyat”ga qarshi kurash e’lon qildik. “O‘zingdan chiqqan baloga
                                                                                                                  qayga borasan
                                                                                                                  davoga”, maqolimiz e’tiborsiz qoldi. Bugun o‘zimizdan chiqayotgan
                                                                                                                  ichki
                                                                                                                  “ommaviy madaniyat” tahdid sola boshladi. Bunga to‘ylarimiz dabdabasi
                                                                                                                  jamiyat muammosi sifatida ijtimoiy tarmoqlardan tushmayotganini eslash ham
                                                                                                                  kifoya bo‘lar.
                                                                                                                  Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev o‘z nutqlaridan birida inson
                                                                                                                  qalbi, ongi bilan ishlash sohalarini mudofaa vazirligiga teng qo‘ydilar. Bu hikmat
                                                                                                                  bejiz aytilmadi. Ushbu fikrni “Askarning jangovar tayyorgarligi bu juda muhim.
                                                                                                                  Lekin askar o‘qni qayoqqa qarab otishini mafkuraviy tayyorgarlik hal qiladi”,
                                                                                                                  degan mashhur harbiy aforizm qo‘llab-quvvatlaydi. Chunki chegarachini ong,
                                                                                                                  ongni esa ma’naviyat, mafkura boshqaradi.
                                                                                                                  2017 yil 2 iyunь kuni Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning Andijon viloyati

                                                                                                                  30.

                                                                                                                  Unda ma’naviy-ma’rifiy sohadagi ishlar bilan berilayotgan hisobotlar orasini
                                                                                                                  ochib berildi. Haqiqatan ham majlis Prezidentmiz ta’biri bilan aytganda – “orani
                                                                                                                  ochib oladigan majlis bo‘ldi”.
                                                                                                                  Prezidentimiz bir mas’ulga “Agar hohlasa, sohadagi muammolarni hal qilsa
                                                                                                                  bo‘larmidi?”, deb so‘radilar. “Ha”, degan javob olindi. Ana shunda: “Unda
                                                                                                                  nega hohlamayapsiz?”, degan kuyunchak savol hammani o‘yga toldirdi. Har
                                                                                                                  birimiz bu savolni “Menga berildi”, deb vijdonan, o‘zimizni qiynab ishlashimiz
                                                                                                                  kerak. Chunki bu Vatanga, burchga sadoqat yo xiyonat masalasidir.
                                                                                                                  Majlis kun tartibidagi masalalaridan biri – adashib diniy ekstremistik oqimlar
                                                                                                                  ta’siriga tushib qolgan vatandoshlarimizni, yoshlarimizni begona, yovuz oqim
                                                                                                                  kishanlaridan ozod qilish, o‘sib kelayotgan yoshlarimizni bu xavfdan ogohlantirish,
                                                                                                                  ularning ma’naviy daxlsizligini himoya qilishga bag‘ishlandi.
                                                                                                                  Prezidentimiz bu borada davlat va jamoat tashkilotlariga aniq topshiriqlar
                                                                                                                  berdilar.
                                                                                                                  Jumladan, diniy ekstremizmdan jarohatlangan har bir oilaga ko‘maklashish
                                                                                                                  maqsadida ularga mahalla, nuroniy, kollej, maktab, imom, bank xodimi, eng obro‘li
                                                                                                                  odamlarni biriktirish;
                                                                                                                  diniy ekstremistik oqimlarga adashib kirib qolgan vatandoshlarimiz bilan
                                                                                                                  samimiy suhbatlashish, ularni hidoyat yo‘liga, baxtli, bunyodkor oilaviy hayotga
                                                                                                                  qaytarish, oilalarini o‘rganib, ularning moddiy va ma’naviy muammolarini hal
                                                                                                                  qilishga yordam berish;
                                                                                                                  imom-xatiblarning diniy ma’rifat borasidagi mas’uliyatini oshirish;
                                                                                                                  yoshlarimizni yot mafkuralardan ogohlantirishga qaratilgan profilaktik tarbiya
                                                                                                                  ishlarini tashkil qilib, natijadorligiga erishish;
                                                                                                                  oilalarni ma’naviy hayotini o‘rganish, baholash, boyitish; mahallalarning
                                                                                                                  diniy maslahatchilari ishi samaradorligini oshirish;
                                                                                                                  tumanlarda soha mas’ullari uchun seminar-treninglar o‘tkazish kabi vazifalar
                                                                                                                  belgilab berildi.
                                                                                                                  1. Biz “ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish” masalasini qanday
                                                                                                                  tushunishimiz kerak?

                                                                                                                  31.

                                                                                                                  “Ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish”, “bu ishda jamoatchilik
                                                                                                                  nazoratini kuchaytirish”, degan iboralarni ko‘p ishlatamiz. Biroq, ko‘pchiligimiz bu
                                                                                                                  iboralarning ma’no-mazmuniga e’tibor bermaymiz. Bu noto‘g‘ri. Chunki bir ishni
                                                                                                                  boshlashdan oldin uning ma’no-maqsadini bilmasak, ish chala, yuzaki bo‘ladi.
                                                                                                                  Ijtimoiy degani bu – jamiyatga, ya’ni odamlar turmushiga bevosita odamlarga
                                                                                                                  tegishli masala, degani. Ma’naviy bu – odamlarning bilimi, ongi. Nimalarni qanday
                                                                                                                  tushunayotgani, to‘g‘ri-yo noto‘g‘ri tushunishi masalasi. Muhit bu – odamlar har
                                                                                                                  kuni ko‘zi tushayotgan, eshitayotgan narsalar. Sog‘lomlashtirish esa – bemorlikdan
                                                                                                                  sog‘lomlikka olib chiqish. Insonni unga zararli narsalardan xalos qilib, sog‘lom
                                                                                                                  hayotga qaytarish.
                                                                                                                  Demak, “ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish” bu – odamlar ongi,
                                                                                                                  xulqini noto‘g‘ri tushunchalardan, illatlardan xalos qilish, uning ma’naviyatini
                                                                                                                  sog‘lom tushunchalar bilan davolash, deb tushunish mumkin.
                                                                                                                  Mafkuraviy immunitet qanday kuchaytiriladi?
                                                                                                                  Birinchidan, odamlar orasida sog‘lom, bunyodkor g‘oyalardan bexabarligidan
                                                                                                                  bo‘shliq paydo bo‘ladi. Ikkinchidan, odamlar ongiga noto‘g‘ri nosog‘lom
                                                                                                                  tushunchalar kirib, ularning niyatlari buzilishidan. Ana shunda mafkuraviy
                                                                                                                  bo‘shliqni yot g‘oyalar egallab oladi. Mafkuraviy immunitet degan iborani ham
                                                                                                                  ko‘p ishlatamiz.
                                                                                                                  Biroq, ko‘pincha noto‘g‘ri tushunamiz. Chunki mafkuraviy immunitet bu –
                                                                                                                  gapirish, tushunish emas, balki o‘zini o‘zi g‘oyaviy himoya qilishga qodirlik
                                                                                                                  degani. Ya’ni qarshisida “Men sizga haqiqiy islomni o‘rgataman”, degan shubhali
                                                                                                                  taklifdan o‘zini himoya qila olish. Bir misol. Ayrim onalar bolasiga issiq choynakni
                                                                                                                  ushlama, qo‘ling kuyadi”, deb tayinlashadi. Oqila onalar esa, ham tayinlab, ham
                                                                                                                  issiq choynakka bolasining qo‘lini yengilgina tegizib olishadi. Savol: Qaysi
                                                                                                                  onaning usuli ishonchli? Albatta ikkinchi onaning. Chunki bola bir marta seskanib,
                                                                                                                  qo‘lini olib qochadi. Lekin u endi bir umr qo‘lini kuydirmaydi. Birinchi bolaning
                                                                                                                  qo‘lini kuydirib olmaslik ishonchsiz. Hamma sohada aytish, gapirishdan ko‘ra
                                                                                                                  ko‘rsatish, o‘rgatish ishonchli. Mafkurada ham. Demak, biz din masalasida ham
                                                                                                                  yoshlar, aholi ongini yaxshi g‘oyalar bilan to‘ldirib, yomon g‘oyalarga qarshi
                                                                                                                  immunitetini

                                                                                                                  32.

                                                                                                                  o‘rgatib qo‘ysak, xotirjam bo‘lamiz. Buni har bir o‘g‘il-qizimizda, ro‘yxat asosida
                                                                                                                  (xuddi go‘daklarni tibbiy emlatgandek) o‘rgatishimiz shart.
                                                                                                                  Nega olib borilayotgan targ‘ibot har bir fuqaro, yigit-qizga yetib
                                                                                                                  bormayapti?
                                                                                                                  Andijon
                                                                                                                  viloyatida
                                                                                                                  2017 yilning
                                                                                                                  5
                                                                                                                  oyida ijtimoiy-ma’naviy
                                                                                                                  muhitni
                                                                                                                  sog‘lomlashtirish bo‘yicha 3200 dan ortiq tadbir o‘tkazilgan. Bir qaraganda
                                                                                                                  bu juda
                                                                                                                  katta raqam, katta ish. Lekin bir savol tug‘iladi: “Shuncha tadbir o‘tkazilibdi.
                                                                                                                  Unda o‘tgan 12 oyda DEO a’zolari nega 96 taga oshgan?” Bunga sabablar ko‘p.
                                                                                                                  Birinchidan, bir kollejda, bir mahallada, bir korxonada, bir mavzuda o‘tkazilgan
                                                                                                                  tadbir boshqalarida o‘tkazilmaydi. Natijada, bir tadbir 50-100-300 kishi bilan
                                                                                                                  o‘tkaziladi. Qolgan yuz minglab aholi, yoshlar bexabar qolmoqda. Biz esa:
                                                                                                                  “Hamma qamrab olindi”, deb qo‘shib yozayapmiz. Ikkinchidan, tadbirlar
                                                                                                                  fotolavhalariga qarasangiz, bir xil, faol odamlarni qayta-qayta ko‘rasiz.
                                                                                                                  Tadbirlar har xil, qatnashchilar – bir xil. Muammoli odamlar, yoshlar chetda
                                                                                                                  qolib ketayapti. Uchinchi sabab – tadbirlardan qanday natijaga erishish ko‘zda
                                                                                                                  tutilmaganida. Aslida “tadbir qilish” bu – biror muammoni yechish, kasalni
                                                                                                                  davolashdek aniq maqsadli, aniq natijali ish bo‘lmog‘i kerak. Tadbirning sifati,
                                                                                                                  ta’sirchanligi, natijasini o‘ylamay, ko‘r-ko‘rona o‘tkazaversak, bu – o‘zini o‘zi
                                                                                                                  aldash bo‘ladi.
                                                                                                                  Tadbirlarni natijali qilish uchun nima qilish kerak?
                                                                                                                  –
                                                                                                                  tadbir nomini davrning dolzarb masalalari hamda mahalla, kollej, maktab,
                                                                                                                  institutda o‘rganilgan muammolardan kelib chiqib, “diagnoz-retsept” asosida
                                                                                                                  belgilash kerak;
                                                                                                                  –
                                                                                                                  Tadbir qamrovini 100 % ga yetkazish zarur. Nega bir bino 100 % bitmagan
                                                                                                                  bo‘lsa, “Yo‘q. Bino 90 % bitgan. Chala”, deb uni qabul qilishmaydi? Nega bir
                                                                                                                  dolzarb muammoga bag‘ishlangan tadbir bilan tuman aholisi 20 % qamralsa ham,
                                                                                                                  “ish
                                                                                                                  bitirilgan”,
                                                                                                                  deb,
                                                                                                                  hisobotni
                                                                                                                  qabul
                                                                                                                  qilamiz?
                                                                                                                  Bu
                                                                                                                  ko‘zbo‘yamachilik
                                                                                                                  bo‘lmaydimi?!
                                                                                                                  Burchga, siyosatga, Vatanga xiyonat bo‘lmaydimi?
                                                                                                                  –
                                                                                                                  tadbirdan
                                                                                                                  maqsad
                                                                                                                  –
                                                                                                                  uni
                                                                                                                  o‘tkazish
                                                                                                                  emas.
                                                                                                                  Odamlarga,
                                                                                                                  yoshlarga
                                                                                                                  mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar, tadbirkorlik usullari yoki diniy

                                                                                                                  33.

                                                                                                                  ekstremizm kirdikorlarini ochib berib, tushuntirish. Ko‘rsatib, o‘rgatish. Shuning
                                                                                                                  uchun rejalarimizda endi “tadbir o‘tkazish”, emas, “tushuntirish, o‘rgatish”, degan
                                                                                                                  maqsadlarni qo‘yishimiz kerak.
                                                                                                                  –
                                                                                                                  har bir ishning natijasi – unga qanday tayyorgarlik ko‘rilishiga bog‘liq.
                                                                                                                  Afsuski, tadbirlarimiz tayyorgarliksiz o‘tmoqda. Ertaga tadbir bo‘lsa, bugun e’lon
                                                                                                                  qilib, shoshib borib, “o‘tkazib” ketilmoqda. Buni tinglovchilar ham ko‘rib, sezib
                                                                                                                  turishadi. Bu o‘z ishiga, kasbiga behurmatli emasmi?! Demak, har bir tadbirga bir
                                                                                                                  oy tayyorgarlik ko‘rib, kamida 10 kun oldin xabar va mundarijani tarqatib,
                                                                                                                  ma’ruzachilar bilan oldindan, pishiq ishlashimiz kerak.
                                                                                                                  –
                                                                                                                  tadbir natijasini baholash yo‘q. Tadbir oxirida: “E’tiboringiz uchun rahmat.
                                                                                                                  Shu bilan tadbirimiz tugadi”,
                                                                                                                  deb chiqib ketayapmiz.
                                                                                                                  Tadbir
                                                                                                                  yakunida 5-6
                                                                                                                  tinglovchidan so‘rash, “Siz o‘zingizni DEOdan himoya qilish uchun nima qilishni
                                                                                                                  bilasizmi?” “Bugungi tadbirdan nimalarni o‘rganib oldingiz?”, deb so‘rashimiz
                                                                                                                  kerak. Ular bergan to‘g‘ri javoblarni tinglovchilar yana bir marta eshitib olishadi.
                                                                                                                  Olgan bilimlari mustahkamlanadi.
                                                                                                                  Mafkurasi sog‘lom yoshlarimizni DEOdan qanday himoya qilishimiz kerak?
                                                                                                                  Prezidentimizning Andijonda so‘zlagan ma’ruzasida “Bir jaholatga o‘n
                                                                                                                  ma’rifat” degan profilaktik g‘oya ko‘tarildi. Shu g‘oya qaysi mahallada amalga
                                                                                                                  oshsa, o‘sha mahalla yoshlariga DEO chang sola olmaydi. Chunki bunda har bir
                                                                                                                  oilaning har bir a’zosining mafkuraviy immuniteti, ma’naviyati diagnostik asosda
                                                                                                                  davolanadi, kuchaytiriladi. Chunki ular mabodo yot g‘oyaga duch kelib qolsalar
                                                                                                                  ham nima qilishni va nima qilmaslikni o‘rganib olishgan. Buning uchun masalaga
                                                                                                                  xuddi tibbiyotdagi kabi, individual, ro‘yxat va “diagnostika-retsept” asosida
                                                                                                                  shoshmay ishlashimiz kerak. Prezidentimiz o‘z ma’ruzalarida “Har bir DEO a’zosi
                                                                                                                  bilan kerak bo‘lsa, 1 kun, 10 kun, kerak bo‘lsa, 1 oy individual ishlash kerak”,
                                                                                                                  dedilar. Biz mana shu yondashuvni profilaktik maqsadda sog‘lom oilalarda ham,
                                                                                                                  maktab, kollej, institutlarda ham har bir o‘quvchi-talaba bilan amalga oshirishimiz
                                                                                                                  kerak. Ana shunda biz millatning mustahkam mafkuraviy himoya qobig‘ini
                                                                                                                  yaratgan bo‘lamiz. Yurtimizda ijtimoiy-ma’naviy muhit sog‘lomligi kafolatlanadi.

                                                                                                                  34.

                                                                                                                  Ichkarida g‘oyaviy bo‘shliq bo‘lmasa, tashqaridan kelayotgan balo kira
                                                                                                                  olmaydi, sig‘maydi. Aylanib, bo‘shliq izlab boshqa tomonga ketadi. Shu bois Qaror
                                                                                                                  avvalo “ichkari”ni – jamiyatning ichki, sog‘lom ijtimoiy-ma’naviy muhitini to‘kis,
                                                                                                                  barqaror, mukammal qilishimiz zarurligini talab qilmoqda.
                                                                                                                  Qaror diagnostik, profilaktik va manzillilik xususiyatlariga ega. Unda
                                                                                                                  jahondagi mafkuraviy vaziyat, tendensiyalar bilan birgalikda mamlakatimizdagi
                                                                                                                  og‘riqli 7 ma’naviy-mafkuraviy muammo ochiq va achchiq qayd qilindi. Bular:
                                                                                                                  1) oila, mahalla va ta’lim muassasalarida yoshlar tarbiyasi samarasizligi; 2)
                                                                                                                  chekka hududlar va mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan maqsadli g‘oyaviytarbiyaviy ishlarning yuzaki tarzda olib borilayotgani; 3) jinoyatchilik; 4) diniy
                                                                                                                  ekstremizm va terroristik harakatlarga adashib qo‘shilib qolish; 5) milliy
                                                                                                                  qadriyatlarga e’tiborsizlik; 6) erta turmush qurish; 7) oilaviy ajralishlar kabi boshi
                                                                                                                  tarbiyaga borib taqaladigan ma’naviy illatlarga siyosiy diagnoz qo‘yib berdi.
                                                                                                                  Chunki ilm-fanga asoslanmagan sohaning kelajagi yo‘q. Buyuk bobomiz
                                                                                                                  Imom Buxoriy biz avlodlariga “Ilmsiz najot yo‘q va bo‘lmag‘ay”, deya
                                                                                                                  haqiqatni yozib qoldirgan edi. XXI asr – texnologiyalar asri ana shu haqiqatning
                                                                                                                  bugungi isboti. Shu sababli Prezident Qarori bizdan yuqoridagi ma’naviy
                                                                                                                  illatlarning sabablarini, ildizlarini, omillarini ilmiy o‘rganishni talab qilmoqda.
                                                                                                                  Masalan, bundan 100, 1000 yillar ilgari ham ajdodlarimizda oilalar buzilgan.
                                                                                                                  Ularni faqat 1 ta sabab – o‘lim ajratgan. Boshqa hech narsa ajralishga sabab
                                                                                                                  bo‘lmagan. Qaror bizni “g‘oyaviy-tarbiya ishlarining yuzaki tarzda olib
                                                                                                                  borilayotgani”dan ogohlantirib, bu ahvolga chek qo‘yishni talab qilmoqda. Yuzaki
                                                                                                                  ishlash bu – masalaning
                                                                                                                  “ichiga kirmasdan”, noilmiy,
                                                                                                                  ya’ni natijasiz,
                                                                                                                  xo‘ja(yin)ko‘rsin uchun “shug‘ullanish” degani. Qarorning mana shu joyi soha
                                                                                                                  xodimlari, barcha vazirlik, idoralarning katta- kichik rahbarlarimizning ma’naviyat
                                                                                                                  va ma’rifat, milliy g‘oya, tarbiya masalalariga munosabatlarini qayta ko‘rib
                                                                                                                  chiqishlarini taqozo qilmoqda.
                                                                                                                  Qarorning profilaktik jihati ma’naviy hayotimizda uchrayotgan “salbiy
                                                                                                                  holatlarning oldini olishga qaratilgan targ‘ibot ishlarining aksariyat hollarda

                                                                                                                  35.

                                                                                                                  kutilgan natijani bermayotgani bu masalalarga jiddiy e’tiborni talab etmoqda3”,
                                                                                                                  degan dasturiy ko‘rsatmada mustahkamlab qo‘yilgan. Ichki va tashqi tahdid o‘z
                                                                                                                  ishini qilganidan keyin emas, balki oldini olish isbot talab qilmaydigan haqiqat. Shu
                                                                                                                  sababli Qaror profilaktik, preventiv targ‘ibot, tarbiyaga ustuvorlik talabini
                                                                                                                  qo‘ymoqda.
                                                                                                                  Qarorda to‘qqiz yo‘nalishdagi asosiy, kompleks yo‘nalishlar vazifalar
                                                                                                                  belgilab berildi. Ularda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiyiqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari, davlat dasturlari targ‘ibotini
                                                                                                                  tizimli va izchil amalga oshirish, jahonda kechayotgan mafkuraviy jarayonlarni har
                                                                                                                  tomonlama yoritish, terrorizm, diniy ekstremizm, aqidaparastlik, separatizm, odam
                                                                                                                  savdosi, “ommaviy madaniyat”, narkobiznes va boshqa tahdidlarga qarshi g‘oyaviy
                                                                                                                  kurashish, milliy g‘oyani keng targ‘ib etish, bunyodkorlik ruhini yalpi ijtimoiy
                                                                                                                  harakatga aylantirish, xalqimizning ertangi kunga ishonchini kuchaytirish, targ‘ibottashviqot ishlariga aholining xususiyatlarini hisobga olgan holda maqsadli va
                                                                                                                  mazmunli yondashuvni joriy etish, sohaning ilmiy asoslangan, muntazam
                                                                                                                  monitoringini
                                                                                                                  ta’minlash,
                                                                                                                  yoshlarda
                                                                                                                  sog‘lom
                                                                                                                  dunyoqarash,
                                                                                                                  kitobxonlik
                                                                                                                  ko‘nikmasini shakllantirish, Internetdan foydalanish madaniyatini oshirish, ularda
                                                                                                                  g‘oyaviy va axborot xurujlariga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirish,
                                                                                                                  uyushmagan yoshlar bilan ishlash, xalqimizning tarixiy merosi, urf-odatlari va
                                                                                                                  milliy tarbiya an’analarini asrab-avaylash, dinlararo bag‘rikenglik, millatlararo
                                                                                                                  totuvlik, mehr-oqibat muhitini mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab
                                                                                                                  chiqish va joriy etish vazifalari belgilab berildi.
                                                                                                                  Ushbu vazifalar ijrosi mamlakatimizda ma’naviyat-ma’rifat sohasini yangi
                                                                                                                  bosqichga ko‘tarib, Vatanimizning mafkuraviy himoyasini yanada mustahkamlashi
                                                                                                                  shubhasiz.
                                                                                                                  O‘zbekistonda davom etayotgan milliy mustaqillikni mustahkamlash jarayoni
                                                                                                                  ta’lim va tarbiya targ‘ibotini ham isloh qilishni, ma’naviy va ma’rifiy ildizlarga
                                                                                                                  3“Ma’naviy-ma’rifiy
                                                                                                                  ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish
                                                                                                                  to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 iyul PQ-3160-son qarori.

                                                                                                                  36.

                                                                                                                  payvand qilishni; yosh avlodlarda O‘zbekiston vatanparvarlariga xos fazilatlarning
                                                                                                                  tarixiy o‘zaklarini aniqlashni; o‘zbek xalqi tarixi, tili, ma’naviyati, adabiyoti,
                                                                                                                  san’ati, an’analari va urf-odatlarini milliy tarbiyaviy tadqiq qilishni talab etmoqda.
                                                                                                                  Ana shu nuqtai-nazardan tadqiqotimiz mavzusi milliy pedagogik tarix qirralarini
                                                                                                                  ham o‘rganishni talab qiladi. Chunki tarix o‘zbek xalqi oldiga qachon, qanday
                                                                                                                  tarbiyaviy talablar qo‘yganligini; davr o‘zgarishi bilan milliy tarbiya maqsadida –
                                                                                                                  fe’l- atvorimizda qay sifatlar, qaysi tomonlarga o‘zgarganligi, qaysi sifatlar
                                                                                                                  o‘zgarmay,
                                                                                                                  avloddan-avlodga
                                                                                                                  meros
                                                                                                                  bo‘lib
                                                                                                                  yetib
                                                                                                                  kelganligini
                                                                                                                  aniqlash
                                                                                                                  respublikamizda milliy ma’naviyatni o‘rganish, tiklash va istiqbolini belgilash
                                                                                                                  nuqtai-nazaridan g‘oyat qimmatlidir.
                                                                                                                  Markaziy Osiyo xalqlari, ularning turmush tarzi, odatlari bilan jahonning
                                                                                                                  atoqli tarixchilari qiziqib
                                                                                                                  kelishgan.
                                                                                                                  Buni tarixchi
                                                                                                                  Strabonning
                                                                                                                  asarlaridagi
                                                                                                                  massagetlar axloqiy tasavvurlari haqidagi ma’lumotlardan ham ko‘rish
                                                                                                                  mumkin. Uning yozishicha, qadim zamonlarda ajdodlarimiz o‘lkamiz hududida
                                                                                                                  ko‘plab
                                                                                                                  qabilalarga bo‘linib yashagan. Ular uchun o‘zaro halollik, adolatlilik hamma
                                                                                                                  narsadan ustun qadriyatlar hisoblangan.
                                                                                                                  O‘tmishda ajdodlarimiz qanday fazilatlarga ega bo‘lgan farzandni orzu
                                                                                                                  qilishganini anglash uchun xalqimiz uzoq tarix davomida yaratgan afsona,
                                                                                                                  ertaklar, dostonlarga murojaat qilish kerak. O‘zbek xalq og‘zaki ijodiyoti
                                                                                                                  namunalarida tarannum qilingan vatanga muhabbat, erkparvarlik, g‘ururlilik,
                                                                                                                  sadoqatli (jon do‘sti) do‘st bo‘la olish, o‘z burchini, o‘z so‘zini oqlash, mardlik,
                                                                                                                  jasoratga qodirlik eng zarur fazilatlar bo‘lgan. O‘zbek olimi, professor
                                                                                                                  Y.Jumaboevning qayd qilishicha, “
                                                                                                                  . o‘z burchini ado etish, dushman ustidan g‘alaba qilish yo‘lida
                                                                                                                  qahramonlarcha o‘z jonidan kechishga, har qanday mashaqqatlarga bardosh
                                                                                                                  berishga, sevgi, muhabbatdan kechishga, o‘z qabiladoshlarining or-nomusi uchun
                                                                                                                  to oxirigacha kurashishga shay” turganlar.
                                                                                                                  Ajdodlarimizda milliy vatanparvarlik fazilatining qanday namoyon
                                                                                                                  bo‘lganligini Sak qabilasiga mansub cho‘pon Shiroqning eramizdan avvalgi
                                                                                                                  519 yilda ko‘rsatgan mashhur jasoratidan bilish mumkin. Grek tarixchisi Gerodot
                                                                                                                  shax Doroning O‘rta Osiyoga qilgan hujumi haqida hikoya qila turib, Shiroqning

                                                                                                                  37.

                                                                                                                  mingboshi Ranosatga qarata aytgan quyidagi so‘zlarini keltiradi; – Men g‘alaba
                                                                                                                  qildim, chunki saklarni, mening yurtdoshlarimni sizlarning hammangizdan saqlash
                                                                                                                  uchun men siz forslarni ochlik va chanqoqlik azobiga mubtalo etib, holdan
                                                                                                                  toydirishga muvaffaq bo‘ldim”.
                                                                                                                  Markaziy Osiyo xalqlari hayoti, madaniyati, urf-odatlari orasida tarixiy
                                                                                                                  umumiylik mavjud. Demak, mazkur umumiylik ushbu xalqlar orasida tarbiyada
                                                                                                                  ham umumiylik mavjud bo‘lganligini ko‘rsatadi. Bu haqda islomgacha davr
                                                                                                                  madaniyati tarixi, qadimiy yozma obidalar: Avesto, Urxon-Yenisey yozma
                                                                                                                  obidalar, manixeylik, mazdakizm kabi oqimlar ta’limotlarini o‘rgangan olimlarning
                                                                                                                  ilmiy xulosalari mavjud. Jumladan, Avestoni o‘rganish O‘rta Osiyo, Ozarbayjon,
                                                                                                                  Eron, Yaqin va O‘rta Sharq xalqlarining o‘sha davrlardagi axloqiy g‘oyalari haqida
                                                                                                                  boy ma’lumotlar beradi. Avestoning eng eski qismlaridan biri “Yasna”da
                                                                                                                  chorvadorning adolatli, oqil va hurmatga sazovor bo‘lishi maqsadiga yetkazishini
                                                                                                                  e’tiqod darajasiga ko‘tarishgan. Lekin qo‘lida qurol bilan, zo‘rlik ishlatib,
                                                                                                                  yaylovlarni yer bilan yakson qilib, merosga qolgan mol-mulkini talon-taroj qiluvchi
                                                                                                                  ko‘chmanchilarni manfur dushman hisoblaganlar. Natijada, qadimgi ajdolarimiz
                                                                                                                  nazdidayoq adolatsizlik natijasida “biz” – “ular” (bosqinchilar) antitezasi paydo
                                                                                                                  bo‘lgan. Bu esa, o‘z navbatida, yosh avlodlarda vatanparvarlik, millatparvarlik,
                                                                                                                  fidoiylik kabi fazilatlarni shakllantirishni qabilaviy tarbiya vazifalariga aylantirgan.
                                                                                                                  Ajdodlarimiz farzand tarbiyasining negizi sifatida axloqiy uchlik: uy, niyatso‘z-ish birligini yaratishgan. Mazkur uchlik negizini keyinchalik lug‘atimizga
                                                                                                                  kirib kelgan “vijdon” so‘zi bilan ham ifodalash mumkin. “Men Yaxshi niyat,
                                                                                                                  Yaxshi so‘z va Yaxshi ishga shon-shavkat baxsh etaman. Men yaxshilikdan iborat
                                                                                                                  Mazda qonuniga shon-shavkat baxsh etaman”, -deb yozilgan “Yasna”da. “Yaxshi
                                                                                                                  fikr deganda. yaqin kishisiga mehribon bo‘lish, muhtoj va xavf-xatar ostida
                                                                                                                  qolganda ko‘maklashishga shaylik, yovuzlikka qarshi, kishilar baxt-saodati uchun
                                                                                                                  faol kurashishga shaylik, hamma bilan ahil va totuvlikda, o‘z maslakdosh
                                                                                                                  birodarlari bilan do‘stlik va hamkorlikda yashashga intilish ruhidagi niyatlar va
                                                                                                                  fikrlar musaffoligi tushuniladi. Inson o‘z fikri- xayolida boshqalarga hasad
                                                                                                                  qilmasligi lozim, yaxshi niyatli kishi darg‘azab bo‘lmaydi va boshqa jaholatlarga
                                                                                                                  berilmaydi,

                                                                                                                  38.

                                                                                                                  chunki bunday holatida yaxshi niyatini yo‘qotadi, burch va adolat haqida unutadi
                                                                                                                  va nojo‘ya harakatlar qiladi” – deb hisoblangan.
                                                                                                                  Bu axloqiy fazilatlar kishini elga qo‘shilishga, el bilan birga bo‘lishga, elning
                                                                                                                  tashvishi
                                                                                                                  bilan
                                                                                                                  yashashga
                                                                                                                  tayyor
                                                                                                                  turuvchi
                                                                                                                  xalqparvar
                                                                                                                  kishini
                                                                                                                  tarbiyalashga qaratilgani o‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdi. Zamonlar o‘tib, odamlar
                                                                                                                  orasidagi munosabatlarning boyishi, savdo-sotiqning yuzaga kelishi bilan qabilaviy
                                                                                                                  tarbiyaga qo‘yiladigan talablar ham o‘zgarib, zamonaviylasha bordi. Ajdodlarimiz
                                                                                                                  o‘zlaridagi
                                                                                                                  xislatlarning
                                                                                                                  nafaqat
                                                                                                                  xudo
                                                                                                                  tomonidan
                                                                                                                  ato
                                                                                                                  qilingan,
                                                                                                                  balki
                                                                                                                  shakllantirilishini tobora chuqurroq ilg‘ay bordilar. Jumladan, Yaxshi so‘zlar –
                                                                                                                  ahdga vafodorlik, berilgan va’dani oqlash, hamma oldi-berdilarda halol bo‘lish,
                                                                                                                  o‘zgalarning haqini yemaslik, buzuqlikdan o‘zini to‘xtata bilish kabi yangi sifatlar
                                                                                                                  bilan boyiy bordi.
                                                                                                                  2.2 Tarbiya fanini o‘qitish jarayonida ma’rifatparvar olimlarimizning bu
                                                                                                                  boradagi ma’naviy meroslarini o‘rganish
                                                                                                                  Milliy ma’naviyatimizning saqlanib qolishi, yuksalishi va bugungi darajaga
                                                                                                                  yetib kelishida jadidlar deb atalmish ma’rifatparvar bobolarimizning ham o‘rni
                                                                                                                  beqiyos. Ma’rifatparvar pedagog Abdulla Avloniy axloq-odob, demakki, inson
                                                                                                                  ma’naviyati haqida “Turkiy guliston yoxud axloq” nomli yirik asar yozib
                                                                                                                  qoldirgan. Unda tarbiya haqida quyidagi jumlalar keltirilgan: “Janobi Haq
                                                                                                                  insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila
                                                                                                                  zararni, oq ila qorani ayiradurgan qilub yaratmishdur. Lekin bu insondagi
                                                                                                                  qobiliyatni kamolga yetkurmak tarbiya ila bo‘ladur. “Qush uyasinda ko‘rganin
                                                                                                                  qiladur”. Inson javhari qobildur. Agar yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqlardan
                                                                                                                  saqlanub, go‘zal xulqlarga odatlanub katta bo‘lsa, har kim qoshida maqbul,
                                                                                                                  baxtiyor bir inson bo‘lub chiqar. Agar tarbiyatsiz, axloqi buzulub o‘ssa, Allohdan
                                                                                                                  qo‘rqmaydurgan, shariatga amal

                                                                                                                  39.

                                                                                                                  qilmaydurgan, nasihatni qulog‘iga olmaydurgan, har xil buzuq ishlarni qiladurgan,
                                                                                                                  nodon, johil bir rasvoyi olam bo‘lub qolur”4.
                                                                                                                  Abdulla Qodiriy asarlarida ham milliy ma’naviyatimiz zuhur bo‘lgan.
                                                                                                                  Ayniqsa, adib asarlari orqali o‘z davridagi milliy ma’naviyatning bir qismini
                                                                                                                  tashkil etadigan oila ma’naviyatini ochib berish orqali milliy ma’naviyatimiz
                                                                                                                  portretini chizadi.
                                                                                                                  Ko‘rinadigan
                                                                                                                  narsalarning
                                                                                                                  sababi
                                                                                                                  ko‘rinmaydigan
                                                                                                                  narsalarda.
                                                                                                                  Qattiq
                                                                                                                  narsalarning sababi yumshoq narsalarda. Ma’naviyat – ko‘rinmaydigan, yumshoq
                                                                                                                  kuch. Keling, yuqoridagi ma’naviy qadriyatlarimizning har birini bir ma’naviy
                                                                                                                  minoraga o‘xshatib ko‘raylik.
                                                                                                                  Qadimiy shaharlarimizdagi olamga mashhur minoralar bobolarimizning
                                                                                                                  yuksak ma’naviyatidan moddiy guvohlik berib turishibdi. Shu bugun ham quyosh
                                                                                                                  nurlari ertalab bizga va Buxoro, Samarqand, Termiz, Shahrisabz, Qarshi va
                                                                                                                  Toshkentning zarrin minoralariga tushdi. Demak, ular biz bilan yashayapti. Ular
                                                                                                                  ertaga
                                                                                                                  ham, XXII, XXX asrlarda
                                                                                                                  ham jim, salobat
                                                                                                                  bilan
                                                                                                                  so‘zlaydi: “Bobolaringizning qudratini, yuksak ma’naviyatini bilmoqchi
                                                                                                                  bo‘lsangiz, bizlarga
                                                                                                                  boqing”. Amir Temur hazratlari Oqsaroy peshtoqiga yozdirgan mashhur
                                                                                                                  bashorat bejiz emas ekan-da!5
                                                                                                                  Minora degan so‘z “nur taratib turgan inshoot”, “mayoq” degan
                                                                                                                  ma’noni
                                                                                                                  bildiradi. O‘zbekiston – peshonalariga ezgu g‘oyalar yozilgan mahobatli
                                                                                                                  minoralar mamlakati.
                                                                                                                  Bu
                                                                                                                  minoralar
                                                                                                                  avval
                                                                                                                  bobolarimizning
                                                                                                                  g‘oyalarida,
                                                                                                                  g‘oyalardan qog‘ozdagi chizmalarga, chizmalardan chiqib maydonlarda qad
                                                                                                                  ko‘targan. Samarqand, Buxoro, Xivadagi eng baland minoralarning poydevori 20
                                                                                                                  metrgacha yer qa’riga kirib ketgan ekan.
                                                                                                                  Minoralar – ham moddiy (arxitektura) ham ma’naviy (yozuvlaridagi ma’no)
                                                                                                                  ob’ekt. Moddiy va ma’naviy qadriyatlarimizdagi bu uyg‘unlik ma’naviy
                                                                                                                  ildizlarimizning qanchalik teranliginini tasdiqlaydi. Bu minoralarni qurish ham
                                                                                                                  “ezgu fikrlarni targ‘ib qilaylik”, degan bunyodkor fikrdan boshlangan. Ya’ni
                                                                                                                  Abdulla Avloniy. Turkiy Guliston yoxud axloq. – T.: O‘qituvchi, 1992.
                                                                                                                  Yuksak ma’naviyat – Sohibqironning yengilmas kuchi. /Mediataqdimot. Milliy g‘oya va mafkura
                                                                                                                  ilmiy- amaliy markazi. Tuzuvchilar: M.Quronov, O.Bozorov. (52). 2014/13. –B. 7.
                                                                                                                  4
                                                                                                                  5

                                                                                                                  40.

                                                                                                                  yuqorida keltirganimiz “minora – o‘zidan nur taratib turadigan inshoot, mayoq”
                                                                                                                  degan ta’rifdagi nur bu – ulardagi hikmatlar. Mana shu qisqacha tahlilning o‘zi ham
                                                                                                                  minoralarimiz ularga ko‘zi tushgan, ulardagi ezgu fikrlarni o‘qigan odamlarga ezgu
                                                                                                                  g‘oyalarni yoyuvchi ma’naviy targ‘ibot vositasi bo‘lganini ko‘rsatadi. Chunki
                                                                                                                  mutafakkir ajdodlarimizdan biri Mahdumi A’zam aytganidek, “fikr ko‘rinmaydi,
                                                                                                                  ammo u ko‘rinadigan ulug‘ ishlarni bajaradi”.6
                                                                                                                  Mamlakatimizda amalga oshirilgan mislsiz bunyodkorliklar barqarorlik,
                                                                                                                  osoyishtalik
                                                                                                                  va
                                                                                                                  hamkorlik,
                                                                                                                  o‘zaro
                                                                                                                  hurmat
                                                                                                                  va
                                                                                                                  mehr-oqibat
                                                                                                                  muhiti,
                                                                                                                  vatandoshlarimizning tobora o‘sib borayotgan dunyoqarashi va ongu tafakkuri,
                                                                                                                  huquqiy va siyosiy madaniyati va faolligi kabi ma’naviy tushunchalar zaminida
                                                                                                                  yuksaldi. Ularni ma’naviyat minoralari, deb aytsak, arziydi. Chunki bu minoralar
                                                                                                                  bugun jahon kelib ko‘rayotgan ulug‘ ishlarimizning mezon – mayoqlari bo‘lib
                                                                                                                  xizmat qilmoqda.
                                                                                                                  Xalqimizdagi yuksak ma’naviyat va adolatga intilish tuyg‘usi uning eng
                                                                                                                  murakkab davrlarda ham o‘ta og‘ir sinovlardan o‘tishi, hayotning turli to‘fon
                                                                                                                  va bo‘ronlariga mardona dosh berib, qaddi-qomatini tik tutib yashashiga katta
                                                                                                                  madad baxsh etgan.
                                                                                                                  Turli din va millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjihat yashash,
                                                                                                                  dinlararo bag‘rikenglik, dunyoviy bilimlarga intilish, o‘zga xalqlar ilg‘or tajribalari
                                                                                                                  va madaniyatini o‘rganish kabi xususiyatlar ham o‘zbek xalqida azaldan mujassam.
                                                                                                                  Shu bilan birga, milliy xarakterga xos bo‘lgan muruvvat, andisha, or-nomus,
                                                                                                                  sharmu hayo, ibo-iffat kabi betakror fazilatlar, o‘zbek xalqini ko‘p jihatdan ajratib
                                                                                                                  turadigan
                                                                                                                  mehmondo‘stlik,
                                                                                                                  bag‘rikenglik,
                                                                                                                  oqko‘ngillik
                                                                                                                  xususiyatlari
                                                                                                                  ham
                                                                                                                  ma’naviyatning ildizlarini tashkil etadi. Ana shu ildiz qirqilsa, ma’naviyat daraxti
                                                                                                                  sekin-asta quriy boshlaydi. Ma’naviyatsiz el esa qaramlikka mahkum bo‘ladi.
                                                                                                                  Shunday ekan, biz ma’naviyatimizni uning borligicha asrashga va ildiziyu tanasini
                                                                                                                  mustahkamlashga harakat qilib, “ma’naviy mineral” o‘g‘itlarga boy suv bilan
                                                                                                                  sug‘orib turishimiz lozim.
                                                                                                                  6
                                                                                                                  To‘raev B.O. Mahdumi A’zam – mutafakkir. –T.: Imom Buxoriy xalqaro markazi, 2013. –B. 23.

                                                                                                                  41.

                                                                                                                  Bundan tashqari, hozirgi murakkab dunyoda O‘zbekistonni o‘z ta’sir
                                                                                                                  doirasiga tortishga urinuvchi kuchlar amalda bizni qadimiy ildizlarimizdan uzib
                                                                                                                  tashlashga yo‘naltirilgan ma’naviy tajovuzlarni kuchaytirmoqdalar. Bunday
                                                                                                                  kuchlar bizning mahalliy sharoitimiz, an’ana va qadriyatlarimiz, minglab yillik
                                                                                                                  tariximizni, ma’naviyatimizning milliy-etnik asoslarini bilmasdan turib, o‘z fikrini
                                                                                                                  o‘tkazishga harakat qiladilar. Bunday intilishlar negizida, albatta kimningdir
                                                                                                                  manfaati turadi. Jahon tarixi shundan dalolat beradiki, o‘z milliy an’analari,
                                                                                                                  qadriyatlari, tomirlari va asoslaridan uzilmagan, o‘z qadr-qimmati va g‘ururini
                                                                                                                  saqlay oladigan davlat va millat o‘z murod-maqsadiga yetadi.
                                                                                                                  Shu sababdan ham, istiqlol yillarida ma’naviy tiklanishning ijobiy,
                                                                                                                  bunyodkorlik mohiyatini kuchaytirishga qaratilgan, bir-birini to‘ldiradigan siyosiy,
                                                                                                                  iqtisodiy va madaniy dasturlar majmui ishlab chiqildi. Ushbu dasturlar qayta
                                                                                                                  tiklanayotgan
                                                                                                                  merosga
                                                                                                                  farqlab
                                                                                                                  yondashishga,
                                                                                                                  eng
                                                                                                                  muhim,
                                                                                                                  umuminsoniy
                                                                                                                  qadriyatlarni boyitadigan hamda jamiyatni yangilash talablariga javob beradigan,
                                                                                                                  ma’naviy jihatdan ahamiyatli urf-odat, marosim, an’analarni tanlab olish
                                                                                                                  zaruriyatiga asoslangan.
                                                                                                                  Xalq ma’naviyatini, millat ma’naviyatini sun’iy ravishda, qandaydir o‘ylab
                                                                                                                  topilgan aqidalarga, dogmalarga tayanib, yuzaga keltirib ham, keskin o‘zgartirib
                                                                                                                  ham bo‘lmaydi. Chunki ma’naviyat tushunchasining mazmuni bir kunda, bir yilda,
                                                                                                                  hatto bir asrda shakllanadigan narsa emas, u har bir xalqning juda uzoq tarixi
                                                                                                                  qa’ridan oziq olib, teranlik kasb etib keladi.
                                                                                                                  Islom Karimov xalq ma’naviyatini yuksaltirish deganda nimani ko‘zda
                                                                                                                  tutganini hali mustaqillikka erishmasimizdan – 1990 yili O‘zbekiston
                                                                                                                  Prezidenti sifatidagi birinchi nutqidayoq ochiq-oydin bayon etgan edi. U ushbu
                                                                                                                  ma’ruzasida inson ruhiyatining nozik va murakkab tomonlari bilan, “xazinalarga
                                                                                                                  to‘la milliy- tarixiy an’analar bilan, umuminsoniy ma’naviy boyliklar bilan
                                                                                                                  hisoblashmaslik” yaqin o‘tmishimizda jamiyatga qanchalar zarar keltirganini qayd
                                                                                                                  etib, yangicha vazifalarni olg‘a surgan edi:
                                                                                                                  “Birinchi navbatda milliy madaniyatimiz, xalq ma’naviy boyligining
                                                                                                                  ildizlariga e’tibor berish lozim. Bu xazina asrlar davomida misqollab to‘plangan.

                                                                                                                  42.

                                                                                                                  Tarixning ne-ne sinovlaridan o‘tgan. Insonlarga og‘ir damda madad bo‘lgan.
                                                                                                                  Bizning vazifamiz – shu xazinani ko‘z qorachig‘imizdek asrash va yanada boyitish,
                                                                                                                  so‘zda emas, amalda har bir kishining vijdon erkinligini, e’tiqodining erkinligini
                                                                                                                  ta’minlashimiz kerak”7.
                                                                                                                  Hech bir xalq dunyoda yakka yashamaydi, yolg‘izlikda rivojlanmaydi ham.
                                                                                                                  Elat va millatlar doimo o‘zaro turlicha munosabatda bo‘ladilar va tarix davomida
                                                                                                                  bir-biriga ta’sir o‘tkazib, o‘zlarini ham, o‘zgalarni ham ma’naviy boyitib boradilar.
                                                                                                                  Ammo hech qachon, hech bir xalq o‘zligidan butkul kechib, boshqa xalq
                                                                                                                  ma’naviyati hisobidan o‘zini boyita olgan emas. Yakka shaxs butkul o‘zga
                                                                                                                  ma’naviy muhitda tarbiya topib, unga to‘liq moslashishi mumkin. Bu – inson
                                                                                                                  tabiatiga xos narsa. Ammo bir xalq to‘lig‘icha o‘zligidan kechib, o‘zga xalq
                                                                                                                  ma’naviy dunyosini qabul qilsa, demak, unday xalq yo‘q bo‘ladi, o‘z ma’naviy
                                                                                                                  qiyofasini yo‘qotgan millat esa yo‘qolgan millatdir. Shu sababli ham milliy
                                                                                                                  mustaqillik poydevorini ma’naviy muctaqillik tashkil etadi, deymiz. Milliy
                                                                                                                  ma’naviyatning takomili o‘sha millatga mansub har bir shaxsning ma’naviy
                                                                                                                  kamoloti bilan bevosita bog‘liq va ushbu zaminga tayanib yuksaladi.
                                                                                                                  Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Bu aksioma. Hech qachon isbot talab
                                                                                                                  qilmaydi. Uning har bir so‘zi tushunarli. Shunday bo‘lsa-da, bu haqda qisqacha
                                                                                                                  to‘xtalish joiz.
                                                                                                                  O‘zbek tilining izohli lug‘atida yuksak so‘zining ikkita ma’nosi mavjudligi
                                                                                                                  yozilgan:
                                                                                                                  1. Baland, yuqori.
                                                                                                                  2. Yuqori darajadagi, oliy.
                                                                                                                  Yuksak ma’naviyat birikmasida aynan ikkinchi ma’nosi nazarda tutilgan.
                                                                                                                  Ya’ni yuqori darajadagi, oliy maqomdagi ma’naviyat, degan ma’no anglashiladi.
                                                                                                                  Demak, ma’naviyat insonda turli xil darajada bo‘lar ekan: past, o‘rta, yuqori.
                                                                                                                  Insondagi ma’naviyat darajasini qanday aniqlash mumkin?
                                                                                                                  Oddiyroq qilib aytadigan bo‘lsak, xalq orasidagi “bama’ni yigit”, “bema’ni
                                                                                                                  odam” kabi iboralar aslida odamlarning ma’naviyat darajasiga xalq tomonidan
                                                                                                                  7
                                                                                                                  Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. –T.: O‘zbekiston, 1994. –B. 65-66.

                                                                                                                  43.

                                                                                                                  berilgan bahodir. Agar ma’naviyati yuqoriroq kishi bo‘lsa, unga nisbatan bama’ni
                                                                                                                  (ya’ni ma’naviyat mezonlariga mos, ma’naviyati bor), aksincha, ma’naviyati past
                                                                                                                  bo‘lsa, unga nisbatan bema’ni (ya’ni ma’naviyatlilik mezonlariga mos emas,
                                                                                                                  ma’naviyati yo‘q, ma’naviyatsiz) degan ibora qo‘llanadi.
                                                                                                                  Xo‘sh, bu bo‘linish odamlarning qaysi xususiyatlariga qarab ajratiladi?
                                                                                                                  Bu ularning axloq-odobi, insoniyligi va eng asosiysi, o‘zlaridagi mavjud
                                                                                                                  fazilatlar orqali ajratiladi. Ya’ni insonlardagi yaxshi fazilatlarning qanchalik
                                                                                                                  ko‘p yoki kam ekani bilan ularning ma’naviyatlilik darajasi o‘lchanadi.
                                                                                                                  Fazilat (arabcha “afzallik”, “ijobiy xislat”, “ezgu ish”) – ijobiy xislat, yaxshi
                                                                                                                  xulq yoki xususiyat. Ana shu ijobiy xislatlarning har birini imoratning bitta
                                                                                                                  qavati deb olib, har bir fazilatni boshqasining ustiga qo‘yib chiqamiz. Natijada esa,
                                                                                                                  qavatlar soni ko‘payib, bino yuqorilab, yuksaklikka bo‘y cho‘zib boradi.
                                                                                                                  Nafaqat yuksaklikka bo‘y cho‘zadi, balki yorug‘likka yuz tutib, quyosh nuridan
                                                                                                                  bahra olish imkoniyatlari yanada ortadi. Atrofni ko‘ra olish xususiyati ham ortadi.
                                                                                                                  Uzoq- uzoqlarni ko‘ra oladi. Qancha yuksalib borsa, atrofini shuncha keng qamrab
                                                                                                                  oladi. Xavf-xatarni oldindan sezadi va unga qarshi immunitetini hozirlaydi. Bu
                                                                                                                  binoning nomini ma’naviyat, deb ataylik. Demak, fazilatlar qancha ko‘p bo‘lsa,
                                                                                                                  imorat, ya’ni ma’naviyat shuncha yuksalib boraveradi.
                                                                                                                  Fazilatlari ko‘p bo‘lgan, kamolotga intilgan odamni eng toza, yarqiragan
                                                                                                                  ko‘zguga o‘xshatishimiz mumkin. U qorong‘ulikda, xiralikda yurgan odamlarga
                                                                                                                  quyoshning nurini yetkazib berishga, ularning yo‘lini yoritishga xizmat
                                                                                                                  qiladi. Ana shu sababli ham ular ziyoli kishilar, ya’ni ziyo, nur taratuvchi kishilar
                                                                                                                  deyiladi.
                                                                                                                  Insonning
                                                                                                                  ma’naviyatini
                                                                                                                  yemirib
                                                                                                                  boradigan, fazilatlarning
                                                                                                                  aksi, ziddi, dushmani bu – illat (kasallik, dard; kamchilik, nuqson; sabab).
                                                                                                                  Illatni zaxga, sho‘rga,
                                                                                                                  zamburug‘ga o‘xshatish mumkin. Uning bittasi ham ko‘p. Chunki bitta illat
                                                                                                                  biz
                                                                                                                  yuqorida majoziy ma’noda, shartli ravishda atagan imoratimizning kuchini
                                                                                                                  yo‘qotib, qavatma-qavat cho‘kib borishiga olib keladi. Ya’ni illatlarning soni
                                                                                                                  ko‘payib, fazilatlarni yemirib boradi va bunday shaxs ma’naviy tubanlikka yuz
                                                                                                                  tutadi. Uning imorati cho‘kib, jarlik hosil qilishi ham hech gap emas. Jarlik esa
                                                                                                                  zim-ziyo. U yerdan hech narsa ko‘rinmaydi. Har qanday balo-qazo o‘sha joyga

                                                                                                                  44.

                                                                                                                  qorong‘ulik, ham chuqurlikda bo‘lgan odam esa na atrofni va na uzoqni ko‘ra
                                                                                                                  oladi. Aksincha, bir o‘zi qolishdan qo‘rqqandek, atrofidagilarni ham ana shu
                                                                                                                  chohga tortaveradi. Balki o‘zi bu chohdan chiqish uchun yon-veridagilardan
                                                                                                                  foydalanmoqchi bo‘lar. Lekin bunday qilish o‘rniga uning ham jarga qulashiga
                                                                                                                  sababchi bo‘ladi, xolos. Bunday odam xuddi suvda cho‘kayotgan kishini eslatadi.
                                                                                                                  Fazilatlar yosh yigit-qizlarda o‘z-o‘zidan paydo bo‘lib qolmaydi. U
                                                                                                                  tarbiyalash, tushuntirish, ko‘rsatish va o‘rgatish orqali orttiriladi. Tarbiya esa
                                                                                                                  bu insondagi fazilatlar sonini ko‘paytirishga qaratilgan jarayondir. Shu ma’noda,
                                                                                                                  xalq orasidagi tarbiyali, axloqli, odobli, ma’naviyatli, bama’ni, ma’nili, adabli,
                                                                                                                  tartib- intizomli kabi so‘zlar sinonim so‘zlardir. Axloqli odam odobsiz bo‘lolmaydi,
                                                                                                                  odob- axloqsiz odamni esa ma’naviyatli deyolmaymiz. Bularning barchasi bir-biri
                                                                                                                  bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan so‘z va tushunchalardir.
                                                                                                                  Bu tushunchalar kecha yoki bugun paydo bo‘lgani yo‘q. Ular odamzodga
                                                                                                                  ming,
                                                                                                                  million
                                                                                                                  yillardan
                                                                                                                  buyon
                                                                                                                  tanish.
                                                                                                                  Ular
                                                                                                                  haqida
                                                                                                                  qadim-qadimlardan
                                                                                                                  bobokalonlarimiz, buyuk ajdodlarimiz – Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu
                                                                                                                  Rayhon Beruniy, Abu-l-Qosim Mahmud Zamaxshariy, Abu Mansur Moturidiy,
                                                                                                                  Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Burhonuddin Marg‘inoniy, Alisher Navoiy,
                                                                                                                  Amir
                                                                                                                  Temur,
                                                                                                                  Zahiriddin
                                                                                                                  Muhammad
                                                                                                                  Bobur,
                                                                                                                  ma’rifatparvar
                                                                                                                  bobolarimiz
                                                                                                                  Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitratu Mahmudxo‘ja
                                                                                                                  Behbudiylar o‘z fikrlarini bildirib, inson kamoloti, ma’naviy yetukligi haqida
                                                                                                                  qayg‘urib kelishgan. Jumladan, “Avesto” kitobida, turkiy tosh bitiklarda, hadisi
                                                                                                                  shariflarda, Amir Temur “Tuzuklar”iyu Alisher Navoyning shoh asarlarida, Abdulla
                                                                                                                  Avloniyning tarbiyaviy-pedagogik asarlaridan aynan ma’naviyat, axloq-odob va
                                                                                                                  tarbiya masalalari, insonga xos fazilatlarning mazmun-mohiyati haqida ko‘plab
                                                                                                                  ma’lumotlar olishimiz mumkin.
                                                                                                                  Buyuk allomalarimiz, ma’rifatparvar bobolarimiz va bugungi kunning har
                                                                                                                  jihatdan yetuk shaxslari fazilatlarning barchasiga ega bo‘lish eng oliy saodat
                                                                                                                  ekanini ta’kidlash bilan birga, ularning eng saralari haqida o‘z asarlarida yozib
                                                                                                                  qoldirganlar. Masalan, zardushtiylikning muqaddas kitobi hisoblanmish “Avesto”
                                                                                                                  kitobida barcha insonlar ezgulikka chorlanib, undagi asosiy g‘oya ham “Ezgu o‘y,
                                                                                                                  ezgu so‘z, ezgu

                                                                                                                  45.

                                                                                                                  amal” deb nomlanadi.“Avesto”da ezgulik xudosi Axura Mazda haqida yozilgan.
                                                                                                                  Axura iloh, xudo, degani. Mazda so‘zining ma’nosi “bilim”, “bilimdonlik”,
                                                                                                                  “donolik”, “donishmand”, “oqil” mazmuniga to‘g‘ri keladi. Demak, bu kitob
                                                                                                                  insonlarni bilimdonlikka, donolikka, oqillikka chorlagan.
                                                                                                                  VIII-IX asrlarda “O‘g‘uznoma”, “Kultegin bitiklari”, “To‘nyuquq bitigi”,
                                                                                                                  “Bilka qog‘on bitigi” singari yirik tarixiy-badiiy asarlar ajdodlarimiz ma’naviy
                                                                                                                  kamolot darajasi va tarbiyaga bo‘lgan e’tiborini aks ettiradi.
                                                                                                                  Bilka qog‘on ermish, Alp qog‘on ermish,
                                                                                                                  Buyruqchilari ham bilka(bo‘lg‘on bo‘lsa) ermish, Alp bo‘lgan bo‘lsa
                                                                                                                  ermish.
                                                                                                                  Beklari yana, buduni yana to‘g‘ri ermish, Shuning uchun ancha qo‘l
                                                                                                                  tutgan bo‘lsa ermish.
                                                                                                                  Demak, hukmdorning asosiy fazilati bilimli, farosatli, shu bilan bir paytda,
                                                                                                                  shijoatli va mard bo‘lsa, lashkarboshilar, amaldorlar ham shunday bo‘lsa,
                                                                                                                  beklar, oddiy fuqarolar millat va Vatanga sodiq, to‘g‘riso‘z, gapi bilan amali bir
                                                                                                                  joydan chiqadigan bo‘lsa, mamlakat yuksalar, el farog‘atda yashar ekan8.
                                                                                                                  Islom dini ta’limoti bo‘yicha Qur’ondan keyin turadigan ikkinchi muqaddas
                                                                                                                  manba – hadis. Hadislar Muhammad payg‘abarning hayoti va foliyati, shuningdek,
                                                                                                                  diniy va axloqiy ko‘rsatmalarini o‘z ichiga oladi. Ularda islom, imon va ibodatning
                                                                                                                  tartib-qoidalari hamda ularni mukammal bajarishga da’vat etish bilan birga insoniy
                                                                                                                  fazilatlar ham keng targ‘ibu tashviq qilinadi, insoniylik sha’niga dog‘ tushiradigan
                                                                                                                  razil sifatlar – illatlar qoralanadi. Masalan, quyidagi hadislar shular jumlasidandir:
                                                                                                                  Mo‘minlarning afzali xulq-atvori yaxshilaridir.
                                                                                                                  Mo‘min kishi o‘zining yaxshi xulqi bilan kechasi qoim (ibodat qiluvchi) va
                                                                                                                  kunduzi soimlar (ro‘za tutuvchi) darajasiga erishadi.
                                                                                                                  Sizlarning eng yaxshilaringiz umringiz uzun bo‘lib, savob ishlarni ko‘p
                                                                                                                  qiladiganlaringizdir.
                                                                                                                  Imomnazarov M. Milliy ma’naviyat asoslari. – T.: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2006. – B.
                                                                                                                  103.
                                                                                                                  8

                                                                                                                  46.

                                                                                                                  Ota-onaning farzandlariga qoldiradigan eng yaxshi merosi ularning odobaxloqidir.
                                                                                                                  Osonlashtiringlar, qiyinlashtirmanglar! Xushxabar aytinglar, qiziqtiringlar,
                                                                                                                  nafratlantirib qo‘ymanglar (o‘zingizdan bezdirmanglar)!9
                                                                                                                  Amir Temur o‘z “Tuzuklar”ida: “Garchi ishning qanday yakunlanishi taqdir
                                                                                                                  pardasi ortida yashiringan bo‘lsa ham, aqli raso va hushyor kishi mulohazakorlik,
                                                                                                                  tadbir va kengashga tayanishi lozim”, – deydi va “Azmi qat’iy, tadbirkor,
                                                                                                                  hushyor,
                                                                                                                  mard va shijoatli bir kishi mingta tadbirsiz va loqayd kishidan afzaldir”,
                                                                                                                  degan xulosaga keladi. Bundan odob, ilm Amir Temur uchun ham mayoq – minor
                                                                                                                  bo‘lgani, loqaydlik qoralangani va bu uning muvaffaqiyatlari kaliti bo‘lgani ayon
                                                                                                                  bo‘ladi.
                                                                                                                  Qadimgi
                                                                                                                  ajdodlarimizkomil inson haqida
                                                                                                                  butun bir
                                                                                                                  axloqiy
                                                                                                                  talablar majmuasini, zamonaviy tilda aytsak, sharqona axloq Kodeksini ishlab
                                                                                                                  chiqqanlar.
                                                                                                                  Kishi qalbida haromdan hazar, nopoklikka, adolatsizlikka nisbatan murosasiz
                                                                                                                  isyon bo‘lishi kerak”10.
                                                                                                                  Demak, ezgulik har zamonu har makonda dolzarb bo‘lgan, insonlarni
                                                                                                                  bunyodkorlikka, taraqqiyatga chorlagan. Ma’naviyat esa
                                                                                                                  barcha
                                                                                                                  ezguliklar
                                                                                                                  manbaidir. Bugun yuksak ma’naviyat haqida ko‘p va xo‘p gapirilmoqda.
                                                                                                                  Haqli
                                                                                                                  ravishda “ma’naviyat yuksak bo‘lmasa, bo‘lmaydimi”, degan savol paydo
                                                                                                                  bo‘ladi. Biz globallashuv davrida yashamoqdamiz. Dunyoda sodir bo‘layotgan
                                                                                                                  voqea- hodisalar haqida zum o‘tmay barcha xabardor bo‘lishi mumkin. Demakki,
                                                                                                                  tashqi tahdidlar, yot ta’sirlar ham oz fursatda dunyoning turli burchaklariga yetib
                                                                                                                  borishi mumkin. Shunday ekan, har birimiz uchun yuksak ma’naviyatning
                                                                                                                  shakllangani mustahkam mafkuraviy immunitet ta’minlanganidan dalolat beradi.
                                                                                                                  9
                                                                                                                  To‘liqroq ma’lumot olish uchun qarang: Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil Buxoriy. Sahihi Buxoriy.
                                                                                                                  –T.: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2008. –B. 20-33.
                                                                                                                  10
                                                                                                                  Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. –T.: O‘zbekiston, 1996. –B. 39.

                                                                                                                  47.

                                                                                                                  2.3. Milliy tarbiyaning ayrim metodlari va mezonlari.
                                                                                                                  Milliy tarbiya mazmunini eng yaxshi o‘zbek oilalarida amal qilingan va amal
                                                                                                                  qilinib kelinayotgan tarbiya mazmuni va mustaqillik sharoitida davlat, jamiyat
                                                                                                                  maktab tarbiyasiga qo‘ygan talablardan mujassamlangan fazilatlar hosil
                                                                                                                  qiladi. Muayyan
                                                                                                                  fazilatlarning
                                                                                                                  izchil,
                                                                                                                  turli
                                                                                                                  vaziyatlarda,
                                                                                                                  turli
                                                                                                                  vositalar
                                                                                                                  yordamida
                                                                                                                  singdirilib, tuzatilib, takomillashtirilib borilishi pirovard natijada davlat va
                                                                                                                  jamiyat,
                                                                                                                  oila, mahalla, maktab uchun namunaviy o‘quvchi, o‘g‘il-qiz axloqini hosil
                                                                                                                  qiladi. Ana shu nuqtai-nazardan kelib chiqqan holda milliy davlatchiligimiz,
                                                                                                                  xalqimiz tarixi, hoziri, istiqloli va istiqboli talablarini umumlashtirgan holda
                                                                                                                  hozir o‘quvchilarimizda shakllantirilishi dolzarb ahamiyat kasb etayotgan fazilatlar
                                                                                                                  tasnifi tuzildi. Barcha insoniy fazilatlar kabi mazkur fazilatlar ham ratsional,
                                                                                                                  emotsional va faoliyatga asoslangan tarkibiy qismlar uyg‘unligiga tayanadi. Shu
                                                                                                                  tufayli oila, maktab, mahalla, maktabdan tashqari muassasalarning izchil, amaliy
                                                                                                                  hamkorligi bu fazilatlarni maxsus shakllantirishning barqaror surat va sifatini
                                                                                                                  ta’minlaydi.
                                                                                                                  Milliy istiqloliy tarbiya mazmunini quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalar
                                                                                                                  uyg‘unligini pedagogik ta’minlash tashkil qiladi: kattayu-kichik bilan avval
                                                                                                                  salomlashib, keyin so‘z boshlash; ota-onaga mehrlilik; nafaqat yoshi ulug‘larni,
                                                                                                                  balki o‘zidan kichiklarni ham samimiy izzat qilish; to‘y-maraka, janozada o‘z
                                                                                                                  o‘rnini bilib xizmat qiluvchi; boshqa millat bolalarini ham xuddi o‘zidan

                                                                                                                  48.

                                                                                                                  millatparvar bilib, hurmat bilan e’zozlovchi, ularning milliy madaniyatiga samimiy
                                                                                                                  qiziqish; nohaqlik va axloqsizlikni ko‘rsa, xoh katta, xoh kichikni noto‘g‘ri
                                                                                                                  ishlardan qaytarib, insofga chaqira olish; jamoat transportida o‘zidan katta va
                                                                                                                  kichikka izzat ko‘rsatish; o‘zi mansub jamoa muammolariga tegishli yig‘ilish,
                                                                                                                  majlis, xayriyalarda faollik; yo‘lovchilarga xalaqit beruvchi narsalarni yo‘ldan olib
                                                                                                                  qo‘yish; qanoatlilik; xalqlar, millatlar orasidagi fitna-fasod, jaholatga qarshi turish;
                                                                                                                  umummilliy jipslikni hamshaharlik, mahalliychilikdan ustun qo‘ya olish; o‘zining
                                                                                                                  tabiatga, jamiyatga, o‘ziga bo‘lgan munosabatlarni “yaxshi niyat”, “yaxshi so‘z”,
                                                                                                                  “yaxshi ish” asosiga qura olish, tavozelilik, ochiq chehralik; inson umri, vaqtini
                                                                                                                  qadrlash; gunoh, xato qilsa, kechirim so‘ray olish; o‘zining yetti pushti tarixini
                                                                                                                  mufassao aytib bera olish; barcha qarindoshlarining yaqinlik darajalari va
                                                                                                                  nomlarini bilish va ularga mehrini namoyish qilish; sinfdoshi, o‘rtog‘i oilasida
                                                                                                                  noxush voqea sodir bo‘lganida, bemor bo‘lganida albatta borib, hol-ahvol so‘rash;
                                                                                                                  tanishlari, do‘stlari, notanish bolalar arazlashganda ularni yarashtirishga harakat
                                                                                                                  qilish; birovning shodligidan shodlanish, qayg‘usiga hamdard, sherikligini bildira
                                                                                                                  olish; (o‘g‘il bolalar uchun) qiz bolalarni har tomonlama nozik deb e’zozlash,
                                                                                                                  ularga o‘z hurmatini amalda namoyon qilish; (qiz bolalar uchun) o‘g‘il bolalarni
                                                                                                                  g‘ururli, mard, shijoatli deb bilish, ularga o‘z hurmatini bildirish; aka va opani otaona kabi izzat qilish; bir marta ko‘rishgan kishining ismini so‘rab qo‘yish va esda
                                                                                                                  saqlash; vafot etgan yoki o‘zi shu yerda yo‘q kishi haqqiga g‘iybat va tuhmatdan
                                                                                                                  xazar qilish; Unga ishongan kishining sirini saqlay olish; “Yomon” deb nom
                                                                                                                  chiqargan bolalardan o‘zini tuta olish; yaxshi kishilarga havas va taqlid qilish;
                                                                                                                  birovning aybiga kulmaslik, yuziga solmaslik; kek saqlamaslik; badavlat kiyingan
                                                                                                                  bola qarshisida o‘zini xor tutmaslik, kambag‘al kiyingan bola oldida kekkaymaslik;
                                                                                                                  o‘g‘il bo‘lib qizlarning, qiz bo‘lib o‘g‘illarning kiyimini kiymaslik; milliy axloq va
                                                                                                                  sharoitga xilof xatti-harakatlardan tiyilish; o‘ziga topshirilgan ishni oliy darajada
                                                                                                                  bajarishni ilohiy e’tiqod darajasida tushunuvchi; sinab va o‘rtaga Ollohni
                                                                                                                  qo‘yib do‘st bo‘lish, millat, vatan manfaatlariga zid harakat qilgan do‘stidan
                                                                                                                  kecha olish, ota-onasi lozim ko‘rib bergan ovqat, kiyim-boshga qanoat qilish;
                                                                                                                  balog‘atga yetgach, g‘usl qilish; nonni ilohiy darajada e’zozlash; ona tilida sof
                                                                                                                  fikrlash, so‘zlash; uyat, xarom so‘zlarni hech

                                                                                                                  49.

                                                                                                                  qachon, hech qaerda, hatto urishgan paytida ham tiliga keltirmaslik, kattalarning
                                                                                                                  ijobiy-axloq namunalarini diqqat bilan kuzatish va asta-sekin o‘z xattiharakatlarida namoyon qila borish; har bir jiddiy ishni ota-ona bilan
                                                                                                                  maslahatlashgan holda boshlash, o‘z tarixi haqida allomalari, xizmatlari haqida,
                                                                                                                  minnatdorlik bilan hikoya qilib bera olish; milliy madaniy yodgorliklar tarixini
                                                                                                                  yaxshi bilish va ularni asrashga xizmat qilish; savdo-sotiq, bozor munosabatlarida
                                                                                                                  insofli, chaqqon, jur’atli bo‘lish; milliy istiqlol mafkurasi g‘oyalarini o‘zlashtirish,
                                                                                                                  ijtimoiy-siyosiy voqealarga tarixiy nuqtai-nazardan turib mustaqil munosabat
                                                                                                                  bildira olish; kitobxonlik; barvaqt uyquga yotib, barvaqt uyg‘onish; sabrli,
                                                                                                                  andishalilik; o‘z kelajagiga talluqli masalalar bo‘yicha mustaqil, yoshiga mos fikr
                                                                                                                  yurita olish va h.k.
                                                                                                                  Milliy tarbiya mazmunini amalga oshirish uchun milliy tarbiya uslublarini
                                                                                                                  tiklamoq kerak. Buning uchun o‘zbek tarbiyachilik madaniyati o‘zining boy
                                                                                                                  uslubiy
                                                                                                                  manbalariga
                                                                                                                  ega.
                                                                                                                  Mustaqil
                                                                                                                  O‘zbekiston
                                                                                                                  umumta’lim
                                                                                                                  maktablarida
                                                                                                                  tarbiyadagi islohot xalqimiz orasida bolaga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazish tarzlarini
                                                                                                                  o‘rganib,
                                                                                                                  pedagogik asoslab milliy tarbiya uslubiyatini boyitishni taqozo etadi.
                                                                                                                  Ma’lumki, so‘zlar, iboralar ko‘pincha bir necha xil ma’noni anglatadi. U
                                                                                                                  yoki bu so‘zning ilmiy pedagogik atamaga aylanishi esa, bir so‘zning muayyan bir
                                                                                                                  ma’noni anglatishni talab qiladi. Masalan, “kechirmoq” so‘zi to‘rt xil;
                                                                                                                  “o‘ynamoq” so‘zi o‘n xil ma’noga ega. Bu so‘zlarning atamalarga aylanishi uchun
                                                                                                                  ularning “fan,
                                                                                                                  texnika, kasb-hunarning biror sohasiga xos muayyan bir tushuncha, (Termin.
                                                                                                                  O‘zbek tilining izohli lug‘ati, T.: 1981, 2-tom, 165 bet)ga aylanishi talab
                                                                                                                  qilinadi. Bunga “Botanika atamalari”, “Zargarlik atamalari”, “Huquqshunoslik”
                                                                                                                  atamalari va boshqalar misol bo‘la oladi. Xullas, so‘z-atama-uslub harakati orqali
                                                                                                                  yuqoridagi so‘zlar aniq va barqaror pedagogik tushunchalarga aylanadilar.
                                                                                                                  Masalan, “kechirmoq” – tarbiyalanuvchiga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazish maqsadida u
                                                                                                                  yo‘l qo‘ygan xato, gunohni avf etmoq usuli; “o‘ynamoq” atamasi – bu bola bilan
                                                                                                                  unda ijobiy sifatlarni rivojlantirish, salbiy sifatlarni kamaytirish maqsadiga
                                                                                                                  yo‘naltirilgan, ma’lum qoida va usullar bilan ijro etiladigan o‘yinlar bilan o‘ynash
                                                                                                                  usuli va h.k.

                                                                                                                  50.

                                                                                                                  farzandlarida ijobiy fazilatlarni rivojlantirish, salbiy xulq-atvorlarni bartaraf qilish
                                                                                                                  maqsadida qo‘llagan va qo‘llayotgan yo‘l-yo‘riqlar, harakat tartiblari, tarzlari
                                                                                                                  tizimidir.
                                                                                                                  Quyida sharhlanayotgan uslublar
                                                                                                                  xalqimizning o‘g‘il-qizlarga
                                                                                                                  madaniy,
                                                                                                                  mehrli-talabchan munosabatini, bola shaxsiga hurmatini saqlab qolib, maktab
                                                                                                                  tarbiyasida qo‘llash imkonini beradi. Bolaga tarbiyaviy ta’sir o‘t5kazishning salbiy
                                                                                                                  usullari ham mavjud. Amaliyotda bartaraf qilish uchun ular ham tahlil qilinib,
                                                                                                                  o‘rganilmog‘i kerak. Bu, ayrim o‘qituvchilar, ota-onalarda uchrab turadigan
                                                                                                                  pedagogik xatolarni tuzatib olishlariga yordam beradi.
                                                                                                                  Ayblamoq – bolani qilgan gunohi, xatosi uchun adolatli ravishda aybli deb
                                                                                                                  topmoq, ayb qo‘ymoq va bolaning buni anglashiga erishmoq. Arazlamoq – qilgan
                                                                                                                  salbiy qilig‘i uchun bolani aybsitib, undan o‘pka qilib yurmoq yoki tarbiyaviy
                                                                                                                  maqsadda vaqtincha yuz o‘girmoq. Baholamoq – bola xulqiga uning ahamiyati,
                                                                                                                  qadr, qiymati haqida ijobiy yoki salbiy fikr bildirmoq, Bahslashmoq o‘quvchi bilan(maktabda), o‘g‘il-qiz(farzand) bilan maktabda, uyda ilmiy, adabiy,
                                                                                                                  ahloqiy, milliy-mafkuraviy mazmunda munozara qilmoq. Begona qilmoq –
                                                                                                                  bolaning yolg‘on gapirganligi aniqlangach, qo‘polligi muhokama qilingach va h.k.
                                                                                                                  undagi vijdonni junbushga keltirish, qilgan ishi uchun pushaymon qilishi uchun
                                                                                                                  o‘qituvchi, yoki ota- ona, yoki ona uni o‘zidan vaqtincha uzoq tutib yurishi.
                                                                                                                  Biriktirmoq – odob-ahloqda, biror hunarda ko‘pchilikka namuna bo‘lgan ustoz
                                                                                                                  tarbiyasiga bermoq. O‘tmishda qo‘shni ko‘rgan ota-onalar farzandlarining hayotini,
                                                                                                                  odamlar, begonalar bilan muomala qilishni o‘rgansinlar deb o‘g‘illarini
                                                                                                                  choyxonachiga
                                                                                                                  xizmatkorlikka bergan ekanlar. Bitim – bolaning hayotiga,
                                                                                                                  o‘qishiga, kelajagiga oid jiddiy masalani uning o‘zi bilan muhokama qilib, o‘zaro
                                                                                                                  ijobiy kelishuv, to‘xtam, qarorga kelmoq. Buyurmoq – vaziyatning taqozosi bilan
                                                                                                                  tarbiyaviy maqsaddan kelib chiqqan holda bolaning o‘zi uchun, jamoa, millat,
                                                                                                                  Vatan manfaatlarini ko‘zlab buyruq bermoq. Va’da olmoq – bolaning o‘z so‘ziga
                                                                                                                  sodiqligini, so‘zi va ishi birligini sinash maqsadida undan biror ishning,
                                                                                                                  majburiyatning bajarilishi haqida so‘z olmoq. Girgitton bo‘lmoq – mehribonlik
                                                                                                                  bilan, “aylanay”, “o‘rgilay” so‘zlarini ishlatib, ismiga “jon”, “xon” qo‘shib bolani
                                                                                                                  erkalash. Yorilmoq – bolaning sizdan noo‘rin

                                                                                                                  51.

                                                                                                                  xafaligini bilgach, tanho qoldirib, asl maqsadingiz – uning muvaffaqiyati ekanligini
                                                                                                                  aytishingiz.
                                                                                                                  Xayrixohlik,
                                                                                                                  samimiylik
                                                                                                                  bu
                                                                                                                  usulga
                                                                                                                  muvaffaqiyat
                                                                                                                  keltiradi.
                                                                                                                  Inoqlashmoq
                                                                                                                  – bola bilan yaqin, do‘stona munosabat bog‘lamoq, ahillashib ketmoq. Kafil
                                                                                                                  bo‘lmoq
                                                                                                                  -bola bilmay, adashib xatoga yo‘l qo‘ygan chog‘da uning yaxshiligi haqida
                                                                                                                  boshqalar (o‘qituvi, o‘quvchilar)ni ishontirib, bola uchun mas’uliyatni o‘z ustiga
                                                                                                                  olmoq. Kengashmoq – bola sinf jamoasi oldida turgan muammoni birgalikda
                                                                                                                  muhokama qilmoq. Koyimoq – jazo berishning yengil turi. Bolaga tanbehlovchi
                                                                                                                  so‘z aytmoq, tanbeh bermoq, urishib qo‘ymoq. Kuzatmoq – sinf ahlining, har bir
                                                                                                                  bolaning xulq-atvorini zimdan qarab, tekshirib turmoq, ko‘zdan kechirmoq, qayd
                                                                                                                  qilmoq. Ko‘rsatmoq – bolaga, bolalarga o‘rnak yoki ibrat olishlari yoki ularda
                                                                                                                  yangi tushuncha, bilim hosil qilish maqsadida biror narsaga diqqat e’tiborlarini jalb
                                                                                                                  qilish. Maqtamoq – bolani uning o‘ziga yoki boshqalar oldida yaxshi tomonlarini
                                                                                                                  ko‘rsatib gapirmoq, yaxshi qilib ko‘rsatmoq. Nasihat – sokin, xayrixohlik vaziyatda
                                                                                                                  bolani yaxshi yo‘lga solish, ta’lim berish maqsadida aytilgan gap, maslahat, pand,
                                                                                                                  o‘git. Ovutmoq – bolaning, uning oilasining boshiga biror kufat tushganda unga
                                                                                                                  tasalli berib yupatmoq, ovuntirmoq, yo‘g‘lashdan to‘xtatmoq. Odatlantirmoq odob me’yorlarini mashq qildirish. Masalan, salomlashish, murojaat qilish,
                                                                                                                  mehribonlik ko‘rsatish va hokazolarga odat paydo etmoq, o‘rgatmoq. Oqlamoq shunday vaziyatlar bo‘ladiki, bola yil bo‘yi ajoyib xulq-atvor, o‘qit namunalarini
                                                                                                                  ko‘rsatib keladi-yu, bilib-bilmay bir xatoga yo‘l qo‘yadi. Masalan, birov bilan
                                                                                                                  urishib qoladi; hasharga kelmay qoladi va h.k. Shunday holda o‘qituvchi – sinf
                                                                                                                  tarbiyachisi uni (oldingi namunali xulqi hurmati) oqlamog‘i kerak. So‘ramoq bolaning ilmiy va axloqiy bilimlari haqida ma’lumot olmoq, tekshirmoq, norasmiy
                                                                                                                  imtihon qilmoq. Talab – tarbiyalash maqsadida boladan biror narsani qa’iyat bilan
                                                                                                                  so‘rab turish.
                                                                                                                  Tasalli bermoq – muvaffaqiyatsizlikka uchragan bolani yupatish, ko‘ngil
                                                                                                                  ko‘tarish uchun gapirmoq, ish-harakat qilmoq. Ta’birlamoq- bolada. Sinf ahlida,
                                                                                                                  jamoat ahlida uchrab turuvchi xatti-harakatlarni sifatlamoq. Ta’kidlamoq – bolalar
                                                                                                                  bilan o‘tkazilgan har bir vaziyatda, ularga malol kelmaydigan ahloqiy mazmunni
                                                                                                                  uqtirib, tayinlab bermoq. Taqdirlamoq – o‘quvchini, farzandni qadrlamoq, munosib
                                                                                                                  baholamoq, bolaga uning qadri bor ekanligini sezdirmoq. Taqiqlamoq – tarbiyaviy

                                                                                                                  52.

                                                                                                                  maqsadda bolaga, o‘quvchiga biron narsani ma’n etmoq. Tahsinlamoq o‘quvchini, farzandni “balli”, “ofarin” kabi so‘zlar bilan qarshi olmoq, maktab
                                                                                                                  yuksak baholamoq. Tenglashmoq – bola, o‘quvchi biror taqsinga sazovor ish
                                                                                                                  qilganda uning xatti-harakatini eng hurmatli, aziz kishilar hulqiga qiyoslash,
                                                                                                                  yomon ish qilganida esa o‘z qishlog‘i, mahallasi, hududidagi “yomon” deb nlm
                                                                                                                  qozongan shaxs hulqiga o‘xshatmoq, taqqoslamoq. Tergamoq – vaqti-vaqti bilan
                                                                                                                  bolaga yetarli davrajada qattiqqo‘llikni namoyon qilib, tekshirib, nojo‘ya xattiharakatlari uchun koyib “yo‘li”dan qaytarib turish. Uyaltirmoq – noma’qul qilig‘i
                                                                                                                  uchun bolaga o‘ta noqulaylik tug‘dirish, hijolat, andisha, nomus qildirmoq.
                                                                                                                  Shavqlantirmoq – bolaning xulqi, o‘qishidagi muvaffaqiyatlari. Kelajagiga g‘oyat
                                                                                                                  mamnunlik hissi bilan berilmoq, ruhiy ko‘tarinkilik bilan qiziqmoq, zavqlanmoq va
                                                                                                                  zavqlantirmoq, qanoatlantirmoq. Erkalatmoq – o‘g‘il bolani “qo‘zichog‘im”,
                                                                                                                  “she’rim”, qiz bolani esa “oppog‘im”, “onajonim” deya silab-siypalamoq, suymoq.
                                                                                                                  Yalinmoq – agarda boshqa xil usul kor qilmasligiga ko‘z yetsa, bola qalbida mehrni
                                                                                                                  yangilash, uyg‘otish maqsadida uni biror narsaga ko‘ndirish uchun iltimos qilmoq;
                                                                                                                  o‘tinib so‘ramoq. Yarashtirish – oilada, sinfda ba’zan uchraydigan o‘zaro urush-
                                                                                                                  janjalni to‘xtatish, urishmaslikka ahd qildirmoq, munosabatni yaxshilamoq,
                                                                                                                  totuvlashtirmoq. O‘ynamoq – bola bilan unda ijobiy sifatlarni rivojlantirish, salbiy
                                                                                                                  sifatlarni yo‘qotish maqsadiga yo‘naltirilgan ma’lum qoida va usullar bilan ijro
                                                                                                                  etiladigan o‘yinlarni birga o‘ynash usuli. O‘rgatmoq – bolaga biror ish harakat
                                                                                                                  (masalan, choy damlashni, turli joy, vaziyatlarda o‘zini tutishni, gapirishni va h.k.)
                                                                                                                  bajarish usulini, yo‘l- yo‘rig‘ini tushuntirmoq, bildirmoq va shu ishni mustaqil
                                                                                                                  bajara oladigan qilmoq. O‘qitmoq – yozilgan narsani yoki matnni undagi belgilar,
                                                                                                                  harflar vositasida aynan aytib, eshittirmoq. Qaytarmoq – bola, o‘quvchi jahli
                                                                                                                  chiqib, qizishib biror kor hol, yomonlik qilishga qaror qilsa yoki vajohati shuni
                                                                                                                  ko‘rsatsa, uni bunday nomaqbul, nojo‘ya ishdan, xatti-harakatdan o‘zini tutishga
                                                                                                                  undamoq, tiymoq. Qiziqchilik qilmoq – o‘quvchi, bola bilan munosabatda
                                                                                                                  rasmiyatchilikni, psixologik tanglikni bartaraf qilish maqsadida mavzuni burib
                                                                                                                  yuborish, ermak, hazil qilish, bolani kuldirish. Sovg‘a berish – bolaga bayram,
                                                                                                                  hayitlar munosabati bilan imkon darajasida tuhfalar qilib, uning mehrini yangilab,
                                                                                                                  oshirib turish. Homiylik qilish –

                                                                                                                  53.

                                                                                                                  bolaga biror sohaga qiziqib, berilib shug‘ullansa, bu ishda unga yordam, madad
                                                                                                                  berish, muhofaza etish.
                                                                                                                  Shu bilan birgalikda o‘quvchi, bolaga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishning salbiy
                                                                                                                  usullari mavjudligi va ularga barham berish uchun ulardan namunalar
                                                                                                                  keltirildi: Aldamoq – yolg‘on-yashiq gaplar bilan, va’dalar bilan avramoq,
                                                                                                                  laqillatmoq. Bachkanalashmoq – o‘qituvchi, ota-onaning kattalarga, ulug‘larga
                                                                                                                  nomunosib qiliklar, xatti-harakatlar qilishi. Vaysamoq- bolalarni, o‘quvchilarni
                                                                                                                  tomonlarga bo‘lib, bir-biriga qarshi oyoqlantirib, tezlab, ular orasidagi ziddiyatni
                                                                                                                  kuchaytirmoq; nizoni avj oldirmoq, olqishlamoq. Gina qilmoq – o‘quvchiga, bolaga
                                                                                                                  nisbatan dilda xafalik, kek saqlamoq. Yomonlamoq – bolaning oldida yoki
                                                                                                                  orqasidan uni yomonlab, yomonga chiqarib, qoralab gapirmoq. Zarda qilmoq bolaga, o‘quvchiga hadeb zarda, jahl qilaverish. Zorlanmoq – bolalar qoshida biror
                                                                                                                  narsadan, vaziyatdan nolimoq, shikoyat qilmoq, hasad qilmoq, nochorlikni
                                                                                                                  namoyon qilmoq. Majbur qilmoq – hech bir asossiz o‘quvchining, sinfning
                                                                                                                  munosabati bilan hisoblashmay, amr, zo‘rlik bilan yoki biror narsa taqozosi bilan
                                                                                                                  bir ishni qilishni buyurish, ko‘r- ko‘rona talab. Nizo – o‘qituvchi va o‘quvchi, bola
                                                                                                                  va ota-ona orasida o‘zaro kelishmovchilik yoki qarama-qarshilik, dushmanlik,
                                                                                                                  adovatli munosabat, ixtilof, nifoq hosil qilish. So‘kmoq – bolani yomon, uyat
                                                                                                                  so‘zlar bilan urishmoq, haqorat qilmoq. (odatda bu usul so‘kiluvchining
                                                                                                                  so‘kuvchiga behrligiga olib boradi). Ho‘mraymoq – farzandga, o‘quvchiga,
                                                                                                                  qovog‘ini solib tikilmoq, yomon ko‘z bilan qaramoq. Qarg‘amoq – farzandga,
                                                                                                                  bolaga yomonlik, baxtsizlik yoki o‘lim tilab koyimoq; yomon niyat tilamoq.
                                                                                                                  Amalga oshirilgan nazariy, usulbiy, amaliy izlanishlar ta’lim jarayonida,
                                                                                                                  sinfdan va maktabdan tashqari ishlar tizimining barcha tarkibiy qismlariga
                                                                                                                  kompleks joriy qilinishi milliy tarbiyaning texnologik tizimini belgilashga asos
                                                                                                                  bo‘ldi (5-chizma). Chunki ijtimoiylashuv bolaga jamiyat, milliy madaniyat
                                                                                                                  tomonidan ko‘rsatiladigan tarbiyaviy ta’sirligi tufayli uning ongi va xulqiga
                                                                                                                  sistemali ta’sir ko‘rsata olmaydi. Maktab esa o‘ziga xos texnologik imkoniyatlari
                                                                                                                  mavjudligi tufayli milliy tarbiyani maqsadli amalga oshira oladi. Bu esa
                                                                                                                  maktabning o‘quvchilarda milliy tarbiya mezonlarini
                                                                                                                  tushunchalarni xulq-atvor me’yorlariga
                                                                                                                  hosil
                                                                                                                  qiluvchi
                                                                                                                  bilim,

                                                                                                                  54.

                                                                                                                  aylantirishning real imkoniyatlariga ega ekanligini ko‘rsatadi. Ana shu nuqtainazardan: 1) maktab – O‘zbekistonda milliy istiqlolni ta’minlashga qodir bo‘lgan
                                                                                                                  yetuk milliy zamonaviy yosh avlodni tarbiyalab yetishtira oluvchi asosiy davlat
                                                                                                                  muassasasidir; 2) maktab tarbiyaviy jarayoni ilmiy asosga qurilsa, samarali,
                                                                                                                  maxsus vositalarga ega bo‘ladi; 3) o‘qish – maktab yoshidagi bolalarning asosiy
                                                                                                                  vazifasi, yetakchi faoliyatdir. Bola maktabga kelishining birinchi kuniyoq uni
                                                                                                                  axloqiy qadriyatlar, me’yorlarning bola uchun yangi dunyosiga olib kiradi; yaxshi
                                                                                                                  o‘qish, yaxshi xulqlilik-o‘quvchining davlat, oila, maktab oldidagi burchi
                                                                                                                  sifatida
                                                                                                                  anglanadi;
                                                                                                                  4)
                                                                                                                  turli
                                                                                                                  kasb
                                                                                                                  egalari
                                                                                                                  bo‘lmish
                                                                                                                  ota-ona,
                                                                                                                  qarindosh,
                                                                                                                  mahalladoshlardan farqli o‘laroq, endi uning tarbiyasi bilan maxsus pedagogik
                                                                                                                  tayyorgarlik ko‘rgan mutaxassislar – o‘qituvchilar shug‘ullana boshlaydilar; 5)
                                                                                                                  o‘quvchi o‘tkazadigan har bir kunning katta bir qismi maktab, o‘qish masalalari
                                                                                                                  bilan band bo‘la boradi va h.k. yuqoridagi xususiyatlar tufayli o‘quvchilarda
                                                                                                                  muayyan
                                                                                                                  insoniy
                                                                                                                  sifatlarning rivojlanishini qayd qilish, kuzatish, tarbiyalash
                                                                                                                  imkoniyatlari paydo bo‘la boradi

                                                                                                                  55.

                                                                                                                  Xulosa va tavsiyalar
                                                                                                                  Bugungi kun o‘quvchilarining ma’naviyati, ma’rifatini yuksaltirishda eng
                                                                                                                  zamonaviy usullardan foydalanish talabi pedagog kadrlarni soxaga oid
                                                                                                                  yangiliklarni
                                                                                                                  doimiy o‘rganishga, izlanishga undamoqda. O‘quvchilarni tegishli
                                                                                                                  mavzularni o‘zlashtirishga
                                                                                                                  Sharq va
                                                                                                                  bo‘lgan
                                                                                                                  ishtiyoqini oshirib
                                                                                                                  borishda
                                                                                                                  G‘arb
                                                                                                                  pedagogikasining o‘ziga xos jihatlarini o‘rganish, yoshlarga beriladigan
                                                                                                                  nazariy bilimlarni amalda qo‘llash kompetensiyalarini shakllantirishga erishish
                                                                                                                  dolzarb
                                                                                                                  vazifalardan biridir. Bu va bu yo‘nalishdagi boshqa muhim vazifalarning
                                                                                                                  me’yoriyxuquqiy xujjatlarda aks ettirilishi va bu yo‘nalishdagi qonunlar va normativ
                                                                                                                  xujjatlarning takomillashuvi muhim ahamiyatga egadir.
                                                                                                                  Mustaqillik yillarida mamlakatimizda jamiyat hayotining ma’naviy-ma’rifiy
                                                                                                                  asoslarini mustahkamlash, milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va
                                                                                                                  tamoyillarini hayotga joriy etish, yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yosh avlod qalbida
                                                                                                                  Vatanimiz taqdiri va kelajagi uchun daxldorlik va mas’uliyat hissini oshirish, yot
                                                                                                                  g‘oyalarga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirishga yo‘naltirilgan targ‘ibot
                                                                                                                  tizimi shakllandi. Bu jarayonda muayyan me’yoriy xujjatlar shakllanib,
                                                                                                                  takomillashib borayotganligini qayd etish lozim.
                                                                                                                  Bugungi kunda dunyoda globallashuv jarayonlari kuchayib, tinchlik va
                                                                                                                  barqarorlikka qarshi yangi tahdid va xatarlar tobora ko‘payib bormoqda.
                                                                                                                  Bunday murakkab va tahlikali vaziyat sohada amalga oshirilgan ishlarni tanqidiy
                                                                                                                  baholab, uning faoliyatini zamon talablari asosida takomillashtirishni taqozo
                                                                                                                  etmoqda.
                                                                                                                  Xususan, oila, mahalla va ta’lim muassasalarida yoshlar tarbiyasi, chekka
                                                                                                                  hududlar va mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan maqsadli g‘oyaviy-tarbiyaviy

                                                                                                                  56.

                                                                                                                  e’tiborsizlik, erta turmush qurish, oilaviy ajralishlar kabi salbiy holatlarning oldini
                                                                                                                  olishga qaratilgan targ‘ibot ishlarining aksariyat hollarda kutilgan natijani
                                                                                                                  bermayotgani bu masalalarga jiddiy e’tiborni talab etmoqda.
                                                                                                                  Ana shu maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, tarbiya soxasidagi
                                                                                                                  ishlarining mazmun-mundarijasini tubdan yaxshilash, ularning ko‘lami va
                                                                                                                  miqyosini kengaytirish, tizimda faoliyat ko‘rsatayotgan soha xodimlarining bilim
                                                                                                                  va malakasini izchil oshirib borish, sohada faoliyat olib borayotgan muassasa va
                                                                                                                  tashkilotlar ishini muvofiqlashtirish va ularning samarasini oshirish, bu boradagi
                                                                                                                  me’yoriy xujjjatlarni takomillashtirib borish, tarbiya fani o‘qituvchilarini ushbu
                                                                                                                  xujjatlar mazmuni bilan tanishtirish va ularni bu boradagi takliflarini o‘rganish
                                                                                                                  muhim vazifalardan xisoblanadi.
                                                                                                                  O‘zbekiston maktablarida o‘quvchilarning milliy tuyg‘ulariga bevosita
                                                                                                                  bog‘liq bo‘lgan milliy g‘ururni, millatlararo muloqot madaniyatini, O‘zbekiston
                                                                                                                  vatanparvarligini, vijdoniylikni, milliy odobni va milliy mafkuraviy onglilikni
                                                                                                                  shakllantirish yetakchi vazifalar sifatida belgilandi. Prezidentimizning yuqoridagi
                                                                                                                  fazilatlarning hozirgi avlodlarda yetarli darajada shakllanmaganligi islohot sifati va
                                                                                                                  sur’atiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganligi haqidagi qator fikrlari va ta’lim-tarbiyani
                                                                                                                  tubdan isloh qilish, kadrlar tayyorlashning Milliy dasturi haqidagi Farmon va
                                                                                                                  qarorlari buni tasdiqlaydi. Vaziyat milliy mustaqillikning pedagogik kafolatini
                                                                                                                  ta’minlash uchun milliy, ilmiy pedagogikaning barcha yutuqlarini yosh avlodlarda
                                                                                                                  istiqloliy fazilatlarni shakllantirishga safarbar qilishni taqozo qildi. Yuqoridagi
                                                                                                                  fazilatlarni tarbiyalash, ularga muxolif bo‘lgan millatchilik, mafkurasizlik,
                                                                                                                  beg‘ururlik, Vatan muammolariga e’tiborsizlik, odobsizlik, vijdonsizlik va h.k.)
                                                                                                                  kabi milliy xavfsizligimizga tahdid soluvchi ichki tahdidlarning oldini olish barcha
                                                                                                                  O‘zbekiston maktablarida maxsus, ilmiy asoslangan, maqsadga yo‘naltirilgan,
                                                                                                                  maktab va oila, mahalla, maktabdan tashqari muassasalarning uzviy hamkorligiga
                                                                                                                  asoslanuvchi jarayonga aylantirilmog‘i kerak.
                                                                                                                  Mustaqil O‘zbekiston – milliy Davlat sifatida o‘z yo‘liga, mafkurasiga,
                                                                                                                  ma’naviyat sohasida ustivor siyosatiga ega. U milliy tarixiy turmush tarzimiz, xalq
                                                                                                                  urf-odatlari, an’analar, kishilarning fikrlash tarzini, Islom ahloqiy qadriyatlarning,

                                                                                                                  57.

                                                                                                                  psixologiyaning milliyligini, ko‘pmillatlilik kabi ijtimoiy xususiyatlarini o‘zida
                                                                                                                  mujassam qildi. Ya’ni, jahon taraqqiyoti tizimida O‘zbekistonning nafaqat bozor
                                                                                                                  iqtisodiyotiga o‘tishda, balki uning tarbiyaviy siyosatida betakror va boy
                                                                                                                  an’analarga to‘la o‘z yo‘li borligini va uni ishga tushirish zaruratini belgiladi.
                                                                                                                  Har bir xalqqa, demak o‘zbek xalqiga ham xos bo‘lgan milliy tarbiya
                                                                                                                  insonparvarona maqsad va mohiyatga ega. Hech bir xalq millatchi emas.
                                                                                                                  Millatchilik yoki manqurtlik o‘z va o‘zga xalqlarning milliy ma’naviy
                                                                                                                  qadriyatlaridan
                                                                                                                  begona,
                                                                                                                  milliy tuyg‘ulari
                                                                                                                  stixiyali
                                                                                                                  shakllangan
                                                                                                                  –
                                                                                                                  milliy
                                                                                                                  tarbiyalanmagan kishilardagina namoyon bo‘ladi.
                                                                                                                  Milliy tarbiya jarayoni har bir ota-onaning, mahallaning, mustaqil
                                                                                                                  O‘zbekiston va uning hukumatining har bir o‘zbekistonlik maktab o‘quvchisidan
                                                                                                                  kutayotgan ijobiy fazilatlar majmuasini shakllantiradi. Milliy g‘urur, O‘zbekiston
                                                                                                                  vatanparvarligi, milliy odob, millatlararo muloqot madaniyati, vijdoniylik, milliy
                                                                                                                  mafkuraviy onglilik fazilatlari mustaqillikni mustahkamlashning doimiy zarurati
                                                                                                                  sifatida belgilandi.
                                                                                                                  Milliy tarbiyaning samaradorligi bo‘lajak o‘qituvchilar va o‘qituvchilarning
                                                                                                                  mazkur faoliyatiga rahbarlikka maxsus yo‘naltirilganligiga bog‘liqdir.
                                                                                                                  Maktab, oila, mahalla, turar joylar, maktabdan tashqari muassasalarning
                                                                                                                  milliy tarbiyaviy hamkorligi, milliy tarbiya samaradorligi shartlaridan biridir.
                                                                                                                  Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining milliy tarbiyaviy muvaffaqiyatlari bu
                                                                                                                  maktablardagi tobora milliylashayotgan ta’lim mazmunidan milliy tarbiyaviy
                                                                                                                  maqsadlarda foydalanishni takomillashtirishga bog‘liq.
                                                                                                                  Har qanday tarbiyaviy yo‘nalish kabi milliy tarbiyaning muvaffaqiyati bu
                                                                                                                  jarayonning ilmiy asosida tashkil qilinishiga – maqsad, vazifa, uslub, vosita,
                                                                                                                  natajaga sistemali yondashuv, ularni o‘rganish, qayd qila borish talablari asosida
                                                                                                                  boyita borilishiga bog‘liq.
                                                                                                                  O‘quvchilarning yosh, milliy, mahalliy, ruhiy, jinsiy, shaxsiy xususiyatlarini
                                                                                                                  hisobga olish va tarbiyalanganlik mezonlari, darajalarining amaliyotga joriy
                                                                                                                  qilinishi milliy tarbiya samaradorligini belgilaydi.

                                                                                                                  58.

                                                                                                                  Yuqorida qayd etilgan masalalarni bugungi kundagi me’yoriy-xuquqiy
                                                                                                                  xujjatlarimizda aks etishi va tarbiya fani o‘qituvchilarining bu normativ xujjatlar
                                                                                                                  mazmuni bilan tanishib borishlari asnosida o‘z faoliyatlarini shular asosida tashkil
                                                                                                                  etishlari muhim ahamiyatga egadir.
                                                                                                                  ADABIYOTLAR RO‘YXATI
                                                                                                                  1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –// O‘zbekiston. 2017 y.
                                                                                                                  2.O‘zbekiston
                                                                                                                  Respublikasi
                                                                                                                  Prezidentining
                                                                                                                  “Ma’naviy-ma’rifiy
                                                                                                                  ishlar
                                                                                                                  samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko‘tarish
                                                                                                                  to‘g‘risida”gi PQ–3160-son Qarori. – Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi,
                                                                                                                  29.09.2017 y. 06/17/5194/0032-son.
                                                                                                                  3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 14 avgustdagi “Yoshlarni
                                                                                                                  ma’naviy-axloqiy va jismoniy barkamol etib tarbiyalash, ularga ta’lim-tarbiya
                                                                                                                  berish tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish chora-tadbirlari
                                                                                                                  to‘g‘risidagi»gi
                                                                                                                  PQ 3907-son Qarori. – Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 15.08.2018 y.,
                                                                                                                  07/18/3907/1706-son.
                                                                                                                  4. Abdulla Avloniy. Turkiy Guliston yoxud axloq. – T.: O‘qituvchi, 1992.
                                                                                                                  5. Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. –T.: O‘zbekiston, 1994. –B. 65-66.
                                                                                                                  6. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat, 2011. –
                                                                                                                  176 b.
                                                                                                                  7.Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
                                                                                                                  har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak., O‘zbekiston
                                                                                                                  Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan
                                                                                                                  majlisidagi ma’ruza. (2017 yil 14 yanvarь). –T.: O‘zbekiston, 2017. – 45 b.
                                                                                                                  8.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning 2017 yil 15 iyunь kuni
                                                                                                                  Toshkent shahrida “Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash,
                                                                                                                  muqaddas
                                                                                                                  dinimizning
                                                                                                                  sofligini asrash – davr talabi” mavzusidagi anjumanda so‘zlagan nutqi //
                                                                                                                  http://www.uza.uz. 15.06.2017.
                                                                                                                  9.Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
                                                                                                                  taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. –T.: O‘zbekiston, 2017. –B. 22.

                                                                                                                  59.

                                                                                                                  10.Quronov M. Milliy tarbiya yo‘riqnomasi: /arb va Sharq tarbiyaviy tajribalari
                                                                                                                  namunalari tahlili. /Xalq ta’limi, 1993 yil 8-9son, 6-10b/
                                                                                                                  11.Abdukarimov X. Tarbiya va tarbiyachilik muammolari. – // Xalq so‘zi, 1994 yil
                                                                                                                  24 iyunь.
                                                                                                                  12.Jo‘raev A.J. Tarbiyaviy darslarni o‘tish: Sinf rahbarlari uchun qo‘ll. -T.:
                                                                                                                  O‘qituvchi, 1994. –136 b.
                                                                                                                  13. Quronov M. Milliy tarbiya mezonlari. /Xalq ta’limi, 1995 yil 1-2, 7-10 bb. /
                                                                                                                  14. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. –T.: O‘zbekiston, 1996. –B.
                                                                                                                  39.
                                                                                                                  15.Imomnazarov M. Milliy ma’naviyat asoslari. – T.: O‘zbekiston faylasuflari
                                                                                                                  milliy jamiyati, 2006. – B. 103.
                                                                                                                  16. UmarovB.,
                                                                                                                  tarbiya
                                                                                                                  Jabborov
                                                                                                                  Sh.
                                                                                                                  Globallashuv
                                                                                                                  sharoitida
                                                                                                                  ma’naviy
                                                                                                                  muammolari. – T.: Akademiya,2011.
                                                                                                                  17. G‘oyibnazarov Sh. Ommaviy madaniyat. – T.: “O‘zbekiston”, 2012.
                                                                                                                  18.To‘raev B.O. Mahdumi A’zam – mutafakkir. –T.: Imom Buxoriy xalqaro
                                                                                                                  markazi, 2013. –B. 23.
                                                                                                                  19. Yuksak ma’naviyat – Sohibqironning yengilmas kuchi. /Mediataqdimot. Milliy
                                                                                                                  g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi. Tuzuvchilar: M.Quronov, O.Bozorov.
                                                                                                                  (52). 2014/13. –B. 7.
                                                                                                                  Elektron mabaalar:
                                                                                                                  1. www. uza.uz
                                                                                                                  2. www. lex.uz.

                                                                                                                  Вазирлик мактаб дарсликлари учун ижара нархларини белгилади

                                                                                                                  Янги ўқув мавсумида умумтаълим мактабларини дарсликлар билан таъминлаш ижара тизимига киритилган дарсликлар тўпламига белгиланган ягона тўлов миқдори эълон қилинди. Бу ҳақда Халқ таълими вазирлиги Ахборот хизмати хабар берди.

                                                                                                                  Унга кўра, 2017/2018 ўқув йилида умумтаълим мактабларини дарсликлар билан таъминлаш ижара тизимига киритилган таълим ўзбек тилида олиб бориладиган мактаблар учун дарсликлар ижара тўпламига белгиланган ягона ижара тўлов миқдори қуйидагича белгиланди.

                                                                                                                  Т/р

                                                                                                                  Синф

                                                                                                                  Тўпламга киритилган дарсликлар рўйхати

                                                                                                                  Тўпламдаги дарсликлар сони

                                                                                                                  Дарслик бир
                                                                                                                  тўплами учун
                                                                                                                  йиллик ижара
                                                                                                                  нархи
                                                                                                                  (сўм)

                                                                                                                  Она тили, Ўқиш китоби, Рус тили, Математика, Атрофимиздаги олам, Одобнома, Тасвирий санъат, Мусиқа, Жисмоний тарбия, Меҳнат таълими.

                                                                                                                  10

                                                                                                                  8 500

                                                                                                                  Она тили, Ўқиш китоби, Рус тили, Математика, Табиатшунослик, Одобнома, Тасвирий санъат, Мусиқа, Жисмоний тарбия, Меҳнат таълими.

                                                                                                                  10

                                                                                                                  9 800

                                                                                                                  Она тили, Ўқиш китоби, Рус тили, Математика, Табиатшунослик, Одобнома, Мусиқа, Жисмоний тарбия, Тасвирий санъат, Технология.

                                                                                                                  10

                                                                                                                  11 900

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1,2-қисм), Рус тили, Тарихдан ҳикоялар, Математика, Ботаника, Табиий география бошланғич курси, Ватан туйғуси, Мусиқа, Тасвирий санъат, Меҳнат таълими, Информатика ва ахборот технологиялари.

                                                                                                                  12

                                                                                                                  7 400

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1,2-қисм), Рус тили, Тарихдан ҳикоялар, Ботаника, Табиий география бошланғич курси, Ватан туйғуси, Мусиқа, Тасвирий санъат, Меҳнат таълими, Информатика ва ахборот технологиялари, Математика (иқтидорли болалар учун)

                                                                                                                  12

                                                                                                                  9 600

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1-2 қисм), Рус тили, Тарих, Математика, Физика, Ботаника, Информатика ва ахборот технологиялари, География, Мусиқа, Тасвирий санъат, Технология, Ватан туйғуси.

                                                                                                                  13

                                                                                                                  11 000

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1-2 қисм), Рус тили, Тарих, Ботаника, Информатика ва ахборот технологиялари, География, Мусиқа, Тасвирий санъат, Технология, Ватан туйғуси, Математика (иқтидорли болалар учун), Физика (иқтидорлик болалар учун).

                                                                                                                  13

                                                                                                                  15 000

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт, Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Алгебра, Геометрия, Физика, Кимё, Зоология, География, Информатика ва ахборот технологиялари, Мусиқа, Тасвирий санъат, Технология, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари.

                                                                                                                  16

                                                                                                                  13 700

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт, Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Геометрия, Кимё, Зоология, География, Информатика ва ахборот технологиялари, Мусиқа, Тасвирий санъат, Технология, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, Алгебра (иқтидорли болалар учун), Физика (иқтидорли болалар учун).

                                                                                                                  16

                                                                                                                  18 900

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1, 2-қисм), Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Ўзбекистон давлат ва ҳуқуқ асослари, Иқтисодий билим асослари, Алгебра, Геометрия, Физика, Кимё, Одам ва унинг саломатлиги, География, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, Информатика ва ахборот технологиялари, Чизмачилик.

                                                                                                                  16

                                                                                                                  8 900

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1, 2-қисм), Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Ўзбекистон давлат ва ҳуқуқ асослари, Иқтисодий билим асослари, Геометрия, Кимё, Одам ва унинг саломатлиги, География, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, Информатика ва ахборот технологиялари, Чизмачилик, Алгебра (иқтидорли болалар учун), Физика (иқтидорли болалар учун)

                                                                                                                  16

                                                                                                                  13 900

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1, 2-қисм), Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Конститутциявий ҳуқуқ асослари, Иқтисодий билим асослари, Алгебра, Геометрия, Информатика ва ахборот технологиялари, Физика, Кимё, Биология цитология ва генетика асослари, Жаҳон иқтисодий -ижтимоий географияси, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, Чизмачилик.

                                                                                                                  16

                                                                                                                  9 400

                                                                                                                  Она тили, Адабиёт (1, 2-қисм), Рус тили, Ўзбекистон тарихи, Жаҳон тарихи, Конститутциявий ҳуқуқ асослари, Иқтисодий билим асослари, Геометрия, Информатика ва ахборот технологиялари, Кимё, Биология цитология ва генетика асослари, Жаҳон иқтисодий -ижтимоий географияси, Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари, Чизмачилик, Алгебра (иқтидорли болалар учун), Физика (иқтидорли болалар учун)

                                                                                                                  16

                                                                                                                  11 900

                                                                                                                  Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2014 йил 28 апрелда 2577 сонли рақам билан рўйхатдан ўтказилган «Умумтаълим мактабларини дарсликлар ва ўқув-методик қўлланмалар билан таъминлаш тартиби тўғрисида»ги Низомнинг 43-бандига асосан дарсликлар тўплами учун ижара тўловлари умумтаълим мактабининг шахсий ғазна ҳисоб варағига нақд пул ёки нақд пулсиз шаклда тўланиши мумкин.

                                                                                                                  Дарсликлардан фойдаланиш усулидан қатъи назар, улар йўқолган ёки фойдаланишга яроқсиз ҳолатга келиб қолган тақдирда, ўқувчининг ота-онаси ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ёхуд ҳомийлар ёки ўқитувчилар зарарни худди шундай дарсликлар билан қоплайди ёхуд кўрсатилган қийматини қуйидаги миқдорларда тўлайди:

                                                                                                                  • биринчи синф ўқувчиларининг ҳар бир дарсликлари учун — унинг бир баравари миқдорида;

                                                                                                                  • 2 – 4 синф ўқувчиларининг ҳар бир дарсликлари учун — унинг икки баравари миқдорида;

                                                                                                                  • 5 – 9 синф ўқувчиларининг ҳар бир дарсликлари учун — унинг тўрт баравари миқдорида.

                                                                                                                  Шунингдек, биринчи синф ўқувчилари, «Меҳрибонлик» уйлари, махсус мактаб ва мактаб-интернатларнинг тарбияланувчилари бўлган ўқувчилар ва ижтимоий ёрдамга муҳтож бўлган оилалардаги ўқувчилар умумтаълим мактаби кутубхона жамғармаси томонидан дарсликлар тўплами билан бепул таъминланади. Қуйида таълим ТОЖИК, ҚОРАҚАЛПОҚ, РУС, ТУРКМАН, ҚИРҒИЗ, ҚОЗОҚ тилларида олиб бориладиган мактаблар учун дарсликлар ижара тўпламига белгиланган ягона ижара тўлов миқдори билан танишишингиз мумкин.

                                                                                                                  Related posts:

                                                                                                                  1. 7 sinf ona tili 181 mashq javobi
                                                                                                                  2. Elektron darslik 5 sinf
                                                                                                                  3. Milliy kiyimlar namoyishi
                                                                                                                  4. Tarbiya darslik 11 sinf