Zulfiya Isroilova She’rlar to’plami. Zulfiya she’rlari
Ҳали ҳаёт, такрор ўқиркан
Завққа тўлиб яйраган кўксим.
Юзингдаги улуғвор, майин,
Бир жаҳонга арзир табассум.
Zulfiya. She’rlar & Zulfiya va Hamid Olimjonga bag’ishlov & Xotiram siniqlari. Zulfiya hayoti va ijodiga bag’ishlangan spektakl
Ўзбекистон халқ шоираси Зулфияхонимнинг қаламига мансуб “Хотирам синиқлари” достони асосида «Дийдор» студияси томонидан саҳналаштирилган мазкур спектаклда шоир Ҳамид Олимжон ва Зулфия ўртасидаги меҳр-муҳаббат, ўтган асрнинг суронли 37- йилларидаги алғов-далғов воқеалар намойиш этилган. Зулфия ролида — Гулбаҳор йўлдошева. Саҳналаштирувчи режиссёр Баҳодир Йўлдошев.
Қутлибека Раҳимбоева
САКСОН ЙИЛ ЛОВУЛЛАБ СЎНМАГАН ЎТ…
Қутлибека Раҳимбоева 1952 йили Тошҳовуз шаҳрида туғилган. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими. Фаргона педагогика институти- нинг филология факультетини тамомлаган. «Узун кундузлар», «Уйгониш фасли», «Озодлик», «Кўксимдаги Тангритоғ» каби шеърий тўпламлари нашр этилган. Л. Украинка, М. Қветаева каби шоирларнинг асарларини ўзбек тилига таржима қилган.
Жаннатмакон устозимиз Зулфияхоним, том маънода, улкан шахс эди. Биз- шогирдлари учун ҳеч қачон одатий, оддий одамга айланиб қолмасдилар. Ҳар сафар ҳузурларига борганимизда (гарчанд баъзан ҳар кун дийдорлашиш насиб этса-да) худди имтиҳонга, синовга бораётгандек ҳаяжон билан борардик. Чимкент кўчасидаги хонадонларига борганимизда (кўпинча дугонам Муҳтарама билан борардик) учинчи қаватга кўтарилгач, эшиклари олдида бирпас туриб, бир-биримизга:
— Тўхтанг, қўнғироқни босмай туринг, сал ҳаяжонимизни босиб олайлик, — деган пайтларимиз бўларди.
Ҳолбуки, Зулфия опам билан суҳбатлашиш жуда мароқли эди. Шахсан мен опанинг суҳбатларидан сўнг ижодга иштиёқ билан чиқардим. Чунки у киши баъзи аёллар даврасига хос майда гаплардан гапирмас, адабиёт майдонида нима гаплар, ёшлар нима ёзяпти — шу мавзулар атрофидаги гап-сўзларга қизиқар эдилар.
Бир гал айнан ёшлар шеърияти ҳақида гап кетганда Хуршид Давроннинг янги китоблари, Гуландом Тоғаеванинг “Шарқ юлдузи” журналида чоп этилган туркуми ҳақида илиқ фикрлар айтгандилар.
— Ижодкорларнинг тасаввурлари кенг бўлади. Лекин бу қизнинг шеърлари бизнинг тасаввур доирамиздан ҳам чиқиб кетганга ўхшайди. Охиригача ҳамма маъносини англаб етолмайсан-у, англаганинг ўзингга ёқади, — деган эдилар Гуландомни ўқиганда.
Устоз ҳамиша яхши ижодкорлар ҳақида меҳр ва ҳавас билан гапирардилар. Бундай дейишимга сабаб бор. 80-йиллар арафаси эди, адашмасам. Арман шоираси Сильва Капутикянқнинг Москвада бир неча томдан иборат сайланмалари чоп этилган эди. Шоиранинг ўзлари (улар қадрдон эдилар) Зулфияхонимга ўша китобларни юборган эканлар. Опа уларни варақлаб ўтириб:
— Қаранг, қанақа чиройли китоблар бўлибди. Фақат шеърият, ижод дарду қувончи билан яшаганда, бунақа ҳаёт ҳар кимга ҳам насиб қилавермайди, — деган эдилар. Опанинг бу сўзларида даврдош шоира ижодига эҳтиром билан бирга ҳар доим ҳам шеърият дарду қувончи билан яшай олмаган онлари учун армон ҳам бор эди, албатта.
Зулфия опа, одатда, саҳар туриб, бир финжон қаҳва ичиб ижод столига ўтирардилар. Бирор шеърни кўнгилдагидек якунласалар, ўқиб берардилар. Опанинг шеър ўқиган онларини жуда яхши кўрардим. Кўзлари чарақлаб кетарди.
Мен опанинг ижодий жараёнларига, айниқса, ижодларининг гултожи бўлган “Хотирам синиқлари” достонининг ёзилиш тарихига гувоҳ бўлганимдан ниҳоятда фахрланиб юраман.
Устоз таваллудининг 80 йиллик тантаналарига тайёргарлик бошланган кунлар эди. Газета, журналлар материаллар сўрашар, опа ҳар куни хазинасини варақларди.
Галдаги шундай жараёнларнинг бирида:
— Қизимжон, (опа мени кўпинча шундай чақирардилар) давр янгиланди. Бутунлай бошқача руҳдаги замон келяпти. Мен ҳам бошқача бир нарса ёзишга бурчлиман, — дедилар. (Эҳтимол, устоз айнан шундай демагандирлар, лекин суҳбатимиз шундай мавзуда бошлангани аниқ).
— Бир нарсам бор-у, лекин сочилиб ётибди, йиға олмаяпман. Ҳар гал қўлимга олганда юрагим тугатиб ташлайдиганга ўхшайди-ю, бошим чарчаб қолади, — дедилар.
— Қани ўша ёзганларингиз? — дедим.
Опа оддий иш дафтарига эски ёзувда (устоз одатда қораламаларини шу ёзувда ёзиб, сўнг кирилчага кўчирардилар, “Менга шуниси қулай”, дердилар) ёзилган қораламаларини ўқий бошладилар. Охиригача “қилт” этмай ўтириб эшитдим.
— Ахир, бу бир нарса эмас-ку, Зулфия опа, бу зўр достон бўлади, — дедим. — Фақат бандларни жой-жойига қўйиб чиқиш керак.
Шоир ёзганларининг баҳосини яхши билади, лекин кимдир фикрдош бўлса, барибир бошқача кайфиятда бўпади. Ҳатто, ўша кимдир мендай ҳаваскор шогирд бўлса-да…
— Сен шундай ўйлаяпсанми? — дедилар. Овозлари бошқача жаранглаб, кўзлари бошқача чақнади.
— Албатта! Сиз айтиб туринг, мен кирилчада ёзаман, — дедим.
Устоз диванга бемалол ўтириб олиб қораламаларини ўқий бошладилар. Кўчириб бўлгач, мен баланд овозда ҳаяжон билан ўқиб бердим. Опа:
— Эшитганда аниқ билинар зкан, мана бу бандни олдинга олиш керак, бунисини орқага, — дея баъзи бандларнинг ўрнини алмаштирдилар.
— Мен эртага саҳар туриб яна бир қараб чиқаман, кейин яна бир ўқиймиз, — дедилар…
Эрталаб ишга кетаётиб, Чимкент кўчасидаги уйларига кирдим. Устоз ҳорғин, лекин жуда бахтиёр эдилар. Кеча ўқиган достонга бир неча бандпар қўшилган эди. Жумладан, биринчи ўқиганимизда мана бу бандлар йўқ эди. Бу бетакрор сатрлар бугунги саҳарнинг — истиқлол саҳарининг берган имкони туфайли дунёга келган эди.
Ҳуррият, келдингми — наҳотки келдинг,
Пинҳона соғиндим, пинҳона куйдим.
Ёмғирга бағрини тутган саҳродек —
Сенинг насимингга қалбимни тутдим.
…Ёдим синиқлари, қалқ, овоз берай,
Қалқди, юрагим, чида, бер бардош,
Қарагин титроқда — ҳаммаси жонли,
Қара, ҳаммасининг юзи қонталаш…
Мен бор овозим билан ҳаяжондан титраб, кўзимда ёш билан достонни ўқир эканман, устознинг йиллар давомида хотираларига чўкиб ётган, замон тўлқинларида қалқиб чиққан армонларининг сувратини кўрардим.
…Ака, жоним акам — жондошим акам,
Олтмиш йил изимга қайтиб, йиғлайин.
Бўғзимда тош бўлган йўқловларимни
“Оҳ”ларим эритар — айтиб йиғлайин.
каби сатрларни такрор ва такрор ўқирдим. Анча пайт достон таъсирида ўтирдим.
— Бу достонни нима деб атаймиз энди? — дедилар ва ўзлари:
— Хотирам парчалари… — дедилар. Индамай қараб тургандим:
— Йўқ. Хотирам синиқлари… — дедилар…
Сарлавҳадаги “синиқ” сўзида жароҳат ҳам бор, сўз жуда жойига тушган эди.
“Хотирам синиқлари” кўп ўтмай матбуотда чоп этилди. Достон самимияти, инсоний дарднинг чин инъикоси сифатида адабий жамоатчилик, шеърият мухлислари томонидан жуда илиқ қарши олинди. Ва бу асар истиқлол туфайли ҳайрати, жасорати яна бир бош баландлаган Зулфияхонимнинг гўзал имкониятларини намоён этди. Устознинг таваллуд кунлари пойтахтимизнинг “Туркистон” саройида нишонланди.
Опа тантана якунида миннатдорчилик сўзларини шеърга уладилар.
Шеърдаги:
Саксон йил ловуллаб сўнмаган ўтман…
…Бахтим шул, ўзбекнинг Зулфиясиман…
сатрлари у киши ҳаётлигида ҳам, кейин ҳам қанча чиройли давраларга бош сўз бўлди.
Дунёда ҳеч нарса мангу эмас. Даврлар ўтади, кўп нарса унутилади, ҳатто, ўз даврида яхшигина вазифа бажарган асарлар ҳам қачондир оҳорини йўқотиши мумкин. Лекин халқ, миллат оғриғига, қувончига дахлдор асарлар халқ ва миллат билан бирга яшаб қолади. Устоз Зулфияхонимнинг “Хотирам синиқлари” достони ана шундай ўлмас асарлардан бири сифатида халқимиз, келажак авлодлар учун ҳам қадрлидир.
ЗУЛФИЯ
ШЕЪРЛАР
Таниқли ўзбек шоираси Зулфия 1915 йилнинг 1 мартида Тошкент шаҳрида туғилган. Меҳнат фаолиятини жуда эрта бошлаган шоира деярли бир умр журналистика ва нашриёт соҳасида ишлади. У 1935-1938 йилларда Тил ва адабиёт институти аспиранти, 1938-1948 йиллар мобайнида Болалар нашриёти муҳаррири, Ўзбекистон давлат нашриёти бўлим мудири, 1953 йилгача «Саодат» журналида бўлим мудири, 1953 йилдан то 1980 йилга қадар, салкам ўттиз йил давомида шу журналнинг бош муҳаррири лавозимида ишлаб келди. Машҳур ўзбек шоири Ҳамид Олимжоннинг турмуш ўртоғи, ўзига хос шеърияти билан минглаб китобхонлар қалбини ром этган шоира Зулфия 1997 йилнинг 1 августида вафот этган.
Ҳассос шоир — Ҳамид Олимжон билан кечирган қисқа турмуши, ундан жудо бўлиб қолиши, умуман, шоиранинг ҳаёт йўли садоқат ва вафо тимсоли бўлиб қолди.
Шу йилнинг 31 октябрида “Ўзбекистон халқ шоири Зулфия таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов қарори эълон қилинди.
Қарорга мувофиқ Зулфия таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш бўйича ташкилий қўмита таркиби тасдиқланди ва унга юбилейни юқори савияда ўтказиш учун тегишли чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш вазифаси юклатилди. Ушбу режага шоиранинг ўзбек тилида “Сайланма” асарларини, инглиз ва қорақалпоқ тилларига таржима қилинган шеърий тўпламларини ҳамда “Зулфия замондошлари хотирасида” китобини нашрга тайёрлаш ва чоп этиш; шоиранинг ҳаёти ва ижодий фаолияти ҳақида ҳужжатли фильм яратиш; Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт институтида “Мустақиллик даври адабиётида Зулфия ижодининг аҳамияти” мавзусида илмий конференция ўтказиш; жойларда таниқли адиб ва олимлар, санъаткорлар иштирокида учрашувлар, адабий кечалар ташкил этиш; 2015 йил март ойида Тошкентдаги “Туркистон” саройида шоира хотирасига бағишланган ижодий кеча ўтказиш киритилган.
Дейдиларки, сени кўрганда
Кўзларимда ёнар жонли ўт,
Ўша ўтнинг ёлқинларида
Сендан ўзга бор нарса унут.
Мудом дилга содиқ кўзларим
Ҳақиқатни кўмиши қийин.
Кўзларимда, қонимда кезган
Ўша севинч, ўша олов сен.
Майли, ўзинг мендан узоқда,
Лекин дилнинг ўти бўлиб қол.
Менинг куйим эмас тузокда,
Шеър керакми, жон керакми, ол!
ЮЛДУЗ
Уйда бўғилдиму чиқдим эшикка,
Ер устига чўккан оқшомги туман,
Гўё кўзларимга боққандай тикка
Яшнарди бир юлдуз худди сенсимон.
Худди сендай узоқ ва сендай ёрқин,
Авжи чақнаганда сўнади у ҳам,
Бир юпанч: севгимнинг осмонидан
Ўчмасдан ёнасан, эй гўзал ҳамдам!
ЎРИК ГУЛЛАГАНДА
«Теразамнинг олдида бир туп
Ўрик оппоқ бўлиб гуллади…»
Гулни кўриб ишқпараст қалбим,
Минг айтилган дарддан куйлади.
Сени қўмсаб оқшом чоғида
Ҳижрон қўшар экан ҳарорат.
Ўлгудайин муштоқ бўлибман —
Висолингга, йўқ чоғи тоқат.
Сени қўмсаб оқшом чоғида
Кириб келдим шу таниш уйга.
Биз бир чоқлар яшаган уйда
Тунаб қолдим хаёл-ла бирга.
Бунча иссиқ, бунча ҳам шинам
Ёшлик кечган торгина шу жой.
Бунда яшар ажиб онлардан,
Ишқ-ла ўтган тунлардан чирой.
Ҳар бурчаги элитар ҳушим,
Нақадарлик ошно, яқин.
Худди тунда камолга етган
Қўшиғингда чақнаган чақин.
Бунда ҳаёт — илҳом онлари
Қаламингдан тўкилган гавҳар.
Гул бўйини олганда шамол
Рашкка тўлиб тўнган у кўзлар.
Сен тугатгач чанқоқлик билан
Ўқиб мафтун бўлганим ҳаёт.
«Қалай деган» бўлиб термулган
Кўзларингнинг оташи ҳаёт.
Ҳали ҳаёт, такрор ўқиркан
Завққа тўлиб яйраган кўксим.
Юзингдаги улуғвор, майин,
Бир жаҳонга арзир табассум.
Бари ҳаёт, муҳаббат каби,
Ҳамма ерда кўринар изинг.
Паррандалар нағма куйида
Жаранглайди товушинг, сўзинг.
Мени ўраб олди ҳаяжон,
Яна ортди севгининг кучи.
Шарқ қизариб, чиқмоқда қуёш,
Олтинланди теракнинг учи.
Сен куйлаган ўрик шу кеча
Бурканди оқ — оппоқ чечакка.
Мен қадрдон хотира билан
Жўнаб кетдим уйимга якка.
БАҲОР КЕЛДИ СЕНИ СЎРОҚЛАБ
Салқин саҳарларда, бодом гулида,
Бинафша лабида, ерларда баҳор.
Қушларнинг парвози, елларнинг нози,
Бахмал водийларда, қирларда баҳор.
Қанча севар эдинг, бағрим, баҳорни,
Ўрик гулларининг эдинг мафтуни.
Ҳар уйғонган куртак, ҳаёт берган каби
Кўзларингга суртиб ўпардинг уни.
Мана қимматлигим, яна баҳор келиб,
Сени излаб юрди, кезди сарсари.
Қишнинг ёқасидан тутиб сўради сени,
Ул ҳам ёш тўкди-ю, чекилди нари.
Сени излар экан, бўлиб шаббода,
Сен юрган боғларни қидириб чиқди.
Ёзиб кўрсатай деб ҳусн-кўркини,
Яшил қирғоқларни қидириб чиқди.
Топмай сабри тугаб бўрон бўлди-ю,
Жарликларга олиб кетди бошини.
Фарҳод тоғларидан дарагинг излаб,
Сойларга қулатди тоғнинг тошини.
Сўнгра жило бўлиб кирди ётоғимга,
Ҳулкар ва Омоннинг ўпди юзидан.
Сингиб ёш куйдирган зафар ёноғимга
Секин хабар берди менга ўзидан.
Лекин ётоғимда сени тополмай,
Бир нуқтада қолди узоқ тикилиб.
Яна ел бўлди-ю, кезиб сарсари,
Мендан сўрай кетди қалбимни тилиб:
«Қани мен келганда кулиб қаршилаб,
Қўшиғи мавжланиб бир дарё оққан?
«Бахтим борми дея», яккаш сўроқлаб
Мени шеърга ўраб суқланиб боққан?
Ўрик гулларига тўнмайди нега
Елда ҳилпиратиб жингала сочин?
Нега мен келтирган шўх наъшидага
Пешвоз чиқмайди у ёзиб қулочин?
Қани ўша куйчи, хаёлчан йигит?
Нечун кўзингда ёш, туриб қолдинг лол.
Нечун қора либос, сочларингда оқ,
Нечун бу кўкламда сен паришонхол?»
Қандай жавоб айтай, лолдир тилларим,
Баридан тутдим-у, кетдим қошингга.
У ҳам гаминг билан кезди афтода,
Боқиб туролмайин қабринг тошига.
Аламдан тутоқиб дарахтга кўчди,
Куртакни уйғотиб сўйлади ғамнок.
Сенинг ёдинг билан елиб беқарор,
Гуллар ғунчасини этди чок-чок.
Гул-у райҳонларнинг таралди атри,
Самони қоплади майин бир қўшиқ.
Бу қўшиқ нақадар ошно, яқин,
Нақадар ҳаётбахш, оташга тўлиқ.
Баҳорги бурканган сен севган элда,
Овозинг янгради жўшқин забардаст.
Ўлмаган экансан, жоним, сен ҳаёт,
Мен ҳам ҳали сенсиз олмадим нафас.
Ҳижронинг қалбимда, созинг қўлимда,
Ҳаётни куйлайман, чекинар алам.
Тунлар тушимдасан, кундуз ёдимда,
Мен ҳаёт эканман, ҳаётсан сен ҳам!
СОҒИНИБ
Шу кунларда баҳорга зорман,
Навжувонлик ўти танда йўқ.
Куз сингари заъфар рухсорман,
Мевалар ҳам шохлардан узуқ.
Шу кунларда баҳорга зорман,
Танхасталик эзади руҳим.
Танҳо эмас, қаторда борман,
Яна нени излайди суқим?
Шу кунларда баҳорга зорман,
Шаффоф, ёрқин куй тилар кўнгул.
Яхшиямки, қаламга ёрман,
Сўзлаб турар бор дилимни ул.
Шу кунларда баҳорга зорман,
Ўз баҳорим каби бемисол.
Баҳор қайтмас, ёнувчи қорман,
Ё нўноқ қўл бутаган ниҳол.
Шу кунларда баҳорга зорман…
1 mart — Atoqli shoira Zulfiya tavallud topgan kun
O‘zbekiston xalq shoirasi Zulfiyaxonimning qalamiga mansub “Xotiram siniqlari” dostoni asosida “Diydor” studiyasi tomonidan sahnalashtirilgan mazkur spektaklda shoir Hamid Olimjon va Zulfiya o‘rtasidagi mehr-muhabbat, o‘tgan asrning suronli 37-yillaridagi alg‘ov-dalg‘ov voqealar namoyish etilgan. Zulfiya rolida — Gulbahor yo‘ldosheva. Sahnalashtiruvchi rejissyor Bahodir Yo‘ldoshev .
Qutlibeka Rahimboeva
SAKSON YIL LOVULLAB SO’NMAGAN O’T…
Qutlibeka Rahimboeva 1952 yili Toshhovuz shahrida tug’ilgan. O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi. Fargona pedagogika instituti- ning filologiya fakul`tetini tamomlagan. «Uzun kunduzlar», «Uygonish fasli», «Ozod- lik», «Ko’ksimdagi Tangritog’» kabi she’riy to’plamlari nashr etilgan. L. Ukrainka, M. Qvetaeva kabi shoirlarning asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan.
Jannatmakon ustozimiz Zulfiyaxonim, tom ma’noda, ulkan shaxs edi. Biz- shogirdlari uchun hech qachon odatiy, oddiy odamga aylanib qolmasdilar. Har safar huzurlariga borganimizda (garchand ba’zan har kun diydorlashish nasib etsa-da) xuddi imtihonga, sinovga borayotgandek hayajon bilan borardik. Chimkent ko’chasidagi xonadonlariga borganimizda (ko’pincha dugonam Muhtarama bilan borardik) uchinchi qavatga ko’tarilgach, eshiklari oldida birpas turib, bir-birimizga:
— To’xtang, qo’ng’iroqni bosmay turing, sal hayajonimizni bosib olaylik, — degan paytlarimiz bo’lardi.
Holbuki, Zulfiya opam bilan suhbatlashish juda maroqli edi. Shaxsan men opaning suhbatlaridan so’ng ijodga ishtiyoq bilan chiqardim. Chunki u kishi ba’zi ayollar davrasiga xos mayda gaplardan gapirmas, adabiyot maydonida nima gaplar, yoshlar nima yozyapti — shu mavzular atrofidagi gap-so’zlarga qiziqar edilar.
Bir gal aynan yoshlar she’riyati haqida gap ketganda Xurshid Davronning yangi kitoblari, Gulandom Tog’aevaning “Sharq yulduzi” jurnalida chop etilgan turkumi haqida iliq fikrlar aytgandilar.
— Ijodkorlarning tasavvurlari keng bo’ladi. Lekin bu qizning she’rlari bizning tasavvur doiramizdan ham chiqib ketganga o’xshaydi. Oxirigacha hamma ma’nosini anglab yetolmaysan-u, anglaganing o’zingga yoqadi, — degan edilar Gulandomni o’qiganda.
Ustoz hamisha yaxshi ijodkorlar haqida mehr va havas bilan gapirardilar. Bunday deyishimga sabab bor. 80-yillar arafasi edi, adashmasam. Arman shoirasi Sil`va Kaputikyanqning Moskvada bir necha tomdan iborat saylanmalari chop etilgan edi. Shoiraning o’zlari (ular qadrdon edilar) Zulfiyaxonimga o’sha kitoblarni yuborgan ekanlar. Opa ularni varaqlab o’tirib:
— Qarang, qanaqa chiroyli kitoblar bo’libdi. Faqat she’riyat, ijod dardu quvonchi bilan yashaganda, bunaqa hayot har kimga ham nasib qilavermaydi, — degan edilar. Opaning bu so’zlarida davrdosh shoira ijodiga ehtirom bilan birga har doim ham she’riyat dardu quvonchi bilan yashay olmagan onlari uchun armon ham bor edi, albatta.
Zulfiya opa, odatda, sahar turib, bir finjon qahva ichib ijod stoliga o’tirardilar. Biror she’rni ko’ngildagidek yakunlasalar, o’qib berardilar. Opaning she’r o’qigan onlarini juda yaxshi ko’rardim. Ko’zlari charaqlab ketardi.
Men opaning ijodiy jarayonlariga, ayniqsa, ijodlarining gultoji bo’lgan “Xotiram siniqlari” dostonining yozilish tarixiga guvoh bo’lganimdan nihoyatda faxrlanib yuraman.
Ustoz tavalludining 80 yillik tantanalariga tayyorgarlik boshlangan kunlar edi. Gazeta, jurnallar materiallar so’rashar, opa har kuni xazinasini varaqlardi.
Galdagi shunday jarayonlarning birida:
— Qizimjon, (opa meni ko’pincha shunday chaqirardilar) davr yangilandi. Butunlay boshqacha ruhdagi zamon kelyapti. Men ham boshqacha bir narsa yozishga burchliman, — dedilar. (Ehtimol, ustoz aynan shunday demagandirlar, lekin suhbatimiz shunday mavzuda boshlangani aniq).
— Bir narsam bor-u, lekin sochilib yotibdi, yig’a olmayapman. Har gal qo’limga olganda yuragim tugatib
tashlaydiganga o’xshaydi-yu, boshim charchab qoladi, — dedilar.
— Qani o’sha yozganlaringiz? — dedim.
Opa oddiy ish daftariga eski yozuvda (ustoz odatda qoralamalarini shu yozuvda yozib, so’ng kirilchaga ko’chirardilar, “Menga shunisi qulay”, derdilar) yozilgan qoralamalarini o’qiy boshladilar. Oxirigacha “qilt” etmay o’tirib eshitdim.
— Axir, bu bir narsa emas-ku, Zulfiya opa, bu zo’r doston bo’ladi, — dedim. — Faqat bandlarni joy-joyiga qo’yib chiqish kerak.
Shoir yozganlarining bahosini yaxshi biladi, lekin kimdir fikrdosh bo’lsa, baribir boshqacha kayfiyatda bo’padi. Hatto, o’sha kimdir menday havaskor shogird bo’lsa-da…
— Sen shunday o’ylayapsanmi? — dedilar. Ovozlari boshqacha jaranglab, ko’zlari boshqacha chaqnadi.
— Albatta! Siz aytib turing, men kirilchada yozaman, — dedim.
Ustoz divanga bemalol o’tirib olib qoralamalarini o’qiy boshladilar. Ko’chirib bo’lgach, men baland ovozda hayajon bilan o’qib berdim. Opa:
— Eshitganda aniq bilinar zkan, mana bu bandni oldinga olish kerak, bunisini orqaga, — deya ba’zi bandlarning o’rnini almashtirdilar.
— Men ertaga sahar turib yana bir qarab chiqaman, keyin yana bir o’qiymiz, — dedilar…
Ertalab ishga ketayotib, Chimkent ko’chasidagi uylariga kirdim. Ustoz horg’in, lekin juda baxtiyor edilar. Kecha o’qigan dostonga bir necha bandpar qo’shilgan edi. Jumladan, birinchi o’qiganimizda mana bu bandlar yo’q edi. Bu betakror satrlar bugungi saharning — istiqlol saharining bergan imkoni tufayli dunyoga kelgan edi.
Hurriyat, keldingmi — nahotki kelding,
Pinhona sog’indim, pinhona kuydim.
Yomg’irga bag’rini tutgan sahrodek —
Sening nasimingga qalbimni tutdim.
…Yodim siniqlari, qalq, ovoz beray,
Qalqdi, yuragim, chida, ber bardosh,
Qaragin titroqda — hammasi jonli,
Qara, hammasining yuzi qontalash…
Men bor ovozim bilan hayajondan titrab, ko’zimda yosh bilan dostonni o’qir ekanman, ustozning yillar davomida xotiralariga cho’kib yotgan, zamon to’lqinlarida qalqib chiqqan armonlarining suvratini ko’rardim.
…Aka, jonim akam — jondoshim akam,
Oltmish yil izimga qaytib, yig’layin.
Bo’g’zimda tosh bo’lgan yo’qlovlarimni
“Oh”larim eritar — aytib yig’layin.
kabi satrlarni takror va takror o’qirdim. Ancha payt doston ta’sirida o’tirdim.
— Bu dostonni nima deb ataymiz endi? — dedilar va o’zlari:
— Xotiram parchalari… — dedilar. Indamay qarab turgandim:
— Yo’q. Xotiram siniqlari… — dedilar…
Sarlavhadagi “siniq” so’zida jarohat ham bor, so’z juda joyiga tushgan edi.
“Xotiram siniqlari” ko’p o’tmay matbuotda chop etildi. Doston samimiyati, insoniy dardning chin in’ikosi sifatida adabiy jamoatchilik, she’riyat muxlislari tomonidan juda iliq qarshi olindi. Va bu asar istiqlol tufayli hayrati, jasorati yana bir bosh balandlagan Zulfiyaxonimning go’zal imkoniyatlarini namoyon etdi. Ustozning tavallud kunlari poytaxtimizning “Turkiston” saroyida nishonlandi.
Opa tantana yakunida minnatdorchilik so’zlarini she’rga uladilar.
She’rdagi:
Sakson yil lovullab so’nmagan o’tman…
…Baxtim shul, o’zbekning Zulfiyasiman…
satrlari u kishi hayotligida ham, keyin ham qancha chiroyli davralarga bosh so’z bo’ldi.
Dunyoda hech narsa mangu emas. Davrlar o’tadi, ko’p narsa unutiladi, hatto, o’z davrida yaxshigina vazifa bajargan asarlar ham qachondir ohorini yo’qotishi mumkin. Lekin xalq, millat og’rig’iga, quvonchiga daxldor asarlar xalq va millat bilan birga yashab qoladi. Ustoz Zulfiyaxonimning “Xotiram siniqlari” dostoni ana shunday o’lmas asarlardan biri sifatida xalqimiz, kelajak avlodlar uchun ham qadrlidir.
ZULFIYA
SHE’RLAR
Taniqli o‘zbek shoirasi Zulfiya 1915 yilning 1 martida Toshkent shahrida tug‘ilgan. Mehnat faoliyatini juda erta boshlagan shoira deyarli bir umr jurnalistika va nashriyot sohasida ishladi. U 1935-1938 yillarda Til va adabiyot instituti aspiranti, 1938-1948 yillar mobaynida Bolalar nashriyoti muharriri, O‘zbekiston davlat nashriyoti bo‘lim mudiri, 1953 yilgacha “Saodat” jurnalida bo‘lim mudiri, 1953 yildan to 1980 yilga qadar, salkam o‘ttiz yil davomida shu jurnalning bosh muharriri lavozimida ishlab keldi. Mashhur o‘zbek shoiri Hamid Olimjonning turmush o‘rtog‘i, o‘ziga xos she’riyati bilan minglab kitobxonlar qalbini rom etgan shoira Zulfiya 1997 yilning 1 avgustida vafot etgan.
Hassos shoir — Hamid Olimjon bilan kechirgan qisqa turmushi, undan judo bo‘lib qolishi, umuman, shoiraning hayot yo‘li sadoqat va vafo timsoli bo‘lib qoldi.
Shu yilning 31 oktyabrida “O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiya tavalludining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov qarori e’lon qilindi.
Qarorga muvofiq Zulfiya tavalludining 100 yilligini nishonlash bo‘yicha tashkiliy qo‘mita tarkibi tasdiqlandi va unga yubileyni yuqori saviyada o‘tkazish uchun tegishli chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish vazifasi yuklatildi. Ushbu rejaga shoiraning o‘zbek tilida “Saylanma” asarlarini, ingliz va qoraqalpoq tillariga tarjima qilingan she’riy to‘plamlarini hamda “Zulfiya zamondoshlari xotirasida” kitobini nashrga tayyorlash va chop etish; shoiraning hayoti va ijodiy faoliyati haqida hujjatli film yaratish; Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot institutida “Mustaqillik davri adabiyotida Zulfiya ijodining ahamiyati” mavzusida ilmiy konferensiya o‘tkazish; joylarda taniqli adib va olimlar, san’atkorlar ishtirokida uchrashuvlar, adabiy kechalar tashkil etish; 2015 yil mart oyida Toshkentdagi “Turkiston” saroyida shoira xotirasiga bag‘ishlangan ijodiy kecha o‘tkazish kiritilgan.
Deydilarki, seni ko‘rganda
Ko‘zlarimda yonar jonli o‘t,
O‘sha o‘tning yolqinlarida
Sendan o‘zga bor narsa unut.
Mudom dilga sodiq ko‘zlarim
Haqiqatni ko‘mishi qiyin.
Ko‘zlarimda, qonimda kezgan
O‘sha sevinch, o‘sha olov sen.
Mayli, o‘zing mendan uzoqda,
Lekin dilning o‘ti bo‘lib qol.
Mening kuyim emas tuzokda,
She’r kerakmi, jon kerakmi, ol!
YULDUZ
Uyda bo‘g‘ildimu chiqdim eshikka,
Yer ustiga cho‘kkan oqshomgi tuman,
Go‘yo ko‘zlarimga boqqanday tikka
Yashnardi bir yulduz xuddi sensimon.
Xuddi senday uzoq va senday yorqin,
Avji chaqnaganda so‘nadi u ham,
Bir yupanch: sevgimning osmonidan
O‘chmasdan yonasan, ey go‘zal hamdam!
O‘RIK GULLAGANDA
«Terazamning oldida bir tup
O‘rik oppoq bo‘lib gulladi…»
Gulni ko‘rib ishqparast qalbim,
Ming aytilgan darddan kuyladi.
Seni qo‘msab oqshom chog‘ida
Hijron qo‘shar ekan harorat.
O‘lgudayin mushtoq bo‘libman —
Visolingga, yo‘q chog‘i toqat.
Seni qo‘msab oqshom chog‘ida
Kirib keldim shu tanish uyga.
Biz bir choqlar yashagan uyda
Tunab qoldim xayol-la birga.
Buncha issiq, buncha ham shinam
Yoshlik kechgan torgina shu joy.
Bunda yashar ajib onlardan,
Ishq-la o‘tgan tunlardan chiroy.
Har burchagi elitar hushim,
Naqadarlik oshno, yaqin.
Xuddi tunda kamolga yetgan
Qo‘shig‘ingda chaqnagan chaqin.
Bunda hayot — ilhom onlari
Qalamingdan to‘kilgan gavhar.
Gul bo‘yini olganda shamol
Rashkka to‘lib to‘ngan u ko‘zlar.
Sen tugatgach chanqoqlik bilan
O‘qib maftun bo‘lganim hayot.
“Qalay degan” bo‘lib termulgan
Ko‘zlaringning otashi hayot.
Hali hayot, takror o‘qirkan
Zavqqa to‘lib yayragan ko‘ksim.
Yuzingdagi ulug‘vor, mayin,
Bir jahonga arzir tabassum.
Bari hayot, muhabbat kabi,
Hamma yerda ko‘rinar izing.
Parrandalar nag‘ma kuyida
Jaranglaydi tovushing, so‘zing.
Meni o‘rab oldi hayajon,
Yana ortdi sevgining kuchi.
Sharq qizarib, chiqmoqda quyosh,
Oltinlandi terakning uchi.
Sen kuylagan o‘rik shu kecha
Burkandi oq — oppoq chechakka.
Men qadrdon xotira bilan
Jo‘nab ketdim uyimga yakka.
BAHOR KЕLDI SЕNI SO‘ROQLAB
Salqin saharlarda, bodom gulida,
Binafsha labida, yerlarda bahor.
Qushlarning parvozi, yellarning nozi,
Baxmal vodiylarda, qirlarda bahor.
Qancha sevar eding, bag‘rim, bahorni,
O‘rik gullarining eding maftuni.
Har uyg‘ongan kurtak, hayot bergan kabi
Ko‘zlaringga surtib o‘parding uni.
Mana qimmatligim, yana bahor kelib,
Seni izlab yurdi, kezdi sarsari.
Qishning yoqasidan tutib so‘radi seni,
Ul ham yosh to‘kdi-yu, chekildi nari.
Seni izlar ekan, bo‘lib shabboda,
Sen yurgan bog‘larni qidirib chiqdi.
Yozib ko‘rsatay deb husn-ko‘rkini,
Yashil qirg‘oqlarni qidirib chiqdi.
Topmay sabri tugab bo‘ron bo‘ldi-yu,
Jarliklarga olib ketdi boshini.
Farhod tog‘laridan daraging izlab,
Soylarga qulatdi tog‘ning toshini.
So‘ngra jilo bo‘lib kirdi yotog‘imga,
Hulkar va Omonning o‘pdi yuzidan.
Singib yosh kuydirgan zafar yonog‘imga
Sekin xabar berdi menga o‘zidan.
Lekin yotog‘imda seni topolmay,
Bir nuqtada qoldi uzoq tikilib.
Yana yel bo‘ldi-yu, kezib sarsari,
Mendan so‘ray ketdi qalbimni tilib:
«Qani men kelganda kulib qarshilab,
Qo‘shig‘i mavjlanib bir daryo oqqan?
“Baxtim bormi deya”, yakkash so‘roqlab
Meni she’rga o‘rab suqlanib boqqan?
O‘rik gullariga to‘nmaydi nega
Yelda hilpiratib jingala sochin?
Nega men keltirgan sho‘x na’shidaga
Peshvoz chiqmaydi u yozib qulochin?
Qani o‘sha kuychi, xayolchan yigit?
Nechun ko‘zingda yosh, turib qolding lol.
Nechun qora libos, sochlaringda oq,
Nechun bu ko‘klamda sen parishonxol?»
Qanday javob aytay, loldir tillarim,
Baridan tutdim-u, ketdim qoshingga.
U ham gaming bilan kezdi aftoda,
Boqib turolmayin qabring toshiga.
Alamdan tutoqib daraxtga ko‘chdi,
Kurtakni uyg‘otib so‘yladi g‘amnok.
Sening yoding bilan yelib beqaror,
Gullar g‘unchasini etdi chok-chok.
Gul-u rayhonlarning taraldi atri,
Samoni qopladi mayin bir qo‘shiq.
Bu qo‘shiq naqadar oshno, yaqin,
Naqadar hayotbaxsh, otashga to‘liq.
Bahorgi burkangan sen sevgan elda,
Ovozing yangradi jo‘shqin zabardast.
O‘lmagan ekansan, jonim, sen hayot,
Men ham hali sensiz olmadim nafas.
Hijroning qalbimda, sozing qo‘limda,
Hayotni kuylayman, chekinar alam.
Tunlar tushimdasan, kunduz yodimda,
Men hayot ekanman, hayotsan sen ham!
SOG‘INIB
Shu kunlarda bahorga zorman,
Navjuvonlik o‘ti tanda yo‘q.
Kuz singari za’far ruxsorman,
Mevalar ham shoxlardan uzuq.
Shu kunlarda bahorga zorman,
Tanxastalik ezadi ruhim.
Tanho emas, qatorda borman,
Yana neni izlaydi suqim?
Shu kunlarda bahorga zorman,
Shaffof, yorqin kuy tilar ko‘ngul.
Yaxshiyamki, qalamga yorman,
So‘zlab turar bor dilimni ul.
Shu kunlarda bahorga zorman,
O‘z bahorim kabi bemisol.
Bahor qaytmas, yonuvchi qorman,
Yo no‘noq qo‘l butagan nihol.
Shu kunlarda bahorga zorman…
Zulfiya Isroilova She’rlar to’plami. Zulfiya she’rlari
Qancha sevar eding, bag’rim, bahorni,
O’rik gullarining eding maftuni.
Har uyg’ongan kurtak hayot bergan kabi
Ko’zlaringga surtib o’parding uni.
Mana qimmatligim, yana bahor kelib,
Seni izlab yurdi, kezdi sarsari.
Qishning yoqasidan tutib so’radi seni,
Ul ham yosh to’kdi-yu, chekindi nari.
Seni izlar ekan, bo’lib shabboda,
Sen yurgan bog’larni qidirib chiqdi.
Yozib ko’rsatay deb husn-ko’rkini,
Yashil yaproqlarni qidirib chiqdi.
Topmay, sabri tugab bo’ron bo’ldi-yu,
Jarliklarga olib ketdi boshini.
Farhod tog’laridan daraging izlab,
Soylarga qulatdi tog’ning toshini.
Qirlarga ilk chiqqan qo’ychivonlardan
Qayda shoir, deya ayladi so’roq.
Barida sukunat, mayuslik ko’rib,
Horib-charchab keldi, toqatlari toq…
So’ngra jilo bo’lib kirdi yotog’imga,
Hulkar va Omonning o’pdi yuzidan.
Singib yosh kuydirgan zafar yonog’imga
Sekin xabar berdi menga o’zidan.
Lekin yotog’imda seni topolmay,
Bir nuqtada qoldi uzoq tikilib.
Yana el bo’ldi-yu, kezib sarsari,
Mendan so’ray ketdi qalbimni tilib:
«Qani men kelganda kulib qarshilab,
Qo’shig’i mavjlanib bir daryo oqqan?
«Baxtim bormi deya, yakkash so’roqlab»
Meni she`rga o’rab suqlanib boqqan?
O’rik gullariga to’nmaydi nega,
Elda hilpiratib jingala sochin?
Nega men keltirgan sho’x nashidaga
Peshvoz chiqmaydi u yozib qulochin?
Qanday ishqqa to’lib boqardi tongga,
Kamol toptirardi keng xayolimni.
Uning rangdor, jozib qo’shig’ida
Mudom ko’rar edim o’z jamolimni.
Qani o’sha kuychi, xayolchan yigit?
Nechun ko’zingda yosh, turib qolding lol.
Nechun qora libos, sochlaringda oq,
Nechun bu ko’klamda sen parishonhol?»
Qanday javob aytay, loldir tillarim.
Baridan tutdim-u, keldim qoshingga.
U ham g’aming bilan kezdi aftoda,
Boqib turolmayin qabring toshiga.
Alamda tutoqib daraxtga ko’chdi,
Kurtakni uyg’otib so’yladi g’amnok.
Sening yoding bilan elib beqaror,
Gullar g’unchasini etdi chok-chok.
Gulu rayhonlarning taraldi atri,
Samoni qopladi mayin bir qo’shiq.
Bu qo’shiq naqadar oshno, yaqin,
Naqadar hayotbaxsh, otashga to’liq.
Bahorga burkangan sen sevgan elda,
Ovozing yangradi jo’shqin, zabardast.
O’lmagan ekansan, jonim, sen hayot,
Men ham hali sensiz olmadim nafas.
Hijroning qalbimda, sozing qo’limda,
Hayotni kuylayman, chekinar alam,
Tunlar tushimdasan, kunduz yodimda,
Men hayot ekanman, hayotsan sen ham!
Sen qaydasan yuragim
Qalb bo’lganda yiroqda
Iroda ekan ojiz.
Do’stlar ham ko’p atrofda,
Ammo men yakka-yolg’iz…
Birdan qalbim keksarib,
Qon ham qochdi yuzimdan.
Sen, sirdoshni axtarib,
Xayol ketar izingdan.
Qayga ketding, yuragim,
Bitdi bardosh va toqat.
Suhbatingdir tilagim,
Tilda hasratim qat-qat.
Ko’pdir aytajak so’zim,
O’gitlaringga zormen,
Yig’laysan deb do’stlarim
Ta’na qilar. Netay men?
Sovush bermaydi menga
Yoqib ketganing olov.
Netay, yetmayman senga,
O’rtaga tashlangan g’ov.
Ishqqa maskan yuragim,
Topib ber deb qistaydi.
Nima qilay, berahm-
Ruhim seni istaydi
Men o’tgan umrga (Zulfiya)
Hayot kitobimni bexos varaqlab,
Men o‘tgan umrga achinmay qo‘ydim.
Tabassum o‘rnida kuldim charaqlab.
Suyish kerak bo‘lsa — telbacha suydim.
Kiyganim ipakmi, chitmi yo kimxob,
Yurak boyligidan qilmabman parvo.
Meni og‘ushlagan hayot naq oftob,
Yangi qo‘shiq talab unda har saboq.
Men o‘tgan umrga achinmay qo‘ydim,
Hech kimda ko‘rmayin umrimga o‘xshash:
Suydim,
Erkalandim,
Ayrildim,
Kuydim,
Izzat nima — bildim.
Shu-da bir yashash.
Nevara (Zulfiya)
Nevaram quyunday otilib kirib,
Qalamim tagidan qog’ozni yular.
Damda varrak yasab ko’kka uchirib,
Izidan qop-qora ko’zlari yurar,
Varrak tortar shekil, murg’akni kuch-la
Oyoq tirab siltar dakani kibor
Ayrilib qog’ozdan, she’rdan va hushdan
Boqaman varrakboz jonga baxtiyor,
Naq bobosi siyoq zehnday tiyrak,
Ko’kish alangada yonar sochu qosh.
Borlig’i ezgu bir o’tganda kerak,
Tomirlarda qonmas, kezadi quyosh.
Daka varrak tiniq zangori fazo
Tubiga intilar, sho’ng’ir naq xayol.
Talpingan ko’ksingda, bolakay ne bor,
Sen iqbolga, senga ne tutar iqbol?
Nevara bo’lmasa, odamzod albat,
O’zi kashf etardi, kashf etganday baxt.