XX asrning buyuk kashfiyotlari. Buyuk kashfiyotlar

To'rtburchakli vagonning o'lchamlari 1.65×0.7 metr (5.4×2.3 fut) va o'lchamlari gorizontal akslar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan g'ildiraklar diametri 48 m (1.6 fut) edi. Yon panellar gorizontal joylashtirilgan plyonkalardan qilingan; ichki va ehtimol qamish, namat yoki jun matos bilan qoplangan. Qizig'i shundaki, vagonning turli qismlari turli xil yog'ochlardan, jumladan, ilm, kul, chinor va emanlardan tayyorlangan.

G‘ildiraklardan boshlangan buyuk kashfiyotlar tarixi

Odamzodning jamiki maxluqotdan ustunligi-yu ulug‘ligini qarangki, u aqlini tanigani hamono hamma narsani o‘z izmiga bo‘ysundirishga intildi. Masalan, vaqtini tejash, uzog‘ini yaqin, og‘irini yengil, mushkulini oson qilish yo‘lida ko‘p va xo‘p izlandi. Ayni maqsadda debochasiga ot, eshak, ho‘kiz, tuya, fil, it, bug‘u singari hayvonlarni qo‘lga o‘rgatib, ulardan beminnat ishchi kuchi va jonli ulov sifatida foydalana boshladi. Bora-bora bu bilan ham qanoatlanmay, g‘ildirakni o‘ylab topdi. Ushbu ixtiro zamonlar osha takomillashib, ulkan samara berdi. Aniqrog‘i, hozir barchamiz doimo xizmatiga ehtiyoj sezadigan ming bir xil arava-yu velosipedlar, mopedu mototsikllar, avtomobilu tramvay-trolleybuslardan tortib poezd, kema, samolyotgacha, oddiy uy-ro‘zg‘or buyumlari, mehnat qurollari, vaqt, yozuv-chizuv va hisob-kitob buyumlari-yu murakkab axborot texnologiyalaridan tortib bahaybat bug‘ turbinalarigacha, qisqasi, son-sanoqsiz texnika va mexanizmlarning yaratilishiga turtki bo‘ldi.

Oddiy g‘o‘laning sharofati

Darvoqe, g‘ildirak vazifasini dastavval suriladigan yuklar ostiga qo‘yiladigan g‘altaksimon g‘o‘lalar o‘tagan. Ulardan olti ming yilcha muqaddam mesopotamiyaliklar bearmon foydalanishgan. Eramizdan avvalgi XV-XIV asrlarda esa pishiq yog‘ochdan yasalgan g‘ildiraklar paydo bo‘lib, turli dastgohlar, zambilg‘altak, tegirmon va parraklarda qo‘llanilgan. Chunonchi, Markaziy Osiyo, Misr, Xitoy va Hindistonda ekinlar charxpalaklar ko‘magida sug‘orilgan.

Keyinchalik g‘ildirakning sim chambarakli, gupchakli, qayrilma va temir gardishli turlari vujudga kelgan. Shu asno ikkitasi bir o‘qqa birlashtirilib, o‘rtasiga taxta joylashtirilgan. Qarabsizki, insoniyat og‘ir yuklarni tashish va jang qilishda asqotadigan ot aravalarga ega chiqqan. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, eramizdan avvalgi VIII asrda Xitoyda ajabtovur “otash arava”lar, O‘zbekiston hududida miloddan oldingi IV-II asrlarda tegarchakli sopol aravalar uchragan. Bundan 500-600 yilcha burun esa to‘rt g‘ildirakli ulovlar yordamida pochta va bank xizmatlari ko‘rsatilgan, soyaboni ochilib-yopiladigan, yunon mifologiyasidagi Quyosh ma’budi Geliosning o‘g‘li Faeton ismi bilan atalgan foytunlarda yo‘lovchilar tashilgan.

Albatta, vaqt o‘tgani sayin barcha sohalarning rivojlanishi, odamlararo aloqalarning kengayishi aravalarni o‘ziyurar temir dastyorlarga almashtirishni taqozo etdi. Bu muammo ustida belgiyalik rohib Ferdinand Verbeni o‘ta jiddiy bosh qotirdi. Alqissa, 1668 yili siqilgan suv bug‘i potentsial energiyasini mexanik ishga aylantiruvchi dvigatel yordamida harakatlanadigan ilk avtomobilni (bu atama yunoncha “autos” – “o‘zi”, lotincha “mobilis” – “harakatlanuvchi” so‘zlaridan olingan) kashf qildi. O‘sha mashinaning uzluksiz ishlaydigani loyihasini 1763 yili rossiyalik I.Polzunov, suv nasoslariga mo‘ljallangan universal namunasi nusxasini 21 yildan so‘ng angliyalik J.Uatt ishlab chiqdi.

Masalaga shu jihatdan yondashganda, frantsiyalik harbiy muhandis Nikolya Jozef Kyunoni ham avtomobilsozlikka ta’mal toshini qo‘yganlardan biri deyish joiz. Chunki u 1770 yili artilleriya to‘plarini tortishga mo‘ljallangan uch g‘ildirakli bug‘ mashinasiga doyalik qildi. Bu qurilma, garchi tezlikni pasaytiruvchi va harakatni to‘xtatuvchi uskunaga ega bo‘lmasa-da, uch tonna yukni bir soatda to‘rt-besh chaqirim masofaga tashish imkonini berardi. Hayal o‘tmay, angliyalik Richard Trevitnik sakkiz o‘rindiqli ulovni, ta’bir joiz bo‘lsa, birinchi avtobusni ommaga tortiq qildi. Rossiyalik K.Yankevich ham bo‘sh kelmadi — avtomobillarni yuzdan ziyod quvuri bor temir bug‘ qozoni bilan jihozlash taklifini kiritdi.

XIX asrda akkumulyatorli avtoulovlar yaratish borasida ham talay tajribalar o‘tkazildi. Qolaversa, shu asrning birinchi yarmida angliyalik J.Stefenson va rossiyalik ota-bola Cherepanovlar ilk parovozni qurishdi. Ikkinchi yarmida esa frantsuz mexanigi E.Lenuar gaz yonilg‘isi kimyoviy energiyasini mexanik ishga aylantirib beruvchi porshenli ichki yonuv dvigatelini loyihalashtirdi. Nemis kashfiyotchisi N.Otto uni takomillashtirib, to‘rt taktlisiga almashtirdi. Rossiyalik dengizchi O.Kostovich benzin bug‘lari va havo aralashmasini tsilindrga uzatadigan karbyuratorli motorni, germaniyalik R.Dizel uning siqilgan havoda yonilg‘i alangalanadigan namunasini kashf qildi. Ingliz olimi S.Braun dvigatelli, rus muhandisi Putilov to‘rt g‘ildirakli qaldirgoch avtomobil ixtirochilari sifatida tanildi.

Avtomobilsozlik rivojiga, ayniqsa, nemis tadqiqotchilari katta hissa qo‘shishdi. Shulardan biri tadbirkor va muhandis Gottlib Daymler edi. U 1883 yili porsheni har daqiqada 600 marta aylanadigan yassi, ikki yil o‘tar-o‘tmas, tik shaklli dvigatel yasadi. Benzinda ishlaydigan ixcham motorni mototsiklga o‘rnatib, yutuqlarini boyitdi. Mangeym shahridagi mo‘‘jazgina fabrika egasi Karl Bents esa soatiga 15-16 kilometr yo‘l bosadigan motorvagonlarni yaratdi. Ana shu bois Daymler ikkisining nomi to‘rt g‘ildirakli mashina asoschilari sifatida moziy sahifalariga muhrlandi. Ular hamkorlikda ochgan “Daymler–Bents” kompaniyasi 1926 yili kontsernga, 1998 yili AQShning “Kreysler” nomli gigant korporatsiyasiga qo‘shilgach, jahon avtomobil sanoatining “Mersedes” rusumli mashinalar yetkazib beruvchi yetakchi tarmog‘iga aylandi. Bunday fikrlarni “Ford”, “Sitroen”, “Reno Kadillak”, “Rolls Roys” singari mashhur kompaniyalar haqida ham bildirish mumkin.

Endi yana sal ortga qaytaylik. “Har to‘kisda — bir ayb!” deganlaridek, dastlabki avtomobillar xatardan xoli emasligi tufayli tez-tez halokatga uchragan. Boz ustiga, taraqqiyot kushandalari, odatdagidek, bu yangilikka ham qarshi chiqib, mashinalarni yoqishgan, toshbo‘ron qilishgan, ustiga kislota sepishgan. Bundan qat’i nazar, baribir, vaqt o‘z ishini qildi: o‘tgan asrning birinchi choragida transport vositalari turi yanada ko‘paydi. AQSh va Rossiyada ilk traktor, samolyot, teploxod va teplovoz foydalanishga topshirildi.

Xullas, o‘zaro muhorabada aql-zakovat dahriylik va mutaassiblikni dog‘da qoldirdi. O‘ziyurar ulovlar o‘tgan asrda hududlar va mamlakatlararo yuk tashuvchi karvonlarni asta-sekin siqib chiqardi. Pirovardida har tomonlama afzalligi uchun kundalik hayotimizning ajralmas uzviga aylandi. Shunga ko‘ra, dunyo miqyosida har yili 46-53 millionta og‘ir va yengil avtomobillar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Ayni chog‘da, ularning yangi-yangi rusumlari va qismlarini, o‘ng‘ay-badastir asbob-uskunalarini yaratish qizg‘in davom etdi. Tabiiyki, bu jabhada muvaffaqiyat qozonganlar ham, o‘z boshiga o‘zi balo orttirganlar ham bo‘ldi. Quyida shunday voqealardan ba’zilari xususida so‘z yuritishni lozim topdik.

Rezina chambarning “tug‘ilishi”

Avtoulovlar endi-endi ko‘zga tashlangan damlarda yo‘llar ularga moslashtirilmagandi. Inchunin, darrov yaroqsiz holga kelib qolar, ulardan ko‘tarilgan chang-to‘zon chor atrofni ifloslantirardi. Boz ustiga, eng raso ressorlar ham o‘ydim-chuqurliklardan o‘tish chog‘ida mashina silkinishlarini kamaytira olmasdi. Bu noqisliklar haydovchi va yo‘lovchilarni qiynab, tabiatni bulg‘ashdan tashqari, avtomobilning tez ishdan chiqishiga olib kelardi.

Binobarin, mutaxassislar oldida g‘ildirakning turtki-zarbalarni yumshatuvchi, yo‘lga ziyon yetkazmaydigan turini yaratish vazifasi turardi. Taajjubki, bu ishni ixtirochilar emas, balki Irlandiyaning Belfast shahrida yashovchi mol do‘xtiri Jon Danlop uddaladi. Bir kuni u o‘n yashar o‘g‘li minib yurgan velosipedning temir g‘ildiraklari yerga chuqur botib ketayotganini, bolasi uni haydashda qiynalayotganini ko‘rib, “Shularning girdiga enliroq va mayinroq mato qoplasam, qandoq bo‘larkin?” degan o‘yga toldi. So‘ngra yog‘ochdan o‘lchami velosipednikiga teng gardish yasadi. Uning o‘yiqli sirtiga yumshoq material yopishtirilib yo‘g‘onlashtirilgan rezina ichakni mixladi. Oxirida rezina ichak ichiga naycha orqali havo yubordi. Natijada qayishqoqligi oshgan g‘ildirak yerga botmaygan, velosiped tez yuradigan bo‘ldi.

Shu zayl Danlop o‘zi sezgan-sezmagan holda olamshumul ixtiroga qo‘l urdi. 1888 yil 23 iyulda uni patentlashtirdi. Yangi rezina chambar, ya’ni shina bilan jihozlangan velosipedlar egalari turli poyga va musobaqalarda g‘olib chiqa boshlashdi. Bu yangilik mohiyatini teran anglagan yirik sarmoyador Dyu Kross Danlopning patentini sotib olib, u bilan hamkorlikda yiliga ming dona shina tayyorlash quvvatiga ega “Danlop pnevmatik” kompaniyasini ochdi.

Shubhasiz, yangi kashfiyot boshqa mamlakatlarda ham shinani takomillashtirish ishlarini avj oldirdi. Masalan, frantsiyalik aka-uka Eduard va Andre Mishelenlar rezinani gardishga qotirishda mixlardan emas, balki uni oson kiydirish va yechib olish imkonini beruvchi murvatlardan foydalanish g‘oyasini olg‘a surishdi. Mavridi kelib, shinalar sifati keskin yaxshilanib, chidamliligi oshdi. Yaxlit rezinalilari o‘rnini pokrishka va kameralilari egallagach, ularni almashtirish uchun atigi 1 daqiqa-yu 15 soniya vaqt sarflanadigan bo‘ldi. Binobarin, Germaniya, Italiya, AQSh va Rossiyaning “Continental”, “Pirelli”, “Good Year”, “Treugolnik” firmalari ham bunday mahsulotlarni tayyorlashni puxta o‘zlashtirib olishdi. Hozir Danlop shinalari asosan “JIP”lar, “Good Year” va “Continental” sport avtomobillari, “Pirelli” va “Michelin”lar esa oddiy yengil mashinalar uchun ishlab chiqariladi.

Abdunabi Haydarov

XX asrning buyuk kashfiyotlari. Buyuk kashfiyotlar

Yigirmanchi asr odamlarning hayotini o'zgartirdi. Shubhasiz, insoniyat taraqqiyoti hech qachon to'xtamadi va har bir asrda muhim ilmiy kashfiyotlar bo'lgan, biroq haqiqatan ham inqilobiy o'zgarishlar, hatto katta miqyosda ham juda oldin sodir bo'lgan edi. Yigirmanchi asrning eng muhim kashfiyotlari nima edi?

Aviatsiya

Birodarlar Orville va Wilbur Rayt insoniyat tarixiga birinchi uchuvchi sifatida kirdi. XX asrning eng katta kashfiyotlari, shuningdek , transportning yangi turlari hamdir . Orvil Rayt 1903 yilda boshqariladigan parvozni amalga oshira oldi. Uning ukasi bilan birga ishlab chiqarilgan samolyot nafaqat havoga 12 soniya davom etgan bo'lsa-da, bu o'sha davr aviatsiyasi uchun haqiqiy yutuq edi. Parvoz tarixi bu transportning tug'ilgan kuni deb hisoblanadi. Raytlar birodarlari qanot konsolini kabellar bilan o'ralgan va mashinani boshqarishga imkon beradigan tizimni ishlab chiqardi. 1901 yilda shamol tünellari yaratildi. Ular pervanni ham ixtiro etdilar. 1904-yilga kelib, yorug'lik samolyotning yangi modelini ko'rdi, u nafaqat uchish, balki parvozlarni bajarish uchun ham mukammal va qobiliyatli edi. 1905 yilda uchinchi variant paydo bo'ldi va u taxminan o'ttiz daqiqada havoda qolishi mumkin edi. Ikki yil o'tgach, birodarlar AQSh armiyasi bilan shartnoma tuzdilar va keyinchalik samolyot frantsuzlar tomonidan sotib olindi. Ko'pchilik yo'lovchilarni tashish haqida o'ylashni boshlagan va Rayt modelga zaruriy o'zgarishlar kiritgan, qo'shimcha joyni o'rnatgan va mexanizmi kuchliroq qilardi. Shunday qilib, XX asrning boshlanishi insoniyat uchun butunlay yangi imkoniyatlar ochdi.

Rentgen

20-asrning ko'plab kashfiyotlari singari, qisman 19-asrda amalga oshirildi, ammo keyinchalik odamlar darhol muvaffaqiyat qozona olmadilar. Misol uchun, rentgen avval 1885 yilda ishlatilgan. Keyinchalik Wilhelm Roentgen fotografik plitalar maxsus spektr bilan yashirinib, tananing ba'zi qismlari nurlanishganida skelet imlosini olish mumkinligini aniqladi. Shunga qaramay, u organlar va to'qimalarni tadqiq qilish uchun 15 yil ishlashi kerak edi. Shuning uchun "X-ray" nomi 20-asrning boshi bilan bog'liq: ilgari u jamoatchilikka ma'lum bo'lmagan. 1919-yilga kelib, ko'pgina kasalxonalar bu usulni qo'llagan. Radiologik ko'rinish dori vositalarining rivojlanishini o'zgartirdi: unda diagnostika va tahlilning yangi bo'linmalari paydo bo'ldi. Bugungi kunga kelib, qurilma millionlab inson hayotini saqlab qoldi. Shunday qilib, taniqli olimlarning nomi tilga olingan hollarda, Wilhelm Roentgenni chaqirish kerak.

TV

Ilmiy-texnika ixtirolari XX asrning hayotini o'zgartirdi. Asosiy voqealardan biri axborot-televidenieni tarqatishning yangi usulining paydo bo'lishi bo'ldi. 1907 yilda u rus fizigi Boris Rosing tomonidan patentlangan. Buning uchun katod nurlari naychasidan foydalangan . Signallarni aylantirish uchun fotosel ishlatilgan. 1912 yilga kelib uning kashfiyoti yakunlandi va 1931 yilda birinchi marta rangli efir uslubi taklif qilindi. 1939 yildan beri birinchi telekanal faoliyat ko'rsatmoqda. 1944 yilda zamonaviy televizor standarti yaratildi. Ehtimol, XX asr olimlarining boshqa kashfiyotlari ilmiy jihatdan ahamiyatga ega bo'lgan, ammo bu yangilikning odamlarning hayotiga ta'sirini inkor eta olmaydi. Radioeshittirish aloqa yo'llarini o'zgartirdi va odamlarning dunyo tushunchasini o'zgartirdi.

Mobil telefon

Endi smartfonsiz yashab, deyarli imkonsiz ko'rinadi. Shunga qaramay, ular yaqinda paydo bo'ldi. Ilmiy ixtirolar odamlarga telefon orqali muloqot qilishga ruxsat berdi, ammo simsiz aloqa faqat 1973 yilda ixtiro qilindi. Uyali uyini yaratgan Martin Kuper, ofisni Manxetten ko'chalarida chaqirishga muvaffaq bo'ldi. O'n yil o'tgach, mobil telefonlar ko'plab mijozlarga xizmat ko'rsatdi. Birinchi Motorola narxi qariyb to'rt ming dollarga tushdi, ammo bu fikr amerikaliklarga juda qiziqdi, chunki odamlarni sotib olish uchun navbatda turishardi. Zamonaviy smartfonda qurilma biroz kichik edi: naycha katta edi, deyarli bir kilogramm tortildi va kichik displeyda faqat terilgan raqamni ko'rishingiz mumkin edi. To'lov yarim soatlik suhbat uchun etarli edi. Shunga qaramay, ko'p o'tmay, har xil modellarni ommaviy ishlab chiqarishga kirishdi va har bir avlod telefonlari bilan odamlar qiziqarli kashfiyotlarni kutishdi. Bugungi kunga kelib, juda kichik qurilma 1973 yilda Motorola yaratuvchisi deb o'ylamagan juda ko'p funktsiyalari bilan haqiqiy miniatyuradir.

Internet

O'tgan asrdagi barcha kashfiyotlar odamlarning har kuni foydalanmaydi. Ammo Internet ixtiroi hatto kichik narsalarda ham hayotni o'zgartirdi, bugungi kunda bu dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida ishlatiladi. Aloqa, axborotni qidirish, ma'lumotlar almashinuvi uchun ushbu vosita. Bu universal aloqa manbai. Shuning uchun, XX asrning buyuk kashfiyotlarini sanab o'tgan holda, Internetni har qanday tarzda unutib bo'lmaydi. Ushbu yo'nalishdagi dastlabki qadamlarni AQSHning axborot almashish bo'yicha harbiy loyihasini boshqargan olim doktor Liklider tomonidan qilingan. Shunday qilib, Arpanet tarmog'i 1969 yilda Los-Anjeles Universitetining Utah laboratoriyasiga ma'lumot uzatilishi yordamida yaratilgan. Dastlab, 1972 yilda Internetni jamoatchilikka etkazishdi. Elektron pochta kontseptsiyasi mavjud edi. Internet ixtirolari butun dunyoda tanilib, bir necha yil ichida minglab odamlar tomonidan ishlatilgan. Yigirmanchi asrning oxiriga kelib, yigirma million bor edi.

Kompyuter

XX asrning buyuk kashfiyotlari ko'pincha texnologik taraqqiyot bilan bog'liq. Istisno emas, kompyuter. Agar bu so'zni arifmetik mashina deb bilsak, unda bunday mexanizmlar o'n ettinchi asrdan beri mavjud edi. Ammo zamonaviy ma'noda qurilma faqatgina yigirmanchi yillarda paydo bo'ldi. 1927-yilda Amerikada ishlab chiqilgan analog kompyuter yaratildi. Asr o'rtalarida elektron qurilma paydo bo'ldi. Mashina Mark I yaratildi – birinchi haqiqiy kompyuter. Shundan keyingina rekord darajaga erishildi . Ma'lumotlar saqlanadigan ma'lumotlar naychalar kartasidan floppi-disklarga almashtirildi va disklar va disklarni kompakt-disklarga almashtirdi. Dasturlash tillari ham o'zgartirildi. Birinchi kompyuter faqat algebraik operatsiyalarni amalga oshirishga yaroqli edi, va zamonaviy qurilmalar turli vazifalar uchun mos bo'lgan juda funktsional qurilma.

Tez noodle

20-asrning buyuk kashfiyotlarini sanab o'tgan holda, birinchi qarashda noxush ko'ringan narsalarni unutmaslik kerak. Instant noodle odatdagidek uy-ro'zg'or buyumidir, ammo uning qiyofasi oshxonada yoki ish joyida ovqatlanish bilan bog'liq vaziyatni o'zgartirdi va ham jiddiy yutuq bo'ldi. Ushbu turdagi makaron Yaponiyalik Ando Momofuki tomonidan ixtiro qilingan. Urushdan keyingi Yaponiya oziq-ovqatga muhtoj, oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olishda qiyinchiliklarsiz oziq-ovqat mahsuloti vaziyatni aniq belgilaydi. Shuning uchun Ando maxsus noodlslarni qidirishni boshlashga qaror qildi. U quritish uchun mukammal darajada suyuq suyuqlik maysa topmaguncha, ko'plab pishirish usullarini sinab ko'rdi. 1958 yilda u o'zining makaronlarini ishlab chiqarishni boshladi va bugungi kunda bu mahsulotning qirqdan ziyod porlashi iste'mol qilinadi. Ando Momofukining yana bir kashfiyoti maxsus idish-tovoqlarni ishlatish edi, bu esa idishlarsiz tez ovqatni tayyorlash imkonini beradi.

Penitsillin

XX asrning ko'plab taniqli olimlari aniq fanlardan kelib chiqqan holda, tibbiyotda jiddiy yutuq paydo bo'ldi. Bu asrda millionlab insonlar hayotini qutqargan penitsillin paydo bo'ldi. 1928-yilda inglizcha Aleksandr Fleming ixtiro qilganida, moldning bakteriyalarga ta'siri aniqlandi. Qizig'i shundaki, 20-asrning buyuk kashfiyotlari antibiotiklarning paydo bo'lishi bilan to'ldirilmadi. Flemingning barcha hamkasblari eng asosiy narsa mikroblarga qarshi kurashish emas, balki immunitetni mustahkamlash deb hisoblashdi. Antibiotiklar ma'nosiz tuyulgan va yaratilishidan bir necha yil o'tib talab qilinmagan. Faqat 1943 yilga kelib tibbiyot muassasalarida tibbiyot keng qo'llanila boshlandi. Fleming mikroblarni o'rganishdan voz kechmadi va nafaqat penitsillinni yaxshilabgina qolmay, balki uning maxsus kashfiyoti yordamida maxsus modda bo'yicha bakteriyalarni suratga olish bilan yaratilgan.

Balli qalam

Ilmiy-texnika ixtirolarini o'rganish, kichik uy xo'jaligini yaxshilashni unutmaslik kerak. Misol uchun, odatiy balon qoldig'i faqat 1943 yilda paydo bo'lgan. Uni Laszlo Biro kashf etgan , u gazetalarni bosib chiqarish jarayonini kuzatib turdi va nima uchun tezda quritadigan murakkabli kalem tankini to'ldirishni hayron qildi? Ular qalin bo'lishi kerak. Shunday qilib, ular dastagini tiqib olmaydilar, to'p bor bo'lishi kerak. Buni o'ylab, Biro prototip yaratdi. Argentinaga ko'chib ketgach, u homiy topdi va murakkab qalam ishlab chiqarishni boshladi. Birinchi xaridorlar ularni balandlikda ishlata oladigan uchuvchilar edi: oddiy ruchka bosim yo'qligida oqardi. 1953 yilda frantsuz Marcel Beek siyoh qalamini shakliga aylantirdi va har qanday inson uchun mavjud bo'lgan va butun dunyoni egallagan arzon versiyalarni yaratishga muvaffaq bo'ldi.

Kir yuvish mashinasi

Kundalik hayotni sezilarli darajada yaxshilagan boshqa bir ixtiro, ko'pchilik odamlar iflos kiyimlar bilan kurashishga yordam beradi. Kir yuvish mashinasi 1947 yildayoq, shkafni ayolning vazifasini o'zgartirgandan so'ng paydo bo'ldi. Bunday ixtiro AQSh bozorida birinchi marta ikkita firma – "General Electric" va "Bendix" korporatsiyasi tomonidan taklif qilingan. Mashina shovqinli va noqulay edi, faqat funksionallik muhim ahamiyatga ega edi. Vaziyatni o'zgartirish XX asrning o'rtalarida kir yuvish mashinasining yangi versiyasini yaratgan Whirlpool ishlab chiqaruvchilari qaror qildi. U shovqinni kamaytiradigan plastik matolar bilan qoplangan, modellar turli xil ranglarda bajarilishi mumkin edi va umumiy dizayn echimi juda oqlangan edi. O'shandan beri kir yuvish mashinasi butunlay estetik obyektga aylandi. Sovet Ittifoqida birinchi bunday qurilma 1975 yilda paydo bo'ldi va "Volga-10" deb nomlandi, lekin eng muvaffaqiyatli bo'lgan "Vyatka-automaton-12" 1981 yilda ishlab chiqarila boshlandi. Zamonaviy mashinalarni qurish funktsiyasi bilan qurish mumkin, turli xil yuklash usullari mavjud, displeylar, taymerda kechikish boshlangan va hatto internetga ulanishi mumkin.

G'ildirakli avtoulovlar – g'ildirakning amaldagi insoniy foydalanish tarixi

G'ildirakli transport vositasi – g'ildiraklari tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan va harakatlanadigan vagonlar yoki aravalar inson iqtisodiyoti va jamiyatga chuqur ta'sir ko'rsatdi. Uzoq masofalarga mollarni samarali tashishning bir usuli sifatida, g'ildirakli avtomobillar savdo tarmoqlarini kengaytirishga imkon beradi. Oziq-ovqat ishlab chiqarish hududlariga yaqin yashashga hojat bo'lmasa, jamoalar kengaytirilishi mumkin. Keyinchalik kengroq bozorga kirish uchun hunarmandlar osonroq ixtisoslasha oladilar: siz g'ildirakli avtomobillar sayohatchilar bozorlaridan foydalanishga yordam bergan deb aytishingiz mumkin.

Barcha o'zgarishlarning barchasi yaxshi emas: g'ildirak bilan imperialistlar o'z nazorat doirasini kengaytirishi mumkin, va urushlar uzoqroq davom etishi mumkin edi.

Bu o'zgarishlar oddiygina g'ildiraklar emas. G'ildiraklar va otlar va o'qlar kabi mos hayvonlarning uyg'unlashuvi bilan birgalikda yo'llar qurilishiga olib keladi. Yo'llar, ikki ming yil avval, jigarbandlarning uydirilishiga o'xshaydi. G'ildiraklar Amerika qit'asida kashf etilgan, ammo hayvonlardan tayyorlanmaganligi sababli g'ildirakli avtomobillar yo'q edi. Savdo Amerikada rivojlandi, xuddi shunga o'xshash mutaxassislik , urushlar va shaharlarning kengayishi, hamma g'ildiraksiz edi. Biroq, g'ildirakka ega bo'lish Yevropa va Osiyodagi ko'plab ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarga sabab bo'lganiga shubha yo'q.

Uchinchi ming yillikda Evropaga tarqalgan g'ildiraklar va to'rt tomonli to'rt g'ildirakli aravalardan iborat loy modellari Vengriyaning Szigetszentmarton shtatidagi Tuna va Vengriya tekisligida topilgan.

Eng qadimiy dalillar

G'ildirakli transport vositalarining dastlabki dalillari bir vaqtning o'zida Janubi-g'arbiy Osiyoda va shimoliy Yevropada, taxminan mil. Mesopotamiyada to'rtta g'ildirakli vagonni tasvirlaydigan piktogramlar kech Uruk davriga oid loy tabletkalarida topilgan. Surma va turkiyadagi kalkerlardan yasalgan yoki loydan yasalgan qumli g'ildirak modellari taxminan bir asr yoki ikki yil muddat ichida saytlarda topilgan.

Ko'p o'tmishdagi an'analar janubiy Mesopotamiya sivilizatsiyasini g'ildirakli avtomobillarni ixtiro qilganiga qaramasdan, bugungi kunda olimlar ham kamroqdir, chunki O'rta Yer dengizi havzasida deyarli bir vaqtning o'zida foydalanilgani qayd etilgan.

Texnologik jihatlarga ko'ra, erta g'ildirakli avtomobillar Uruk (Iroq) va Bronocice (Polsha) da aniqlangan modellardan farqli ravishda to'rt g'ildirakli g'ildirakli bo'lib ko'rinadi. Ikkita g'ildirakli arava miloddan avvalgi to'rtinchi ming yillikning oxirida, Lohne-Engelshecke, Germaniyada (miloddan avvalgi 3402-2800 yillar ) tasvirlangan. Eng qadimgi g'ildiraklar g'ildiraklarning bir qismli disklari bo'lib, ular mittigina taxminan taxminan taxminan taxminan bir kesimga ega edi: ya'ni o'rtada qalinroq va qirralarga ingichka. Shveytsariyada va janubi-g'arbiy qismida Germaniyada g'ildiraklar kvadratchalar bilan o'ralgan dingilga o'rnatildi. Evropada va Yaqin Sharqdagi boshqa joylarda g'ildiraklar birlashtirilgan, to'g'ri oqqa biriktirilgan.

Shiqillagan qayiq va piktograflar

Evropada Flintbekda megalit qirg'og'i ostida joylashgan parallel g'ildirak qoldiqlari aniqlandi. Evropadagi g'ildirakli avtomobillarning eng qadimiy namunalari Flintbek saytidan, Germaniyaning Kiel sh. Yaqinidagi Huntel Beaker madaniyatidan, mil. Av. 3420-3385 ​​yillarga to'g'ri keladi. Uzoq cho'ponning shimoli-g'arbiy qismining pastki qismida 20 metr uzunlikdagi o'lchamdagi va ikkita parallel to'plamning 60 sm gacha kengligida joylashgan ketma-ket qismlari aniqlandi.

Har bir g'ildirak ruti 5-6 sm kengligida, vagonlarning o'lchami esa 1,1 m dan 1,2 m gacha baholandi. Malta va Gozo orollarida neolitik ibodatxonalar qurilishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan yoki bo'lmasligi mumkin bo'lgan bir nechta aravalar topilgan.

Polshadagi Bronocice'da Krunuvaning 45 kilometr (28 milya) shimoliy-sharqida joylashgan Hunnok tovoq saytida keramika kemasi dizayning bir qismi sifatida to'rt g'ildirakli vagon va bo'yinturuqning sxematik rasmini bir necha marta takrorlangan piktogrammalar mavjud. Boqer, qoramol suyagi bilan taqqoslaganda, mil. 3631-3380 yil. Boshqa piktograflar Shveytsariya, Germaniya va Italiyada mashhur; Ikkita vagon piktograflari shuningdek, Urukda 2815 +/- 85 (4765 + 85 BP [5520 Cal BP]) ga tegishli bo'lgan Uraning 4A darajasida joylashgan, uchinchisi esa Tell Uqairdan olingan: bu ikkala sayt ham, bugun Iroq.

Ishonchli sanalar ikki va to'rt g'ildirakli avtomobillarning Yevropaning ko'p qismida miloddan avvalgi to'rtinchi ming yillik o'rtasidan ma'lum bo'lganligini ko'rsatadi. Daniya va Sloveniyada yog'ochdan yasalgan yagona g'ildiraklar aniqlandi.

G'ildirakli vagonlar modellari

Arxeologlar uchun vagonlarning miniatyuralari modellari foydalidir, chunki ular aniq, ma'lumot beruvchi asarlar bo'lib, ular ishlatilgan turli mintaqalarda ma'lum ma'no va ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Modellar Mesopotamiyadan, Gretsiyadan, Italiyadan, Karpatiya havzasidan, Yunoniston, Hindiston va Xitoyning Pontic mintaqasidan ma'lum. Hayotiy o'lchovli vositalar, shuningdek, Gollandiyadan, Germaniya va Shveytsariyadan ham tanilgan, ba'zan dafn ob'ektlari sifatida ishlatilgan.

Suriyadagi Jebel Aruda nomli Uruk saytidan tebranishdan yasalgan g'ildirak modeli qayta tiklandi. Ushbu assimetrik disk diametri 8 santimetr (3 dyuym) va qalinligi 3 sm (1 dyuym) o'lchaganini ko'rasiz. Turkiyaning Arslantepe saytida ikkinchi bir g'ildirakli model kashf etildi. Loydan tayyorlangan bu disk diametri 7,5 sm (3 dyuym) diametri bilan o'lchanadi va aks holda, aksning ketishi mumkin bo'lgan markaziy teshikka ega. Ushbu sayt, shuningdek, soddalashtirilgan kechagi Uruk cherkovining lokal g'ildiraklariga taqlid qilishni ham o'z ichiga oladi.

Yaqinda ma'lum qilingan miniatyuralar namunalari Nemesnadudvar saytidan, Nemesnadudvar shahri yaqinidagi, kechki Bats-Kiskun (Vengriya) yaqinidagi kech o'rta asrning boshidanoq erta bronza davriga tegishli. Ushbu model erta bronza davriga oid turar-joyning turli qismlarida turli xil chinni buyumlar va hayvon suyaklari bilan birga topilgan. Model 26,3 sm (10,4 dyuym) uzunlikda, 14,9 sm (5,8 dyuym) kengligida va balandligi 8,8 sm (3,5 dyuym).

Modeldagi g'ildiraklar va akslar tiklanmagan, ammo dumaloq oyoqlar bir vaqtlar mavjud bo'lgan kabi teshilgan. Ushbu model chirigan keramika bilan bo'yalgan loydan qilingan va jigarrang kul rangga ishora qilingan. Vagonning to'shagi to'rtburchaklar shaklida, tekis qirrali qisqa burchaklar va uzun qirralarning egri qirralari.

Oyoq silindrsimon; butun parcha zonali, parallel chevron va obli chiziqlar bilan bezatilgan.

Ulan IV, ko'milgan 15, Kurgan 4

2014 yilda Shishlina va uning hamkasblari 2398-2141 yillar oralig'ida to'g'ridan-to'g'ri taqsimlangan to'rt g'ildirakli g'ildirakli to'la vagonni qayta tiklash haqida xabar berishdi. Ushbu erta bronza asri davriga oid dallaq jamiyati (xususan Sharqiy Manych katakomalari madaniyati) saytida qabrda bronza pichoq va novda va shayton shaklidagi kostryulkalar mavjud bo'lgan keksa odamning aralashmasi bor edi.

To'rtburchakli vagonning o'lchamlari 1.65×0.7 metr (5.4×2.3 fut) va o'lchamlari gorizontal akslar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan g'ildiraklar diametri 48 m (1.6 fut) edi. Yon panellar gorizontal joylashtirilgan plyonkalardan qilingan; ichki va ehtimol qamish, namat yoki jun matos bilan qoplangan. Qizig'i shundaki, vagonning turli qismlari turli xil yog'ochlardan, jumladan, ilm, kul, chinor va emanlardan tayyorlangan.